Jeżu weterynarza

Jeżu weterynarza

11.. PPooddssttaawwyy pprraawwnnee oocchhrroonnyy jjeeżżyyCele, zasady i formy ochrony przyrody żywej określa ustawa o ochronie

przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z 2004 r.). Mocą Rozporządzenia Ministra Śro-dowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętychochroną (Dz.U. Nr 220, poz. 2237 z 2004 r.) - jeże występujące w Polsce, ob-jęte są ochroną ścisłą wymagającą ochrony czynnej.

Ochrona ścisła - całkowity zakaz ingerencji w środowisko jeży, tj. zakazhandlu, chwytania, przemieszczania, przetrzymywania, płoszenia i zabijania.

Ochrona czynna - zabiegi ochronne zachowania istniejących naturalnychsiedlisk, przywracania lub odtwarzania siedlisk, niezbędnego leczenia i rehabili-tacji jeży - celem przywrócenia ich do środowiska naturalnego.

22.. PPrrzzyycczzyynnaa oocchhrroonnyy śścciissłłeejj jjeeżżyyJeże są bardzo pożyteczne, gdyż żywią się najróżniejszymi owadami, pła-

zami i gryzoniami - przyczyniają się do zmniejszenia ilości szkodników w oto-czeniu człowieka. Jeże oczyszczają też środowisko zjadając nieżywe małe zwie-rzęta i ptaki oraz zaciekle niszczą potomstwo myszy i szczurów.

strona 2/24

Niestety, w ostatnich latach, na skutek często nieprzemyślanej działalno-ści człowieka, ginie tak dużo jeży, że są realnie zagrożone wyginięciem. Tylkoniewielki odsetek urodzonych jeży przeżywa dłużej niż rok, dlatego te pożytecz-ne zwierzątka zostały objęte ochroną ścisłą. Oznacza to, że jeży nie wolnopłoszyć, ranić ani zabijać. Nie wolno też brać jeża bez potrzeby na ręce -chyba, że jest ranny lub chory - wtedy wszyscy mają obowiązek mu pomóc!

33.. GGaattuunnkkii jjeeżżyy ww PPoollsscceeNa świecie żyje 15 gatunków jeży w: Europie, Azji, Afryce i Nowej Zelan-

dii (za wyjątkiem obu Ameryk i Australii) - z czego w Polsce występują dwa ga-tunki: zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) - żyjący w województwachzachodnich oraz wschodni (Erinaceus europaeus roumanicus) - żyjący w środ-kowej i wschodniej strefie kraju. Jeż zachodni ma brązowe kolce i brązowe fu-terko na brzuszku i głowie. Jeżwschodni ma ciemnoszare kolcei jasnoszare futerko na brzuszkui głowie oraz wyraźną plamębiałego futerka na piersi.

Jeże zamieszkują terenyzakrzewione, porośnięte gęstymichaszczami, obrzeża lasów, atakże parki i ogrody w miastachi miasteczkach, cmentarze i te-reny podmiejskie oraz wiejskie.Jeże nie żyją w górach, nałąkach i polach ornych, terenachpodmokłych, przemysłowych, wlasach ani w puszczach.

Jeż zachodnioeuropejski.Jeże unikają terenów,

gdzie jest duży hałas, silnezapachy oraz wibracje. Jeże sąsamotnikami. Zarówno samce,jak i samice nie żyją w stadach.Każdy jeż - nawet jeszcze niedorosły - wędruje sam. Pourodzeniu małych jeżątek, ichwychowaniem i karmieniemprzez 6-7 tygodni zajmuje sięwyłącznie matka.

Jeże nie mają tendencjiznaczenia swojego terytoriumżycia i polowań.

Jeż wschodnioeuropejski.

strona 3/24

44.. RRoocczznnyy ccyykkll żżyycciiaa jjeeżżyyPoznanie rocznego i dobowego cyklu życia jeży, jest podstawą do przyję-

cia poprawnej postawy i zachowań wobec nich. Cykl życia jeży jest powtarzalnyi taki sam we wszystkich rejonach Polski - różnice występują jedynie w termi-nach porodów oraz w początku i końcu snu zimowego. Jeże są zwierzętami noc-nymi, tzn. zdrowe osobniki latem żerują od zmierzchu przez noc do świtu, zaśprzez cały dzień śpią ukryte w legowiskach - niezależnie od pogody. Chore lubosłabione osobniki zwykle wychodzą w dzień szukać pomocy.

ÆÆ wwrrzzeessiieeńńMatki karmią potomstwo urodzone w sierpniu i potrzebują dużo pożywie-

nia, wychodząc na żerowanie nie tylko od zmierzchu do rana, ale też w dzień. Wdzień można spotkać nie tylko osobniki chore, ale właśnie także samice karmią-ce potomstwo. Z tego powodu,ważna jest poprawna ocena: czyspotkany jeż w dzień jestzdrową samicą karmiącą potom-stwo i jest nietykalna, czy jestto jeż chory, ranny lubosłabiony, któremu należy po-móc? We wrześniu corazczęściej matki wyprowadzająpotomstwo poza legowisko iuczą je zdobywania pożywieniaoraz właściwego zachowania wśrodowisku naturalnym. Naj-pierw czynią to w dzień i wnocy, ale w miarę dorastaniajeżyków - tylko w nocy. Jeże są zwierzętami nocnymi.

ÆÆ ppaaźźddzziieerrnniikkWszystkie jeże intensywnie żerują, by zwiększyć tkankę tłuszczową przed

zbliżającą się zimą. Samice kończą karmienie potomstwa a w połowie miesiącapozostawiają je, by dalej radziły już samodzielnie. Same ruszają na aktywnełowy, gdyż mają już niewiele czasu na zgromadzenie rezerw energetycznychprzed zimą. Młode jeże desperacko szukają pożywienia - także w dzień, by osią-gnąć odpowiednią wagę gwarantującą im przeżycie zimy. Spotkane o tej porze -wymagają dokarmiania i pomocy człowieka.

ÆÆ lliissttooppaaddJeże jeszcze żerują - w miarę możliwości i już pracowicie znoszą suche

trawy oraz liście budując kryjówki i legowiska na czas mrozów. Młode jeże in-tensywnie szukają ostatniego pożywienia, by zgromadzić jak największy zapastłuszczu na zimę. Jeże, które nie osiągnęły wagi przynajmniej 700 G (w zachod-niej i środkowej części Polski) oraz 800 G (we wschodniej części Polski), nie ma-ją większych szans na samodzielne przeżycie zimy bez pomocy człowieka. Noce

strona 4/24

są już coraz chłodniejsze i brak jest pokarmu naturalnego. Rozpoczynają siępierwsze hibernacje jeży.

ÆÆ ggrruuddzziieeńńTrwa na dobre zimowa hibernacja. Jeż w legowiskach śpi silnie zwinięty w

kłębek. Nie reaguje na bodźce z otoczenia. Temperatura ciała obniża się do za-ledwie 5 oC (z 37 oC), serce uderza 8-20 razy na minutę (zamiast 180) a oddy-cha zaledwie 1 do 4 razy na minutę (zamiast 50 razy). Zdarza się, że w tymczasie psy znajdują i wyciągają jeże z legowisk. Takie jeże zginą, jeśli im czło-wiek nie pomoże - zabierając do pomieszczenia gospodarczego lub mieszkania.

ÆÆ ssttyycczzeeńńTrwa zimowa hibernacja. Jeże, które zgromadziły jesienią zbyt mały za-

pas tłuszczu, wybudzają się i wychodzą na śnieg i mróz - rozpaczliwie szukającpożywienia. Zginą, jeśli człowiek natychmiast im nie pomoże zabierając domieszkania.

ÆÆ lluuttyyTrwa zimowa hibernacja, ale jeże o zbyt małej wadze (zbyt małym zapa-

sie tłuszczu) się wybudzają i wychodzą rozpaczliwie poszukując pożywienia. Ta-kie jeże wymagają niezwłocznej pomocy człowieka - w przeciwnym razie zginą zgłodu i wyziębienia albo ran zadanych przez psy.

