1

poznaj swoje prawa

...o pomocy społecznej

poradnik prawno-ekonomiczny dla kobiet stan prawny na dzień 1 lipca 2007

Warszawa 2007

2 3

Centrum Praw Kobiet ul. Wilcza 60/ 19 00 – 679 Warszawa |tel. (48 22) 652 01 17 tel./ fax: (48 22) 622 25 17 e-mail: temida@cpk.org.pl http://www.cpk.org.pl http://www.partnerstwo.cpk.org.pl© Women’s Rights Center Numer konta: 59102011560000710200599241

Przygotowała: Marta Witek Redakcja i korekta: Magdalena Potocka

Wydanie pierwsze

Niniejszy poradnik został opublikowany dzięki pomocy finansowej Funduszu Inicjatyw Obywa-telskich. Za treść tego poradnika odpowiada Cen-trum Praw Kobiet.

ISBN 978-83-89888-56-3 Egzemplarz bezpłatny

Skład i łamanie: Sławomir Dąbrowski Druk: Krismark

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Mity i Fakty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51. Czym jest pomoc społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62. Gdzie udać się po pomoc społeczną . . . . . . . . . . . . . . 83. Kto może korzystać z pomocy społecznej . . . . . . . . . . 9

3.1. Kryterium „trudnej sytuacji życiowej”. . . . . . . . . 93.2. Kryterium obywatelstwa i miejsca zamieszkania/

pobytu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113.3. Kryterium dochodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124.1. Świadczenia pieniężne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144.2 Świadczenia niepieniężne. . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

5. Jak ubiegać się o przyznanie świadczenia . . . . . . . . . 335.1. Kto decyduje o przyznaniu świadczenia . . . . . . 335.2. Jak przebiega postępowanie o przyznanie

świadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346. Czy otrzymane świadczenia trzeba zwrócić . . . . . . . 387. Co robić w sytuacji bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . 398. Wzory pism. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

8.1. Wniosek o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

8.2. Wzór decyzji o przyznaniu świadczenia pieniężnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Wybrane publikacje Centrum Praw Kobiet. . . . . . . . . . . 47Jesteśmy po to, żeby ci pomóc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

4 5

Wstęp

Oddajemy do Państwa rąk kolejny poradnik Fundacji Cen-trum Praw Kobiet z serii „Poznaj swoje prawa”. Tym razem chcielibyśmy przybliżyć Państwu problematykę pomocy spo-łecznej – wyjaśnić czym jest pomoc społeczna, jakiego rodza-ju pomoc świadczy, wskazać komu taka pomoc przysługuje i gdzie można się po nią zgłaszać.

Do podjęcia tego tematu skłonił nas fakt, że jednym z po-wodów objęcia osoby lub rodziny pomocą społeczną jest przemoc ze strony osoby bliskiej. Przemoc w rodzinie jest trudną sytuacją życiową, z którą ofiary bardzo często nie są w stanie same sobie poradzić. Osoby doświadczające pomocy potrzebują wsparcia i pomocy – potrzebują pomocy i porad-nictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalne-go. W sytuacjach skrajnie trudnych także ochrony w postaci świadczeń z zakresu interwencji kryzysowej. Ofiary przemo-cy w rodzinie potrzebują różnych form pomocy i wsparcia nie tylko wtedy, gdy znajdują się w związku przemocowym, ale także – a może przede wszystkim – po jego opuszczeniu. Wiele kobiet trwa w relacji opartej na przemocy z lęku przed samodzielnością ekonomiczną i życiową. Kobiety boją się, że nie poradzą sobie bez partnera; że nie będą miały z czego żyć i utrzymać dzieci; że nie będą miały gdzie mieszkać i gdzie pracować. Te obawy, połączone z poczuciem bezradności i ni-ską wiarą we własne siły, utwierdzają je w postanowieniu o trwaniu u boku partnera stosującego przemoc.

Mamy nadzieję, że lektura niniejszego poradnika pozwo-li osobom doświadczającym przemocy na lepsze poznanie oferty pomocy społecznej. Wierzymy, że dzięki tej publikacji ofiary przemocy zrozumieją, że nie są same ze swoimi proble-mami i że istnieją instytucje publiczne gotowe świadczyć im wsparcie i pomoc niezbędną do skutecznego uwolnienia się z krzywdzącego związku.

Choć poradnik ten skierowany jest przede wszystkim do kobiet doświadczających przemocy nie ogranicza się on tylko

do omówienia świadczeń oferowanych przez pomoc społecz-ną osobom w sytuacji przemocowej. Poradnik ten prezentuje większość z form pomocy, jakie otrzymać można od instytucji pomocy społecznej. Bez względu zatem na to, czy doświad-czasz przemocy ze strony osoby bliskiej, czy też nie, znaj-dziesz w nim informacje, które pozwolą Ci na dowiedzenie się na jaką pomoc możesz liczyć ze strony pomocy społecznej.

Mity i Fakty

MIT: Korzystanie z pomocy społecznej to wstyd. Pomoc spo-łeczna jest dla osób niezaradnych życiowo, społecznie i ekono-micznie upośledzonych. Ja taka nie jestem. FAKT: Pomoc społeczna oferuje wiele rodzajów pomocy osobom i rodzinom, które z różnych powodów znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Każdy z nas może znaleźć się w takiej sytuacji bez swojej winy. Nikt z nas przecież nie ma mo-nopolu na szczęście; nikt z nas nie jest w stanie przewidzieć i zapobiec wszystkim problemom czy tragediom, które mogą go spotkać. Najlepszym tego przykładem jest choroba czy prze-moc ze strony osoby bliskiej. Szukanie pomocy w sytuacjach trudnych, z którymi samodzielnie nie jesteśmy sobie w stanie poradzić, nie jest niczym wstydliwym. Przeciwnie, to przejaw wielkiej odwagi i mądrości.

MIT: Jestem osobą zamożną, nie potrzebuję korzystać z po-mocy społecznej. FAKT: Świadczenia o charakterze pieniężnych (np. zasiłki) to tylko jeden z rodzajów pomocy, jakiej instytucje pomocy społeczne udzielają osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Obok świadczeń pieniężnych, po-moc społeczna oferuje różnego rodzaju pomoc niepieniężną, na przykład w postaci pracy socjalnej lub specjalistycznego poradnictwa.

6 7

MIT: Doświadczam przemocy ze strony partnera, ale mam wysokie dochody, więc nie mogę liczyć na pomoc ośrodka po-mocy społecznej. FAKT: Kryterium dochodowe ogranicza krąg osób, które mogą korzystać przede wszystkim ze świadczeń pomocy spo-łecznej o charakterze pieniężnym. Bez względu na dochód, osoby doświadczające przemocy mogą jednak otrzymać od pomocy społecznej wsparcie o charakterze niepieniężnym, w szczególności w postaci poradnictwa psychologicznego, prawnego, rodzinnego czy w formie interwencji kryzysowej. W szczególnie uzasadnionych przypadkach mogą one także wnioskować o przyznanie im pomocy finansowej, np. w po-staci specjalnego bezzwrotnego zasiłku celowego.

MIT: Jeżeli ktoś się dowie o mojej trudnej sytuacji życiowej, to automatycznie zostanie mi przyznana pomoc z ośrodka pomo-cy społecznej. FAKT: Z zasady nie obejmuje się pomocą społeczną osób, któ-re same nie wystąpiły o nią albo nie wyraziły na nią zgody.

1. Czym jest pomoc społeczna

Omawianie problematyki pomocy społecznej zaczniemy od wyjaśnienia, czym jest pomoc społeczna. Najczęściej po-moc społeczna kojarzy nam się z ośrodkiem pomocy społecz-nej. W rzeczywistości pomoc społeczna to różne formy po-mocy i wsparcia świadczone przez różne instytucje publiczne osobom, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Takie rozumienie pomocy społecznej znajduje odzwierciedlenie w polskim prawie, w szczególności w Ustawie o pomocy spo-łecznej (dalej „u.p.s.”) z dnia 12 marca 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz.593 z późn. zm.). Art. 2 ustawy stanowi, że pomoc społeczna to instytucja polityki społecznej pań-stwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom prze-

zwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzi-nom m.in. z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bez-robocia, długotrwałej lub ciężkiej choroby i przemocy w ro-dzinie. Rolą pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin, które znalazły się w takich sytuacjach w wysiłkach zmierza-jących do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Jej zadaniem jest także zapobieganie takim sytuacjom i pato-logiom społecznym.

Pomoc społeczna udzielana jest w różnych postaciach, for-mach i rozmiarach. Zgodnie z art. 15 u.p.s., pomoc społeczna polega w szczególności na :

przyznawaniu świadczeń niepieniężnych (np. posił- �ków) oraz wypłacaniu świadczeń pieniężnych (np. zasiłku stałego);

pracy socjalnej, czyli działaniach mających na celu po- �moc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie;

prowadzeniu i rozwijaniu niezbędnej infrastruktury �socjalnej (np. sieci domów pomocy społecznej i ośrodków wsparcia);

analizowaniu i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebo- �wanie na świadczenia pomocowe (np. zjawiska bezrobocia, ubożenia społeczeństwa, przemocy w rodzinie);

realizowaniu zadań wynikających z rozeznanych po- �trzeb społecznych;

rozwijaniu nowych form pomocy społecznej w ramach �zidentyfikowanych potrzeb.

W dalszej części poradnika skoncentrujemy się na omówie-niu tylko trzech pierwszych form pomocy społecznej. Są one bowiem najważniejszymi i najczęściej poszukiwanymi formami wsparcia. Poza zakresem naszym rozważań znajdą się świad-czenia rodzinne, będące jedną z form świadczeń pieniężnych, ponieważ zostały one szeroko omówione w innym poradniku Fundacji Centrum Praw Kobiet z serii „Poznaj swoje prawa”, a mianowicie w publikacji „O alimentach, zaliczce alimentacyjnej

8 9

i świadczeniach rodzinnych”. Powiemy natomiast więcej o for-mach pomocy dla osób bezrobotnych. Bezrobocie jest bowiem jednym z największych problemów społecznych rodzących za-potrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej.

2. Gdzie udać się po pomoc społeczną

Za zapewnienie i zorganizowanie pomocy społecznej odpo-wiedzialne są organy administracji rządowej i samorządowej współpracujące z organizacjami społecznymi, pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyzna-niowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Wśród podmio-tów zobowiązanych do pomocy społecznej główna rola przy-pada gminie i powiatowi, czyli jednostkom samorządowym. Mogą one w tym celu tworzyć – i tworzą – specjalne jednostki organizacyjne. Są nimi: regionalne ośrodki polityki społecznej, ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, placówki specjalistycznego poradnictwa rodzinnego, placówki opiekuńczo-wychowawcze, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze.

Najważniejszą instytucją świadczącą pomoc społeczną w gminie jest ośrodek pomocy społecznej. Jest on najczęściej pierwszym miejscem, do którego zwracają się osoby w trud-nej sytuacji życiowej. Zadaniem ośrodków pomocy społecz-nej jest przede wszystkim udzielanie świadczeń pieniężnych i niepieniężnych. Ośrodek ma również określone uprawnienia procesowe – może reprezentować osoby potrzebujące wspar-cia, i na ich rzecz występować z wnioskami o stwierdzenie niezdolności do pracy, o ustalenie niepełnosprawności, a tak-że z powództwem o alimenty.

