Numer IV

PROBACJA

KWARTALNIK IV/2012

ISSN 1689-6122

MINISTERSTWOSPRAWIEDLIWOSCI

KW

AR

TA

LN

IK IV

/2012P

RO

BA

CJA

IUSTITIA ESTCONSTANS ET PERPETUA

VOLUNTASIUS SUUM CUIQUE

TRIBUENDI

,

PROBACJAKWARTALNIK IV/2012 ISSN 1689-6122

,MINISTERSTWO

SPRAWIEDLIWOSCI

Rada PRogRamowo-Naukowa:Przewodniczcy Rady:dr Jarosaw Gowin

Zastpcy Przewodniczcego:prof. zw. dr hab. dr h.c. Brunon Hoystprof. dr hab. Marek Konopczyski

Czonkowie:prof. zw. dr hab. Andrzej Baandynowiczprof. zw. dr hab. Piotr Hofmaskiprof. zw. dr hab. Bronisaw Urbanprof. dr hab. Jarosaw Utrat-Mileckiprof. dr hab. Wiesaw Ambrozikprof. dr hab. Marek Andrzejewskiprof. dr hab. Andrzej Rzepliskiprof. dr hab. Andrzej ZollSSA Kazimierz PostulskiSSO Robert Pelewiczdr ukasz Kwadransmgr Andrzej Martuszewicz

Redaktor Naczelny:Mirosaw Przybylski

Z-ca Redaktora Naczelnego:Krzysztof Mycka

Sekretarz Redakcji:dr Ewelina Wojtera

Opracowanie redakcyjne:Agnieszka Malik

Redakcja techniczna:Jarosaw Juszczak

Projekt okadki i opracowanie graficzne:Jarosaw Juszczak

wydawca:

Adres Wydawcy:00-950 Warszawa, Al. Ujazdowskie 11tel. 22 239 07 81e-mail: [email protected] Nakad: 3 500 egz.

Recenzenci zewntrzni:prof. zw. dr hab. Stanisaw Pikulski prof. zw. dr hab. Stefan Lelentalprof. zw. dr hab. Karol Poznaskiprof. zw. dr hab. Janusz Hryniewicz prof. zw. dr hab. Krystyna Marzec-Holkaprof. zw. dr hab. med. Antoni Florkowskiprof. dr hab. Andrzej Hankaaprof. dr hab. Jzef Jan Skoczylas prof. dr hab. Pawe ukw prof. dr hab. Robert Oporaprof. dr hab. Beata Anna Nowakprof. dr hab. Jerzy Kasprzak Marek Marewicz Sdzia Sdu Okrgowego w Krakowie Roman Kaczor Sdzia del. do Sdu Okrgowego w Elblgu

SPIS TRECI

Tomasz HuminiakSdzia Sdu Rejonowego w OpoluKonrad A. PolitowiczAsystent sdziego w Sdzie Rejonowym w OpoluZmiana obowiZkw sprawcy w okresie prby prZywarunkowym umorZeniu postpowania karnego w wietle konstytucyjnych wZorcw ochrony .............................. 5

Robert PelewiczPrezes Sdu Okrgowego w TarnobrzeguZakres dyskrecjonalnej wadZy sdZiego w wykonywaniukary poZbawienia wolnoci w systemie doZoruelektronicZnego ................................................................................................. 43

Konrad A. PolitowiczAsystent sdziego w Sdzie Rejonowym w Opolurola urZdu skarbowego w wykonaniu rodka karnego prZepadku nalenoci pieninej ........................................... 61

Ks. Mieczysaw PuzewiczCzonek Rady Gwnej do Spraw Spoecznej Readaptacji i Pomocy SkazanymBarbara Bojko-KulpaPrezes Stowarzyszenia POSTIS

uratowa wielu modych ludZi ................................................................................ 85

Justyna SiemionowUniwersytet Gdaskiwsparcie procesu readaptacji spoecZnej modZiey niedostosowanej spoecZnie lub Zagroonej tym Zjawiskiem na prZykadZie programu mos-t w prZysZo jako modelu edukacji alternatywnej ................................................................................. 103

Ks. dr Kazimierz PierzchaaWysza Szkoa im. Jaskiego w Warszawiestosunek osb poZbawionych wolnoci do posugi religijnej kapelana wiZiennego w wietle bada ........................ 113

4 Spis treci

Dr Joanna BrylakRadca prawny, Europejska Wysza Szkoa Prawa i Administracji w Warszawieewa-anna wdZicZna, WarunkoWe umorzenie postpoWania karnego W Wietle koncepcji spraWiedliWoci napraWczej, towarZystwo naukowe organiZacji i kierowania, toru 2010(Recenzja ksiki) .................................................................................................................... 121

Dr Justyna KusztalUniwersytet Jagielloskisawomir prZybyliski, WinioWie niebezpieczni. ukryty Wiat penitencjarny, impuls, krakw 2012(Recenzja ksiki) .................................................................................................... 125

Tomasz HuminiakKonrad A. Politowicz

ZMIANA OBOWIZKW SPRAWCY W OKRESIEPRBY PRZY WARUNKOWYM UMORZENIUPOSTPOWANIA KARNEGO W WIETLEKONSTYTUCYJNYCH WZORCW OCHRONY

Prezentowane ju byy na amach Probacji1 uwagi dotyczce nastpstw nowelizacji niektrych przepisw Kodeksu karnego wykonawczego2. Ogln ich konkluzj byo, i dc do wzmoenia nadzoru nad osobami skazanymi a take innymi sprawcami czynw zabronionych (co literalnie wynika z aktu-alnego brzmienia majcego tu kluczowe znaczenie art. 3 1 k.k.w. in fine) pra-wodawca, w szczeglnoci poprzez semantycznie nieznaczn, ale normatywnie kluczow modyfikacj treci art. 169 3 k.k.w., doprowadzi do niepropor-cjonalnej ingerencji w konstytucyjnie gwarantowane prawa podmiotowe tych osb, a co gorsza dokona tego w sposb daleki od ideau legislacyjnego. Jak wskazywano, mona wprowadzonej noweli zarzuci ponad wszelk wtpliwo wewntrzn niespjno poszczeglnych wprowadzonych zmian i to nie tylko w kontekcie caoksztatu omawianej regulacji kodeksowej, ale take w obrbie odrbnie ocenianych, tylko ostatnio zmienianych norm. Co wicej poszczegl-ne zmiany zostay przez projektodawcw noweli uzasadnione tak lakonicznie, e w wielu wypadkach pozostawia to stosujcych prawo wrcz bez moliwoci poznania rzeczywistej woli prawodawcy, a w niektrych sposb uzasadnienia ujawnia wrcz refleksyjn prni, ktra w aden sposb nie daje si wypeni dociekaniami opartymi na zasadach logiki oraz stosowaniu powszechnie przy-jtych metod wykadni. Kolejny zarzut mona postawi take przepisom przej-ciowym, ktre nakazuj stosowanie nowych zasad take do postpowa wyko-nawczych bdcych ju w toku w czasie wprowadzania noweli (zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy przejciowej z dnia 16 wrzenia 2011 r. przepisy w brzmieniu nadanym t ustaw stosuje si rwnie przy wykonywaniu orzecze, ktre stay si wykonalne przed dniem jej wejcia w ycie). To z kolei wydaje si narusza zasad lex mitior agit. Te i inne przedstawione w przywoanym opracowaniu za-1 Zob.: P. Karczmarek, K.A. Politowicz, Nowa podstawa ograniczenia wolnoci skazanych uwagi na tle zmian w art. 169 3 k.k.w., Probacja 2012, nr 2, s. 111 i n.2 Zmiany wprowadzone ustaw z dnia 16 wrzenia 2011 r. (Dz.U. Nr 240, poz. 1431).

6 Tomasz Huminiak, Konrad A. Politowicz

rzuty i postulaty bd jak najbardziej aktualne i uyteczne rwnie na kanwie prezentowanych poniej analiz.

Skupi si zatem obecnie wypadnie bezporednio na clue przywoanego w tytule tematu: mianowicie nastpstwach noweli dla osb, wobec ktrych postpowanie karne warunkowo umorzono na okres prby, ze szczeglnym uwzgldnieniem analizy treci znowelizowanego przepisu art. 177 k.k.w., oraz w wietle zwizku z nim, zatem z innej nieco ni w przywoanym uprzednio opracowaniu perspektywy art. 169 3 k.k.w. Dla niezbdnego jednak wpro-wadzenia w istot problemu oraz dla zakrelenia caoci obszaru normatywne-go, na ktrego tle wypadnie analizowa ww. normy, konieczne jest w pierwszej kolejnoci syntetyczne wskazanie istoty instytucji warunkowego umorzenia postpowania karnego jako takiego i okrelenie w tym kontekcie znaczenia nowego (po 1 stycznia 2012 r.) brzmienia art. 3 k.k.w. rwnie istotnego dla stosowania tej instytucji w ramach postpowania wykonawczego, a take zasad i sposobw jej wykonywania. Po takim przygotowaniu przedpola normatyw-nego bdzie moliwe dokonanie prezentacji zastrzee co do zgodnoci przyj-tych rozwiza nowelizacyjnych (skutkw jakie wywouj wzgldem sprawcw czynw zabronionych, wobec ktrych warunkowo umorzono postpowanie karne) z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Kilka sw o warunkowym umorzeniu

Warunkowe umorzenie postpowania karnego jest w polskim systemie pra-wa karnego instytucj szczegln, gdy dochodzi w jej ramach do stwierdzenia w prawomocnym wyroku sprawstwa danej osoby co do zarzucanego jej czynu zabronionego oraz przypisania jej winy, jednak nie dochodzi do skazania tj. wymierzenia za ten czyn przewidzianych w ustawie materialnej (Kodeksie kar-nym) sankcji. Jest to dopuszczalne przez wzgld na przesanki wyraone w art. 66 1 3 k.k.3 oraz lece u jego podstaw zaoenia polityki kryminalnej, za-kadajcej resocjalizacyjn i prewencyjn celowo odstpowania od skazywania wobec takiej kategorii sprawcw, ktrzy rokuj stosunkowo najwiksze nadzieje na brak recydywy.

Nie oznacza to jednak, iby taki sprawca, ktremu wszak przypisano wszel-kie znamiona czynu zabronionego, pozostawa cakowicie poza zainteresowa-niem organw wymiaru sprawiedliwoci, albowiem warunkowe umorzenie, zgodnie z art. 67 k.k., nastpuje na okres trwajcy od 1 roku do 2 lat po uprawo-

3 Warunkowe umorzenie dopuszczalne jest wobec sprawcw czynw zagroonych kar do 3, a wyjtkowo (w razie pojednania si z pokrzywdzonym do 5) lat pozbawienia wolnoci, tylko gdy wina i szkodliwo spoeczna czynu nie s znaczne, okolicznoci popenienia czynu nie budz wtpliwoci, a nadto w kontekcie szeregu czynnikw osobowociowych, behawioralnych i prognostycznych dotyczcych osoby sprawcy zasadne jest przyjcie, e pomimo takiego potraktowania, nie popeni on w przyszoci kolejnego przestpstwa.

7Zmiana obowizkw sprawcy w okresie prby przy warunkowym umorzeniu postpowania...

mocnieniu si wyroku tej treci i okres ten jest dla sprawcy okresem prby. Jego pozytywny przebieg, w szczeglnoci postawa sprawcy, warunkuje ostateczne zakoczenie postpowania karnego w tej formie, za stwierdzenie naruszenia porzdku prawnego moe, a w wypadkach wskazanych w ustawie musi, skut-kowa podjciem postpowania. W okresie tym sprawca moe zosta oddany przez sd pod dozr kuratora sdowego (lub innych wymienionych w 2 ww. przepisu podmiotw), ktrego celem jest troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji i pomoc skazanym.