ÆÆ mmaarrzzeeccW zachodnich regionach kraju pojawiają się pierwsze wybudzenia jeży z

hibernacji - zwłaszcza tam, gdzie już stopiły się śniegi. W regionach chłodniej-szych jeszcze trwa hibernacja. W pierwszej kolejności budzą się te osobniki,które jesienią nie osiągnęły wystarczającej wagi do zimowania. Wskazane jestdokarmianie jeży, gdyż pokarm naturalny jeszcze nie jest dostępny.

ÆÆ kkwwiieecciieeńńWszystkie jeże już się wybudzają i aktywnie poszukują pożywienia. Poru-

szają się głównie w swojej okolicy, ale jeśli pokarmu jest za mało, przemiesz-czają się też na sąsiednie tereny. W chłodnych rejonach kraju wskaza-ne jest dokarmianie jeży.

ÆÆ mmaajjTrwa intensywne żerowanie. Samce wędrują w poszukiwaniu partnerek.

Wiele z nich wpada w tym okresie pod koła samochodów na drogach i szosach.Pod koniec miesiąca ciężarne samice wytrwale budują legowiska porodowe zno-sząc tam zrywane przez siebie trawy, liście, mech i siano.

ÆÆ cczzeerrwwiieeccW zachodnich rejonach kraju - już na początku czerwca, zaś we wschod-

nich rejonach - w drugiej połowie czerwca, rozpoczynają się jeżowe porody.Matki karmią małe i potrzebują dużo pożywienia, wychodzą więc na żer nie tylkowieczorem i w nocy, ale także w dzień.

ÆÆ lliippiieeccMatki karmią potomstwo i coraz częściej wyprowadzają je na dzienne oraz

nocne spacery - ucząc zachowania i polowań na pożywienie. Pod koniec miesią-ca matki porzucają potomstwo. Młode jeże ruszają w swój świat i starają się byćsamodzielne. Samce szukają nowych partnerek i przemierzają ku nim nieraz po

strona 5/24

kilka kilometrów przez noc. Kolejne samice budują legowiska porodowe znosząctrawy i liście.

ÆÆ ssiieerrppiieeńńW zachodnich rejonach kraju - już na początku sierpnia, zaś we wschod-

nich rejonach - w drugiej połowie miesiąca, trwają jeżowe porody. Matki karmiąmałe i potrzebują dużo pożywienia wychodząc na żer nie tylko wieczorem i wnocy, ale także w dzień.

55.. BBuuddoowwaa cciiaałłaa ii zzaacchhoowwaanniiaa jjeeżżyyJeż ma krępą sylwetkę, wydłużony pyszczek, małe uszy i krótki ogonek.

Długość dorosłego jeża wynosi 20 do 30 cm. Grzbiet i boki są pokryte kolcami.Zaraz po narodzinach jeżyk ma niewiele kolców - są one jasne i miękkie, ale zkażdym dniem są coraz większe,twardsze i ciemniejsze. Dorosłyjeż ma od 4000 do 7000 kolcówdługości 25-30 mm. W za-leżności od gatunku jeża, kolcesą ciemnoszare lub brązowe -zawsze prążkowane. Kolce służąjeżowi do obrony przedwrogiem. Kiedy wróg się zbliża,jeż zwija się w kulkę tak ciasną,że nie widać ani głowy, ani łapeki mocno stroszy igły oraz fuka isyczy odstraszając wroga. W tejpozycji jeż trwa tak długo, jakdługo trwa niebezpieczeństwo.

Karmiąca samica podczas polowania w dzień.

Takie zachowanie jeży,jest przyczyną wielu przypadkówich śmierci, bowiem jeże nieuciekają przed niebezpieczeń-stwem - jak większość zwierząt iptaków. Faktycznie, ich ostrekolce są wystarczającą barierąochronną wobec mniej agre-sywnych napastników. Niestety,jeże są zupełnie bezbronnewobec chuliganów je kopiących,kół pojazdów na drogach iszosach oraz wobec kosiarek,podkaszarek i maszyn.

Jeż w pozycji prawie obronnej.

strona 6/24

Niewtajemniczeni sądzą, że podczas rozpoczynania robót budowlanych naterenie, gdzie żyją jeże, sam fakt wejścia ciężkiego sprzętu budowlanego wypło-szy jeże - przez co się uratują. Nic bardziej błędnego - owszem, wypłoszą sięptaki inne zwierzęta, ale nie jeże. Pozostają one nieruchomo czekając na wroga,by się zwinąć w kulkę i nastroszyć kolce. Zginą, jeśli się je nie przemieści wbezpieczne miejsce, ale nie w okresie porodów, gdyż przeniesienie matki spo-woduje śmierć głodową jej potomstwa. Jeśli roboty trwają podczas hibernacjizimowej, masowo zginą jeże zasypane na żywca w ziemi lub zmiażdżone sprzę-tem budowlanym.

Jeże słabo widzą i to tylko na odległość do 2-3 m, natomiast mają dosko-nały węch i słuch. Właśnie dzięki temu lokalizują zdobycz słysząc ruch robaków iowadów poruszających się pod ziemią. Jeż wyczuwa także owady nawet na od-ległość 5 m. Jeże są mięsożerne i nie jedzą warzyw, lecz zjadają: wszelkie owa-dy i pająki, chrząszcze i gąsienice, robaki, krocionogi, ślimaki, płazy i gady, pa-dlinę, jaja ptaków mających gniazda na ziemi oraz noworodki myszy i szczurów.Czasami mogą zjeść wyłącznie przejrzałe: banany, winogrona, rodzynki, wiśnie,grzyby albo pestki słonecznika.

Jeże zwykle nie wydają dźwięków. Jedynie podczas godów samce i samicewydobywają z siebie jakby „kwakanie” - podobne do dźwięku kaczki - nawzajemsię nawołując. Przy bezpośrednim i nagłym zaatakowaniu jeża, potrafi on wydaćgłośny i przejmujący okrzyk odstraszający. Noworodki jeżowe wydają przenikli-we, ale ledwie słyszalne piski, gdy są głodne i wołają matkę, by je nakarmiła.

Jeże nie chorują na wściekliznę i jej nie roznoszą. Jest to mało znane wspołeczeństwie - zwłaszcza, gdy widzi się jeża z pianką na igłach. Napotkanyżywy jeż nigdy nie jest zarażony wścieklizną, gdyż jeśli zostanie nią zarażony,zaraz ginie. Spotykana piana na jeżach, jest wynikiem dziwnego i dotąd przeznaukę nie zbadanego zjawiska - „samonamaszczania”. Otóż, kiedy jeż trafi nanowy dla siebie smak lub zapach, wykonuje dziwne figury i narzuca przy tymgęstą ślinę na swój grzbiet i boki.Co ciekawe, to zawsze kolorpienistej śliny jest taki sam jakima poznany nowy smak: pospróbowaniu mlecza lub innejrośliny - kolor śliny jest zielony,po spróbowaniu kory drzewa -kolor śliny jest brązowy, pospróbowaniu wiśni - kolor ślinyjest różowy itd., ale popoznaniu nowego zapachu -kolor śliny jest zawsze biały.Narzucana przez jeża ślinautrzymuje się na nim przezkilkadziesiąt minut, a potem ...znika.