Jeżeli zatem potrzebujesz pomocy udaj się do ośrodka po-mocy społecznej. Nawet jeśli ośrodek nie zajmuje się udziela-niem pomocy w formie, której potrzebujesz, z pewnością uzy-skasz tam informacje i wskazówki gdzie pomoc taką możesz otrzymać. Jeżeli po uzyskaniu pomocy podstawowej, bo taką

najczęściej świadczą ośrodki, potrzebna ci będzie pomoc spe-cjalistyczna, to ośrodek zajmie się przekazaniem twojej spra-wy do odpowiedniej placówki specjalistycznej.

3. Kto może korzystać z pomocy społecznej

Przed omówieniem rodzajów i form, w jakich świadczo-na jest pomoc społeczna, konieczne jest ustalanie kto w ogóle może ubiegać się o taką pomoc. Ustawa o pomocy społecznej określa dwa zasadnicze kryteria, jakie spełniać musi osoba i rodzina, aby móc otrzymać pomoc społeczną – kryterium „trudnej sytuacji życiowej” oraz kryterium obywatelstwa i miejsca zamieszkania/pobytu. Kryteria te mają charakter bez-względnie obowiązujący. Oznacza to, że podmiot, który nie spełnia choćby jednego z nich, nie może ubiegać się o pomoc z pomocy społecznej. Ponadto, ustawa o pomocy społecznej często uzależnia prawo do niektórych rodzajów świadczeń, w szczególności świadczeń pieniężnych, od spełnienia przez osobę lub rodzinę dodatkowego kryterium – tzw. kryterium dochodowego. Pomoc finansowa dostępna jest bowiem przede wszystkim osobom o niskim statusie materialnym.

3.1. Kryterium „trudnej sytuacji życiowej”

Pierwsze i podstawowe kryterium uzyskania pomocy spo-łecznej wskazane zostało w art. 2 u.p.s. Z przepisu tego wy-nika, że pomoc społeczna udzielana jest tylko osobom lub rodzinom, które:

znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, i �nie są w stanie poradzić sobie samodzielnie z tą sytuacją �

wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Ze sformułowania art. 2 wywnioskować można po pierw-

sze, że świadczeniobiorcami pomocy społecznej mogą być za-

10 11

równo osoby samotnie gospodarujące, czyli prowadzące jedno-osobowe gospodarstwo domowe, jak i osoby żyjące w rodzinie, które z różnych powodów znalazły się w trudnej sytuacji życio-wej. Warto zaznaczyć, że rodziną, w świetle ustawy, są osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.

Po drugie, z przepisu tego wynika, że aby otrzymać pomoc społeczną osoba lub rodzina musi znajdować się z „trudnej sy-tuacji życiowej”. Pojęcie trudnej sytuacji życiowej jest bardzo szerokie i trudne do zdefiniowania. Każdy z nas mógłby bez problemów podać wiele różnych przykładów „trudnej sytuacji życiowej”. Dlatego też ustawa nie mówi konkretnie co należy rozumieć pod tym pojęciem, a jedynie – w art. 7 – wskazuje przykładowe okoliczności i problemy, które bez wątpienia zakwalifikować można jako „trudną sytuację życiową”. I tak, w pierwszej kolejności ustawa o pomocy społecznej wymie-nia: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełno-sprawność, długotrwałą lub ciężką chorobę oraz przemoc w rodzinie. W dalszej kolejności wskazuje na: potrzebę ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodziet-nych, brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze, trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizm lub narkomanię, zdarzenia losowe i sytuacje kryzy-sowe, oraz klęski żywiołowe lub ekologiczne.

Znajdowanie się w trudnej sytuacji życiowej jest warun-kiem koniecznym, ale niewystarczającym do otrzymania po-mocy społecznej. Aby otrzymać taką pomoc, osoba lub rodzi-na musi nie tylko znajdować się w trudnej sytuacji życiowej, ale także nie być w stanie samodzielnie – przy wykorzysta-niu własnych uprawnień, zasobów i możliwości – sobie z nią poradzić. Przez własne zasoby i możliwości należy przy tym rozumieć nie tylko środki czy możliwości materialne (eko-nomiczne), ale także możliwości wynikające z właściwości psychofizycznych, posiadanych kwalifikacji czy umiejętności

zawodowych, aktywności w rozwiązywaniu problemów, czy ogólnej otwartości i gotowości do współdziałania z innymi w celu przezwyciężenia kłopotów. Należy bowiem pamiętać, że pomoc i wsparcie instytucji publicznych ma niejako charak-ter „deski ostatniego ratunku”. Państwo udziela pomocy po-trzebującym w ostatniej kolejności – kiedy oni sami lub ich najbliżsi nie są w stanie skutecznie tego zrobić. Najczęściej, niemożność samodzielnego uporania się z trudną sytuacją życiową wynika zaś z braku środków (np. braku pieniędzy, mieszkania), braku uprawnień (np. braku prawa do renty czy emerytury) lub braku możliwości (np. braku wykształcenia lub zawodu), które pozwoliłyby na jej pokonanie albo z braku wiedzy, jak posiadane zasoby skutecznie wykorzystać. Organ pomocy społecznej może więc odmówić udzielenie pomocy, jeżeli w jego ocenie, osoba lub rodzina ubiegająca się o pomoc nie znajduje się w trudnej sytuacji życiowej albo gdy jest ona w stanie samodzielnie uporać się z trudną sytuacją życiową. Warto zaznaczyć, że decydując się na przyznanie osobie lub rodzinie pomocy, organ pomocy społecznej ustala jakiego ro-dzaju i w jakim rozmiarze pomoc ta będzie udzielona. Zgod-nie z art. 3 pkt 3 u.p.s. rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być bowiem odpowiednie do okoliczności uzasad-niających udzielenie pomocy.

3.2. Kryterium obywatelstwa i miejsca zamieszkania/pobytu

Zgodnie z art. 5 u.p.s. prawo do świadczeń z pomocy spo-łecznej, jeśli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, przysługuje:

osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym �miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzecz-pospolitej Polskiej;

cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i prze- �bywającym na terytorium RP, posiadającym odpowiednie zezwolenie na osiedlenie się lub zgodę na pobyt tolerowany oraz osobom mającym status uchodźcy nadany w RP;

12 13

obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej �lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego przebywającym na terenie Polski, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.

P A M I Ę T A J ! Tylko osoby spełniające kryterium dotyczące obywatelstwa i miejsca zamieszkania/pobytu oraz znajdujące się z trudnej sytuacji życiowej, z którą nie są w stanie samodzielnie sobie poradzić, mają prawo do pomocy społecznej. Aby skutecznie ubiegać się o określony rodzaj świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych muszą one jednak spełniać także dodatkowe kryteria, które zostaną szczegółowo omówione przy okazji omawiania poszczególnych typów świadczeń w rozdziale 4. Najważniejszym z tych dodatkowych kryteriów jest kryterium dochodowe, dlatego też zostanie ono przedstawione szcze-gółowo oddzielnie, w kolejnym podrozdziale.

3.3. Kryterium dochodowe

Prawo do niektórych świadczeń z pomocy społecznej, w szczególności świadczeń pieniężnych, uzależnione jest od wy-sokości dochodu osoby lub rodziny ubiegającej się o to świad-czenie, czyli od tzw. kryterium dochodowego. Kryterium to wyznacza maksymalną wysokość dochodu, którą może osiągać osoba lub rodzina ubiegająca się o dany rodzaj świadczenia. Wymóg kryterium dochodowego nie ma jednak charakteru bez-względnego. Jak zobaczymy w rozdziale 4, na przyznanie nie-których świadczeń uzależnionych od kryterium dochodowego, w szczególnych wypadkach, mogą liczyć również osoby prze-kraczające próg dochodowy wskazany w tym kryterium.

Zacznijmy jednak od wyjaśnienia, czym jest dochód w ro-zumieniu ustawy o pomocy społecznej, i jak się go oblicza.

Dochód rodziny to suma miesięcznych dochodów osób w rodzinie, natomiast dochód na osobę w rodzinie, to dochód

rodziny podzielony przez liczbę jej członków. Przypomnimy, że, w świetle ustawy, w skład rodziny wchodzą osoby spo-krewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Przy usta-laniu dochodu rodziny sumuje się więc miesięczne przycho-dy wszystkich członków tak zdefiniowanej rodziny z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku o przyznanie świadczenia lub – w przypadku utraty dochodu – z miesiąca, w którym wniosek został złożony. Następnie sumę tę pomniejsza się o obciążenia podatkowe, składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz o kwotę alimentów świadczonych na rzecz in-nych osób. Do dochodu rodziny nie wlicza się jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego oraz wartości świadczeń w naturze, a także świadczeń osoby bezrobotnej z tytułu wy-konywania prac społecznie użytecznych.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą do-kumentują dochód zaświadczeniem wydanym przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego. W przypadku osób prowadzą-cych działalność rolniczą przyjmuje się, że z 1ha przeliczenio-wego uzyskiwany jest miesięczny dochód w wysokości 207 zł.

Obecnie prawo do większości świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje:

osobie samotnie gospodarującej, jeżeli jej dochód nie �przekracza kwoty 477 zł (kryterium dochodowe osoby sa-motnie gospodarującej);

osobie żyjącej w rodzinie, w której dochód na osobę �nie przekracza kwoty 351 zł (kryterium dochodowe na oso-bę w rodzinie);

rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kry- �terium dochodowego na osobę w rodzinie (kryterium docho-dowe rodziny).

Kryteria dochodowe podlegają weryfikacji co 3 lata. Nowe progi dochodowe ustala do dnia 15 czerwca danego roku Trój-stronna Komisja do Spraw Społeczno – Gospodarczych. Ostat-nia weryfikacja kryteriów dochodowych została przeprowadzo-na w 2006 roku, w drodze rozporządzenia z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie weryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

14 15

4. W jakiej formie świadczona jest pomoc społeczna

Świadczenia przyznawane przez pomoc społeczną można podzielić w następujący sposób:

w zależności od charakteru świadczeń – na świadczenia �pieniężne i świadczenia niepieniężne;

w zależności od tego, kto jest odbiorcą świadczeń – na �wsparcie udzielane jednostce i pomoc dla całych rodzin;

w zależności od tego, na jakich warunkach udzielane są �świadczenia – na świadczenia obligatoryjne, które przyznawa-ne są każdemu kto spełnia określone kryteria, i świadczenia fakultatywne, których przyznanie zależy od uznania organu pomocy społecznej.

4.1. Świadczenia pieniężne

Świadczeniami pieniężnymi z pomocy społecznej są: (a) zasiłek stały; (b) zasiłek okresowy; (c) zasiłek celowy i specjal-ny zasiłek celowy; (d) zasiłek i pożyczka za usamodzielnienie; (e) pomoc dla rodzin zastępczych; (f) pomoc na usamodziel-nienie oraz na kontynuowanie nauki; (g) świadczenia pienięż-ne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców. Poniżej omówione zostaną świadczenia pieniężna wymienione w punktach (a)-(f).

(A) Zasiłek stały Zasiłek stały uregulowany jest przede wszystkim w art. 37

u.p.s. Zasiłek ten ma charakter obligatoryjny, a więc należy się wszystkim osobom spełniającym określone przez prawo kryteria. Przysługuje on każdej:

pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, całkowicie �niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;

pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, całkowicie �niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli zarówno jej dochód, jak i dochód na osobę w jej rodzinie, są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Warto zaznaczyć, że osobą samotnie gospodarującą jest osoba, która prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domo-we. Natomiast osobą całkowicie niezdolną do pracy jest oso-ba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Całkowita niezdolność do pracy spowodowana nie-pełnosprawnością dotyczy osób zaliczanych do I i II grupy inwalidzkiej oraz osób legitymujących się znacznym i umiar-kowanym stopniem niepełnosprawności. Z powodu wieku za niezdolne do pracy ustawa uznaje kobiety, które ukończyły 60 lat i mężczyzn, którzy ukończyli 65 lat.