Fakt, i w przywoanym powyej zapisie znajduje si sowo skazanym formua treciowo zbiena z art. 73 1 k.k., ktry dotyczy osb skazanych na kar z warunkowym zawieszeniem jej wykonania wskazuje, i take wobec sprawcw po warunkowym umorzeniu postpowania, dozr ma by realizowa-ny przez te same podmioty oraz w zbliony w zakresie celw i metod sposb, jak w przypadku skazanych. Samo wyodrbnienie systemowo identycznych re-gulacji w dwch przepisach, nie pozwala bowiem na oczywiste przyjcie, i pra-wodawcy chodzio tu o powoanie dwch odmiennych systemw dozorowych. Zatem wobec braku po temu jednoznacznych wskaza, w tym normatywnych (dla posugiwania si t instytucj odmiennie wobec obu kategorii osb), na-ley realizowa dozr w okresie prby zawsze wedug jednolitych, oglnych schematw co oczywiste, indywidualnie dopasowywanych do potrzeb kadej osoby dozorowanej.

Na taki kierunek funkcjonalnej wykadni omawianych regulacji wskazuje take fakt, i sd warunkowo umarzajc postpowanie, ma obowizek zobo-wizania sprawcy do naprawienia wyrzdzonej jego czynem szkody w caoci lub co najmniej czci jeeli takow szkod ujawniono, a jednoczenie wska-zano podmiot ni dotknity, przyszego beneficjenta odszkodowania a nadto moe (fakultatywnie) stosowa tosame jak w przypadku probacji skazanych obowizki z art. 72 1 k.k. (za wyjtkiem pkt 4, 7 i 84). Moe nadto sd skorzy-sta take ze rodkw karnych zakazu prowadzenia pojazdw na okres do lat 2, nawizki i wiadczenia pieninego). Katalog tych rodkw, zwaszcza, gdy wzi pod uwag rodki, ktrych ekonomicznymi beneficjentami s podmioty inne ni organy wymiaru sprawiedliwoci reprezentujce Pastwo (np. wierzy-ciel odszkodowawczy) wskazuje dobitnie, i sprzeczne nie tylko z logik, ale przede wszystkim z zasadami gwarantowanymi konstytucyjnie (zasada jednako-wego traktowania art. 32 Konstytucji RP) byoby zaoenie, e zgoa inaczej (a zarazem mniej efektywnie) miaby by realizowany nadzr nad zobowiza-nym do wiadczenia odszkodowawczego sprawc, wobec ktrego postpowa-nie warunkowo umorzono, a inaczej (a zarazem w sposb surowszy) wobec sprawcy podobnego czynu, tyle e skazanego na kar warunkowo zawieszo-

4 Zatem katalog obowizkw nakadanych w okresie prby warunkowego umorzenia jest zamknity i w treci art. 67 3 wyczerpany brak tu swoistego wytrycha, jakim jest w przypadku probacji skazanych oglna formua art. 72 1 pkt 8: zobowizanie do innego stosownego postpowania.


n. Zwaszcza z punktu widzenia pokrzywdzonego, na rzecz ktrego byyby orzeczone ww. rodki, mogyby to by sytuacje identyczne gdy ich skutki dla jego praw s identyczne.

Podobnie nie sposb przyj, iby taka dwoisto bya w jakikolwiek sposb uzasadniona na kanwie pozostaych rygorw okresu prby realizujcych rw-nie istotne cele sprawiedliwociowe, prewencyjne i wychowawcze. Take zatem patrzc od strony sprawcy lub skazanego mgby bowiem pojawi si suszny zarzut amania poprzez takie rnicowanie normy art. 32 Konstytucji.

Tak wic summa summarum orzeczony w prawomocnym wyroku okres prby, czy to obostrzony obowizkami i/lub rodkami karnymi, czy te majcy cha-rakter tzw. prosty (bez ww. rodkw oddziaywania), stosowany wobec spraw-cy po warunkowym umorzeniu postpowania karnego, ale take skazanego na kar z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, to in genere tosama instytu-cja. Jest to konstatacja majca zasadnicze znaczenia dla dalszego wywodu, gdy to poddane analizie bdzie funkcjonowanie tak skonstruowanego orzeczenia w postpowaniu wykonawczym.

Znaczenie art. 3 k.k.w. dla postpowania wykonawczego

Jak to literalnie wskazuje art. 1 1 k.k.w., przepisy Kodeksu znajduj zasto-sowanie do wszelkich orzecze wydawanych w postpowaniu karnym, ktre nadaj si do wykonania. Nie ogranicza si zatem do wyrokw skazujcych, ale rwnie wszelkich innych, z ktrych wypywaj konkretne powinnoci i rygo-ry nakadane na sprawcw czynw zabronionych. Systemowym dopenieniem ww. oglnego przepisu jest art. 3 1 k.k.w. ustalajcy waciwo sdw wy-konujcych poszczeglne orzeczenia odwoujcy si wprost do skazanych lub sprawcw, a zatem, w tej drugiej grupie, take do osb, wobec ktrych warunkowo umorzono postpowanie karne w dalszej czci opracowania tym pojciem bd zatem takie osoby okrelane.

W tym miejscu zatrzyma si wypada na moment nad samym art. 3 k.k.w. oraz problemem jego wskazanego na wstpie wiodcego znaczenia, tak dla szeregu regulacji k.k.w., jak i tematu niniejszego opracowania. Jest bowiem art. 3 k.k.w., a szczeglnie jego 1, stosowany do sankcji i rodkw niepenitencjarnych, szczeglnym zwornikiem i gwarantem funkcjonalnoci postpowania wykonaw-czego o czym wiadczy rwnie jego umiejscowienie w strukturze Kodeksu.

Ide regulacji k.k.w. jest, aby kady rodzaj sankcji czy innych rodkw by wprowadzany do wykonania i egzekwowany zgodnie z jego celami, ale rwnie z zachowaniem podstawowych zasad procesu karnego, w tym humanitaryzmu (wyraona w art. 4 1 k.k.w.). Co oczywiste, aby sprosta tym wymogom i to zarwno od strony naoonych na sdy wykonujce orzeczenia rygorw sprawnoci postpowania wykonawczego, jak i od strony podmiotowo-gwaran-


cyjnej wyznaczajcej pozycj osb rygorom poddanych dystans pomidzy skazanym/sprawc a sdem musi by moliwie niewielki. Naley go przy tym ocenia zarwno w sensie faktycznym, jak i instytucjonalnym. Chodzi o to, by z jednej strony skazany mg fizycznie do sdu dotrze zarwno osobicie, jak i poprzez kierowane pisma, czy za porednictwem wspuczestniczcego w kierunkowaniu jego aktywnoci kuratora sdowego, a z drugiej, by istnia-y efektywne powizania instytucjonalne, take pomidzy sprawc/skazanym a organami postpowania wykonawczego, wpywajce na szybko i skutecz-no dziaa wykonawczych.

Sd wykonujcy orzeczenie nie jest w tych dziaaniach podmiotem odosob-nionym i wsppracuje z szeregiem sub i instytucji wymienionych m.in. w ka-talogu art. 2 i 10 k.k.w. Prawidowy obieg informacji i dokumentacji pomidzy wszystkimi ogniwami tego systemu wykonawczego posiada istotne znaczenie take ze wzgldu na ekonomik postpowania (i to nie tylko w zakresie kosz-tw ekonomicznych prowadzonych czynnoci, ale take kosztw spoecznych gdy nieudolno organw wykonawczych moe demoralizowa tak spraw-cw/skazanych, jak i ich otoczenie). Std tak istotn wartoci jest nieuchron-no i konsekwentne egzekwowanie nastpstw wynikajcych z orzecze sdw, ktre buduj zaufanie do Pastwa. Tu z kolei uwydatnia si znaczenie jak-kolwiek nieposiadajcej znaczenia samoistnego i bezwzgldnego szybkoci postpowania. Co oczywiste, zasadnicze znaczenie dla rzeczywistej sprawnoci tego systemu maj informacje pozyskiwane przez sd w caym okresie trwa-nia postpowania wykonawczego zachodzi zatem konieczno utrzymywania wysokiej referencyjnoci akt w realiach danej sprawy (np. ustalenia wywiadu rodowiskowego, informacje adresowe, raporty kuratorw), ale take potrze-ba precyzyjnego ustalenia oraz stabilizacji waciwoci sdu w postpowaniu wykonawczym. Jeeli za reguy okrelajce t waciwo odwouj si do przesanek labilnych, zwizanych z podmiotem postpowania wykonawcze-go, w niektrych przypadkach konieczne jest ograniczenie penej dowolnoci sprawcy/skazanego w modyfikowaniu tych okolicznoci, tak relewantnych dla procesu wykonawczego i mogcych istotnie zaburza jego przebieg.

Na tej wanie paszczynie ujawnia si z ca moc znaczenie art. 3 k.k.w. jako wskazwki interpretacyjnej, punktu odniesienia dla poszukiwania funk-cjonalnej gbi dalszych regulacji k.k.w. w tym tytuowego art. 177 i rwnie istotnego dla dalszych konkluzji art. 169.

Jak zatem wida, konstrukcja art. 3 k.k.w., jako naczelnej dla caego systemu przepisw wykonawczych normy ustalajcej waciwo, a zarazem rozdzielajcej kompetencje sdw, jako najbardziej istotnych organw postpowania wykonaw-czego, ksztatujcych ad casu jego przebieg, musi wszystkim wskazanym powyej postulatom czyni zado, wprowadzajc czytelne i uzasadnione kryteria przy-dzielania poszczeglnych kategorii spraw i czynnoci wykonawczych, konkret-nym jednostkom organizacyjnym sieci sdowej. Dlatego wanie czemu wie-


lokrotnie dawano wyraz w uzasadnieniu ostatniej nowelizacji k.k.w. ingerencje w kryteria klasyfikacyjne, jakimi posuguje si art. 3 1 k.k.w. musz przekada si rwnie na zmian brzmienia dalszych przepisw, tak, by byy one systemowo spjne. Nie sposb jednak uzasadni i usprawiedliwi li tylko takimi czynnocia-mi dostosowawczymi take dalszych, merytorycznych zmian wprowadzanych do przepisw z art. 3 k.k.w. powizanych jak to wanie miao miejsce w przypadku art. 169 3 k.k.w. Tymczasem przez pryzmat teje, krytycznie ocenianej zmiany, take sprawcy, wobec ktrych postpowanie karne warunkowo umorzono, otrzy-mali tyle niespodziewany, co rwnie jak naley przypuszcza po analizie tre-ci uzasadnienia noweli k.k.w. nieuwiadamiany przez prawodawc cios, bdcy niejako rykoszetem wprowadzanych rozwiza w zakresie waciwoci.

Warunkowe umorzenie w postpowaniu wykonawczym

Od 1 stycznia 2012 r. obowizuje model przemiennej waciwoci sdw, powizanej w sprawach niepenitencjarnych z podstawowym kryterium miejsca staego pobytu sprawcy/skazanego. Co prawda pozostawiono nadal w art. 3 1 k.k.w. w zd. 1 take waciwo sdu orzekajcego w pierwszej instancji a takie umiejscowienie (jako pierwszej normy w tej jednostce re-dakcyjnej) sugeruje jej nadrzdno niemniej faktycznie dotyczy ona obecnie niemal wycznie czci czynnoci ewidencyjno-technicznych, dokonywanych po uprawomocnieniu orzeczenia oraz (a contrario treci ze zdania drugiego) pod-miotw bez staego miejsca pobytu.