Samonamaszczanie jeża.

strona 7/24

66.. ZZaaggrroożżeenniiaa ww żżyycciiuu jjeeżżyyLista zagrożeń życia jeży jest długa i niemal w całości spowodowana jest

przez działalność człowieka. Świadomość społeczeństwa jest w tym zakresieniestety jeszcze nikła. Z tego powodu, wiedza o zagrożeniach, daje podstawę dopodjęcia aktywnych działań w ochronie czynnej wobec jeży oraz podstawę doprzeciwdziałania zagrożeniom. Najważniejsze zagrożenia, to:§ Ruch kołowy na drogach oraz szosach.§ Podpalanie traw i łąk.§ Powodzie i podtopienia.§ Koszenie traw i podkaszanie trawników.§ Spalanie liści, gałęzi i innych odpadów.§ Trutki na ślimaki i gryzonie.§ Psy biegające luzem bez kagańca.§ Wąskie prześwity w ogrodzeniach.§ Strome brzegi sadzawek ogrodowych.§ Nie zakryte studzienki i obudowy okien piwnicznych.§ Strome betonowe rowy przydrożne i przytorowe.§ Budowy developerskie.§ Ekscesy chuligańskie.§ Dzikie zwierzęta i ptaki.§ Bezprawne przetrzymywanie i handel jeżami.

77.. KKiieeddyy jjeeżż ppoottrrzzeebbuujjee ppoommooccyy??Postępowanie z jeżem ściśle zależy od pierwszej ogólnej oceny stanu jego

zdrowia. Jest to najtrudniejszy etap postępowania, bowiem od niego bezpośred-nio zależy dalszy los jeża. Spotkany jeż (niezależnie od wielkości) w dzień, zwy-kle świadczy o jego chorobie i konieczności pomocy. Jednakże, w dzień możnateż spotkać zupełnie zdrową samicę karmiącą młode, która wyszła właśnie siępożywić, gdyż jej aktualne potrzeby pokarmowe są dużo większe niż zwykle,gdy wystarcza żerowanie tylko nocą. Rozróżnienie każdego przypadku jest nie-zwykle ważne, bo choremu jeżowi trzeba pomóc, ale jeśli przejmie się zdrowąsamicę karmiącą, to jej potomstwo zginie z głodu! Jak więc odróżnić te dwaprzypadki?

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na porę roku. Matki jeżowe kar-mią potomstwo od połowy czerwca do końca lipca oraz od połowy sierpnia dokońca września. Zatem, spotkany w dzień jeż wielkości dużego grapefruita wterminie poza tymi okresami, oznacza na pewno jeża chorego lub osłabionego -wymagającego natychmiastowej pomocy. Natomiast, spotkany w dzień jeż wokresie karmienia, wymaga sprawdzenia jego płci. Jeśli to jest samiec - wymagana pewno pomocy. Jeśli to samica - wymaga oględzin i jeśli jest bez obrażeń iwykazuje odruchy obronne (stroszenie igieł, zwijanie się w kulkę po dotyku, fu-kanie i syczenie) - powinna być pozostawiona w spokoju i ewentualnie przenie-siona kilka metrów dalej na sąsiedni teren bezpieczniejszy, jeśli została spotka-na przy jezdni czy na chodniku.

strona 8/24

Jak odróżnić płeć jeża? Z tymzawsze jest niemały problem.Chory lub osłabiony jeż nie zwijasię i łatwo określić płeć, ale jeżzdrowy (niezależnie od wagi)zwija się w ciasną kulkę i niepozwoli zajrzeć na jego brzuch.Jeśli jeża potrzyma się narękach przez kilka minut i niebędzie wobec niego wykonywaćżadnych ruchów, jest pewnaszansa, że podniesie najpierwgłowę, a potem się rozwinie.Wówczas trzeba lekko gogłaskać po tylnej części grzbietui po bokach. Uspokojonego bie- Młoda samiczka - środek brzucha gładki.bierzemy oburącz lekko za boki ipowoli podnosimy utrzymującjeża grzbietem ku górze.Najlepiej jeśli w tym czasiedruga osoba zaglądając odstrony brzucha jeża, sprawdzijego środkową strefę. Jeśli jestgładka, to mamy do czynienia zsamicą, zaś jeśli na środkubrzuszka jest ujście cewkimoczowej przypominającebrodawkę, to mamy doczynienia z samcem. Trzebazauważyć, że dużo łatwiej jestzajrzeć na brzuch jeża młodegoniż dorosłego. Młody samiec - środek brzucha z brodawką.

88.. BBaaddaanniiaa wwssttęęppnneeDużym problemem jest wstępna ocena stanu zdrowia jeża, gdyż dotknię-

ty - w odruchu obronnym - zwija się w ciasną kulkę i fukając staje się niedo-stępny. Może też ugryźć za palec. Zatem, jeśli jeż po dotknięciu nie zwija się lubzwija niedbale, na pewno jest chory, ranny lub osłabiony i wymaga natychmia-stowego leczenia. To podstawa do pierwszej oceny. W praktyce zdarza się spo-tkać jeża na siłę udomawianego i taki jeż też nie będzie się zwijać po dotknięciu- wtedy trzeba posiłkować się wywiadem o okolicznościach schwytania jeża.

Czasami jest tak, że mimo ran i bólu, jeż jednak z przerażenia zwija się wciasną kulkę. Wówczas dokładnie oglądamy od zewnątrz stan skóry oraz kolców.Jeśli jest zasadne, można „nakłonić” jeża do rozwinięcia pozostawiając go nakilka minut w spokoju na stole. Jednakże, nie można go układać na zimnym me-

strona 9/24

talu, lecz na macie grzewczej w stanie lekkiego podgrzania lub ostatecznie nagrubym ręczniku. Po kilku minutach, gdy jeż podniesie głowę, należy delikatniegłaskać jego tylną część grzbietu i po bokach - zgodnie z ułożeniem igieł. Wtedyjeż czasami się rozwinie - pozwalając ocenić jego stan. Niekiedy, konieczne jestpodanie leków uspokajających lub narkozy (wyłącznie przez lekarza), by wy-konać pełne badania - takżeRTG.

Drugim podstawowymetapem wstępnego badaniastanu zdrowia jeża, jest ocenakształtu jego sylwetki.Prawidłowa sylwetka jeża lekkodotkniętego i oglądana z góry -wykazuje kształt owalny ostosunku długości ciała doszerokości ok. 3:2. Jeżosłabiony i odwodniony ma tenstosunek 2:1 i większy.

Stopień odwodnienia łat-wo też sprawdzić - chwytając wdwa palce kilka igieł na środkugrzbietu jeża (swobodnie sto-jącego na łapkach). Po pod-niesieniu igieł i skóry na ok. 5cm, należy raptownie puścić Sylwetka jeża nie budząca zastrzeżeń.igły i obserwować efekt. Jeśliskóra opadnie natychmiastoznacza, że jeż nie jestodwodniony, ale jeśli opadniewyraźnie z opóźnieniem -oznacza odwodnienie - tymwiększe, im wolniej opadnie. Ujeża skrajnie odwodnionegomożna zauważyć zwieszonefałdy skóry po obu bokach.

Za wyjątkiem zimy, wpozostałych porach roku, należydokładnie przyjrzeć się całe-mu ciału jeża w poszukiwaniujaj oraz larw much - szcze-gólnie: na brzuchu i pod-brzuszu, okolicach odbytowo-płciowych, w uszach, wokół oczui okolicach pyszczka. Jeśli sąjaja lub larwy, to mamypewność, że jeż jest mocno cho- Sylwetka jeża silnie odwodnionego.

strona 10/24

ry, osłabiony lub ranny. Jaja i larwy należy niezwłocznie usunąć - używając pę-sety i ew. pompki ssącej oraz spłukując te miejsca solą fizjologiczną. Jest toproces żmudny, wymagający dużej cierpliwości i skipienia - nieraz trwającygodzinę i dłużej.

Podczas badań należy tak postępować, by nie wywoływać u jeża stresu,gdyż w połączeniu ze środkami znieczulającymi, można go łatwo zabić! Za-wsze, podczas leczenia czy rehabilitacji jeży powinna być stosowana zasada: immniejszy stres, tym łatwiejszy i szybszy powrót jeża do zdrowia. Jeśli koniecznyjest zabieg, zawsze należy wykonać go na ciepłej macie i starać się ingerowaćna jak najmniejszej powierzchni ciała. Operując jeża, należy dostarczyć mu tyleciepła, aby uchronić przed zbytnim ochłodzeniem ciała, gdyż w czasie zabiegumoże dojść do szoku termicznego lub stanu podobnego do hibernacji - co ujeży jest typowe i można łatwo doprowadzić do jego śmierci, gdyż w takim sta-nie leki nie działają poprawnie, a są wręcz trucizną dla jeża.