Zgodnie z art. 10 u.p.s., przy ustalaniu prawa do zasiłku stałego dla osoby pozostającej w rodzinie, w składzie rodziny nie uwzględnia się dzieci wychowywanych w rodzinie za-stępczej oraz pełnoletnich wychowanków rodziny zastępczej. Oznacza to, że zarówno ich dochodów, jaki i pomocy pienięż-nej otrzymywanej przez nie z pomocy społecznej nie wlicza się do dochodu rodziny.

Zasiłek stały jest uzupełnieniem dochodu do wysokości określonego kryterium dochodowego. Jego kwota nie jest za-tem stała, gdyż zależy od wysokości dochodów osiąganych przez osobę ubiegającą się o to świadczenie, a co za tym idzie, od różnicy między jej rzeczywistymi dochodami a kwotą kry-terium dochodowego. Wysokość zasiłku stałego ustala się bo-wiem w następujący sposób:

dla osoby samotnie gospodarującej – odejmując od kryte- �rium dochodowego osoby samotnie gospodarującej rzeczywisty dochód osiągany przez osobę ubiegającą się o zasiłek, przy czym zasiłek tak wyliczony nie może być wyższy niż kwota 444 zł;

dla osoby żyjącej w rodzinie – odejmując od kryterium �dochodowego na osobę w rodzinie dochód jaki rzeczywiście przypada w tej rodzinie na osobę ubiegającą się o zasiłek.

W obu przypadkach kwota zasiłku stałego nie może być niż-sza niż 30 zł. Podkreślić należy, że zasiłku stałego nie można łączyć m.in. z rentą socjalną i świadczeniem pielęgnacyjnym.

16 17

(B) Zasiłek okresowy Zasiłek okresowy omówiony jest w art. 38 u.p.s. Zasiłek ten

przeznaczony jest dla osób i rodzin, które z przyczyn przej-ściowych (krótko- lub długotrwałych) nie mają dochodów lub mają dochody niższe niż progi wskazane w kryteriach docho-dowych oraz dla rodzin o zasobach niewystarczających na za-spokojenie niezbędnych potrzeb życiowych.

Zasiłek okresowy przyznawany jest w szczególnych oko-licznościach, np. ze względu na długotrwałą chorobę, bezro-bocie, niepełnosprawność, możliwość utrzymania lub naby-cia uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Mogą się o niego ubiegać:

osoby samotnie gospodarujące, których dochód jest niższy �od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;

rodziny, których dochód jest niższy od kryterium do- �chodowego rodziny.

Zasiłek okresowy ustala się do wysokości różnicy między właściwym kryterium dochodowym, a rzeczywistym dochodem osoby samotnie gospodarującej lub rodziny ubiegającej się o to świadczenie. W przypadku osoby samotnie gospodarującej, za-siłek okresowy nie może przekroczyć kwoty 418 zł. Generalnie, bez względu na to czy ubiega się o niego osoba czy rodzina, nie może być on niższy niż 50% różnicy między właściwym kryte-rium dochodowym a dochodem ubiegającego się o niego pod-miotu. Przepisy wprowadziły jednak okresy przejściowe, i tak w 2007 roku zasiłek okresowy nie może być niższy niż 35% różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej, a dochodem tej osoby, a w przypadku rodziny – niższy niż 25% różnicy pomiędzy kryterium dochodowym rodziny, a dochodem tej rodziny. Bez względu na powyższe progi procentowe, kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 20 zł miesięcznie.

Jak sama nazwa wskazuje jest to zasiłek przyznawany na czas określony. Okres ten ustalany jest przez ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy.

(C) Zasiłek celowy Zasiłek celowy (art. 39 u.p.s.) to świadczenie przyznawa-

ne w celu zaspokojenia określonej, niezbędnej potrzeby byto-

wej, w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, leczenia, opału, odzieży, niezbęd-nych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Osoba bezdomna oraz osoba niemająca dochodu, ani możliwości uzyskania świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego, może otrzymać zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wy-datków na świadczenia zdrowotne.

Zasiłek celowy służy zaspakajaniu osobistych potrzeb wnioskodawcy. Dlatego też Naczelny Sąd Administracyjny nie uznał za niezbędną potrzebę bytową pokrycia zaległości w opłatach za mieszkanie. Uznał zaś, że potrzebą taką jest od-płatne leczenie w niepublicznej placówce zdrowotnej, gdyż w określonej sytuacji dla danej osoby, właśnie leczenie w pla-cówce tego typu było niezbędną potrzebą.

Przyznanie zasiłku celowego zależne jest od kryterium do-chodowego. Jest to jednak zasiłek fakultatywny co oznacza, że ośrodek pomocy społecznej nie jest obowiązany do przyznania tego świadczenia każdej osobie ubiegająca się o to świadczenie, która spełnia kryterium dochodowe. Przy udzielaniu zasiłku celowego brana jest pod uwagę zarówno sytuacja materialna osoby lub rodziny, jak i możliwości finansowe ośrodka.

Zasiłek celowy może być przyznany w formie pienięż-nej, rzeczowej lub w formie biletu kredytowanego (wówczas opłatę uiszcza ośrodek pomocy społecznej po przedstawieniu przez świadczeniobiorcę dokumentów potwierdzających po-niesienie kosztów).

Przepisy nie określają wysokości zasiłku celowego i nie po-dają kryteriów ustalania jego wysokości. Wyznacznikami są tu, z jednej strony, sytuacja materialna wnioskodawcy i cel, na który zasiłek jest przyznawany, a z drugiej – możliwości finansowe organów pomocy społecznej.

W przypadku zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych czy ekologicznych zasiłek celowy może być przyznany niezależ-nie od osiąganego dochodu. Zasiłek w takich sytuacjach może być bezzwrotny, co uzależnione jest od decyzji ośrodka pomo-cy społecznej. (art. 40 u. p.s.)

Jak pisaliśmy, kryterium dochodowe jest bardzo ważnym warunkiem przyznania zasiłku celowego. Są jednak sytuacje,

18 19

gdy osoby lub rodziny potrzebujące wsparcia przekraczają kryterium dochodowe o niewielkie kwoty, co pozbawia je prawa ubiegania się o pomoc. W takich przypadkach zastoso-wanie może znaleźć art. 41 u.p.s. Przewiduje on, że w szcze-gólnie uzasadnionych przypadkach wsparcie finansowe może być przyznane osobie lub rodzinie, której dochód przekracza ustawowe kryteria. Te szczególne przypadki muszą być wyra-ziste. Powinny też odbiegać od sytuacji, w którym zasiłek ce-lowy przyznawany jest w oparciu o kryterium dochodowe. W takich szczególnych przypadkach możliwe jest przyznanie:

specjalnego bezzwrotnego zasiłku celowego � w wysoko-ści nie przekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej lub dochodu rodziny;

zasiłku okresowego, zasiłku celowego � lub pomocy rze-czowej pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasił-ku lub wydatków na pomoc rzeczową.

P A M I Ę T A J ! Przykładem sytuacji uzasadniającej przyznanie specjalnego bezzwrotnego zasiłku celowego jest przemoc w rodzinie! Przemoc jest doświadczeniem milionów kobiet – zarówno tych z rodzin o niskim statusie ekonomicznym, jak i tych po-chodzących z rodzin dobrze sytuowanych. Często zapomina się zaś o tym, że jedną z form przemocy wobec osoby bliskiej jest przemoc ekonomiczna. Nawet jeśli kobieta-ofiara prze-mocy formalnie pochodzi z tzw. zamożnej rodziny, często nie ma ona realnego dostępu do finansów domowych. Jeśli zatem pochodzisz z rodziny, której dochód przekracza kryte-ria dochodowe wskazane w ustawie o pomocy społecznej, i potrzebujesz wsparcia finansowego, zwróć się do ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o przyznanie ci specjalnego bezzwrotnego zasiłku celowego.

(D) Zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienieZasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie

mogą być przyznane osobie lub rodzinie w formie jednorazo-

wego zasiłku celowego lub nieoprocentowanej pożyczki. Eko-nomiczne usamodzielnienie oznacza między innymi umożli-wienie zarobkowania. Powyższe świadczenia mogą więc być przyznane na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez osobę bezrobotną. Wysokość zasiłku, szczegółowe warunki przyznawania i jego zwrotu ustala rada gminy.

Świadczenie w formie nieoprocentowanej pożyczki przy-znawane jest po zawarciu umowy między pożyczkobiorcą a gminą. W umowie takiej określa się warunki jej udzielenia (m.in. cel pożyczki zaakceptowany przez gminę), sposób spła-ty (jednorazowo lub w ratach) i formę jej zabezpieczenia (po-ręczenie, zastaw, hipoteka). Pożyczka może być przez gminę umorzona w całości lub w części, o ile jej umorzenie przy-czyni się do szybszego usamodzielnienia się pożyczkobiorcy i jego rodziny.

O pomoc finansową na ekonomiczne usamodzielnienie się nie mogą starać się osoby lub rodziny, które wcześniej korzy-stały z pomocy na taki cel z innych źródeł np. z urzędu pracy czy z funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Pomo-cy takiej nie otrzymają też osoby, które uchylają się od pod-jęcia odpowiedniej pracy bądź nie chcą odbyć przeszkolenia zawodowego.

(E) Pomoc na usamodzielnienie i kontynuowanie naukiŚwiadczenia na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki

skierowane są do wychowanków rodzin zastępczych oraz in-nych osób objętych programem usamodzielniania. Chodzi tu o osoby pełnoletnie, które osiągnęły pełnoletniość w rodzinie zastępczej, oraz inne osoby pełnoletnie opuszczające placów-ki pomocy społecznej i inne instytucje, takie jak: placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjne-go, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełno-sprawnej intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dzieć-mi i kobiet w ciąży, schroniska dla nieletnich, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze i zakłady poprawcze (art. 88 u.p.s.).

Celem tej formy pomocy jest usamodzielnienie życiowe tych osób, m.in. poprzez umożliwienie im kontynuacji nauki, oraz ich integracja ze środowiskiem. Warunkiem uzyskania

20 21

przez osobę usamodzielnianą pomocy finansowej na usamo-dzielnienie i kontynuowanie nauki jest:

przebywanie przez nią w rodzinie zastępczej, placówce �opiekuńczo-wychowawczej, domu pomocy społecznej albo specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym na podstawie orzeczenia sądu;

przebywanie przez nią w rodzinie zastępczej, placówce �opiekuńczo-wychowawczej, domu pomocy społecznej, schro-nisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym, specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym co najmniej rok;

w przypadku osoby opuszczającej dom pomocy społecz- �nej albo specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy – posiada-nie przez nią zdolności do samodzielnej egzystencji;

zobowiązanie się przez osobę usamodzielnianą do re- �alizacji indywidualnego programu opracowanego wspólnie z opiekunem usamodzielniania i zatwierdzonego przez kierow-nika powiatowego centrum pomocy rodzinie.