Faktycznie podstawow norm regulujc waciwo jest aktualnie dalsza cz przepisu, gdy przedmiotowy zakres zd. 2 oraz tre 1a wskazuj ewi-dentnie, e wszelk problematyk zwizan z wykonywaniem sankcji i innych rodkw przesunito do sdu w ktrego okrgu skazany lub sprawca prze-bywa z racji posiadania tam miejsca staego pobytu. Wspomniany 1a i na-stpne s zatem obecnie wyjtkami od ww. zasady art. 3 1 zd. 2 k.k.w. Gwny cel tych zmian zosta ju uprzednio wskazany: chodzio o ograniczenie mi-gracji spraw za skazanymi w kadym przypadku zmiany miejsca ich staego przebywania5 jak si wydaje rwnie przy uwzgldnieniu nowych regulacji dotyczcych ewidencjonowania ludnoci, wedle ktrych miejsce staego pobytu ma si sta od 2014 r. jedynym kryterium zwizania osoby z dan przestrze-ni (zastpi miejsce zameldowania i zamieszkania)6 co z kolei miao suy zwikszeniu funkcjonalnoci systemu wykonawczego i wzmoeniu rzeczywi-stego, a nie jedynie formalnego (co dotychczas si zdarzao przy osobach stale migrujcych) wpywu na sprawc/skazanego w okresie prby.

5 By to problem powszechnie zauwaany w praktyce (zob. np.: postanowienie SA w Krakowie z dnia 18 marca 2010 r., sygn. II AKo 76/10, KZS 2010 r., z. 3 poz. 46).6 Projekt ustawy z dnia 24 wrzenia 2010 r. o ewidencji ludnoci, Druk Sejmu RP VI kadencji nr: 1371 ustawa Dz.U. z dnia 19 listopada 2010 r., Nr 217, poz. 1427.


Ma to szczeglnie istotne znaczenie take dla sprawcw, wobec ktrych postpowanie karne warunkowo umorzono. Oto bowiem uprzednio art. 177 k.k.w. w kontekcie waciwoci sdowej wyranie rozgranicza dwie formy wa-runkowego umorzenia postpowania: tzw. prostego (bez orzeczonego dozo-ru ani obowizkw), w ktrego przypadku zachowywana bya waciwo wy-konawcza sdu orzekajcego w sprawie w pierwszej instancji; oraz zwizanego ze stosowaniem ww. rodkw, co generowao charakter przemienny waciwo-ci sdu sprawujcego nadzr nad czynnociami postpowania wykonawczego zwizanymi z egzekwowaniem wykonania obowizkw naoonych na sprawc w okresie prby, rodkw karnych, a take samego dozoru (waciwo bya wwczas pochodn miejsca zamieszkania lub pobytu sprawcy). Warto zauwa-y, e t ostatni przesank take pod rzdami poprzedniej wersji k.k.w. mo-na byo ustali jedynie na drodze poszukiwa systemowych w oparciu o od-woanie do treci art. 169 4 k.k.w., mimo e przepis ten literalnie wspomina jedynie o skazanym (a w art. 177 k.k.w. prno byo poszukiwa jakiegokolwiek odesania do tego przepisu, nie wspominajc o nakazie tylko odpowiednie-go jego stosowania).

Byoby logicznie uzasadnionym, ale rwnie legislacyjnie poprawnym, gdyby art. 177 na takie powizanie wprost wskazywa, sankcjonujc wol ustawodawcy i czynic niewtpliwym, niewymagajcym odwoywania si do metod wykadni, stosowanie wszystkich lub czci norm z art. 169 k.k.w. do sprawcw, wobec ktrych postpowanie umorzono co z reszt i tak miao miejsce poprzez zastpienie terminu skazany, terminem sprawca. Dotychczas bowiem co si akurat po nowelizacji nie zmienio na celowo takiej praktyki sdw (ale i kuratorw) wskazywaa nie tre poszczeglnych przepisw, ale tytu Rozdzia-u XI k.k.w. i poszczeglnych jego oddziaw ustalajcych wsplne warunki dla wykonywania warunkowych umorze i zawiesze kar, szczeglnie w zakre-sie dozorw. Potwierdza to przywoan uprzednio tez, i sposb wykonywania dozoru, obowizkw okresu prby i rodkw karnych ma by w zaoeniu pra-wodawcy identyczny w przypadku warunkowych zawiesze, jak i warunkowych umorze jakkolwiek naley zawsze dostrzega rnic statusu osoby formal-nie skazanej i takiej, ktrej przypisano sprawstwo i win bez skazania.

Od 1 stycznia 2012 r. ww. oglne zasady stosowania i wzajemnej wspza-lenoci przepisw Rozdziau XI k.k.w. nie ulegy zmianie gdy w zakresie braku ww., literalnego powizania systemowego norm dotyczcych warunko-wego umorzenia i realizowania czynnoci dozorowych, rwnie nie doszo do zmiany. Tak wic do osoby oddanej pod dozr kuratora sdowego (lub innej instytucji), a take takiej, na ktr naoono obowizki probacyjne, znajd w okresie prby warunkowego umorzenia zastosowanie wszyst-kie normy zawarte w przepisach art. 169 k.k.w. i nastpnych. Oznacza to m.in., e dozr bdzie wykonywany w miejscu staego pobytu sprawcy, a spra-wowany bdzie przez kuratora sdowego tego sdu rejonowego, w okrgu kt-


rego rodek ten jest lub ma by wykonywany (art. 170 1 k.k.w.) ustalany w zgodzie z art. 3 1 k.k.w. W tym zakresie przepisy s rzeczywicie jak to planowali projektodawcy noweli Kodeksu w peni spjne.

Naley wszake zauway, e nowel nadano jednak nowe brzmienie take samemu art. 177 k.k.w., ponownie tworzc tu dwie podkategorie sprawcw, wy-znaczane faktem oddania ich pod dozr lub obcienia obowizkami oraz zanie-chania stosowania tych rodkw. Tym razem jednak nie przekada si to rwnie jak poprzednio na odmienn waciwo sdu wykonawczego (dla prostych i zoonych umorze), ale odmiennie nakrelony zakres zobowiza sprawcy w zwizku z przebiegiem okresu prby i podejmowanymi w jej trakcie czynno-ciami weryfikacyjnymi jego postawy. Oto bowiem podmiot prostego (verba legis bez dozoru i obowizkw) warunkowego umorzenia postpowania, mona pod-da jedynie wywiadowi kuratorskiemu, w drodze odpowiedniego stosowania art. 14 k.k.w. Natomiast ju sprawcy oddani pod dozr lub zwizani wykonywaniem obowizkw w okresie prby, bd zobowizani do szeregu dalszych powinnoci, w tym wyraonej w art. 169 3 k.k.w. niemonoci zmiany miejsca sta-ego pobytu bez zgody sdu. Na tak konkluzj wskazuje take utrzymane z niewielk zmian aktualne brzmienie tytuu Rozdziau XI k.k.w.

W tym miejscu, celem nakrelenia ta takiej konstrukcji obowizkw sprawcy w okresie prby, nieodzowne jest signicie wprost do uzasadnienia dokonanej zmiany art. 177 k.k.w. zaprezentowanego w punkcie 63 projektu ustawy nowe-lizujcej k.k.w. druk sejmowy nr 3961. Tymczasem jest ono wrcz kuriozalne, zwaywszy na stwierdzenie, e obowizujce przepisy Kodeksu karnego wy-konawczego, a w szczeglnoci art. 177 nie reguluj sposobu wykonywania orzecze o warunkowym umorzeniu postpowania karnego (sic!). Stosowanie w tej mierze od-powiednio przepisw dotyczcych skazanego nie jest zasadne. Zaproponowana w art. 177 regulacja daje podstaw ustawow do zarzdzenia zebrania infor-macji dotyczcych osoby, wobec ktrej warunkowo umorzono postepowanie karne w drodze wywiadu rodowiskowego () ponadto (...) projekt przewi-duje moliwo zarzdzenia zebrania informacji dotyczcych skazanego, ktry w okresie prby wyznaczonej w zwizku z warunkowym umorzeniem postpowania () nie zosta oddany pod dozr lub zobowizany do wykonania obowizkw naoonych orzeczeniem sdu.

Po pierwsze, z przytoczonej uprzednio wykadni wynika, i art. 177 k.k.w. przed nowelizacj regulowa sposb wykonywania takich orzecze, zawsze w funkcjonalnym i systemowym powizaniu z normami art. 169 k.k.w. przy czym owo powizanie miao posta nie tyle odpowiedniego, co bezporedniego stosowania przepisw tego artykuu. Gdzie (w treci nowego art. 177) projek-todawcy doszukali si zatem nakazu radykalnego zerwania z tak praktyk? Po drugie, art. 14 1 k.k.w. take przed nowelizacj dawa podstaw do zebrania informacji o sprawcy w okresie warunkowego umorzenia, zatem dopisanie w znowelizowanym art. 177 nakazu odpowiedniego stosowania tego przepi-


su stanowi z gruntu zbdne superfluum ustawodawcze. Wreszcie po trzecie, jak wskazano w dotychczasowych wywodach niniejszego opracowania, noweliza-cja art. 177 k.k.w. w swej istocie doprowadzia w sposb jeszcze wyraniejszy do stosowania przepisw dotyczcych skazanego, w tym art. 169 k.k.w., do sprawcw w ramach warunkowego umorzenia postpowania.

Sugeruje to zatem, i projektodawca albo mia inne zaoenia co do skutkw i celw nowelizacji art. 177 k.k.w., ale ich wyraz normatywny nie uczyni im zado, albo co niestety rwnie prawdopodobne e w ogle nie orientowa si w istocie i skutkach prawnych dotychczasowych regulacji, tym bardziej nie majc orientacji co do nastpstw wprowadzonej zmiany.

Niezalenie od odpowiedzi na te pytania ww. rzeczywisty wynik omawianej zmiany czyni w peni zasadnym powrt do zarzutw przytoczonych w przy-woanym na wstpie opracowaniu dotyczcym art. 169 3 k.k.w., co do zgod-noci takiej regulacji z Konstytucj. Taki sposb regulacji, sprowadzajcy si do normatywnego homogenizowania wewntrznie zrnicowanych kategorii podmiotw, zwaszcza w stosunku do osb nie skazanych formalnie wyrokiem karnym, ale poddanych jedynie kontroli w postaci dozoru oraz obowizkom (w tym czsto majcym charakter jednorazowy oraz niewicym si z nad-miernym uciliwociami w toku ich wykonania), razi w kontekcie zgodnoci z art. 52 ust. 1 Konstytucji RP, w tym zwaszcza w kontekcie zasady propor-cjonalnoci w ograniczaniu wolnoci obywatelskich (art. 31 ust. 3 Konstytucji).