Jeśli rana znajduje się na części pokrytej igłami, przed zabiegiem należyprzyciąć igły blisko skóry odsłaniając dostęp i oczyścić okolicę (kolce z czasemodrosną). Jeśli rana jest po stronie brzusznej, należy zgolić włosy - także potemodrosną.

99.. OOppeerraaccjjee ii ooppiieekkaa ppooooppeerraaccyyjjnnaa 1)

Przedoperacyjne czynności powinny przede wszystkim obejmować:· zminimalizowanie stresu podczas podawania środka znieczulającego,· sprawdzenie zmian w okolicy nosa i oczu, które mogą wskazać na za-

palenie płuc,· osłuchanie płuc (małą pediatryczną głowicą lejkową), gdyż osłabione

lub uszkodzone płuca mogą skutkować niewydolnością oddechowąpodczas operacji,

· podanie podskórne płynu fizjologicznego (50 - 100 ml/kg m.c./dobępodzielonego na 2 - 3 miejsca w środkowej i tylnej części grzbietu).

Najbardziej odpowiednią metodą narkozy jest wziewna anestezja za po-mocą Izofluranu. Nawet zwinięty jeż może być uśpiony poprzez użycie maski -jeśli się go odwróci, ale lepiej użyć do tego boxu anestetycznego. Gdy już pa-cjent zwiotczeje zakładamy maskę. Znieczulenie indukujemy stopniowo zwięk-szając stężenie anestetyku. Dobry poziom uspokojenia może być osiągnięty przyużyciu Medetomidyny przed podaniem anestezji wziewnej. Ocena głębokościanestezji może być trudna, ale brak odruchu w kończynach oraz brak reakcji nauszczypnięcie w ucho, są pomocne jako wskaźnik dostatecznej głębokości nar-kozy. Zabieg wykonujemy wyłącznie na macie grzewczej. Wybudzanie jeża zale-ży od jego wagi i stanu zdrowia.

Po operacji, bezwzględnie, jeż musi być umieszczony na ciepłej macie, byuniknąć raptownego obniżenia temperatury jego ciała. Mogą być także użytelampy podczerwieni, ale musi być zapewniona możliwość odsunięcia się jeżajeśli będzie mu za ciepło, zaś lampa powinna być wyposażona w wyłącznik ter-miczny. Uwaga: Nadmierne ogrzewanie może prowadzić do odwodnienia jeża!

strona 11/24

Przed iniekcją płynów, należy je zawsze ogrzać do temperatury 34 oC.Jeśli jest konieczne, należy podłączyć tlen i respirator. Prawidłowa częstość od-dechów jeża wynosi 50-100/min. Prawidłowe tętno: 120-170/min. Prawidłowatemperatura ciała: 34-37 oC.

Podczas rekonwalescencjinależy zapewnić jeżowi stałątemperaturę 28 - 30 oC orazbezwzględny spokój w lokumbez obcych zapachów, hałasu idrgań. Jeż musi mieć możliwośćspania w dzień oraz ruchu wnocy. Karma powinna być staleświeża i podawana beznadmiaru. Obok musi być wodado picia - zmieniana codziennie.Odchody sprzątać na bieżąco.Chronić jeża przed hipotermią.

Jeż w inkubatorze.

1100.. DDiiaaggnnoossttyykkaa ooggóóllnnaa 1)

Wyniki badania moczu jeża (Bayer Mulitistix 10SG):parametr komentarz

pH 6,0 silny odczyn kwaśny - jest oznaką wygłodzenia, odwodnienia lubcukrzycy

białko 0,30 bierz pod uwagę niewydolność nerek, infekcje układu moczowe-go lub zastoinową niewydolność serca

ciężarwłaściwy

1,030 jeśli ustawicznie niski - przyczyną może być wada nerek, jeśliwysoki - przyczyną może być odwodnienie

leukocyty jeśli występują, przyczyną jest infekcja pęcherza moczowego

glukoza jeśli występuje, przyczyną jest wysoki poziom glukozy we krwi,zmniejszona absorpcja nerek lub stres

ketony jeśli występują, przyczyną może być wygłodzenie lub cukrzyca

azotyny negatywne

urobilinogeny 0-3 jeśli występują, przyczyną jest nieprawidłowość w pracy wątrobylub anemia hemolityczna

krew jeśli występuje, przyczyną może być uszkodzenie nerek, infekcja drógwyprowadzających mocz lub ich uszkodzenie

bilirubina jeśli występuje, przyczyną może być infekcja wątroby lub zastój żółci

strona 12/24

W diagnozowaniu chorób jeży, często pomocne jest porównanie wynikówbadania krwi danego jeża z parametrami krwi jeża zdrowego.

Parametry krwi jeża zdrowego: 1)

parametr wartość

HTC 36,0 - 38,5 %

hemoglobina 12,0 - 13,2 g/dl

erytrocyty 7,03 - 7,64 103/ml

leukocyty 6,6 - 9,6 103/ml

granulocyty obojętnochłonne 1,6 - 2,8 103/ml

granulocyty kwasochłonne 0,36 - 2,4 103/ml

granulocyty zasadochłonne 0,096 - 0,45 103/ml

monocyty 0 - 0,84 103/ml

limfocyty 3,72 - 6,14 103/ml

trombocyty 230 - 430 ml

retykulocyty 8 - 14 % z RBC

MCH 16,8 - 18,2 pg

MCHC 33,3 - 35,2 g/dl

MCV 49,1 - 53,2 fl

stężenie białka surowicy 51 - 72 g/l

mocznik 13,3 - 15,0 mmol/l

sód 132 - 138 mmol/l

potas 3,6 - 5,1 mmol/l

wapń 2,0 - 2,3 mmol/l

fosfor 2,0 - 3,8 mmol/l

poziom cukru 7,6 mmol/l

1111.. DDiiaaggnnoossttyykkaa iinnwwaazzjjii ppaassoożżyyttóóww wweewwnnęęttrrzznnyycchh 4)

Inwazje pasożytów wewnętrznych u jeży mogą być wywołane przez różnegrupy organizmów: pierwotniaki, nicienie, tasiemce oraz przywry. W związku ztak dużą ich różnorodnością, należy dbać o: częstość badania kału, przygotowa-nie próbek oraz stosowanie odpowiedniego powiększenia w mikroskopie. Stoso-wać też przy tym należy odpowiednio dobrane metody diagnostyki parazytolo-gicznej.

strona 13/24

Częstość badania kałuProfilaktyczne badanie kału przeprowadzać co najmniej raz na sześć mie-

sięcy - co nie oznacza, że nie można badać częściej. Zaleca się badanie kału pokażdej kuracji przeciwko pasożytom, np. po zastosowaniu Fenbendazol’u po 2-3dniach i po 10 dniach, zaś po 10 dniach po zastosowaniu innych środków prze-ciwpasożytniczych. Ponadto, konieczne jest wykonanie badania kału przy wy-stąpieniu takich objawów u jeża jak: biegunka czy krew lub śluz w odchodach.

Przygotowanie próbki do badańPodstawowym etapem diagnostyki parazytologicznej jest zebranie odpo-

wiedniej próbki kału do badań. Najlepsze jest zebranie trzech próbek kału w od-stępach co 24 godziny, a maksymalnie co dwa dni. Próbki kału zbieramy doszczelnego pojemniczka i do momentu wykonania badań przechowujemy wchłodnym miejscu (np. w lodówce, ale nie zamrażarce). Ilość kału powinna byćwystarczająca do wykonania przynajmniej dwóch metod badawczych: rozmazubezpośredniego i flotacji. Każda próbka powinna być wielkości odpowiadającejprzynajmniej połowie orzecha laskowego. Jeśli istnieje konieczność wykonanianatychmiastowego badania kału, wystarczy w zupełności jedna taka próbka.