Pomoc pieniężna na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki przysługuje osobie usamodzielnianej samotnie gospo-darującej i usamodzielnianej w rodzinie, której dochód nie przekracza 200% kwoty kryterium dochodowego na osobę samotnie gospodarującą albo kwoty kryterium na osobę w rodzinie. Wysokość pomocy finansowej na kontynuowanie nauki, pomocy finansowej na usamodzielnienie się oraz war-tość pomocy rzeczowej na zagospodarowanie ustalana jest w oparciu o kwotę podstawy, która obecnie wynosi 1647 zł. Pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki w wysokości 30% podstawy miesięcznie przysługuje osobie usamodzielnianej kontynuującej naukę w gimnazjum, szkole ponadpodstawo-wej, szkole ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej. Pomoc tę przyznaje się tej osobie do czasu zakończenia nauki, jednak nie dłużej niż do 25 roku życia. Świadczenie to przysługuje również osobie pełnoletniej, która nie opuściła placówki opie-kuńczo-wychowawczej, a kontynuuje naukę po ukończeniu szkoły, w której rozpoczęła naukę przed osiągnięciem pełno-letniości. W przypadku, gdy osoba usamodzielniania konty-nuuje naukę, pomoc finansową na usamodzielnienie wypłaca się jej po ukończeniu nauki.

Warto zaznaczyć, że organy pomocy społecznej mogą od-mówić przyznania pomocy na usamodzielnienie i kontynu-owanie nauki, np. jeśli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że pomoc zostanie wykorzystana niezgodnie z przeznacze-niem lub gdy osoba usamodzielniana porzuci naukę, pracę, odmówi podjęcia zatrudnienia albo gdy zostanie skazana za przestępstwo z winy umyślnej.

(F) Pomoc dla rodzin zastępczychObok pomocy dla pojedynczych osób i rodzin, ustawa o

pomocy społecznej przewiduje świadczenia pieniężne na rzecz rodzin zastępczych. Rodzinom takim udziela się wspar-cia finansowego na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci. (art. 78 u.p.s.) Wysokość świad-czenia obliczana jest w oparciu o kwotę podstawową (podsta-wę), która, tak jak kryteria dochodowe, podlega waloryzacji. Obecnie wynosi ona 1647 zł.

Pomoc pieniężna dla rodzin zastępczych udzielana jest w wysokości 40% podstawy pomniejszonej o kwotę odpowiada-jącą 50% dochodu dziecka umieszczonego w rodzinie zastęp-czej. Ustalone świadczenie nie może być jednak mniejsze niż 10% podstawy. Rodziny zastępcze, które nie są spokrewnione z dzieckiem, dodatkowo otrzymują na każde dziecko kwotę odpowiadającą 10% podstawy.

Ze względu na wiek dziecka, jego stan zdrowia czy spo-łeczne niedostosowanie istnieje możliwość podniesienia kwoty świadczenia. Świadczenie podwyższone nie może być wyższe niż 80% podstawy pomniejszonej o połowę dochodu dziecka, i nie może być mniejsze niż 20% kwoty podstawowej. Pomoc dla rodzin zastępczych przysługuje rodzinom również po ukończeniu przez dzieci pełnoletniości, jeżeli dzieci nadal przebywają w tych rodzinach i kontynuują naukę. W takiej sytuacji, pomoc należy się rodzinom zastępczym do momentu ukończenia nauki przez dzieci.

Warto dodać, że w związku z przyjęciem dziecka do rodzi-ny, starosta może przyznać rodzinie jednorazowe świadczenie na zaspokojenie niezbędnych potrzeb dziecka w wysokości do 150% podstawy. Starosta może także udzielić takiej pomocy

22 23

finansowej albo rzeczowej na dziecko, które na skutek zdarze-nia losowego wymaga wzmożonej pomocy.

Rodzina zastępcza może zrezygnować z pomocy pienięż-nej. Jeżeli zaś pomoc pieniężna jest marnotrawiona lub wyko-rzystywana niezgodnie z przeznaczeniem, organ przyznający świadczenie może dokonać jego zamiany na świadczenie nie-pieniężne.

P A M I Ę T A J ! Świadczenia pieniężne z pomocy społecznej nie mogą być traktowane jako źródło stałego dochodu. Mają one charakter przejściowego wsparcia – służą wsparciu osób i rodzin w trud-nym okresie życia.

4.2 Świadczenia niepieniężne

Cechą charakterystyczną większości świadczeń niepienięż-nych jest to, że przysługują one wszystkim zainteresowanym osobom i rodzinom bez względu na uzyskiwany przez nie do-chód. Świadczeniami niepieniężnymi z pomocy społecznej są w szczególności: (a) praca socjalna; (b) opłacanie składki na ubezpieczenie społeczne; (c) opłacanie składki na ubezpiecze-nie zdrowotne; (d) poradnictwo specjalistyczne; (e) interwen-cja kryzysowa; (f) zapewnienie posiłku, schronienia, niezbęd-nego ubrania i sprawienie pogrzebu; (g) przyznanie mieszkania chronionego; (h) pomoc niepieniężna na usamodzielnienie; (i) pomoc rzeczowa na ekonomiczne usamodzielnienie się; (j) usługi opiekuńcze; (k) usługi psychologiczno-pedagogiczne.

(A) Praca socjalnaPraca socjalna to podstawowe świadczenie, które oferuje

pomoc społeczna. Jest to działalność wykonywana na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Prowadzą ją pracownicy socjalni i osoby o odpo-wiednim przygotowaniu zawodowym. Istotą pracy specjalnej

jest bezpośredni kontakt między pracownikiem socjalnym a osobą lub rodziną objętą taką pomocą. Metodyka pracy socjal-nej obejmuje m.in. poradnictwo, psychoterapię, mediację i rzecznictwo. Praca socjalna świadczona jest bez względu na dochód osoby lub rodziny.

Szczególną formą organizowania i prowadzenia pracy so-cjalnej jest kontrakt socjalny. Jest to pisemna umowa zawar-ta między pracownikiem socjalnym a osobą ubiegającą się o pomoc. Określa ona zobowiązania i uprawnienia stron w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. W kontrakcie dokonuje się krótkiej oceny sytuacji danej osoby lub rodziny. W szczególności określa się przyczyny życiowych trudności, możliwości ich pokonywania przez daną osobę lub rodzinę, ograniczenia i bariery środowiskowe utrudniające rozwiązywanie problemów. Wyznacza się również cele danej osobie lub rodzinie, których realizacja umożliwi przezwycię-żenie trudnej sytuacji. Cele mają zostać osiągnięte przez kon-kretne działania osoby mającej trudności i wspomagającego ją pracownika socjalnego. W kontrakcie wyznacza się również termin oceny realizacji założonych działań oraz sposób przeka-zywania ewentualnych świadczeń. Niedotrzymanie postano-wień kontraktu socjalnego, jak i odmowa jego zawarcia mogą stanowić podstawę do nie przyznania świadczenia, uchyle-nia decyzji o przyznanej pomocy lub wstrzymania świadczeń pieniężnych. Bardzo często bowiem świadczenia pieniężne są przyznawane osobie lub rodzinie pod warunkiem, że będą one współpracowały z pracownikiem socjalnym.

(B) Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczneŚwiadczenie to zaliczane jest do kategorii niepieniężnych,

choć w istocie polega ono na wydawaniu przez ośrodek po-mocy społecznej określonych kwot pieniężnych. Wynika to z faktu, że osoba za którą opłacane są składki na ubezpieczenie społeczne, nie otrzymuje pieniędzy bezpośrednio do ręki.

Ośrodek pomocy społecznej ma obowiązek opłacać skład-kę na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę, która zre-zygnowała z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawo-

24 25

wania bezpośredniej i osobistej opieki nad chorym członkiem najbliższej rodziny. Grupa osób najbliższych, którymi można się opiekować, aby móc skorzystać z tego świadczenia, obej-muje małżonka, dzieci, rodziców i rodziców współmałżonka, rodzeństwo, w tym przyrodnie. Potrzeba sprawowania opieki bezpośredniej i osobistej nad członkiem rodziny musi zostać stwierdzona przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Skład-ki opłacane są przez okres sprawowania opieki.

Prawo do ubiegania się o świadczenie z pomocy społecz-nej w postaci opłacania składek na ubezpieczenie społeczne ma osoba, której dochód na członka w rodzinie nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na członka w rodzinie. Osoba korzystająca z tego świadczenia nie można podlegać ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu, ani pobierać emerytury lub renty.

Przepisy wskazują ograniczenia uniemożliwiające otrzy-mywanie tego świadczenia, mimo spełnienia wymaganych warunków. I tak, opłacanie składek nie przysługuje osobie, która ukończyła 50 lat i nie posiada okresu ubezpieczenia wy-noszącego co najmniej 10 lat. Osoba z tak krótkim stażem nie nabędzie bowiem prawa do świadczeń z ubezpieczenia spo-łecznego, bez względu na to, czy ośrodek pomocy społecznej zacznie za nią płacić składki czy też nie. Świadczenia tego nie przyznaje się także kobietom posiadającym 20-letni okres ubezpieczenia i mężczyznom, którzy mają 25-letni okres ubezpieczenia, gdyż osoby te mają już wystarczająco długi staż pracy i opłacania składek, by wraz z osiągnięciem wieku przepisanego przez prawo ubiegać się o świadczenie z ubez-pieczenia społecznego.

(C) Opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne.Świadczenie w postacie opłacania składek na ubezpiecze-

nie zdrowotne może być przyznane osobie bezdomnej objętej programem wychodzenia z bezdomności.

(D) Poradnictwo specjalistycznePoradnictwo specjalistyczne to – obok pracy socjal-

nej – kolejny, szalenie ważny rodzaj pomocy niepieniężnej

świadczonej przez instytucje pomocy społecznej bez wzglę-du na dochód osoby potrzebującej. To także jedna z najczę-ściej poszukiwanych przez ofiary przemocy w rodzinie form pomocy. Na poradnictwo specjalistyczne składa się bowiem przede wszystkim poradnictwo prawne, psychologiczne i ro-dzinne. Poradnictwo prawne polega na udzielaniu informacji o obowiązujących przepisach, głównie z zakresu prawa rodzin-nego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego i ochrony lokatorów. Poradnictwo psychologiczne to pomoc świadczona poprzez diagnostykę, profilaktykę i terapię problemów psycho-logicznych. Poradnictwo rodzinne obejmuje problemy funkcjo-nowania rodziny, w tym problemy wychowawcze, opieki nad osobami niepełnosprawnymi, a także terapię rodzinną.

Dostęp do poradnictwa specjalistycznego powinien być zapewniony na terenie każdego powiatu. W dużych miastach, najczęściej przy ośrodkach pomocy społecznej, funkcjonują Punkty Informacyjno-Konsultacyjne, gdzie świadczone jest poradnictwo specjalistyczne, poradnictwo rodzinne, porad-nictwo w zakresie uzależnień, a także organizowane są róż-nego rodzaju grupy wsparcia, w tym dla osób doznających przemocy. Tego typu pomoc świadczą również organizacje pozarządowe i inne instytucje na zasadzie współpracy. Przy-kładem takiej organizacji jest Fundacja Centrum Praw Kobiet, która świadczy bezpłatną pomoc prawną i psychologiczną oraz poradnictwo socjalne kobietom doświadczającym prze-mocy domowej.

P A M I E T A J ! Poradnictwo specjalistyczne dostępne jest dla każdej oso-by potrzebującej, bez względu na jej dochód. To możliwość bezpłatnego skorzystania z pomocy wykwalifikowanego psy-chologa, terapeuty czy prawnika. Jeżeli Twój ośrodek pomo-cy społecznej w swojej ofercie nie ma poradnictwa specjali-stycznego, poproś pracujące tam osoby o informację, gdzie najbliżej Twojego miejsca zamieszkania, możesz taką pomoc otrzymać.