Brak zgody sdu przesank podjcia postpowania warunkowo umorzonego

W tym kontekcie nie sposb nie zauway, jak daleko idce konsekwencje ma omawiana regulacja. Oto przecie niezrealizowanie powinnoci z art. 169 k.k.w., w tym dokonanie zmiany miejsca staego pobytu bez zgody sdu, stano-wi moe podstaw do podjcia warunkowo umorzonego postpowania jako jeden z przejaww racego naruszenia porzdku prawnego w postaci uchyla-nia si od dozoru (art. 68 2 k.k.), a na etapie wczeniejszym moe stanowi co najmniej przedmiot pisemnego upomnienia kuratora sdowego (skd ju pro-sta droga do podjcia warunkowo umorzonego postpowania w drodze obliga-toryjnej art. 68 2a k.k.). Trudno bowiem przyj, iby tre art. 169 nie miaa podlega ocenom przez pryzmat narusze uzasadniajcych takie podjcie. Ra-ce naruszenie porzdku prawnego to pojcie szerokie, pojemne, dotyczce rnych kategorii faktycznych i normatywnych a przecie do kadego typu normy mona przejawia stosunek czytelnie lekcewacy, zwaszcza, gdy jest to konkretny rygor ograniczajcy podstawowe wolnoci (tu: do przemieszcza-nia si i wyboru miejsca staego pobytu). Oznacza to finalnie, e potencjalnie mona orzec o podjciu warunkowo umorzonego postpowania na pod-


stawie samoistnej przesanki w postaci uchylania si od ww. powinnoci z art. 169 3 k.k.w.

Warto przy tym zauway, e zdarzaj si sytuacje obiektywnie uzasadnione (np. eksmisja), albo wrcz skutki dziaania siy wyszej (np. poar), ktre powo-duj, e sprawca (odnosi si to rwnie do skazanych w okresie probacji) jest zmuszony opuci na stae swoje miejsce pobytu i zmieni je na inne, bd sta si osob bezdomn, zanim jeszcze uzyska stosown zgod sdu. Tymczasem brzmienie przepisw nie pozostawia wtpliwoci, e zgoda taka powinna mie w kontekcie art. 169 3 k.k.w. charakter wyprzedzajcy. Stawianie sprawcy w okresie prby przed tego typu dylematami gdy to w niektrych przypad-kach powstaje oczywisty dysonans midzy przeciwstawnymi normami prawa (np. nakaz wykonania prawomocnego orzeczenia eksmisyjnego i przepisu do-tyczcego rygoru karno-wykonawczego), jest oczywicie niehumanitarne i nie spenia podstawowych zaoe traktowania sprawcy okrelonych w ramach k.k.w. w przywoanym uprzednio art. 4.

Oczywicie w takich sytuacjach trudno byoby co do zasady wykaza sprawcy, ktry miejsce staego pobytu dotychczasowego opuci, z wol w zakresie reali-zacji powinnoci z art. 169 3 k.k.w., a tym samym uzna to za przejaw racego naruszenia porzdku prawnego w postaci uchylania si od powinnoci dozoro-wanego, jednak pamita naley, e jeli sprawca ten nie dopeni jednoczenie powinnoci podania nowego adresu dla dorczania pism (art. 75 1 k.p.k. w zw. z art. 1 2 k.k.w.) to wysoce prawdopodobnym jest, e sd wyda prawomocne orzeczenie o podjciu warunkowo umorzonego postpowania pod jego nieobec-no, nie poznawszy rzeczywistych powodw zmiany miejsca pobytu.

Reasumujc trzeba zatem stwierdzi, e w wyniku (cznie interpretowa-nych) zmian w art. 169 i 177 k.k.w. wprowadzonych ww. nowelizacj, doszo poczwszy od dnia 1 stycznia 2012 r. do istotnego, realnego zwikszenia obci-enia dla osb, w stosunku do ktrych orzeczono warunkowe umorzenie po-stpowania karnego z dozorem oraz/lub obowizkami, ktre to obcienie ma posta ograniczenia ich prawa do swobodnego wyboru miejsca staego pobytu (tak w kraju, jak i za granic) oraz zwizanego z jego realizacj prawa do przemieszczania si po terytorium RP (jak te jego swobod-nego opuszczenia) i ktre obwarowane jest sankcj w postaci podjcia warunkowo umorzonego postpowania.

Konotacje zmiany art. 177 k.k.w. dla postpowa wykonawczych trwajcych w dacie nowelizacji

Kontynuujc analiz rzeczywistych skutkw wywoanych komentowan no-welizacj w tym w kontekcie gwarancji konstytucyjnych wypada ponownie podkreli, i przepis art. 169 3 k.k.w. przed 1 stycznia 2012 r. nie zawie-


ra fragmentu bez zgody sdu nie zmienia miejsca staego pobytu, a zatem nie istnia wwczas (nie wynika te z adnego innego przepisu) take wobec sprawcw w okresie prby warunkowego umorzenia wymg uzyskania zgody sdu na tak zmian. Na sprawcy oddanym pod dozr oraz poddanym obo-wizkom ciya jedynie powinno informowania kuratora o zmianie miejsca zatrudnienia, zamieszkania lub pobytu (art. 169 3 k.k.w. in fine przed noweli-zacj). Tymczasem zgodnie z niebudzcym adnych wtpliwoci interpretacyj-nych brzmieniem przepisu art. 10 ust. 1 ustawy nowelizujcej, wprowadzona 1 stycznia 2012 r. zmiana obja take sprawy bdce ju w toku (tj. prowadzo-ne wobec takich sprawcw, ktrych wyrok zawierajcy oddanie pod dozr i/lub naoenie obowizkw uprawomocni si i sta si wykonalny przed ww. dat, a postpowanie wykonawcze obejmujce wykonywanie dozoru i/lub kontrol wykonywania obowizkw probacyjnych trwao/trwa jeszcze po tej dacie).

Omawiana nowela statuuje zatem radykaln zmian zakresu obowizkw takiego sprawcy w stosunku do poprzedniego stanu prawnego, w ktrym za-pada wyrok o warunkowym umorzeniu. O ile bowiem przed ww. dat sprawcy w ramach warunkowego umorzenia postpowania mieli tylko obowizek in-formowania kuratora o wspomnianych zmianach przy czym brzmienie prze-pisu bynajmniej nie obligowao ich do dokonywania stosownych zawiadomie w okresie poprzedzajcym te zmiany, pozwalajc na dopenienie tej powinnoci take ex post to obecne brzmienie normy wyraonej w art. 169 3 k.k.w. wprost wskazuje na powinno ju nie tylko zoenia informacji, ale (zamiast niej) uzy-skania zgody i to nie kuratora, ale sdu, przy czym uzyskanie tej zgody musi poprzedza zdarzenie faktyczne polegajce na zmianie miejsca staego pobytu.

Innymi sowy, skutkiem wskazanego przepisu jest ustanowienie zakazu zmiany miejsca staego pobytu przez sprawcw oddanych pod dozr lub tych, na ktrych ci obowizki probacyjne w okresie warunkowego umorzenia ktry to zakaz zniesiony moe by w konkretnej sprawie tylko zindywidualizo-wanym co do osoby, podstawy faktycznej oraz adresw objtych zmian, ze-zwoleniem sdu. Zezwolenie to ma wyprzedzajcy (konstytutywny dla mo-liwoci skorzystania przez sprawc z reglamentowanego w stosunku do niego prawa do wyboru nowego miejsca staego pobytu) charakter. Oznacza to, i skazany tak dugo nie moe korzysta z wolnoci poruszania si po terytorium RP lub jego opuszczenia w celu zmiany miejsca staego pobytu (co w potocz-nym rozumieniu atrybutw tej kategorii normatywnej stanowi synonim miejsca zamieszkania), jak dugo nie uzyska wymaganej zgody sdu.

Nadto, skoro z istoty staoci miejsca pobytu wynika, i miejsce takie dla danej osoby moe by tylko jedno w danym czasie i miejscu, to dalsz tego kon-sekwencj jest uznanie, e nie jest moliwe udzielenie sprawcy jednej oglnej i abstrakcyjnej zgody na zmian (i dalsze potencjalne zmiany) takiego miejsca, ale musi ona by uzyskiwana kadorazowo w sytuacji, gdy ma on zamiar takie miejsce zmieni, a nadto owa zgoda musi zawiera wskazanie (skonkretyzowa-


nie) nowego miejsca staego pobytu, co nastpuje poprzez podanie konkretne-go adresu.

Doszo zatem do wprowadzenia do polskiego porzdku prawnego omawian nowel k.k.w. w obszarze prawa karnego rozumianego szeroko, jako obejmujce take etap wykonywania orzecze istotnego ograniczenia wolnoci obywatelskiej wyodrbnionej grupy (kategorii) osb, polega-jcej na swobodzie wyboru miejsca pobytu i zwizanej z realizacj tego wyboru swobodzie poruszania si, a take (w sytuacjach w jakich oso-by te chciayby dokona zmiany miejsca staego pobytu na lece poza granicami RP) polegajcej na swobodzie opuszczenia terytorium Polski (w wypadku, gdy realizacja faktycznej zmiany miejsca pobytu staego czy si z opuszczeniem kraju) i to ju po prawomocnym zakoczeniu postpowania jurysdykcyjnego, a zatem po okreleniu treci orzeczo-nych rygorw i w toku ich wykonywania. W tym ujciu aktualizuj si wszel-kie zastrzeenia podniesione w opracowaniu, do ktrego odwoanie pojawio si we wstpie do niniejszego tekstu obraza zasady lex mitior agit. Niemniej rozwizanie to, nawet stosowane do wykonywania wyrokw zapadych ju po 1 stycznia 2012 r., take nie jest pozbawione licznych mankamentw.

Ograniczenie wolnoci z art. 52 Konstytucji RP

Zgodnie z art. 52 ust. 1 Konstytucji kademu zapewnia si wolno poru-szania si po terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamiesz-kania i pobytu. Z kolei ust. 2 tego przepisu stanowi, i kady moe swobodnie opuci polskie terytorium. Niemniej w ust. 3 wskazano, i wolnoci te mog podlega ograniczeniom okrelonym w ustawie. S to zatem swobody istotne, okrelone w Konstytucji jako osobiste, ale mimo wszystko nie absolutne, a krajowy prawodawca moe je ogranicza, przy czym sam jest w tym ogra-niczony form ustawy, ale nadto konstytucyjn zasad proporcjonalnoci wy-raon w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenia w zakresie konstytucyjnie gwarantowanych wolnoci i praw mog by ustanawiane tylko wtedy, gdy s konieczne w demokratycznym pastwie dla jego bezpieczestwa lub porzdku publicznego, bd dla ochrony rodowiska, zdrowia i moralnoci publicznej, albo wolnoci i praw innych osb. Ograniczenia te nie mog przy tym narusza istoty wolnoci i praw. Ustawowym dopenieniem tej reguy na gruncie prawa karnego wykonawczego jest przepis art. 4 2 k.k.w., zgodnie z ktrym skazany zachowuje prawa i wolnoci obywatelskie, a ich ograniczenie moe wynika jedynie z ustawy oraz wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia7.

7 Rozwinicie tych kardynalnych zasad znalazo si rwnie w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, gdzie wielokrotnie podkrelano, i ograniczanie rygorw orzeczonych sankcji tylko do sfer, w ktre ingerencja jest immanentnie rdzeniem danego rodzaju kary, stanowi emanacj pastwa prawa, ale take humanizacji kar i utrzymania w ryzach ich funkcji penalnej,


Zatem niewtpliwe ograniczenie wskazanych wolnoci zakotwiczonych w art. 52 ust. 1 i 2 Konstytucji dokonane opisan nowel k.k.w. w stosunku do zakrelonej art. 169 3 k.k.w. kategorii osb w tym sprawcw w okresie wa-runkowego umorzenia mona by uzna za konstytucyjnie legalne tylko przy cznym spenieniu obu warunkw przewidzianych w art. 31 ust. 3 (i art. 52 ust. 3) Konstytucji tj. przy zachowaniu formy ustawowej oraz dla koniecznego osignicia celu wyszego (spoecznie zasadnego) z jednej lub kilku kategorii w nim wymienionych, przy zachowaniu zasady proporcjonalnoci pomidzy tym celem a uytymi rodkami i ich konsekwencjami dla objtych ogranicze-niem swobd podmiotw.