Powiększenia stosowane w diagnostyce mikroskopowejPrzygotowane preparaty kału oglądamy pod mikroskopem przy powięk-

szeniu zależnym od założonego celu badań:Æ powiększenie 4 x 10 (40X) stosujemy do poszukiwania larw nicieni płucnych

Crenosoma spp.,Æ powiększenie 10 x 10 (100X) stosujemy do poszukiwania jaj: nicieni Capilla-

ria spp., tasiemców Hymenolepis spp., przywr Brachylaemus spp. oraz larwnicieni płucnych,

Æ powiększenie 40 x 10 (400X) stosujemy do poszukiwania form rozwojo-wych pierwotniaków oraz jaj: nicieni, tasiemców i przywr,

Æ powiększenie 100 x 10 (1000X) z olejkiem immersyjnym - stosujemy przyoglądaniu utrwalonych preparatów barwionych w diagnostyce inwazji pier-wotniaków Cryptosporidium spp.

Badanie metodą rozmazu bezpośredniegoMetoda ta jest najczęściej stosowana. Pozwala na wykrywanie inwazji

wywołanych przez: pierwotniaki, tasiemce, nicienie i przywry.Postępowanie:v Niewielką grudkę kału rozgnieść w probówce z dodatkiem kilku kropli soli

fizjologicznej.v Na szkiełko podstawowe nanieść po jednej kropli płynu fizjologicznego w

dwóch rożnych miejscach szkiełka A i B.v Na miejsca A i B nanieść po jednej kropli rozgniecionego kału.v Do rozmazu B dodać kroplę płynu Lugol’a - w celu wybarwienia form rozwo-

jowych pasożytów.v Używając igły lub wykałaczki wymieszać każdy z rozmazów.

strona 14/24

v Nakryć szkiełkiem nakryw-kowym.

v Każdy z rozmazów oglądaćpod mikroskopem używająckolejno powiększeń: 40X,100X oraz 400X.

Badanie metodą flotacyjnąJest to metoda zagęszczająca - służąca do wykrywania nawet nielicznych

jaj pasożytów. Używa się w niej rożnych roztworów nasyconych - uzyskanychprzez rozpuszczenie: soli kuchennej, siarczanu cynku, siarczanu magnezu, azo-tanu sodu lub sacharozy, a także mieszanin tych roztworów. Najpowszechniejstosowany jest roztwór 350 gram soli kuchennej rozpuszczonej w 1 litrze wody.Jednakże, roztwór ten nie pozwala wykryć jaj przywr, które nie wypływają najego powierzchnię. W celu wykrycia jaj przywr zaleca się stosowanie roztworuuzyskanego przez gotowanie 350 gram soli kuchennej i 400 gram cukru w 1litrze wody przez 5 minut.

Postępowanie:v Grudkę kału rozmieszać w zlewce z

wybranym roztworem nasyconym.v Mieszaninę przelać przez gazę lub sitko, a

otrzymany roztwór wlać do probówki C idopełnić roztworem flotacyjnym douzyskania menisku wypukłego.

v Na menisk nałożyć szkiełko nakrywkowe ipozostawić przez 15-20 minut (D).

v Delikatnie podnieść szkiełko (nie zmie-niając jego pozycji poziomej) i nałożyć jena szkiełko podstawowe.

v Próbkę oglądać pod mikroskopem przypowiększeniu 100X i 400X.

Badanie metodą larwoskopową VajdyMetodę tę stosuje się w diagnozowaniu inwazji nicieni płucnych. Wyko-

rzystuje się w niej tropizm larw nicieni do środowiska o większej wilgotności.Postępowanie:v Na szkiełko podstawowe nanieść 1 do 2 kropel wody.v Umieścić w niej małą grudkę kału na 15-20 minut.v Grudkę usunąć, a pozostały na szkiełku płyn nakryć szkiełkiem nakrywko-

wym.v Próbkę oglądać pod mikroskopem przy powiększeniu 40X i 100X.W tej metodzie ważne jest, aby kał był badany z jak najkrótszą zwłoką od chwilipobrania próbki.

strona 15/24

Badanie zmodyfikowaną metodą Ziehl-NeelsenaMetoda stosowana jest do wykrywania oocyst Cryptosporidium spp. Po-

nieważ znane są przypadki inwazji Cryptosporidium spp. u jeży, konieczne jestwłączenie tej metody w postępowaniu diagnostycznym u jeży z biegunką.Postępowanie:v Próbkę kału rozmieszać z kilkoma kroplami płynu fizjologicznego.v Na szkiełku podstawowym wykonać cienki rozmaz.v Rozmaz suszyć w temperaturze pokojowej przez 5-6 godzin lub w tempera-

turze 65 ºC przez 5-10 minut.v Zalać rozmaz kilkoma kroplami czystego metanolu i odczekać 1 minutę - w

celu utrwalenia.v Zlać metanol a preparat osuszyć przez 1-2 minut w temperaturze pokojo-

wej.v Zalać rozmaz fuksyną karbolową i odczekać 30 minut.v Spłukać barwnik wodą a preparat osuszyć w ciągu 1-2 minut w temperatu-

rze pokojowej.v Zalać preparat 2-3% zielenią malachitową lub 2% błękitem metylenowym i

odczekać 2 minuty.v Preparat spłukać wodą i osuszyć w ciągu 1-2 minut w temperaturze pokojo-

wej.v Gotowy, utrwalony i zabarwiony preparat oglądać pod mikroskopem przy

powiększeniu 1000X z użyciem olejku immersyjnego - poszukując okrągłychoocyst o średnicy 5-6 µm zabarwionych na kolor czerwony.

1122.. CChhoorroobbyy jjeeżżyy 1) 3)

Æ Bakteryjne choroby układu oddechowegoZapalenie płuc oraz nieżyt nosa u jeży mogą być spowodowane infekcją

bakteryjną wywołaną przez Bordetella bronchiseptica. Często przyczyną infekcjidróg oddechowych jest również Pasteurella multocida - podejrzewana o wywo-łanie postaci nadostrej. Jeże cierpią z powodu przewlekłych chorób układu odde-chowego - wykazując nieznaczne objawy kliniczne.

Leczenie:ü podanie tlenu - jeśli to konieczne - przy niewydolności oddechowej,ü pozajelitowe podawanie płynów,ü podanie antybiotyków o szerokim spektrum działania:

Enrofloksacyna 2,5-10,0 mg/kg m.c. co 12 h, p.o., s.c., i.m. Uwaga: Niewolno jej podawać rosnącym (młodym) osobnikom.Oksytetracyklina 25 - 50 mg/kg m.c. co 24 h przez 5-7 dni, p.o.Sulfonamidy z Trimetoprimem 30 mg/kg m.c. co 12 h i.m., p.o.

Rosnącym (młodym) jeżom należy podawać Lincomycynę ze Spektynomycy-ną (Linco-Spectin) w dawce 1 ml/5 kg m.c., s.c. 2)

Uwaga na gwałtowne reakcje jeża - bolesny zastrzyk!

strona 16/24

Æ Pasożyty wewnętrzneDieta jeży w znacznej mierze składa się z bezkręgowców, które często są

żywicielami pośrednimi licznych pasożytów. W przewodzie pokarmowym jeżypasożyty przekształcają się w różne formy rozwojowe, które mogą migrować doróżnych tkanek organizmu. Do pasożytów występujących u jeży należą:· pierwotniaki kokcydia z rodzaju Isospora i Eimeria - najczęściej,· Cryptosporidium sp. oraz wiciowce - sporadycznie,· przywry z rodzaju Brachylaemus - często,· nicienie z rodzaju Capillaria i Crenosoma - często,· tasiemce Hymenolepis erinacei - często.