26 27

(E) Interwencja kryzysowaInterwencję kryzysową definiuje się jako profesjonalną po-

moc udzielaną osobom i rodzinom będącym w stanie kryzysu, możliwie najszybciej po wystąpieniu zdarzenia krytycznego (art. 47 u.p.s.). Celem interwencji kryzysowej jest przywró-cenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospo-łecznej. W ramach interwencji kryzysowej udziela się osobie potrzebującej natychmiastowej specjalistycznej pomocy psy-chologicznej, a także – w zależności od jej potrzeb – porad-nictwa socjalnego lub prawnego oraz schronienia na okres do 3 miesięcy z możliwością przedłużenia. W każdym powiecie powinien działań ośrodek interwencji kryzysowej.

Interwencja kryzysowa jest formą pomocy, z której często korzystają osoby doznające przemocy ze strony osoby bli-skiej, wspólnie zamieszkującej. Najważniejsze w takiej sytu-acji jest odizolowanie sprawcy od ofiary. Optymalnie by było, gdyby izolacja ta następowała poprzez przymusowe usunię-ciu sprawcy ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Niestety, najczęściej osobą opuszczającą dom jest ofiara z dziećmi. Po-moc świadczona takiej osobie w ramach interwencji kryzyso-wej może wówczas polegać na zapewnieniu jej schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia lub schronisku.

Warto zaznaczyć, że szczególną opieką ze strony pomocy społecznej objęte są kobiety z małoletnimi dziećmi oraz ko-biety w ciąży, doznające przemocy lub znajdujące się w innej sytuacji kryzysowej. Mogą one znaleźć schronienie i wsparcie w domach dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży. Do domów tych mogą być również przyjmowani ojcowie z małoletnimi dziećmi i inne osoby sprawujące opiekę nad dziećmi.

P A M I Ę T A J ! Interwencja kryzysowa jest formą pomocy, z której może sko-rzystać każda osoba, w szczególności ofiara przemocy w rodzi-nie, bez względu na osiągany przez nią dochód. Aby otrzymać taką pomoc nie jest potrzebne żadne skierowanie. Jeśli zde-

cydujesz się ma skorzystanie z pomocy ośrodka interwencji kryzysowej lub ośrodka wsparcia dla ofiar przemocy, możesz liczyć na pomoc o charakterze interwencyjnym, a także po-moc terapeutyczną, psychologiczną, medyczną, poradnictwo prawne oraz pomoc w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych. Ośrodek zajmie się również opracowaniem dla Ciebie i Twojej rodziny indywidualnego planu pomocy.

(F) Zapewnienie posiłku, schronienia, niezbędnego ubra-nia i sprawienie pogrzebuPomoc społeczna oferuje także świadczenia niepieniężne

w postaci zapewnienia posiłku, schronienia i niezbędnego ubrania oraz sprawienie pogrzebu. Wszystkie te formy pomo-cy można objąć wspólną nazwą świadczeń mających na celu zapewnienie minimum egzystencji. Świadczenia te powinny być przyznane każdej osobie, która jest pozbawiona schronie-nia, jedzenia i niezbędnej odzieży, w szczególności osobom najuboższym i bezdomnym. Do wypełniania tych świadczeń zobowiązane są gminy, jednak pomoc polegającą na udziela-niu schronienia, dostarczania posiłków i ubrań organizowana jest również przez różne organizacje społeczne, kościoły, oso-by fizyczne i prawne. Listę miejsc, w których lokalnie świad-czona jest taka pomoc posiadają ośrodki pomocy społecznej.

Udzielenie schronienia polega na przyznaniu tymczasowe-go miejsca noclegowego w noclegowni, schronisku albo domu dla bezdomnych. Przyznanie niezbędnego ubrania następuje poprzez dostarczenie osobie potrzebującej bielizny, odzieży i obuwia pasującego na ta osobę i odpowiedniego do aktualnej pory roku. Gmina ma obowiązek zagwarantować jeden gorący posiłek na dobę osobie, która własnym staraniem nie może go sobie zapewnić. To świadczenie może być realizowane rów-nież poprzez wykupienie posiłków dla dzieci w szkole.

Sprawienie pogrzebu należy do zadań gminy, jeżeli rodzi-na nie jest w stanie sprawić pogrzebu lub zmarły nie posiada rodziny. Pogrzeb powinien odbyć się zgodnie z wyznaniem zmarłego (art. 44 u.p.s.). Należy pamiętać, że trudności finan-sowe rodziny nie zdejmują z niej automatycznie obowiązku

28 29

wyprawienia pogrzebu. Jeśli nie stać jej na poniesienie kosz-tów pochówku może się ona ubiegać się o przyznanie na ten cel zasiłku celowego. Co więcej, nawet jeżeli dochody rodziny przekraczają kryterium dochodowe, to w szczególnych przy-padkach może ona otrzymać zasiłek celowy lub specjalny za-siłek celowy. Gminie, która wyprawiła pogrzeb, przysługuje zwrot kosztów z zasiłku pogrzebowego, a jeżeli zasiłek taki się nie należy, z masy spadkowej pozostawionej przez zmarłego.

(G) Przyznanie mieszkania chronionegoPomoc w postaci mieszkania chronionego przysługuje

osobom, które ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia w co-dziennym funkcjonowaniu, ale nie wymagają całodobowej opieki. Pomoc ta skierowana jest przede wszystkim do osób z zaburzeniami psychicznymi oraz do osób opuszczających rodziny zastępcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze, mło-dzieżowe ośrodki wychowawcze, zakłady dla nieletnich, a także dla uchodźców. Pobyt w mieszkaniu chronionym może być zapewniony w ramach programu usamodzielniania, któ-rym objęte są młode osoby opuszczające różne placówki wy-chowawczo-opiekuńcze po osiągnięciu pełnoletniości. Osoba zamieszkująca w mieszkaniu chronionym jest zobowiązana do ponoszenia częściowych kosztów utrzymania mieszkania. W uzasadnionych przypadkach istnieje możliwość zwolnie-nia jej z tych opłat.

Ta forma pomocy społecznej daje szansę osobom potrze-bującym wsparcia w codziennym życiu na względnie samo-dzielne funkcjonowanie w środowisku oraz integrację ze spo-łecznością lokalną.

(H) Pomoc niepieniężna na usamodzielnienie Pomoc niepieniężna na usamodzielnienie to, obok pomocy

pieniężnej, kolejna forma pomocy skierowana do osób usamo-dzielniających się. Może ona przybierać postać poradnictwa lub pomocy w znalezieniu zatrudnienia lub mieszkania (w tym mieszkania chronionego) oraz pomocy rzeczowej na za-gospodarowanie. Świadczenia należące do tej kategorii przy-

znawane są przez starostę właściwego ze względu na miejsce osiedlenia się osoby korzystającej z pomocy.

(I) Pomoc rzeczowa na ekonomiczne usamodzielnienie sięPomoc rzeczowa jest drugą, obok pieniężnej, formą pomo-

cy dla osób, które chcą uniezależnić się pod względem ekono-micznym. Przypomnijmy, że ekonomiczne usamodzielnienie się oznacza możliwość samodzielnego zarobkowania i zaspo-kajania potrzeb własnych i osób bliskich. Pomoc rzeczowa na ekonomiczne usamodzielnienie się polega na udostępnieniu maszyn i narzędzi pracy umożliwiających osobie korzystającej z tej formy pomocy zorganizowanie własnego warsztatu pracy. Ta forma pomocy może także polegać na przekazaniu do używa-nia urządzeń ułatwiających pracę osobom niepełnosprawnym. Przedmioty te udostępniane są na podstawie umowy użycze-nia, w której użyczający – gmina – oddaje określone przed-mioty osobie korzystającej z tej formy pomocy do używania, bezpłatnie, na czas określony lub nieokreślony. Po zakończeniu umowy rzecz powinna być zwrócona przez używającego. Nie ma jednak przeszkód aby gmina zrezygnowała z użyczonych przedmiotów, jeżeli stanowiłoby to nadmierne obciążenie dla używającego albo niweczyłoby skutki otrzymanej pomocy (np. gdyby osoba prowadząca działalność w oparciu o użyczone na-rzędzia, nie była jeszcze w stanie kupić innych).

Warto zaznaczyć, że gmina może również odmówić lub ograniczyć pomoc rzeczową na ekonomiczne usamodzielnie-nie się, jeżeli świadczeniobiorca uchyla się od podjęcia pracy lub nie chce się przekwalifikować zawodowo.

(J) Usługi opiekuńcze Kolejną grupę świadczeń niepieniężnych stanowią usługi

opiekuńcze o charakterze podstawowym i specjalistycznym. Podstawowe usługi opiekuńcze obejmują: świadczenie pomo-cy osobie potrzebującej w zaspakajaniu codziennych potrzeb życiowych (np. robienie zakupów), zapewnianie jej opieki higienicznej (tj. dbanie o higienę osobistą oraz czystość w mieszkaniu), pielęgnowanie jej zgodnie z zaleceniami lekarza, a także – w miarę możliwości – zapewnienie jej kontaktów z

30 31

otoczeniem (np. spacery, uczestniczenie w imprezach kultu-ralnych, pomoc przy załatwianiu spraw urzędowych). Specja-listyczne usługi opiekuńcze to usługi dostosowane do szcze-gólnych potrzeb osoby potrzebującej pomocy, wynikających z jej schorzenia lub niepełnosprawności. Specjalistyczne usługi opiekuńcze świadczone są jedynie przez osoby z przygotowa-niem zawodowym.

Usługi podstawowe i specjalistyczne przyznawane są oso-bom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawio-ne. Przepisy ustawy o pomocy społecznej umożliwiają przy-znanie świadczenia w formie usług opiekuńczych również osobom, które wprawdzie mają rodzinę ale jej członkowie nie są w stanie takich usług zapewnić. O tym, czy osobie ubiega-jącej się o tę formę pomocy zostanie ona przyznana, decyduje ośrodek pomocy społecznej po zbadaniu sytuacji tej osoby. Ośrodek podejmuje decyzję w oparciu o szczegółowe warun-ki przyznawania usług opiekuńczych na terenie danej gminy określone przez radę gminy w drodze uchwały.

Usługi opiekuńcze są usługami płatnymi. Rada gminy określa szczegółowe warunki odpłatności. Określa również warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia z ponosze-nia tych opłat. Może się więc zdarzyć, że osoby korzystające z usług i znajdujące się w bardzo podobnej sytuacji życiowej, a mieszkające na terenie różnych gmin, ponoszą opłaty bądź są z nich zwolnione na zupełnie innych warunkach. Wszystko zależy od zamożności danej gminy.