Odnoszc te wskazania i reguy do omawianej normy prawnej niewtpliwie doszo do zachowania formy ustawowej umiejscowiono j wszak w akcie nor-matywnym ustawowym, a nawet kodeksowym.

Odnoszc si natomiast do drugiego z ww. warunkw w postaci zachowania zasady proporcjonalnoci, stanowicego w swej istocie tzw. konstytucyjny wzo-rzec kontroli, to dla jego oceny, bazujc na dorobku orzeczniczym Trybunau Konstytucyjnego, niezbdnym jest przeprowadzenie tzw. testu proporcjonalno-ci sprowadzajcego si do odpowiedzi na nastpujce pytania:

czy aktualna tre art. 169 3 k.k.w. w zakresie dotyczcym jego fragmen-tu statuujcego konieczno uzyskania przez skazanego/sprawc odda-nego pod dozr oraz nie oddanego pod dozr, ale takiego, na ktrego naoono obowizki, uprzedniej zgody na zmian miejsca staego pobytu jest w stanie doprowadzi do zamierzonego przez ustawodawc skutku a wic czy jest narzdziem zdatnym do osignicia celu mu przywieca-jcego (kryterium przydatnoci);

czy taka tre przepisu i jej faktyczne oddziaywanie s niezbdne i ko-nieczne dla ochrony interesu publicznego, z ktrym jest powizana (kry-terium koniecznoci);

czy efekty tej regulacji (zamierzone przez prawodawc) pozostaj w pro-porcji (s adekwatne) do ciarw jakie realnie za sob pocigaj dla pod-miotw t regulacj objtych (kryterium proporcjonalnoci sensu stricto).

Przydatno nowelizacji

Dla odpowiedzi na pytanie pierwsze koniecznym jest zdekodowanie owego zamierzonego przez prawodawc skutku, dla ktrego omawiane uregulowanie ma by narzdziem. W tym celu niezbdna jest take prba odwoania si do treci uzasadnienia rzdowego projektu nowelizacji.

postrzeganej jako zinstytucjonalizowana odpata, zemsta za wyrzdzone zo, w stosunku do funkcji resocjalizacyjno-wychowawczych (zob. przykadowo: Orzeczenie ETPC Kucera v. Sowacja z 17 lipca 2007 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 48666/99, 127-128; Orzeczenie Kulikowski v. Polska z 19 maja 2009 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 18353/03, 74; Raport Hendriks v. Holandia z 8 marca 1982 r., skarga nr 8427/78, DR 29/5).


Zgodnie z zapisem pkt 54 tego uzasadnienia (przywoywany ju druk sej-mowy nr 3961) zmiana w tym przepisie (a zatem wprowadzenie do wskazane-go fragmentu) jest zmian dostosowawcz zwizan z projektowanym art. 3 1 ktrego znaczenie uprzednio omwiono. Ju tak lakoniczne uzasadnie-nie samo w sobie wzbudzi moe wtpliwoci co do choby rzetelnoci pro-jektodawcy w uzasadnianiu tak radykalnej w skutkach zmiany (w istocie jest to brak merytorycznego uzasadnienia, gdy nawet nie wskazuje kierunku owego dostosowania), ale przede wszystkim wiadczy moe o tym, e rzeczywisty cel zmiany jest odlegy od szerszego aspektu w jakim funkcjonuje omawiana norma jakim jest przebieg okresu prby (probacja) w sytuacji warunkowego umorzenia postpowania (chodzi o kontrol jego przebiegu i wyciganie w jej wyniku merytorycznych wnioskw co do osoby sprawcy, w tym przede wszyst-kim majcych posta podjcia tego postpowania albo odstpienia od takiej decyzji).

Gdy, kierujc si ww. odwoaniem do uzasadnienia projektu zmiany w art. 3 1 k.k.w., dokona analizy tego unormowania, to okazuje si, i w art. 3 1 k.k.w. w adnej mierze nie stanowi podstawy dla oceny przebiegu okresu prby (w tym w sytuacji oddania pod dozr oraz naoenia obowizkw) i postawy sprawcy w jej toku. Jego cele s zgoa odmienne, ukierunkowane na ekonomik i funkcjonalno postpowania wykonawczego. Ma on przy tym dominujc konotacj procesow, podczas gdy przepisy Rozdziau XI k.k.w., w tym art. 169 3, to normy dopeniajce przepisy k.k. stricte materialne. Art. 3 1 k.k.w. zawiera bowiem normy kompetencyjne w zakresie waciwoci miejscowej i funkcjonalnej sdw powszechnych w postpowaniu karnym wykonawczym. Statuuje on w zdaniu pierwszym ogln zasad waciwoci sdu orzekajcego w I instancji w tym postpowaniu, przy jednoczesnym zawarciu w zdaniu dru-gim wyjtku (aczkolwiek, jak ju wskazano, w istocie majcego charakter domi-nujcy) od tej zasady, polegajcego na uczynieniu waciwym w postpowaniu wykonawczym (verba legis: postpowaniu dotyczcym wykonania orzeczenia) sdu dla rwnorzdnego w sytuacji, gdy sprawca przebywa w okrgu innego sdu ni orzekajcy w I instancji, a zarazem ma w obszarze waciwoci tego sdu rwnorzdnego stae miejsce pobytu.

Nie sposb zatem wyprowadzi jakiejkolwiek merytorycznej wsp-zalenoci pomidzy tymi normami midzy waciwoci sdw a wy-odrbnieniem ww. grupy, wobec ktrej ustanowiono reglamentacj jej prawa podmiotowego do zmiany miejsca staego pobytu (w tym sprawcw, wobec ktrych warunkowo umorzono postpowania) bez uprzedniej zgody, ktra to wspzaleno stanowiaby jeden z elementw skadowych oceny ich postawy w toku postpowania wykonawczego. Zmiana w zakresie art. 3 1 k.k.w. w adnej mierze nie wymuszaa dokonywania zmian w art. 169 3 k.k.w., ktre musiayby przybra form dodania nowego obowizku dla skaza-nych/sprawcw.


Gdyby uzasadnienie projektu noweli w pkt 54 odczyta literalnie, jako zmia-n dostosowawcz o charakterze tylko technicznym zwizanym z brzmieniem art. 3 1 k.k.w., to trzeba by doj do nieuchronnego wniosku, i w zasadzie taka zmiana dostosowawcza wizaa by si li tylko z siatk pojciow jak ope-ruje prawodawca w zmienianym art. 3 1 k.k.w. i sprowadzaa by si ona do za-stpienia w art. 169 3 k.k.w zwrotu zamieszkania lub pobytu in fine uprzed-niego jego brzmienia, zwrotem miejsca staego pobytu. Wwczas takie uzasadnienie projektu, nawet przy jego lakonicznoci, mogoby by uznane za wystarczajce, a nowelizacja w takim ksztacie nie wywoywaaby wtpliwoci konstytucyjnych, gdy w spektrum powinnoci skazanych/sprawcw nie po-jawioby si przedmiotowe ograniczenie ich konstytucyjnego uprawnienia. Co wicej, paradoksalnie taka zmiana oznaczaaby wrcz popraw sytuacji takich osb, gdy uprzednie pojcia miejsca zamieszkania i pobytu obejmoway szer-sz kategori stanw faktycznych objtych powinnoci informacyjn ni po-jcie miejsca staego pobytu, bdcym jak to ju zaznaczono, w istocie synoni-mem pojcia miejsca zamieszkania. Tymczasem owa zmiana dostosowawcza wykracza poza sfer techniczn w procesie legislacji w zakresie zapewnienia semantycznej spjnoci norm, co uprawnia to do wniosku, i jej sprowadzenie tylko do tej sfery nie byo albo w ogle wol prawodawcy, albo te jego wola wykraczaa poza ni i w istocie chodzio o osignicie zupenie innego celu.

Dla ustalenia rzeczywistego celu omawianej zmiany niezbdnym jest po-nowne signicie do uzasadnienia projektu w zakresie nowelizacji normy art. 3 1 k.k.w., do ktrej odsya pkt 54 uzasadnienia projektu. Z kolei z pkt 3 uzasad-nienia projektu odczyta mona, e zmieniajc reguy waciwoci kierowano si () wzgldami natury praktycznej. Dane statystyczne pokazuj bowiem, e najczciej orzekan przez sdy jest kara pozbawienia wolnoci z warun-kowym zawieszeniem jej wykonania8. Zasadne jest zatem, aby wykonanie kar, zwaszcza orzeczonych z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, a take rodkw karnych i probacyjnych, skupi w jednym sdzie, tj. sdzie waciwym dla miejsca staego pobytu skazanego, co pozwoli na lepsz kontrol jego za-chowania w okresie prby i podejmowanie szybkich oraz skutecznych dziaa zmierzajcych do jego resocjalizacji. Wniosek z tego zapisu wypywa zatem taki, i decydujc si na przyjcie zasady waciwoci miejscowej sdw de-terminowanej ustaleniem miejsca staego pobytu podmiotu postpowania wy-konawczego, prawodawca chcia osign skutek polegajcy na wzmocnieniu kontroli nad skazanym ale i sprawc oraz przyspieszeniu dziaa organw postpowania w tym sdw. Argumentacj t wzmacnia take tre ostatniego zdania punktu nr 42 uzasadnienia projektu, gdzie przedstawiono uzasadnienie 8 Wedug danych statystycznych udostpnianych przez Ministerstwo Sprawiedliwoci, na 416 637 wydanych w 2011 r. przez sdy rejonowe wyrokw skazujcych, w 57% przypadkw orzeczono kar pozbawienia wolnoci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Z kolei warunkowe umorzenia orzeczono w tym okresie w zaledwie 6% spraw podlegajcych rozpoznaniu przez sd (rdo: www.ms.gov.pl).


dla zmiany w art. 159 k.k.w., polegajcej m.in. na wprowadzeniu analogicznego zakazu zmiany miejsca pobytu dla skazanego warunkowo zwolnionego z odby-cia reszty kary, nie oddanego pod dozr, ale obarczonego obowizkami nao-onymi przez sd (w tym wypadku penitencjarny), wskazujc in fine, i konse-kwencj przyjtej zmiany jest nowelizacja treci art. 169 3 i 4 k.k.w..

To ostatnie sformuowanie pozostaje w oczywistej sprzecznoci z uzasadnie-niem z pkt 54 projektu, gdy w aspekcie art. 159 k.k.w. wprowadzenie omawiane-go zakazu (ale i innych powinnoci tam zawartych), nie jest w adnym wypadku zmian dostosowawcz zwizan z norm art. 3 1 k.k.w., ale jest rwnie bez-spornym wykreowaniem (w ramach nowelizacji) nowej sytuacji prawnej skazane-go warunkowo zwolnionego, zmierzajcej jasno w kierunku takiej zmiany modelu postpowania wykonawczego, w ktrym skazany pozostaje pod znacznie cilej-sz kontrol i nadzorem organw pastwa. Wnioskowa zatem mona w opar-ciu o cyt. tezy pkt 3 i 42 uzasadnienia projektu, e rzeczywistym celem zmian byo jednak wzmocnienie kontroli aparatu pastwa nad yciem skazanych ale i sprawcw poddanych prbie w ramach warunkowego umorzenia postpowania z oddaniem pod dozr lub naoeniem obowizkw w tym poprzez ogranicze-nie jego konstytucyjnej wolnoci z art. 52 ust. 1 i 2 ustawy zasadniczej.