Jeże są gatunkiem bardzo narażonym na inwazje pasożytnicze. Inwazjete mogą długo nie powodować żadnych objawów. Pojawienie się śluzu lub krwiw odchodach, świadczyć może o inwazjach pasożytów wewnętrznych. Dlategobardzo ważne jest regularne badanie kału na obecność pasożytów. Szczególnieważne jest badanie z użyciem metod bezpośrednich i flotacyjnych przy wystą-pieniu biegunek.Leczenie:Kokcydia:Leczymy tylko w przypadkach: krwi lub śluzu w odchodach lub biegunkach. Wpozostałych przypadkach nie ingerujemy, gdyż zdecydowana większość jeżynormalnie żyje z kokcydiami w stanie równowagi dopóki nie są osłabione.Sulfadimetoksyna 20 mg/kg m.c. co 24 h i.m., p.o., s.c., przez 2-5 dni, przerwa5 dni i powtórka przez 5-7dniWiciowce:Metronidazol 25mg/kg m.c. co 12 h przez 3-7 dni p.o.Przywry i tasiemce:Prazikwantel 5,5-7,0 mg/kg m.c. - p.o., s.c., co 14 dni jednorazowo lub 3 daw-ki co drugi dzień.Nicienie:Ivermektyna 0,2-0,5 mg/kg m.c. - p.o., s.c., jednorazowo co 10-14 dni -wykonać 3 powtórzenia.Fenbendazol 25-50mg/kg m.c. - p.o., przez 5 dni przy inwazji nicieniami Capil-laria i Crenosoma.

Dawki Fenbendazol z górnego zakresu stosujemy u jeży młodszych oraz przyzwalczaniu pasożytów płucnych. Dawki z dolnego zakresu stosujemy u jeżystarszych (o wadze powyżej 700 G). 2)

Uwaga: Przy kuracji przeciw pasożytom przewodu pokarmowego oraz przy bie-gunkach na innym tle - wskazane, zaś przy leczeniu antybiotykami - koniecznejest podawać regeneracyjnie bakterie kałowe. Bardzo dobrze sprawdzają się ujeży preparaty: 2)

§ Pediatrivet - w dawce ½ saszetki dziennie do karmy - dla jeża o wadze do500 G oraz po całej saszetce dziennie dla ważącego więcej,

strona 17/24

§ Aptus Aptobalance - w dawce ½ miarki dziennie do karmy - dla jeża o wa-dze do 500 G oraz po 1 miarce dla ważącego więcej - do 5 dni.

Æ Robaki płucneNajbardziej powszechnym u jeży pasożytem płuc jest Crenosoma sp. -

biały nicień grubości 0,3 mm i długości 10-20 mm. Do zarażenia może docho-dzić często także przez łożysko matki jeszcze przed narodzinami. Larwy Creno-soma sp. są znajdywane w kale oraz ślinie. Larwy te są wykasływane z płuc, anastępnie połykane przez jeża. Potem, pasożyty są wydalane wraz z kałem iwnikają do ciała ślimaków, w których przekształcają się w drugą i trzecią formęlarwalną. Do zarażenia dochodzi przez zjedzenie ślimaka zawierającego larwęnicienia w trzecim stadium rozwojowym.

W oskrzelach jeża larwy przeobrażają się w postać dorosłą po ok. 3 tygo-dniach od zarażenia. Żywicielami pośrednimi nicieni są liczne gatunki ślimaków idżdżownice, dlatego należy unikać tych bezkręgowców w diecie jeża.

Nicienie Capillaria aerophila żyją w tchawicy i płucach jeża - skutkując złąkondycją i ogólnym osłabieniem. Dorosłe robaki są nitkowate i mają długość 10-15 mm. Jeż zarażony tymi pasożytami wykazuje następujące objawy:

· suchy i uporczywy kaszel,· świszczący i ciężki oddech,· duszność,· wyciek z nosa,· utrata masy ciała,· słaba kondycja,· zapalenie oskrzeli,· zapalenie płuc.

Jeśli odpowiednio wcześnie jeż nie zostanie poddany leczeniu, może dojśćdo jego śmierci - zwłaszcza, gdy jest młody lub w zaawansowanym wieku. Zara-żenia nicieniami płucnymi są powszechne u jeży i osiągają apogeum jesienią izimą - kiedy organizmy jeży są osłabione.

Do badań diagnostycznych należy pobrać odchody lub wymaz ze śliny ioglądać pod mikroskopem: larwy są żółtawe - mają grubość 0,25 mm i porusza-ją się gwałtownymi ruchami. Jaja nicieni mogą być zielonkawe i mają średnicę0,07 mm.

Leczenie:Skuteczne leczenie uzyskuje się podając Levamisol 20 mg/kg s.c. (ok. 0,5 ml/kgm.c. 1,25% roztworu) w trzech iniekcjach - co tydzień. Leczenie należy wspo-magać kortykosteroidami, by zmniejszyć zapalenie, np.: Metyloprednizolon wjednej dawce 4 mg/kg m.c. i.m.

Levamisol charakteryzuje się niskim indeksem terapeutycznym. Ponadto,w zbyt dużej dawce działa silnie immunosupresyjnie, co w połączeniu z Predni-zolon’em może wywołać pogorszenie stanu pacjenta - dlatego do schematu le-czenia należy włączyć antybiotyki. Nie podawać Levamisol’u jeżom o masie ciałamniejszej niż 400 gram.

strona 18/24

W przypadku wtórnej infekcji bakteryjnej, skuteczna jest Amoxycylina zkwasem klawulanowym (Synulox, Synergal) w dawce 12 mg/kg m.c. - s.c.

Najbezpieczniejsze i bardzo skuteczne u jeży w zwalczaniu nicieni z ro-dzaju Crenosoma i Capillaria jest podawanie Fenbendazol’u w dawce 25-50mg/kg m.c. - p.o. co 24 godziny przez 5 dni. 2)

Uwaga: Czasami zdarza się, że badając kał metodą flotacji oraz metodą na kro-ple wody, nie znajdujemy pasożytów, a mimo to jeż wykazuje w/w objawy płuc-ne albo wyłącznie wykazuje charakterystyczne zaburzenia pokarmowe (słabyapetyt lub brak apetytu, spadek lub zatrzymanie się wagi albo codzienne waha-nia wagi). Są to przypadki, gdy występuje inwazja pasożytów Crenosoma, alenie daje się jej zdiagnozować w kale. Często nie daje też typowych objawówpłucnych. Jedynym wskaźnikiem, są wówczas wymienione charakterystycznezaburzenia pokarmowe. W takich przypadkach, powinniśmy jeżowi podawaćFenbendazol przez 5 dni w dawce 50 mg/kg m.c. p.o. Kontrolą powrotu jeża dozdrowia jest potem brak w/w objawów płucnych oraz brak charakterystycznychzaburzeń pokarmowych.

Uwaga: Jeśli zajdzie potrzeba podania leku rozrzedzającego wydzielinę (np.ERES - Bromhexyna), nie wolno go podawać wcześniej niż 4 dni po ostatniejdawce leku przeciwpasożytniczego - z uwagi na groźbę uniemożliwienia swo-bodnego odksztuszania martwych już pasożytów i przez to ciężkich powikłań -łącznie ze śmiercią jeża. 2)

Podczas rekonwalescencji, jeśli jeż ma uporczywy kaszel, należy mustworzyć posłanie z ręcznika oraz zakroplić je kilkoma kroplami Oilbas albo olej-ku eukaliptusowego - dla złagodzenia objawów duszności.

Ponieważ nicienie z rodzaju Capillaria żyją również w przewodzie pokar-mowym, jeże często chudną mimo, iż dopisuje im apetyt. Z czasem, zwierzęstaje się coraz słabsze i niespokojne. Capillarioza przewodu pokarmowego możeobjawiać się biegunkami, dlatego ważne jest regularne badanie kału i stosowa-nie środków przeciwpasożytniczych.