Usługi opiekuńcze wobec osób wymagających jedynie spo-radycznej pomocy powinny być – o ile to możliwe – świad-czone w miejscu ich zamieszkania. Osoby, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają bardziej kompleksowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych, mogą mieć zapewnioną tę pomoc w ośrod-ku wsparcia. Ośrodkiem wsparcia w tym przypadku będzie środowiskowy dom samopomocy lub dzienny dom pomocy. Ośrodek taki udziela całodziennej opieki i pomocy osobom potrzebującym. Zapewnia im także stosowne wyżywienie. Dla osób, które z powodu wieku wymagają pomocy innych osób

a nie mogą korzystać z usług opiekuńczych w miejscu swo-jego zamieszkania, przeznaczone są rodzinne domy pomocy. Domy takie prowadzą osoby, które jednocześnie świadczą usługi opiekuńcze. W tego typu domach jednorazowo może przebywać nie więcej niż 7 osób. Można w nich umieścić osobę dopiero po wyczerpaniu możliwości zapewnienia jej usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Skierowanie do domu na pobyt stały lub okresowy następuje na wniosek oso-by zainteresowanej bądź na wniosek jej opiekuna prawnego. Wniosek taki należy złożyć do kierownika ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby potrzebującej opieki. Decyzja wydawana jest po prze-prowadzeniu wywiadu środowiskowego. W przypadku decy-zji pozytywnej, kierownik ośrodka zawiera umowę z osobą prowadzącą dom, w której w szczególności określone zostają opłaty za świadczone przez dom usługi. Pobyt w rodzinnym domu pomocy jest bowiem odpłatny. Wysokość opłat wskaza-na jest w decyzji o skierowaniu do rodzinnego domu pomo-cy. W szczególnych przypadkach, kierownik ośrodka pomocy społecznej może częściowo lub całkowicie zwolnić osobę z opłat na czas określony. Wówczas opłaty ponosi gmina.

Ośrodek pomocy społecznej obejmując daną osobę opieką zawsze stara się, aby w miarę możliwości opieka ta odbywa-ła się w miejscu zamieszkania tej osoby, z którym czuje się związana emocjonalnie. W dalszej dopiero kolejności jeżeli stan tej osoby tego wymaga zapewniane jest miejsce w wy-mienionych wyżej placówkach. Jeżeli i taka forma opieki jest niewystarczająca wtedy możliwe jest umieszczenie w domu pomocy społecznej.

(K) Usługi psychologiczno-pedagogiczneUsługi psychologiczno-pedagogiczne mają na celu wspo-

możenie rodziny w wypełnianiu jej funkcji, zwłaszcza ro-dziny zagrożonej patologiami, mającej problemy opiekuńcze i wychowawcze. W ramach tych usług świadczone jest po-radnictwo, praca socjalna i terapia rodzinna oraz zapewniana jest dzieciom opieka oraz wychowanie poza rodziną. Terapia rodzinna to różnego rodzaju działania psychologiczne, peda-

32 33

gogiczne i socjologiczne, które mają pomóc rodzinie odzyskać zdolność do wypełniania jej zadań.

Zdarzają się sytuacje, kiedy konieczne jest umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej, wparcia dziennego lub całodobowego. Następuje to wówczas kiedy wyczerpane zostały możliwości pomocy dziecku w rodzinie naturalnej.

*Pamiętaj, że pomoc społeczna ma na celu nie tylko zaspo-

kajanie potrzeb osób z niej korzystających, ale także ich ak-tywizację. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania z pracownikiem socjal-nym (lub innym specjalistą pomocy społecznej) w rozwiązy-waniu ich trudnej sytuacji życiowej (art. 4 u.p.s.). Pomoc ta ma bowiem charakter przejściowy i zakłada wykształcenie odpowiednich postaw u osób nią objętych tak, aby były one w stanie samodzielnie pokonywać życiowe trudności.

Instytucje świadczące pomoc społeczną powinny prowa-dzić działania aktywizujące, po to, aby wzmacniać poczucie odpowiedzialność u osób korzystających z pomocy oraz ich zdolność do samostanowienia. Istotne jest również przeciw-działanie uzależnieniu od pomocy społecznej. Nieodpowied-nia postawa świadczeniobiorcy może być przyczyną odmowy przyznania pomocy lub jej zaprzestania. I tak, na przykład odmowa zawarcia kontaktu socjalnego, niedotrzymanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia pracy przez bezrobotnego czy bezzasadna odmowa podjęcia leczenia od-wykowego w wyznaczonej do tego placówce przez osobę uza-leżnioną mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia.

5. Jak ubiegać się o przyznanie świadczenia

5.1. Kto decyduje o przyznaniu świadczenia

Jak już wspominaliśmy, świadczeniem pomocy społecznej zajmują się przede wszystkim instytucje samorządowe – gmin-ne i powiatowe. Gmina jest obowiązana do zapewnienia pomo-cy społecznej wszystkim osobom mieszkającym na jej terenie. Osoba potrzebująca pomocy powinna więc zgłosić się w pierw-szej kolejności do ośrodka pomocy społecznej znajdującego się w jej gminie (mieście). W przypadku osoby bezdomnej, będzie to gmina jej ostatniego miejsca zameldowania na pobyt stały. Natomiast w przypadku mieszkańca domu pomocy społecznej – gmina, która go tam skierowała. Cudzoziemiec zgłasza się po pomoc do gminy, na terenie której aktualnie przebywa. Warto podkreślić, że w sytuacji niecierpiącej zwłoki, osoba przebywa-jąca czasowo poza miejscem stałego zamieszkania może zwró-cić się o pomoc do gminy, na terenie której przebywa. W takich sytuacjach nagłych mogą być udzielone następujące świadcze-nia: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy, opłacanie składek na ubezpieczenie emerytal-ne i rentowe za osobę rezygnująca z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad członkiem rodziny, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubra-nie, objęcie osoby bezdomnej indywidualnym programem wy-chodzenia z bezdomności oraz usługi opiekuńcze.

Organami uprawnionymi do wydawania decyzji w spra-wie ustalenia prawa do świadczeń z pomocy społecznej są: na poziomie gminy – wójt (gminy wiejskie), burmistrz (miasta), prezydent (miasta duże), a na poziomie powiatu – starosta. Prawo pozwala, aby wójtowie, burmistrzowie, prezydenci i starości udzielali upoważnień do wydawania decyzji w spra-wie przyznania świadczeń innym podległym podmiotom. I tak, w gminie, decyzje w sprawie świadczeń z upoważnienia wójta, burmistrza lub prezydenta, wydają najczęściej kierow-

34 35

nicy ośrodków pomocy społecznej. W powiecie, z upoważ-nienia starosty, decyzje wydawane są przez kierowników po-wiatowych centrów pomocy rodzinie i innych pracowników centrów upoważnionych przez kierowników.

5.2. Jak przebiega postępowanie o przyznanie świadczenia

Uprawnienia do większości świadczeń są ustalane w postępo-waniu administracyjnym, w wyniku którego wydaje się decyzje. Niektóre rodzaje wsparcia udzielane są na podstawie umów.

Postępowanie o przyznanie świadczenia wszczyna się z za-sady na wniosek osoby zainteresowanej. Osoba chcąca otrzy-mywać świadczenia musi więc o nie wystąpić. Funkcjonuje zasada, zgodnie z którą pomocy nie otrzymują automatycznie wszyscy spełniający określone kryteria. Są jednak przypadki, gdy postępowanie takie może być wszczęte z urzędu. Tak jest np. w przypadku postępowań dotyczących umieszczenia w domu pomocy społecznej. Choć postępowanie takie może być wszczęte z urzędu, a zatem bez wniosku osoby zainteresowa-nej, dla jego kontynuacji konieczne jest jednak uzyskanie jej zgody lub zgody jej przedstawiciela ustawowego. Brak zgody spowoduje umorzenie postępowania. W wyjątkowych przy-padkach, gdy osoba ta bezwzględnie wymaga pomocy, ośro-dek pomocy społecznej powiadomi o takiej sytuacji sąd lub prokuratora, a ci powezmą stosowne środki ochronne.

Wniosek o udzielenie świadczenia z pomocy społecznej powinien być złożony w formie podania. Trzeba w nim podać swoje dane, miejsce zamieszkania, wskazać o jakie świadcze-nie występujemy i podpisać się. Poza osobą zainteresowaną lub jej przedstawicielem ustawowym wniosek może złożyć także inna osoba na ich prośbę. Jest to ułatwieniem szczegól-nie dla osób starszych, schorowanych, nieporadnych, które nie są w stanie uczynić tego samodzielnie.

Po wpłynięciu wniosku rozpoczyna się postępowanie usta-lające stan faktyczny. Organ prowadzący postępowanie ustala czy osoba spełnia warunki do przyznania świadczenia, o któ-

re się ubiega. W szczególności sprawdza, czy zaistniała trud-na do przezwyciężenia sytuacja życiowa i czy osoba sama nie jest w stanie sobie z nią poradzić. Ośrodek, który rozpatruje wniosek sprawdza także, czy osoba wnioskująca należy do kręgu osób, które mogą starać się o świadczenia, a więc czy jest obywatelem RP, lub należy do innej grupy wymienionej w art. 5 u.p.s. omówionym w rozdziale 3.2. Ponadto, w przy-padku świadczeń, dla uzyskania których wymagane jest speł-nianie kryterium dochodowego, ośrodek pomocy społecznej sprawdza czy jest ono spełnione.

Aby sprawdzić sytuację życiową osoby ubiegającej się o świadczenie, organ prowadzący postępowanie przeprowadza postępowanie dowodowe. Nie może on bowiem wydać decyzji wyłącznie w oparciu o informacje przedstawione przez osobę ubiegającą się o świadczenie. Przepisy nakazują mu docho-dzenie prawdy obiektywnej. W celu jej ustalenia, organ może zwracać się do innych instytucji, w tym sądów, o udzielenie in-formacji, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia o przyznaniu lub o wysokości świadczenia. Może on także i powinien posiłko-wać się innymi dowodami. Dowodem w sprawie może być zaś wszystko, co przyczynia się do ustalenia stanu faktycznego, i co nie jest sprzeczne z prawem. Mogą nim być zatem wszelkiego rodzaju dokumenty, zaświadczenia, zeznania świadków, opinie biegłych. Szczególnym rodzajem dowodu jest rodzinny wywiad środowiskowy, który jest częścią postępowania dowodowego, wyjaśniającego (art. 107 u.p.s.). Poprzedza on wydanie każdej decyzji dotyczącej świadczeń (poza biletem kredytowanym).

Wywiad środowiskowy jest sposobem zbierania informacji m.in. w ramach rozmowy z osobą lub rodziną starającą się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej. Zgodnie z brzmieniem ustawy o pomocy społecznej, jest on przeprowa-dzany w celu:

ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i �majątkowej osób i rodzin;

wydania opinii w związku z ustanowieniem rodziny za- �stępczej;

przyznania pomocy pieniężnej na utrzymanie dziecka �w takiej rodzinie:

36 37

dokonania oceny sytuacji opiekuńczo-wychowawczej �dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej;

przyznania pomocy pieniężnej na usamodzielnienie i �kontynuowanie nauki;

skierowania dziecka do placówki opiekuńczo-wycho- �wawczej.

Wywiad środowiskowy przeprowadzany jest przez pra-cownika socjalnego. Zazwyczaj odbywa się on w miejscu zamieszkania lub pobytu osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc. Na początku wywiadu pracownik socjalny infor-muje tę osobę o odpowiedzialności karnej za udzielanie nie-prawdziwych informacji oraz o obowiązku niezwłocznego informowania o wszelkich zmianach w sytuacji rodziny. Następnie, poprzez zadawanie pytań osobie ubiegającej się o pomoc, zapoznaje się on z jej sytuacją osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową, która może mieć wpływ na rodzaj i zakres należnej tej osobie pomocy. Pracownik socjalny może domagać się od osoby lub rodziny starającej się o pomoc zło-żenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. Nie-złożenie takiego oświadczenia jest podstawą odmowy przy-znania świadczenia. Może on także żądać okazania innych dokumentów, koniecznych do potwierdzenie jej położenia (np. dowodu osobistego, skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka, jeżeli pomoc dotyczy właśnie jego, decyzji o przy-znaniu renty lub emerytury, orzeczenia o niepełnospraw-ności, zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia i okresie zatrudnienia, zaświadczenia o powierzchni gospodarstwa rolnego, jeżeli takie prowadzimy, i hektarach przeliczenio-wych, decyzji o uznaniu lub odmowie uznania za osobę bez-robotną, oświadczenia o stanie majątkowym).