Jednak odwoanie si w pkt 54 uzasadnienia projektu do zmiany zwizanej z art. 3 1 k.k.w. wskazywa moe na jeszcze jeden, funkcjonujcy obok ww. za-miaru, ale cile z nim powizany cel projektodawcy (obecnie ju prawodawcy). Ot poprzez ustanowienie zasady waciwoci sdu miejsca staego pobytu, dc w swym zamyle do wzmocnienia kontroli nad skazanym/sprawc (vide ww. tezy pkt 3 uzasadnienia projektu), prawodawca doprowadzi do przyjcia za podstawow, zasady waciwoci przemiennej sdw przy czym owa prze-mienno determinowana jest zmianami w zakresie miejsca staego pobytu tych osb. Przy czym stao miejsca pobytu sprawcy nie jest przecie rwno-znaczna z niezmienn trwaoci przebywania. Sprawca o tyle stale przebywa w danym miejscu, o ile wie si to z jego aktualn sytuacj osobist, rodzinn, zawodow i w jego zamierzeniu przebywanie to trwa bdzie w duszej per-spektywie czasowej. Znamienne jest, i owo miejsce staego pobytu jest ka-tegori faktu, stanem rzeczy, oderwanym od jakichkolwiek aspektw cywilno-prawnych, a nawet administracyjno-prawnych, uzupenionym o owiadczenie woli osoby co do zamiaru przebywania na tyle dugotrwaego, e mogcego by okrelone jako stae. Dla przyjcia staoci przebywania sprawcy pod danym adresem nie jest niezbdne wykazanie przeze tytuu prawnego do lokalu, a na-wet wykazanie wywizania si z obowizku meldunkowego ktry i tak wszak wkrtce zniknie wskutek wejcia w ycie przepisw uchylajcych art. 6 ustawy o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych9 (dalej: Ueldo.). Dane takie maj zatem znaczenie jedynie pomocnicze dowodowe, w zakresie ewentualnej we-ryfikacji owiadcze danej osoby. Moe przecie by tak, e zameldowana jest

9 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r.


ona w jednej miejscowoci, jest wacicielem lokalu w innej, ale rzeczywiste centrum jej ycia znajduje si jeszcze w innej i to tam, zgodnie z art. 3 1 k.k.w. nastpi winna stabilizacja waciwoci sdowej w postpowaniu karnym wykonawczym (a w lad za ni pozostaych organw postpowania wykonaw-czego, w tym kuratorw).

Wracajc w tym miejscu na marginesie prowadzonych rozwaa, do tre-ciowej zawartoci pojcia miejsca staego pobytu nieposiadajcego definicji legalnej dla potrzeb ustaw karnych konieczne jest przyjcie jego nie tylko po-tocznego, ale take normatywnego rozumienia zblionego do miejsca zamiesz-kania w jego znaczeniu nadanym art. 25 Kodeksu cywilnego. Do podobnego wniosku prowadzi posikowe posuenie si w interpretacji tego pojcia definicj z jeszcze obowizujcego art. 6 ust. 1 Ueldo. Konsekwencj tego moe by, co w praktyce zdarza si nader czsto, e zmiana w sytuacji osobistej, rodzinnej, majtkowej etc. skazanego/sprawcy wywouje skutek polegajcy na potrzebie zmiany miejsca pobytu na inne take (dziki poczeniu corpus i animus stano-wicych wypenienie definicji miejsca zamieszkania i staego pobytu wedug ww. norm cywilno- i administracyjno-prawnych) speniajce kryterium staoci.

W tej sytuacji, na gruncie zasady wyraonej w art. 3 1 zdanie drugie k.k.w., taka faktyczna zmiana miejsca staego pobytu (zamieszkania) rodziaby skutek w postaci zmiany waciwoci miejscowej sdu i innych organw postpowania wykonawczego i idcej w lad za tym potrzeby dokonania okrelonych czynno-ci procesowych. I tak si dziao do dnia 1 stycznia 2012 r. w sprawach, w kt-rych sprawcw oddano pod dozr zgodnie z art. 169 3 k.k.w. (w poprzed-nim jego brzmieniu) sprawca mia tylko obowizek informacyjny wzgldem kuratora, za sdy zmuszone byy, w reakcji na takie informacje, dostosowa stan prawno-procesowy do stanu faktycznego i w wykonaniu dyspozycji art. 177 k.k.w. (w poprzednim jego brzmieniu) w zw. z art. 35 1 k.p.k. i art. 1 2 k.k.w. wyda orzeczenie o uznaniu si niewaciwym i przekazaniu sprawy (po-stpowania karnego wykonawczego dotyczcego wykonania orzeczenia warun-kowo umarzajcego postpowanie) do sdu waciwego dla aktualnego miejsca pobytu dozorowanego).

Rwnie po nowelizacji, wskutek aktualnego brzmienia art. 3 1 zdanie dru-gie k.k.w., kada zmiana miejsca staego pobytu przez sprawc czy musi si ze zmian waciwoci sdowej. Oznacza to w konsekwencji potrzeb wydania w tym przedmiocie stosownego orzeczenia, a nastpnie przesyania akt post-powania wykonawczego (teczki kuratorskiej) do innego sdu, zapoznania si z nimi nowego kuratora i objcia dozoru w nowym miejscu, co moe w owym okresie przejciowym utrudnia prowadzenie dozoru i kontroli sprawcy/ska-zanego. W ocenie autorw noweli zachodzia zatem podstawa do przyjcia, e samowol na tej paszczynie sprawcw/skazanych naleao ukrci. Tym samym jako co najmniej rwnoleg do wzmocnienia kontroli nad sprawc/skazanym przyczyn zmiany brzmienia art. 169 3 k.k.w., mona wskaza de-


nie ustawodawcy do ograniczenia owego zjawiska migracji postpowa wy-konawczych, poprzez postawienie skazanym z opisanej nim grupy oraz (przez zwizek z art. 177 k.k.w.) sprawcom oddanym pod dozr lub z naoonymi obowizkami w okresie warunkowego umorzenia, bariery prawnej dla zmiany miejsc staego pobytu.

W takim jednak ujciu take przywoane w uzasadnieniu projektu ustawy, do-stosowawcze odesanie z jego pkt 54 do zmian w art. 3 1 k.k.w. nabieraoby nowego i sensownego (pragmatycznego) znaczenia, gdy dotyczyoby nie tyle literalnego brzmienia normy nowelizowanej, ale celu jej nowelizacji. Analiza za-pisw uzasadnienia projektu w relacji do aktualnego i poprzedniego brzmienia wskazanych przepisw k.k.w. prowadzi zatem do wniosku, i zamiarem jaki chcia osign ustawodawca poprzez zmian art. 169 3 k.k.w. jest rw-nolegle: wzmocnienie nadzoru nad sprawowaniem skazanego/sprawcy i kontroli nad jego decyzjami yciowymi w zakresie wyboru miejsca za-mieszkiwania oraz ograniczenie wystpowania faktycznych podstaw dla zmiany waciwoci miejscowej sdw w postpowaniu wykonawczym w ramach ustanowionej w art. 3 1 zdanie drugie k.k.w. zasady ich wa-ciwoci przemiennej. Wobec powyszej konstatacji moliwe jest w tym miejscu sformuowanie ostatecznej odpowiedzi na pytanie, czy przyjte dla wdroenia tego celu instrumenty prawne s rodkami skutecznie do niego prowadzcymi?

Porwnujc stan normatywny sprzed nowelizacji, do powstaego po 1 stycz-nia 2012 r., trzeba natychmiast zauway, e wedug literalnego brzmienia obec-nego art. 3 1 k.k.w., wobec osb, ktre nie maj miejsca staego pobytu, w ogle obecnie nie bdzie wystpowa problem zmian waciwoci sdu wykonawczego. Regua waciwoci przemiennej ze zdania drugiego tego przepisu stosuje si bo-wiem tylko do tych sprawcw, ktrzy posiadaj miejsce staego pobytu. Wynika to zarwno z literalnej, jak i celowociowej wykadni tego jego fragmentu skoro waciwo sdu ma podlega zakotwiczeniu w miejscu staego pobytu sprawcy to niezbdnym warunkiem tego, w sferze faktw, jest istnienie miejsca pobytu charakteryzujcego si staoci przebywania tam osoby (centrum yciowego). W sytuacjach gdy takowego miejsca brak, stabilizacja waciwoci nastpuje we-dug oglnej reguy zdania pierwszego art. 3 1 k.k.w. a zatem wycznie wa-ciwym bdzie sd orzekajcy w sprawie w pierwszej instancji.

Skoro zatem w obecnym stanie prawnym ww. norma regulujca zasady wa-ciwoci miejscowej usuwa problem migracji waciwoci zwizanej z migracj osb niemajcych miejsc staego pobytu (a zatem np. bezdomnych, wczgw, permanentnych pacjentw podmiotw prowadzcych terapie odwykowe), to bezprzedmiotowym staje si uzasadnianie zmiany art. 169 3 k.k.w. potrzeb postawienia bariery dla takiego zjawiska w czci, w jakiej miaaby tej katego-rii podmiotw dotyczy. Analiza norm zawartych w art. 3 1 k.k.w. nakazuje te uzna, i poza oddziaywaniem ograniczenia z art. 169 3 k.k.w. na sfer waciwoci przemiennej sdw pozostaj zmiany miejsca pobytu o charakte-


rze czasowym, tzn. niewice si z trwaym przeniesieniem centrum yciowe-go. Oznacza to, e sprawca moe bez zgody sdu opuszcza miejsce pobytu wskazane uprzednio jako stae i np. podrowa, pracowa na tzw. delegacjach poza siedzib pracodawcy, wykonywa prace sezonowe albo pobiera nauk w innej miejscowoci, etc., etc. nawet przez wiele miesicy przebywajc poza miejscem pobytu staego a sytuacje takie, wystpujce wszak nieporwnanie czciej w realiach yciowych ni trwae przeprowadzki, nie mog oddziaywa na waciwo sdow.

Co wicej, wobec wyraniej zmiany w treci art. 169 3 k.k.w. w stosunku do jego poprzedniego brzmienia a polegajcej na zastpieniu obowizku in-formacyjnego w zakresie powiadamiania kuratora o kadej zmianie miejsca ka-dego pobytu (w tym czasowego), na zakaz zmiany miejsca (tylko) staego po-bytu, z pozostawieniem jedynie powinnoci informowania kuratora o zmianie miejsca zatrudnienia, nie sposb przyj, by na gruncie obecnego uregulowania sprawca dozorowany lub obciony obowizkami mia obowizek informowa-nia kuratora o powyszych, czasowych jedynie zmianach miejsc pobytu. Nie sposb wyinterpretowa takiej powinnoci z nakazu stawiania si na wezwania sdu i kuratora oraz udzielania wyjanie odnonie przebiegu dozoru i wykony-wania obowizkw, gdy, po pierwsze skoro ten fragment przepisu pozosta niezmieniony, a uprzednio obok niego funkcjonowa nakaz informowania to w nakaz mia charakter i cel odmienny ni rwnolegle istniejcy obowizek udzielania wyjanie; i po drugie dosowny zapis tej normy, z uwzgldnie-niem umieszczenia zaimka i (a nie przecinka) przed sowem udziela na-kazuje przyjcie, e udzielenie wyjanie (w tym co do zmian w zakresie miejsc przebywania) nie jest osobn powinnoci sprawcy wic si z jego w tym kierunku inicjatyw, ale nastpuje tylko i wycznie jako nastpstwo wezwania sdu lub kuratora. Po to organy te maj prawo wezwa dozorowanego, by ode-bra od niego wyjanienia (z ktrego mog korzysta lub nie), a on wwczas, na takie wezwanie obowizany jest si stawi i wyjanie udzieli.