Æ PchłyWiększość jeży jest zainfekowana pchłami Archaeopsylla erinacei, które

są specyficzne dla jeży i nie przenoszą się na ludzi i inne zwierzęta.Leczenie:Najlepsze efekty uzyskuje się stosując Fipronil w sprayu, ale tylko dla jeży omasie powyżej 300 gram. Wiele jeży wykazuje silne reakcje alergiczne na alko-holowy nośnik zawarty w preparatach zawierających Fipronil, dlatego należyrozważyć zastosowanie tego preparatu w wersji spot-on. Można stosować teżpuder zawierający Permetrynę. Wysoką skuteczność przeciwko pchłom wykazu-je Selamektyna stosowana w dawce 6 mg/kg m.c. naskórnie.

Przy zwalczaniu pcheł należy zwrócić szczególna uwagę na miejsce prze-bywania jeża, jego legowisko i częste czyszczenie kojca.

strona 19/24

Æ RoztoczaInwazja roztoczy u jeży objawia się zwykle słabą kondycją skóry, która

charakteryzuje się łuszczącym białym naskórkiem, wypadającymi igłami i upo-rczywym drapaniem się jeża. Roztoczami powodującymi uciążliwy świąd są naj-częściej: Caparinia tripilis, Sarcoptes i Notoedres spp. Niektóre z nich możnaujrzeć pod mikroskopem pobierając zeskrobiny z głębszych warstw skóry. Roz-tocza uszu są również częste u jeży i wyglądają jak rudawy osad i pył wokółuszu.Leczenie:Roztocza mogą być zwalczane przy użyciu Ivermectin 200-500 μg/kg m.c. lubroztoczobójczych kąpieli.

Bezpieczniejsze od Ivermektyny jest stosowanie Selamektyny w dawce 6mg/kg m.c. naskórnie. Roztocza uszu mogą być również zwalczane Ivermectin,ale skuteczniejsze jest miejscowe leczenie preparatami złożonymi stosowanymiprzy otodectozie kotów (np. Oridermyl). 2)

Kąpiel roztoczobójcza powinna być stosowana raz w tygodniu - niezależ-nie od wagi jeża - także poprzez polewanie jeża ciepłą wodą z dodatkiempreparatu roztoczobójczego, aż do czasu, gdy jeż przestanie się drapać. Pokąpieli jeż musi być starannie wysuszony w ręcznikach i przebywać w ciepłympomieszczeniu oraz czystą wymienioną ściółką z kuchennego ręcznika papiero-wego. W czasie leczenia inwazji roztoczy nie stosować ściółki z siana, słomy czyliści.

Æ Grzybica skóryZmiany na powierzchni

skóry są podobne jak przyinwazji roztoczami. Chorobęwywołują Trichophyton erinaceii Microsporum spp. Z tym, żeTrichophyton spp. może niewykazywać fluorescencji tak jakpozostałe gatunki. Typoweobjawy to:· złuszczająca się skóra,· drapanie się jeża,· pogrubienie igieł,· osady i naloty u podstawy

igieł.Jeż zaatakowany grzybicą skóry.

Leczenie:Stosować Gryzeofulwinę jako dodatek do karmy w dawce 25-50 mg/kg m.c.,p.o. lub ampułki do zjedzenia. Dodatkowo, należy stosować co drugi dzień prze-ciwgrzybiczny Imaverol w rozcieńczeniu wodą 1:50.

strona 20/24

Leczenie wyłącznie prepa-ratami wewnętrznymi jest małoskuteczne.

Leczenie grzybicy konty-nuujemy jeszcze przez 2 tygo-dnie po ustąpieniu objawów.Uwaga: Jeża każdorazowonależy brać w rękawicachochronnych - z uwagi namożliwość zarażenia człowieka.W czasie leczenia inwazjigrzybicy nie stosować ściółki zsiana, słomy czy liści.

Ten sam jeż po 2-miesięcznej kuracji.Æ MuszycaRanne lub osłabione jeże (w każdym wieku) - od wiosny do jesieni - są

atakowane przez muchy, które masowo składają jaja na ich ciele.

Jaja składane sąnajczęściej w okolicach uszu,oczu, pyszczka, ran i narządówpłciowych, ale też i na igłach. Zjaj błyskawicznie wylęgają sięlarwy, które żywią się tkankamiran lub zdrowymi tkankamisamego zwierzęcia. Nie leczonylub leczony zbyt późno jeż -najczęściej umiera.

Leczenie:Najpierw należy starannie usu-nąć jaja i larwy przez wycze-sanie szczoteczką do zębów lub Z tej rany wyłowiono 23 larwy much.wypłukać płynem fizjologicznymz pyszczka, uszu i ran. Następnie, należy zastosować leczenie Ivermektyną wcelu zabicia pozostałych w ciele larw. Martwe larwy będą odpadały z ciała. Ko-nieczna jest potem terapia antybiotykowa środkami o szerokim spektrum dzia-łania np. Amoksycyliną lub Enrofloksacyną.

Æ Kamień nazębnyJeże często mają problemy z zębami i osadzającym się kamieniem nazęb-

nym, zapaleniem dziąseł i próchnicą, co w rezultacie prowadzi do utrudnienia wposzukiwaniu pokarmu i znacznego wychudzenia.

strona 21/24

Leczenie:Zakażony ząb czasami może wymagać usunięcia, by w przyszłości jeż nie miałproblemów. Stany zapalne leczyć antybiotykami.

Æ Rany pourazoweCzęsto leczenie jeża kończy się częściową lub całkowitą amputacją koń-

czyny po spotkaniu z kosiarką czy podkaszarką albo pogryzieniem przez psa.Zdarza się, że jeże przeżywają długi okres czasu po urazie, gdy rana jest szar-pana i mało krwawi, ale przeważnie jest wtedy mocno zainfekowana. Po ampu-tacji tylnej kończyny, jeż może bez problemu żyć dalej na wolności, ale jeśli zo-stanie amputowana kończyna przednia, jeż może żyć tylko pod stałą opiekąOpiekuna Jeży lub w Ośrodku Rehabilitacji Zwierząt - w warunkach zbliżonychdo naturalnych, co trzeba zalegalizować.Leczenie:Przed operacją należy przeprowadzić wstępną diagnostykę i leczenie, by umoż-liwić oszacowanie stanu kandydata do operacji i powrotu do zdrowia po zabiegu.We wszystkich przypadkach należy zapewnić płyny, ciepło i antybiotyki, by za-pobiec śmierci pacjenta podczas anestezji. Aby uniknąć kolejnej narkozy w celuusunięcia szwów, stosować trzeba nici wchłaniane monofilamentowe.

Æ Skaleczenia i obrażenia skóryCzęsto u jeży występują obrażenia spowodowane atakiem drapieżnika

takiego jak: pies, lis, borsuk, kuna, sowa czy sroka. Igły wówczas są częstouszkodzone lub połamane i widzimy wyraźny stan zapalny otwartej rany.

Leczenie:Należy usunąć wszystkie szczątki z rany i wyczyścić ranę na ile jest to możliwe.Jeśli brakuje skóry, wówczas wymagany jest długi okres hospitalizacji. Ponieważsą to często rany kłutewymagane jest ich przepłukaniei pozostawienie ran otwartymi,by umożliwić swobodne z nichujście ropy. Gojenie ran bardzodobrze wspomaga żel Chenidynenakładany grubą warstwą naranę.

Uwaga: Zawsze należy spraw-dzić istnienie ran też po prze-ciwnej stronie ciała jeża, gdyżpo ugryzieniu przez psa, lisa lubborsuka, ślady zwykle zostają zobu stron ciała jeża.