W przypadku ponownego ubiegania się o pomoc, nie prze-prowadza się kolejnego wywiadu środowiskowego, a jedynie aktualizuje poprzedni. Jeżeli osoba lub rodzina korzystają ze stałych form pomocy, aktualizacja wywiadu sporządzana jest co 6 miesięcy. Niezależnie od aktualizowania wywiadu, osoby otrzymujące świadczenia powinny pamiętać, że są zo-bowiązane do niezwłocznego poinformowania organu, który przyznał pomoc, o każdej zmianie sytuacji osobistej, docho-

dowej i majątkowej, które były brane pod uwagę przy ustala-niu świadczenia.

P A M I Ę T A J ! Możesz brać czynny udział w postępowaniu o przyznanie świad-czenia z pomocy społecznej. Masz prawo wglądu do wszystkich akt sprawy i możesz cały czas wskazywać nowe dowody (np. dokumenty poświadczające, że spełniasz warunki do przyznania danego świadczenia). Masz też prawo wypowiedzieć się co do zebranego materiału i zgłaszanych przez siebie żądań.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego organ rozpatrujący sprawę ocenia zebrany materiał i wydaje decy-zję. Materiał analizowany jest zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów co oznacza, że rozpatrywany jest cały zebra-ny materiał dowodowy, ale nie muszą być brane pod uwagę wszystkie dowody. Organ może bowiem uznać, że niektóre dowody są niewiarygodne lub nieistotne dla sprawy. Zebra-ne dowody mogą np. świadczyć, że występuje dysproporcja pomiędzy udokumentowaną wysokością dochodu, a sytuacją majątkową osoby lub rodziny starającej się o przyznanie po-mocy. Może bowiem zdarzyć się tak, że osoba o bardzo ni-skich dochodach kwalifikujących do otrzymania pomocy ma znaczne oszczędności, które pozwalają jej na samodzielne przezwyciężenie trudności. W takiej sytuacji, organ uzna, że nie została spełniona przesłanka podstawowa, jaką jest zaist-nienie sytuacji życiowej, której osoba nie może pokonać przy wykorzystaniu własnych zasobów i możliwości.

Po ocenie całego materiału i wysłuchaniu strony wydawana jest decyzja pozytywna lub negatywna. Organ pomocy społecz-nej odmówi przyznania świadczenia, jeśli uzna, że osoba o nie wnioskująca nie spełnia kryteriów koniecznych do jego otrzyma-nia. Decyzja negatywna może być wydana również wtedy, gdy pracownik socjalny stwierdzi iż osoba lub rodzina ubiegająca się o pomoc marnotrawi własne środki finansowe; marnotrawi albo wykorzystuje niezgodnie z przeznaczeniem przyznane jej

38 39

wcześniej świadczenia pieniężne lub rzeczowe; nie podejmuje współdziałania z pracownikiem socjalnym w rozwiązaniu swo-jej trudnej sytuacji życiowej. Wskazane wyżej powody mogą być również podstawą cofnięcia pomocy już wcześniej przyznanej.

Jeżeli decyzja organu przyznającego świadczenia jest nega-tywna (odmówiono przyznania świadczeń) osobie ubiegającej się o tę pomoc przysługuje prawo do odwołania się od tej de-cyzji. Odwołanie od decyzji trzeba złożyć w terminie 14 dni, licząc od dnia doręczenia decyzji. Po tym terminie decyzja staje się ostateczna. Odwołanie wnosi się do organu wyższego, jakim jest samorządowe kolegium odwoławcze, za pośrednictwem or-ganu, który wydał decyzję. Organ ten może zmienić lub uchylić wydaną przez siebie decyzję. Jeżeli nadal podtrzymuje swoją decyzję, przekazuje w ciągu 7 dni decyzję wraz ze wszystki-mi aktami sprawy samorządowemu kolegium odwoławczemu, które ponownie rozpatruje sprawę i wydaje decyzję.

6. Czy otrzymane świadczenia trzeba zwrócić

Jeśli świadczenie z pomocy społecznej w postaci usługi, pomocy rzeczowej lub zasiłku przyznane jest osobie lub ro-dzinie, której dochód przekracza kwotę kryterium dochodo-wego, zazwyczaj ma to miejsce pod warunkiem zwrotu czę-ści lub całości wydatków poniesionych przez organ pomocy społecznej na realizację tego świadczenia. Warunki dotyczące zwrotu tych wydatków określone są w decyzji przyznającej świadczenie, chyba że wydawana jest kolejna decyzja doty-cząca samego zwrotu. Obowiązek zwrotu wydatków nigdy nie dotyczy świadczeń w postaci pracy socjalnej, poradnic-twa specjalistycznego i interwencji kryzysowej, bo jak już było to wielokrotnie powiedzenie, świadczenia te przysługują wszystkim potrzebującym, bez względu na dochód.

W pierwszej kolejności do zwrotu zobowiązana jest osoba korzystająca ze świadczeń, w drugiej kolejności spadkobierca

osoby, która korzystała ze świadczeń. Spadkobierca zobowiąza-ny jest do zwrotu tylko z masy spadkowej jaką odziedziczył, nie musi dokonywać zwrotu z własnego majątku. W trzeciej kolej-ności obowiązek spoczywa na małżonku i na zstępnych (dzie-ciach, wnukach) przed wstępnymi (rodzicami, dziadkami).

Z zupełnie inną sytuacją mamy do czynienia, gdy ośrodek pomocy społecznej żąda zwrotu świadczenia, które zostało przyznane bez obowiązku zwrotu, ale zostało nienależnie po-brane. O świadczeniu nienależnie pobranym mówimy, gdy zostało ono uzyskane na podstawie nieprawdziwych informa-cji lub gdy osoba otrzymująca świadczenie nie poinformowała o zmianie sytuacji osobistej i majątkowej. Nie jest ważne, czy nieprawdziwe informacje przedstawione zostały świadomie, czy też omyłkowo. Do zwrotu będzie zobowiązana również osoba, która pobrała świadczenie w wyniku błędu pracow-nika socjalnego. Świadczenie nienależnie pobrane podlega zwrotowi niezależnie od dochodu osoby lub rodziny, która je pobrała. Nie ma możliwości zwolnienia jej z tego obowiązku tylko dlatego, że w danej chwili jej sytuacja materialna jest trudna. Podstawą żądania zwrotu jest bowiem fakt, iż świad-czenie zostało pobrane, mimo że nie było przesłanek do jego przyznania. Jeżeli poza świadczeniem nienależnym osoba lub rodzina zobowiązana do jego zwrotu pobiera jeszcze inne świadczenia, to organ pomocy społecznej dokona potrącenia z bieżących wypłat na poczet tego zwrotu.

7. Co robić w sytuacji bezrobocia

Ustawa o pomocy społecznej uznaje bezrobocie za jedną z przyczyn uzasadniających udzielenie pomocy społecznej. Wiele rodzajów świadczeń, które omówiliśmy w poprzed-nich rozdziałach, skierowanych jest do osób bezrobotnych. W szczególności do tej grupy społecznej adresowana jest pomoc finansowa i rzeczowa na ekonomiczne usamodzielnienie się,

40 41

ułatwiająca rozpoczęcie działalności gospodarczej czy prze-kwalifikowanie zawodowe.

Świadczenia z pomocy społecznej nie stanowią jednak za-sadniczego wsparcia dla osób bezrobotnych. Udzielanie po-mocy bezrobotnym zostało powierzone wyspecjalizowanym instytucjom i uregulowane w odrębnej Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (u.p.z.r.p.) z dnia 20 kwietnia 2004 roku (Dz.U. nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).

W języku potocznym mówiąc o osobie bezrobotnej mamy na myśli osobę nie mającą pracy. W rozumieniu ustawy o promo-cji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie każda taka osoba może być jednak nazwana bezrobotną. Aby mieć status osoby bezrobotnej, osoba bez pracy musi zarejestrować się w urzędzie pracy właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania i spełniać następujące warunki określone w art. 2 u.p.z.r.p.:

mieć ukończone 18 lat, ale nie ukończone lat 60 (kobie- �ta) lub 65 (mężczyzna);

nie uczyć się w szkole dziennej; �nie posiadać prawa do emerytury lub renty, nie pobierać �

zasiłku ani świadczenia przedemerytalnego, świadczenia re-habilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego;

nie być właścicielem lub posiadaczem nieruchomości �rolnej o powierzchni przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, nie podlegać ubezpieczeniu jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym, i nie uzyskiwać określonych w usta-wie przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej;

nie wykonywać pozarolniczej działalności gospodarczej �i nie podlegać na podstawie odrębnych przepisów ubezpie-czeniu społecznemu (z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników);

nie być tymczasowo aresztowana, ani nie odbywać kary �pozbawienia wolności;

nie uzyskiwać miesięcznie przychodu przekraczającego po- �łowę minimalnego wynagrodzenia, z wyjątkiem odsetek od środ-ków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych;

nie pobierać zasiłku stałego i świadczenia pielęgnacyj- �nego ani nie otrzymywać świadczenia szkoleniowego po usta-niu zatrudnienia.

Tylko osoba spełniająca powyższe kryteria i zarejestrowa-na w urzędzie pracy ma status osoby bezrobotnej i prawo do określonej pomocy z tego tytułu. Do najważniejszych form wsparcia dla osób bezrobotnych należą m.in.: (a) pośrednic-two pracy; (b) poradnictwo zawodowe; (c) zasiłek dla bezro-botnych; (d) szkolenia; (e) staż i przygotowanie zawodowe u pracodawcy; (f) refundacja kosztów związanych z zatrudnie-niem; (g) zatrudnienie socjalne.

(A) Pośrednictwo pracy Celem pośrednictwa pracy jest pomoc bezrobotnym w

znalezieniu pracy, a pracodawcom w znalezieniu pracowni-ków o odpowiednich kwalifikacjach. Pośrednictwem pracy nieodpłatnie zajmują się w szczególności wojewódzkie i po-wiatowe urzędy pracy.

(B) Poradnictwo zawodoweUsługi z zakresu poradnictwa zawodowego polegają przede

wszystkim na informowaniu bezrobotnych o rynku pracy, poszukiwanych zawodach i dostępnych szkoleniach, na do-radzaniu bezrobotnym w sprawach dotyczących zdobycia kwalifikacji zawodowych albo zmiany pracy, na kierowaniu ich na specjalistyczne badania lekarskie lub psychologiczne sprawdzające przydatność do określonej pracy, na organizo-waniu grupowych porad zawodowych dla bezrobotnych. Po-radnictwo zawodowe świadczone jest przez wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy.

(C) Zasiłek dla bezrobotnychW myśl art. 71 u.p.s.r.p, prawo do zasiłku nabywa się po

upływie 7 dni od zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy. Nie jest to jedyny warunek, który trzeba spełnić, aby za-siłek został przyznany. Konieczne jest spełnienie jeszcze wielu przesłanek. Zasiłek przysługuje bowiem osobie bezrobotnej:

która w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień za- �rejestrowania była zatrudniona łącznie przez co najmniej 365 dni i osiągała z tego tytułu co najmniej minimalne wynagro-dzenie (chodzi tu nie tylko o pracę na podstawie umowy o

42 43

pracę, ale również o pracę wykonywaną na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia, prowadzenie działalności gospo-darczej, pracę w trakcie pozbawienia wolności)

dla której nie ma odpowiedniej propozycji pracy, stażu, �przygotowania zawodowego, prac interwencyjnych lub robót publicznych.

