Ocena podręcznika Napoleona Wolańskiego „Ekologia człowieka” Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN -13: 978-83-01-14672-6

Prof. dr hab. n. med. Hanna Chrząstek-Spruch

Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Prof. Antoniego Gębali w Lublinie

Pediatr Pol 2008; 83 (4): 424–425© 2008 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne

Interdyscyplinarny, 2-tomowy podręcznik „Ekologia człowieka” ujmuje bardzo szeroko i wszechstronnie zagadnienia związane ze środowiskiem człowieka i jego wielorakim wpływem na stan biologiczny oraz zmiany przystosowawcze organizmu ludzkiego do wa-runków, w jakich żyje.

W 3-częściowym pierwszym tomie podręcznika omówiono:– przedmiot i zakres ekologii człowieka,– biologiczne zmiany przystosowawcze,– zróżnicowanie i geograficzne rozmieszczenie czło-

wieka.Przedmiotem badań ekologii człowieka są warunki

środowiska i ich oddziaływanie na organizm i popula-cje ludzkie, reaktywność organizmu na te czynniki, a także zmiany przystosowawcze zachodzące w organi-zmie i populacji. Wśród czynników środowiska mają znaczenie: klimat i wysokość nad poziomem morza, żywienie, warunki bytowe (w tym mieszkaniowe), środowisko miejsca nauki i pracy oraz rodzina i spo-łeczeństwo.

Reaktywność organizmu to ekosensytywność (wrażliwość sensoryczna i neurohormonalna), adapta-bilność czyli fizjologiczna zdolność przystosowawcza oraz aktywność fizyczna i umysłowa. Zmiany przysto-sowawcze zachodzą na poziomie organizmu (zmiany fenotypowe), populacyjnym (zmiany puli genowej skutkujące zróżnicowaniem płodności, umieralności i mutacjami) oraz obejmują kulturowe zachowania przystosowawcze, takie jak migracje (przepływ ge-nów), zachowania społeczno-kulturowe i przekształ-canie środowiska.

W tej części podręcznika przedstawiono także me-todologię i metodykę badań w ekologii człowieka. Do oceny kierunku i stopnia zmian przystosowawczych należy stosować odpowiednie układy odniesienia zwa-ne normami. Związki między warunkami środowiska a cechami osobnika lub populacji pozwalają ocenić metody korelacji oraz regresji wielorakiej. Tom pierw-szy kończy omówienie rytmiczności procesów biolo-

gicznych (biorytmów) jako formy przystosowania do zmieniającego się środowiska.

Dla pediatrów szczególnie interesujące i przydatne będą rozdziały poświecone uwarunkowaniom i czyn-nikom życia człowieka (determinanty genetyczne i czynniki paragenetyczne, czynniki egzogenne – środo-wiskowe, tryb życia) oraz zagadnieniom ontogenezy wraz z charakterystyką poszczególnych okresów roz-wojowych i zjawiskiem „catch up growth”. Ostatnim rozdziałem I tomu podręcznika jest słownik podający (w alfabetycznym porządku) wyjaśnienia używanych terminów i definicji dotyczących ekologii człowieka.

Tom drugi jest przeznaczony dla zainteresowanych zjawiskami społecznymi i kulturowymi, a na jego treść składają się podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka oraz ewolucja i dostosowanie biokulturo-we. Także składa się z trzech części, w których omó-wiono:– powstanie człowieka i społeczno-kulturowe formy

jego występowania,– przystosowanie kulturowe,– problemy biokulturowe.

Interesujące dla wszystkich zajmujących się dziec-kiem i jego problemami będzie rozdział „Rodzina jako środowisko”, w którym autor podkreśla społeczno--ekonomiczną i kulturową rolę rodziny, a także jej wpływ na rozwój dzieci. Drugim ważnym rozdziałem jest „Ekologia zdrowia i chorób”. Dla lekarzy intere-sujące w tym rozdziale i przydatne będą choroby „od-cywilizacyjne” oraz medycyna jako zachowanie kul-turowe. Drugi tom kończy wykaz zalecanej literatury oraz indeks rzeczowy haseł wymagających (zdaniem autora) wyjaśnienia, z podaniem numerów stron, na których można je znaleźć. Zakończeniem podręcznika jest Posłowie, zawierające pytania o istotę istnienia.

Podręcznik napisany jest przystępnie, w sposób zrozumiały, ładnym, poprawnym językiem; wzboga-cają go liczne ryciny, najczęściej własnego pomysłu, bądź reprodukowane z prac innych autorów (za ich zgodą). Imponuje swoją objętością, rozległością tema-

R E C E N Z J A

424

tyki, wielostronnością ujęcia poruszanych zagadnień, bogatą faktografią. Wiele materiału ujęto w tabele, naj-częściej pomysłu autora.

Każdy rozdział kończy się krótkim podsumowa-niem jego treści oraz pytaniami kontrolnymi pomoc-nymi w sprawdzeniu przyswojonych wiadomości.

Nie wątpię, że lektura podręcznika w istotny spo-sób wzbogaci wiedzę pediatrów w zakresie ekologii człowieka i uwarunkowań rozwoju populacji dziecię-

co-młodzieżowej i przyczyni się do lepszego zrozumie-nia tych zagadnień.

Adres autora:

prof. dr hab. n. med. Hanna Chrząstek-SpruchDziecięcy Szpital Klinicznyul. Chodźki 220-095 Lublin

425

R E C E N Z J AProf. dr hab. n. med. Hanna Chrząstek-Spruch Ocena podręcznika Napoleona Wolańskiego „Ekologia człowieka”