Rana grzbietu jeża po kosiarce - z naniesionym żelem.

strona 22/24

Æ ZłamaniaZłamania kończyn są częstymi obrażeniami u jeży i są wynikiem kopnięcia

lub potrącenia autem, maszyną, motocyklem czy rowerem. Często mamy moż-liwość wyleczenia kończyny z urazem, ale często też dochodzi do większego za-każenia i poważnego urazu, iż zachodzi konieczność amputacji kończyny.

Leczenie:Do prostych złamań można zastosować znieczulenie i usztywnienie odpowiedniąaluminiową zewnętrzną szyną lub gipsem syntetycznym, by unieruchomić koń-czynę. Do złożonych lub skomplikowanych złamań wymagana jest interwencjachirurgiczna (np. kość udowa, kość promieniowa i łokciowa) przed unierucho-mieniem.

Często jeż ma zainfekowane i zanieczyszczone rany, gdyż wiele dni prze-bywał z uszkodzoną kończyną zanim trafił na leczenie. Powinna być wówczasstosowana kuracja antybiotykowa oraz żele przyspieszające gojenie - użyte naokolice rany. Jeśli zwierzę usiłuje zdjąć opatrunek lub rozerwać, wówczas należyzastosować kołnierz ochronny.

Æ OparzeniaRana powinna być opatrzona zimnym okładem, by zmniejszyć gorąco, a

następnie oczyszczona i zaaplikowana maść gojąca. Możliwe, że będzie potrzeb-ne usunięcie igieł, by mieć odpowiednie dojście do miejsca oparzenia.

Æ ZatruciaNajczęściej mamy do czynienia z zatruciem miedzią organiczną (metalde-

hydy) po spożyciu przez jeża ślimaka zatrutego trutką na ślimaki. Jeż jest wtedynadwrażliwy na dźwięk i dotyk. Również obserwuje się przebarwienia różowe lubniebieskie w odchodach - spowodowane barwnikiem zawartym w trutce.

Leczenie:Leczenie do zastosowania może być tylko objawowe, gdyż nie ma antidotum nametaldehydy. Należy nawadniać pacjenta i również podawać dojelitowo węgielaktywny lub Smektyt (Smecta), który zneutralizuje część trucizny.

Wiele trucizn pochodzi z chemikaliów trzymanych w garażu lub jest uży-wanych w ogrodzie - wówczas należy dostosować leczenie do danego środkachemicznego. Jeśli jeż oblał się olejem lub smołą, wówczas należy zmyć ciecz wciepłej kąpieli z użyciem łagodnych detergentów do usunięcia zabrudzeń. Nawypadek przypadkowego połknięcia należy podać też substancje adsorbujące.

strona 23/24

1133.. LLeekkii ii iicchh ddaawwkkoowwaanniiee 1) 3)

Iniekcje podskórne s.c. dla jeży mogą być stosowane wyłącznie w plecylub boki, zaś per i.m. tylko w tylną nogę. Uwaga: Nie stosować iniekcji w kark,gdyż tam przebiegają nerwy wzrokowe u jeży. Dostęp do brzucha raczej należywykluczyć z uwagi na zwijanie się pacjenta.

przyczyna substancja czynnalub lek

dawkowanie

Amoxycillin LA 20–40 mg/kg s.c.Amoxycillin 12 mg/kg s.c.

Clamoxyl - krople 5–10 mg/kg p.o.; 0,25 ml/kg2 x dziennie przez 5 dni

Clamoxyl - tabletki 40 mg; 0,25 tabletki 2 x dziennie przez 7 dniChloramphenicol 50 mg/kg 2 x dziennie s.c., i.m., p.o.Enrofloxacin 5% 5–10 mg/kg 2 x dziennie s.c., i.m., p.o.

infekcjabakteryjna

Oxytatracyclin 50 mg/kg 2 x dziennie p.o.Griseofulvin 25 mg/kg SID p.o.

infekcjagrzybiczna Enilkonazol (Imaverol)

1 ml/50 ml wody, 3 kąpiele (1 x dziennie codrugi dzień) potem 1 raz na tydzień - do

ustąpienia objawówSuphadimidine 1,5 ml/kg przez 5 dni p.o.Neo-sulphatrin

zawiesina 1,2 ml/kg przez 5 dni

Fenbendazole 25–50 mg/kg przez 5 dni p.o.Ivermectin 0,2-0,4 mg/kg s.c.

pasożytywewnętrzne

Levamisole 20 mg/kg s.c. 3 iniekcje w ciągu 1 tygodniaBuprenorphine 0,04–0,1 ml/kg i.m. co 6 – 8 godzin

Carprofen 0,5 – 1,0 mg/kg s.c.znieczulenie/

przeciwbóloweFlunixin 0,05–0,1 ml/kg s.c.

Medetomidyna 0,2 mg/kg i.m.Ketamin 20 mg/kg i.m.Fentanyl 0,5-1,0 mg/kg i.m.

Penthobarbital 25 mg/kg i.p.

premedykacja/narkoza

Isofluran 1–5% + tlenaerozol Alamycin spryskać całą zainfekowaną ranę

puder Aureomycin 2% posypać całą zainfekowaną ranęDermisol nanieść na zainfekowaną ranęSudocrem nanieść na zainfekowaną ranę

leczeniemiejscowe

Betsolan nanieść na zainfekowaną ranęChloromycetininfekcja oczu

Orbenin5–6 x dziennie

Smektyt dwuoktano-ściennybiegunka

Węgiel aktywnyPediatrivet ½ saszetki dziennie do karmyzniszczenie

mikroflory Aptus Aptobalance ½ miarki dziennie do karmylegenda: kg = masa ciała jeża; s.c. = podskórnie; p.o. = doustnie; i.m. = domięśniowo; i.p. = śródotrzewnie

strona 24/24

Zagadnienia medyczne konsultował zespół:lek. wet. Robert Ratajski - choroby i leczenie 5)

lek. wet. Dawid Jańczak - parazytologia 6)

z wykorzystaniem piśmiennictwa:[1] Gabrisch K., Zwart P.: Praktyka kliniczna: Zwierzęta egzotyczne. Galaktyka. Łódź

2012, str. 309-336[2] Mitchell M.A., Tully T.N.: Zwierzęta egzotyczne. Elsevier. Wrocław 2009, str 461-

482[3] Plunkett S.J.: Stany nagłe małych zwierząt. Elsevier. Wrocław 2008, str 458-460[4] Carpenter J.W.: Exotic Animal Formulary - Hedgehogs. 3th Edition. Department

of Clinical Sciences, College of Veterinary Medicine, Kansas State University,Manhattan

________________________________1) Na podstawie: Sara Cowen “Exotics and Wildlife: a manual of veterinary nursing care” Chapter 10: Hedgehogs. Edited by Caroline Gosden 2004.2) Zalecenie lek. wet. Roberta Ratajskiego - na podstawie wieloletniej praktyki.3) Usunięto leki niedostępne w Polsce i nazwy własne leków. Zmieniono jednostkę daw- kowania z „ml” na „mg” w lekach mających różne stężenia środka czynnego.4) Autorzy: lek. wet. Dawid Jańczak i lek. wet. Robert Ratajski5) Przychodnia Weterynaryjna ARKA, Nysa, tel. (77) 448-68-886) Gabinet Weterynaryjny KAJMAN, Warszawa, tel. (22) 877-75-76, 608-447-704 Zakład Parazytologii Lekarskiej NIZP-PZH, Warszawa

Opracowanie i fotografie:Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży „Nasze Jeże”grudzień 2014 r.aktualizowano: luty 2015 r.

________________________________________________________________W przypadkach potrzeby przekazania jeży do opieki i rehabilitacji - kontaktowaćsię z naszym ogólnopolskim Pogotowiem Jeżowym nr tel. 505-140-960 lubzgłaszać bezpośrednio do Opiekunów Jeży Polskiego StowarzyszeniaOchrony Jeży „Nasze Jeże” albo do Ośrodków Rehabilitacji Zwierząt (wy-kaz znajduje się na stronie www.naszejeze.org).________________________________________________________________