Nie sposb take nie zauway, w kontekcie przedmiotowego ograniczenia konstytucyjnej swobody jako narzdzia majcego ogranicza zmiany waciwo-ci sdw i innych organw postpowania wykonawczego, e ograniczenie to dotyka take takich sprawcw, ktrzy zamierzaj dokona zmiany miejsca sta-ego pobytu, nie wywoujcej zmiany w zakresie tej waciwoci. Wszak moli-we s sytuacje gdy zmiana miejsca staego pobytu, rozumianego jako konkret-ny adres zamieszkania, nastpuje w obszarze tej samej miejscowoci, a nawet w tym samym budynku.

Tak wic, po analizie wskazanych unormowa w kontekcie odpowiedzi na pytanie o przydatno kwestionowanej normy do osignicia zdekodowanych z uzasadnienia projektu celw prawodawcy, zasadnym wydaje si przyjcie, e:

zmiana w art. 169 3 k.k.w., w zakresie w jakim dotkna powinnoci wszystkich sprawcw, ktrym warunkowo umorzono postpowanie od-


dajc pod dozr lub nakadajc obowizki, a majca posta likwidacji odrbnego obowizku informowania o zmianie miejsca pobytu innego ni o charakterze staym i zastpienia go sformuowaniem zawierajcym ograniczenie swobody wyboru miejsca zamieszkiwania, nie stanowi sku-tecznego narzdzia dla zwikszenia kontroli nad tymi osobami, a wrcz j osabia,

zmiana art. 169 3 k.k.w. w zakresie w jakim zakazuje ww. sprawcom zmiany miejsca staego pobytu bez zgody sdu, w poczeniu funkcjonal-nym ze zmian art. 3 1 k.k.w. w zakresie w jakim przepis ten nie dopusz-cza waciwoci przemiennej w sytuacji sprawcw (wszystkich, a zatem i kategorii opisanej art. 169 3 k.k.w.) nieposiadajcych staego miejsca pobytu, nie stanowi skutecznego narzdzia dla ograniczenia zmian wa-ciwoci sdowej w toku postpowania wykonawczego i wynikajcych z tych zmian czynnoci prawem przewidzianych.

Odnoszc za te konstatacje do wzorca kontroli konstytucyjnej z art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej w wietle kryterium przydatnoci omawianej regulacji do osignicia jej zaoonych celw uzna trzeba, i jest ona przydatna tzn. jest w stanie doprowadzi do zamierzonego skutku w postaci ograniczenia migracji waciwoci jedynie w takim zakresie, w jakim dotyczy sprawcw odda-nych pod dozr oraz na ktrych naoono obowizki bez oddania pod dozr majcych miejsce staego pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Nadto w stosunku do sprawcw oddanych pod dozr oraz z nao-onymi obowizkami (ale pod dozr nie oddanych), ktrzy posiadaj na tery-torium Rzeczpospolitej Polskiej miejsce staego pobytu, zakaz dokonania bez uprzedniej zgody sdu zmiany miejsca staego pobytu jest take pragmatycz-nym narzdziem dla czciowej kontroli nad ich yciem w aspekcie wpywa-nia na ich miejsce staego pobytu.

Konieczno nowelizacji

Czy jednak wprowadzenie omawianego ograniczenia konstytucyjnie chro-nionej wolnoci dla realizacji takich jak powyej przywoane, ograniczonych zakresowo, celw byo i jest niezbdne i to nie z punktu widzenia doranych potrzeb ustawodawcy lub jego przewiadczenia o pragmatyzmie tworzonych norm, ale dla ochrony wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji celw i dbr wyszych, zasugujcych na szczegln pozycj, prym take wzgldem swobd obywatelskich?

Wrd tych celw interesw publicznych w kontekcie omawianego przepisu w istocie pozostaje jedynie odniesienie si do bezpieczestwa demo-kratycznego pastwa oraz porzdku publicznego. Trudno bowiem doszuka si jakichkolwiek argumentw, dla ktrych ustanowienie w przepisie art. 169 3 k.k.w. godzcego w zasad z art. 52 ust. 1 i 2 Konstytucji zakazu zmiany miejsca


staego pobytu przez wymienione w nim podmioty bez zgody sdu, mogo by uzasadniane potrzebami ochrony rodowiska, zdrowia, moralnoci publicznej czy te wolnoci i praw innych osb. Nadto analiza, przeprowadzona uprzed-nio dla potrzeb odpowiedzi na pierwszy z testw konstytucyjnoci omawianych przepisw oraz celw, dla ktrych je wprowadzono jasno wskazuje, i uzasad-nione to zostao przez samego prawodawc gwnie potrzebami pragmatyki stosowania wzgldem sprawcw/skazanych imperium pastwowego w zakre-sie kontroli nad nimi oraz pragmatyki funkcjonowania organw wymiaru spra-wiedliwoci na poziomie ich waciwoci miejscowej.

Odnoszc si zatem do tych dwch, konstytucyjnie dopuszczalnych podstaw dla ograniczenia wolnoci jednostek wskaza trzeba, e nie sposb przyj za oczywiste i bezsporne, by ograniczenie to byo niezbdne tak dla bezpiecze-stwa demokratycznego pastwa, jak i porzdku publicznego. Argumentujc w tym zakresie naley w pierwszej kolejnoci podkreli, i to do prawodawcy naley wykazanie niezbdnoci ograniczenia konstytucyjnych praw obywatel-skich w kontekcie tak wyraanego interesu publicznego. Wszelkie ogranicze-nia praw podmiotowych winny mie bowiem charakter ultima ratio. Tymczasem projektodawcy nowelizacji w ogle nie uzasadnili dlaczego dla realizacji ww. ce-lw pragmatycznych niezbdnym jest tak drastyczna oraz automatyczna w sto-sowaniu ingerencja w sfer swobody wyboru miejsca zamieszkiwania i zwiza-nego z jego realizowaniem prawa do przemieszczania si. W szczeglnoci nie przedstawiono adnych danych statystycznych, wynikw bada aktowych czy ankietowych (np. bazujcych na wiedzy sdziw, kuratorw), z ktrych wyni-kaoby e poprzednie unormowanie byo niefunkcjonalne, czy rodzce patolo-giczne skutki w funkcjonowaniu dozorw.

Take autorzy niniejszego opracowania, bazujc na wasnym dowiadcze-niu oraz wnioskach, jakie wysnuli z analizy porwnawczej norm sprzed i po nowelizacji, nie znaleli powodw dla racjonalnego i niewtpliwego uznania, e przedmiotowe ograniczenie jest konieczne dla bezpieczestwa pastwa de-mokratycznego, bd te dla zapewnienia porzdku publicznego. W naszej oce-nie dotychczasowy stan prawny w zakresie powinnoci dozorowanego spraw-cy, ktremu warunkowo umorzono postpowanie z oddaniem pod dozr lub naoeniem obowizkw, nie powodowa adnego zagroenia bezpieczestwa pastwa i jego demokracji, ani te nie powodowa sytuacji zaburzenia porzd-ku publicznego a zatem nie byo powodw dla koniecznej jego zmiany, do tego majcej posta ograniczenia kolejnej sfery wolnoci. Oczywicie, sytuacja koniecznoci zmian waciwoci miejscowej sdw w postpowaniu wykonaw-czym w sytuacji zmian miejsc pobytu sprawcw oddanych pod dozr, powodo-waa perturbacje zwizane z koniecznoci orzekania w przedmiocie waciwo-ci, dorczania pism zwizanych z wykonaniem tego orzeczenia, przesyanie akt dozorowych i wykonywania czynnoci przez kuratorw zwizanych z przej-ciem dozoru. Jednak nie odbiegay one w swoim nateniu i skutkach logi-


stycznych od innych podobnych sytuacji zwizanych z wykonaniem orzecze tzw. wpadkowych, wystpujcych w toku postpowania karnego, w tym wyko-nawczego. Wszak migracja spraw karnych w wyniku orzecze w przedmiocie waciwoci na wszelkich moliwych istniejcych podstawach prawnych jest zjawiskiem naturalnym, immanentnie wpisanym w stan prawny dopuszczajcy waciwo przemienn sdw. Pamita take naley, e w przeszoci ustawo-dawca wielokrotnie ju dokonywa zmian w zakresie waciwoci rzeczowej s-dw pierwszej instancji poszczeglnych szczebli sdownictwa powszechnego, co take determinowao (masowe) czynnoci zwizane z przekazaniem spraw midzy sdami, w tym ze skutkiem koniecznoci ich rozpoznawania od poczt-ku. Nie powodowao to ani niemoliwej do opanowania obstrukcji w poszcze-glnych postpowaniach, ani protestw w odniesieniu do osabiania choby okresowego funkcjonalnoci systemu wymiaru sprawiedliwoci karnej.

Nie mona stwierdzi w oparciu o dostpne dane statystyczne sdu, w kt-rym pracuj autorzy niniejszego opracowania, by do czasu nowelizacji masowo wystpowao zjawisko manipulowania przez dozorowanych postpowaniem wykonawczym poprzez rzeczywiste lub pozorowane zmiany miejsc pobytu/zamieszkania skutkujce paraliem funkcjonalnym tego postpowania wsku-tek przesyania dokumentacji pomidzy sdami i braku rzeczywistej kontroli kuratorw nad sprawcami. Nie wystpoway te w nadmiernej liczbie sytuacje zaniedbywania powinnoci informacyjnych okrelonych w art. 169 3 k.k.w. w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2012 r. Jednoczenie trzeba zaznaczy, e w sy-tuacjach gdzie dozorowany opuszcza dotychczas znane miejsce pobytu nie informujc o tym wcale, wzgldnie informujc o opuszczeniu danego adresu, ale nie wskazujc nowego miejsca pobytu i tym samym uniemoliwiajc wyko-nywanie dozoru, kuratorzy w wikszoci wypadkw skadali wnioski do sdu o podjcie warunkowo umorzonych postpowa z powodu uchylania si od dozoru. W takich sytuacjach nie wystpowaa zatem migracja spraw wykonaw-czych, gdy dochodzio do odycia sprawy karnej, a sd ktry o tym orzek, by nadal waciwym do jej dalszego prowadzenia w toku instancji.

Analizujc kwesti niezbdnoci omawianej regulacji nie sposb take nie zwrci ponownie uwagi, e w istocie (w odniesieniu do art. 169 3 k.k.w. sprzed 1 stycznia 2012 r.) poprzez zmian obowizku informacyjnego o kadej zmianie kadego miejsca pobytu (w tym staego okrelanego jako synonim miejsca zamieszkania) na zakaz zmiany bez zgody sdu miejsca pobytu, ale tylko o charakterze staym, ktra to zmiana powoduje, i w sytuacjach zmian pobytu innych ni stae (w tym i dugotrwae) obowizku informacyjnego sprawcy/skazani ju nie maj, doszo do utraty istotnego z punktu widzenia skutecz-noci kontroli nad sprawc/skazanym instrumentu prawnego tej kontro-li. W ocenie autorw, stan prawny sprzed nowelizacji, zwizany z brzmieniem wczesnego art. 169 3 k.k.w., jako zapewniajcy permanentny i oparty o ini-cjatyw i aktywno samego sprawcy dopyw informacji o miejscach w jakich


przebywa, zapewnia lepsze i skuteczniejsze funkcjonowanie instytucji dozoru jako istotnego elementu systemu probacji. Staa wiedza o zmianach w zakresie pobytu dozorowanego zapewniaa kuratorom, a w efekcie i sdom, kontrol nad podejmowanymi przeze decyzjami yciowymi, w tym czsto wicymi si, tak porednio, jak i bezporednio, z realizacj naoonych na obowizkw (np. wyjazdy w poszukiwaniu zatrudnienia, w tym zagraniczne, miay i maj znaczenie w kontekcie oceny stara o zadouczynienie obowizkom odszko-dowawczym, ale i zbliania si do okrelonych osb, opuszczenia lokalu, etc.).