Okresy pobierania zasiłku są różne i zależą przede wszyst-kim od stopy bezrobocia na terenie, na którym mieszka oso-ba pobierająca zasiłek. Dlatego też, informacje przez jaki czas będziesz mogła pobierać zasiłek, uzyskasz w urzędzie pracy, który przyznał zasiłek.

(D) Szkolenia Osoba bezrobotna ma prawo uczestniczyć w różnego ro-

dzaju szkoleniach w celu zwiększenia swoich szans na uzy-skanie zatrudnienia. Może ona zostać skierowana na szko-lenie jeżeli uprawdopodobni, że dane szkolenie zapewni jej uzyskanie odpowiedniej pracy, a jego koszt nie przekroczy 200% przeciętnego wynagrodzenia krajowego. Przed skiero-waniem na szkolenie, doradca zawodowy określa, czy dana osoba ma predyspozycje do wykonywania zawodu, którego wyuczenie jest celem szkolenia. Bezrobotny skierowany na szkolenie ma prawo do miesięcznego dodatku szkoleniowego w wysokości 20% kwoty zasiłku dla bezrobotnych. A jeśli nie ukończył jeszcze 25 roku życia, przysługuje mu stypendium w wysokości 40% zasiłku dla bezrobotnych. Osoba, która z własnej winy nie ukończy szkolenia, będzie zobowiązana do zwrotu jego kosztów, chyba że powodem nieukończenia szko-lenia będzie podjęcie pracy.

(E) Staż i przygotowanie zawodowe u pracodawcyOsoba bezrobotna, która nie ukończyła 25 roku życia albo

27 roku życia w przypadku ukończenia szkoły wyższej, może zostać skierowana do odbycia stażu u pracodawcy. Okres stażu nie może przekroczyć 12 miesięcy. Osoba bezrobotna może także odbyć 6-miesięczne przygotowanie do wykony-wania zawodu u określonego pracodawcy. Zarówno staż jak i przygotowanie odbywają się na podstawie umowy zawartej

przez starostę z danym pracodawcą. Osoba odbywająca staż lub przygotowanie zawodowe nie otrzymuje wynagrodzenia od pracodawcy. Przez okres tych praktyk otrzymuje natomiast stypendium w wysokości zasiłku dla bezrobotnych.

(F) Refundacja kosztów związanych z zatrudnieniemOsoba bezrobotna, która ma możliwość podjęcia pracy poza

swoim miejscem zamieszkania, ale ze względu na trudną sytu-ację finansową obawia się, że nie podoła np. opłacaniu kosztów dojazdów, może ubiegać się o zwrot lub dofinansowanie tych kosztów, a także kosztów zakwaterowania i wyżywienia. Jeżeli natomiast osoba bezrobotna pragnie rozpocząć działalność go-spodarczą, może ubiegać się o zwrot kosztów podjęcia tej dzia-łalności, w tym kosztów doradztwa i pomocy prawnej. Osoba bezrobotna, która samotnie wychowuje dziecko do lat 7, może starać się o zwrot kosztów opieki nad dzieckiem jeżeli podej-muje pracę, staż lub przygotowanie zawodowe.

(G) Pomoc w postaci zatrudnienia socjalnegoZatrudnienie socjalne to zespół działań, które poprzez

pracę mają doprowadzić do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej. Jest ono skierowane do osób zagrożonych wyklu-czeniem społecznym, które własnymi siłami nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znaj-dują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwia-jącej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym.

Zatrudnienie socjalne zostało uregulowane w oddzielnej Ustawie z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjal-nym. Jedną z form zatrudnienia socjalnego jest działalność spółdzielni socjalnych, których tworzenie i funkcjonowanie uregulowane zostało w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (Dz.U. nr 94, poz. 651).

Zatrudnienie socjalne to temat bardzo obszerny, a jego szczegółowe omówienie wymaga odrębnej publikacji Zain-teresowane osoby odsyłamy do poradników poświęconych temu zagadnieniu w całości.

44 45

8. Wzory pism

8.1. Wniosek o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej

............................................................ Konin, dn ....................../ IMIĘ I NAZWISKO /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /ADRES STAŁEGO ZAMELDOWANIA /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /ADRES TYMCZASOWEGO ZAMELDOWANIA /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /ADRES POBYTU /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / IMIONA RODZICÓW /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / DATA I MIEJSCE URODZENIA /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / PESEL /. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / SERIA I NUMER DOWODU OSOBISTEGO/. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / WYKSZTAŁCENIE /

Ośrodek Pomocy Społecznej w Rutach Nowych

WNIOSEK

Proszę o udzielenie pomocy w formie:...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................../ PODPIS /

8.2. Wzór decyzji o przyznaniu świadczenia pieniężnego

DECYZJA O PRZYZNANIU ZASIŁKU STAŁEGO

..............................................., dnia ......................... 2007 roku(nazwa miejscowości siedziby organu i data wydania decyzji).................................................................(oznaczenie organu wydającego decyzję).................................................................(numer decyzji) ..................................................................(dane adresata decyzji, imię nazwisko, adres)

DECYZJA

Na podstawie art. 37 w związku z art. 106 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) w związku z art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego po rozpa-trzeniu wniosku Pani ......................................, zam. .............................................. o przyznanie zasiłku stałego

o r z e k a m:

przyznać Pani ................ zasiłek stały w wysokości ..................... zł. mie-sięcznie od dnia ...................., który podlega wypłacie ............................................ w każdą trzecią środę miesiąca w kasie .................

Uzasadnienie

W dniu ............. Pani ................... złożyła wniosek o przyznanie za-siłku stałego. W uzasadnieniu wniosku podała, iż jest osobą samotnie go-spodarującą, prowadzi bowiem samodzielne gospodarstwo domowe. Jest dodatkowo osobą całkowicie niezdolną do pracy z powodu .............................................. . Jednocześnie jej dochód wynosi ............................... zł. miesięcznie z tytułu .................................. .

Powyższe okoliczności zawarte we wniosku zostały poddane weryfika-cji w trybie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, który całkowicie potwierdził wskazany stan rzeczy. Z wywiadu i zebranych w sprawie doku-mentów wynika, iż łączny dochód wnioskodawczyni obliczony w oparciu o treść art. 8 ustawy o pomocy społecznej wynosi ................ zł., co stanowi

46 47

kwotę niższą aniżeli kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej określone w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej.

Z powyższych okoliczności wynika, iż istnieją wszelkie podstawy do udzielenia pomocy w formie zasiłku stałego określonego w art. 37 ustawy o pomocy społecznej. Wysokość zasiłku stanowi różnicę pomiędzy kryte-rium dochodowym osoby samotnie gospodarującej, a dochodem tej osoby i w niniejszym przypadku wynosi kwotę ................. zł.

Dlatego też orzeczono jak w sentencji.Jednocześnie informuje się zgodnie z treścią art. 109 ustawy o po-

mocy społecznej, iż osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przy-znał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

Stosownie do przepisu art. 98 ustawy o pomocy społecznej świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystają-cej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny.

Pouczenie

Od niniejszej decyzji stronie służy odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w ............................. za pośrednictwem ................................................. w terminie 14 dni od dnia doręczenia niniejszej decyzji.

Otrzymują:adresat,a/a.

..........................................................Podpis z podaniem imienia i nazwiska

oraz stanowiska służbowego

Wybrane publikacje Centrum Praw Kobiet

Poradniki z serii � Poznaj swoje prawa:Jeśli jesteś ofiarą przemocy �Jeśli jesteś ofiarą gwałtu �Zanim powiesz „tak” �Konkubinat… i co dalej? �Jeśli chcesz się rozwieść �O alimentach, zaliczce alimentacyjnej i świadczeniach rodzinnych �Rodzice i dzieci �Sprawy mieszkaniowe �Majątek wspólny i jego podział �Przed sądem cywilnym �O egzekucji �Wszystko o dziedziczeniu �Na rynku pracy �Jeśli myślisz o podjęciu działalności gospodarczej �Poradniki z serii � Poznaj siebie i swój związek:Jak dogadać się we dwoje �Jak uwolnić się z krzywdzącego związku �Jak wprowadzić równość w rodzinie �Ulotki: �Przemoc w rodzinie – masz prawo �Przemoc w rodzinie – powiedz nie �Przemoc w rodzinie – mężczyźni mówią nie �Gwałt – to nie ty jesteś winna �Dyskryminacja – nie musisz się na to godzić �Molestowanie w pracy – powiedz nie �Pieniądze w małżeństwie – bądź rozważna �Uzależnienie od alkoholu – nie jesteś winna, gdy on pije �Publikacje z serii � Prawo dziś i jutro:Przemoc w rodzinie wobec kobiet i dzieci �Przemoc w rodzinie a wymiar sprawiedliwości �Publikacje z serii Niezbędnik – warto wiedzieć �Przemoc wobec kobiet w rodzinie. Niezbędnik policjanta �Przemoc wobec dzieci w rodzinie. Niezbędnik nauczyciela �Kobiety w latach 90. – Raport (wersja polska i angielska) �Kobiety w Polsce 2003 – Raport �Równość praw kobiet i mężczyzn. Ustawodawstwo Unii Europejskiej i �Rady Europy. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Teksty i komentarzeKobiety rozmawiają z kobietami – przewodnik dla doradczyń �Razem w Europie – informatorka równościowa �Prawo i Płeć � – czasopismo

Poradnik powstał w oparciu o następujące publikacje:1. Iwona Sierpowska „Prawo pomocy społecznej” Wolters Kluwer

Polska Sp. z o.o. 20072. Łukasz Borkowski i inni „Komentarz do ustawy o pomocy spo-

łecznej” Wydawnictwo Prawnicze „Leges” 2006(J.Z. Rubin, F.J. Provenzano, Z. Luria, The eye of the beholder: Parents’ view on sex of newborns. „American Journal of Oryhopsychatry”, 1974)

48

Jesteśmy po to, żeby ci pomóc

Fundacja Centrum Praw Kobiet – � Warszawa ul. Wilcza 60/ 19, 00-679 Warszawa, tel., fax (0 22) 652 01 17, 622 25 17, e-mail: temida@cpk.org.pl, www.cpk.org.pl

Fundacja Centrum Praw Kobiet – Oddział Gdańsk � ul. gen de Gauelle’a 1B/ 15, 80-261 Gdańsk, tel. (0 58) 341 79 15, e-mail: cpk_gdansk@cpk.org.pl

Fundacja Centrum Praw Kobiet – Oddział Łodź � ul. Piotrkowska 115, 90-430 Łódź, tel. (0 42) 633 34 11, fax (0 12) 267 64 59, e-mail: cpk@cpk.lodz.pl, www.cpk.lodz.pl

Fundacja Centrum Praw Kobiet – Oddział Wrocław � ul. Ruska 46B pokój 208, 50-079 Wrocław, tel. (0 71) 358 08 74 e-mail: cpk_wroclaw@cpk.org.pl, www.cpk-wroclaw.free.ngo.pl

Fundacja Centrum Praw Kobiet – Filia Grójec � ul. Piłsudskiego 27, 05-600 Grójec, tel. (0 48) 624 07 17