W tym kontekcie szeroki obowizek informacyjny spenia istotn funkcj jako narzdzie kontroli sprawcy, ale nie jako cel sam w sobie, a jako narzdzie oceny skutecznoci procesu probacji i w szerszym ujciu resocjalizacji. Wy-musza on te, jak zaznaczono, aktywno samych sprawcw, co jest podane zwaszcza w odniesieniu do osb czsto migrujcych. Rzetelne wywizywanie si z obowizku informacyjnego wskazywao bowiem na ich zaangaowanie w proces resocjalizacyjny i wol podporzdkowania si rygorom probacji. Od-stpienie od niego i zastpienie ograniczeniem swobody zamieszkiwania wzma-ga wprawdzie imperium pastwa nad sprawc i jego yciowymi wyborami w za-kresie tego zamieszkiwania, ale jednoczenie ogranicza wiedz jego organw co do ww. o wiele istotniejszych z punktu widzenia skutecznej probacji i re-socjalizacji, zwizanych z biecym przemieszczeniem si po terytorium kraju zdarze w jego yciu. Fakt, e odstpienie od powinnoci informacyjnej doty-czy wszystkich sprawcw dozorowanych i ze zobowizaniami, a zastpienie jej ograniczeniem swobody zamieszkiwania dotyczy tylko tych, ktrzy maj miej-sce staego zamieszkania, take powoduje e summa summarum zakres oddzia-ywania pastwa na te podmioty uleg zmniejszeniu. Takie skutki omawianej regulacji tym bardziej stawiaj znak zapytania nad koniecznoci, czy potrzeb, sensem jej wprowadzenia.

Uwagi powysze pozwalaj zatem na stwierdzenie e wskazywane zmiany, z punktu widzenia celw postpowania wykonawczego, a zwaszcza postpo-wania zwizanego z wykonaniem orzeczenia o warunkowym umorzeniu post-powania karnego, gdzie zasadniczym celem jest doprowadzenie do resocjaliza-cji sprawcy poza zakadem penitencjarnym, a wrcz bez jego skazania, nie tylko nie s dla osignicia tych celw niezbdne, ale wrcz im szkodz. Uzna naley, e zarwno w braku uzasadnienia ze strony prawodawcy, jak te wobec niemo-noci doszukania si jakichkolwiek racjonalnych i weryfikowalnych powodw, dla ktrych niewprowadzenie do porzdku prawnego w treci art. 169 3 k.k.w. ograniczenia swobody z art. 52 Konstytucji skutkowaoby zagroeniem dla bez-pieczestwa demokratycznego pastwa lub porzdku publicznego, ani te dla ktregokolwiek z pozostaych dbr wskazanych w art. 31 3 Konstytucji, nie jest spenione kryterium niezbdnoci tego ograniczenia w wietle przywoane-go konstytucyjnego wzorca kontroli.


Proporcjonalno wprowadzonych zmian

Pora ostatecznie odnie si do najbardziej chyba istotnego aspektu oceny proporcjonalnoci omawianej regulacji prawnej w kontekcie stosunku jej za-mierzonych efektw i celw, dla ktrych j ustanowiono, do ciaru jaki naka-da na objte ni podmioty.

W ocenie autorw trzeba w tym kontekcie jednoznacznie stwierdzi, i wprowadzone w art. 169 3 k.k.w. ograniczenie wolnoci z art. 52 Konstytucji pozostawiajc w ogle poza zakresem swego oddziaywania skazanych niema-jcych staego miejsca pobytu, ingeruje w sfer wolnoci osb ktre takowe posiadaj w sposb nieproporcjonalny jeli chodzi o stosunek tego ciaru do zamierzonego efektu. Jak to powyej wskazano, powoany fragment przepisu funkcjonowa moe jako skuteczne narzdzie dla celw kontroli nad sprawc oraz minimalizowania zmian waciwoci tylko w ograniczonym podmiotowo zakresie, a nadto nie przedstawiono adnych argumentw uzasadniajcych nie-zbdno jego wprowadzenia do porzdku prawnego jako przejawu ochrony dbr wyszych wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. I wanie te uchy-bienia ra szczeglnie, wskazujc na brak proporcjonalnoci obcienia wy-woanego omawianym ograniczeniem praw podmiotowych, wzgldem celw przywiecajcych prawodawcy w odniesieniu do faktu ich wprowadzenia en masse, w stosunku do wszystkich sprawcw poddanych dozorowi oraz wszyst-kich sprawcw, na ktrych naoono jakiekolwiek obowizki probacyjne, bez wzgldu na ich rodzaj, liczb i charakter.

Nie kwestionujc prawa ustawodawcy do realizacji zaoonych przez niego celw w zakresie tzw. polityki kryminalnej i wyboru do tego stosownych narz-dzi wskaza trzeba, e takie jak przyjto w zmianie art. 169 3 k.k.w., zgenera-lizowane zastosowanie instytucji godzcej w wolnoci konstytucyjne obywateli, wymaga szczeglnej ostronoci i argumentacji w tym pozwalajcej na wyka-zanie zasadnoci objcia ni caej zbiorczej kategorii osb. Oczywistym, jak si wydaje, jest w tym miejscu stwierdzenie, e zarwno rodzaj czynw zabronio-nych, za ktre prowadzono wobec ww. osb postpowania do czasu ich warun-kowego umorzenia oraz zastosowania wzgldem nich sankcji w postaci dozoru lub obowizkw probacyjnych, jak i sam rodzaj poszczeglnych obowizkw oraz zakres czynnoci zmierzajcych do ich wykonania, jak te do wykonywania dozoru, czyni t kategori podmiotw silnie zdywersyfikowan. Czym innym jest wszak w swej istocie zarwno w aspekcie powinnoci sprawcy, jak i kura-tora oddanie pod dozr poczone z konkretnymi jeszcze obowizkami, czym innym dozr bez obowizkw, a czym innym samo naoenie obowizkw, przy zaoeniu, i moe ich by nawet kilka wobec jednego sprawcy, jak te moe on mie tylko jeden obowizek. W kocu (cho nie najmniej istotne) jest znaczce zrnicowanie rodzajowe poszczeglnych obowizkw, wcz-nie z faktem, i wykonanie czci z nich polega na jednokrotnym zachowaniu sprawcy (art. 72 1 pkt. 2 i 7b k.k.), czci na zachowaniu duej trwajcym


ale w wikszoci sytuacji krtszym ni okres prby (co do zasady obowizek wyrwnania szkody), a czci na permanentnym, wicym w caym okresie probacyjnym (art. 72 1 pkt. 1, 3, 5 i 7a k.k.). Tymczasem konsekwencj przyj-tej regulacji jest ograniczenie wolnoci opisanej art. 52 Konstytucji identycznej w sposobie zastosowania i tosamej w skutkach dla sprawcy czynu niezalenie od jego ciaru rodzajowego i skutkw (pamitajc o granicy z art. 66 2 k.k.) oraz niezalenie od tego czy oddano go pod dozr i jakie zastosowano powin-noci probacyjne warunkowane wszak rodzajem popenionego czynu i jego nastpstwami.

Przykady nieadekwatnoci stosowania abstrakcyjnego zakazu w zderzeniu z indywidualnie orzekanymi obowizkami mona by mnoy, wic tutaj, jedy-nie ilustracyjnie poda mona sytuacj, w ktrej zakaz ten dotyczyby osoby, na ktr naoono tylko obowizek powstrzymywania si od naduywania alko-holu, gdzie co do zasady trudno jest wykaza zwizek przyczynowo-skutkowy przywizania takiej osoby do dotychczasowego adresu z efektywnym realizowa-niem tej powinnoci. Czsto jest wrcz tak, e wanie zmiana miejsca zamiesz-kania i to o trwaym charakterze, powoduje e to powstrzymywanie si jest dla skazanego atwiejsze, gdy nastpuje separacja od dotychczasowego ro-dowiska do takiego naduywania nakaniajcego. Podobnie naleaoby oceni relacj tego zakazu do obowizku wyrwnania szkody wszak w aktualnych re-aliach rynku pracy jest czsto tak, e w miejscu dotychczasowego zamieszkania miejsc pracy nie ma a wic, za chlebem ale i dla wykonania zobowizania probacyjnego, trzeba migrowa (w tym za granic). Zupena niekoherentno omawianego zakazu z sam istot zobowizania probacyjnego zachodzi moe natomiast w sytuacjach, gdy skazanego zobligowano w wyroku (lub pniej) do opuszczenia lokalu zajmowanego wsplnie z pokrzywdzonym gdzie realizacja zobowizania wrcz niezbdnym czyniaby natychmiastow zmian miejsca za-mieszkania, a do czasu uzyskania zgody sdu samowolne uczynienie tego przez skazanego byoby naruszeniem art. 169 3 k.k.w.

Trzeba take zauway, e istnieje kategoria sprawcw, w stosunku do kt-rych stosowanie obowizku naprawienia szkody jest obligatoryjne. Zgodnie z norm art. 67 3 k.k. sd ma wszak obowizek orzeczenia takiej powinno-ci w kadej sprawie, w ktrej szkoda wystpia. Nie wartociujc ju prawnej celowoci obligatoryjnego orzekania tego zobowizania w ramach warunko-wych umorze, trzeba jednak w aspekcie omawianej normy art. 169 3 k.kw. zwrci uwag, i aktualnie oznacza to skazanie sprawcw czynw o takim skutku, niezalenie od ewentualnych ocen i zapatrywa sdu orzekajcego, na ubezwasnowolnienie w zakresie wolnoci przemieszczania si i wyboru miej-sca gdzie chciayby zamieszka. Taki stan automatyzmu obowizywania ww. za-kazu wzgldem osb dozorowanych lub zobowizanych, niezalenie od oceny sdu co do osoby konkretnego sprawcy, jego warunkw i wasnoci osobistych, postawy co do dokonanego czynu, dotychczasowego sposobu ycia a zatem


niezalenie od okolicznoci, na ktrych wszak opiera si teza o pozytywnej prognozie kryminologicznej, uzasadniajca warunkowe umorzenie postpo-wania rodzi zatem szczegln wtpliwo co do relacji ciaru omawianego ograniczenia wzgldem rzeczywistych potrzeb jego istnienia w indywidualnych przypadkach. Wtpliwo tym wiksz, e w ramach wskazanego automatyzmu stosowania nie istnieje mechanizm prawny pozwalajcy sdom, w ramach indy-widualizacji wykonywania rodkw penalnych, na zwolnienie sprawcy od tego obowizku. Jedynie zastosowanie art. 74 2 k.k. w postaci zwolnienia od dozo-ru oraz wszystkich potencjalnych obowizkw oznaczaoby jego symultaniczne wyganicie, przy czym zauway trzeba, i przepis ten nie przewiduje moli-woci zwolnienia od obowizku odszkodowawczego, bdcego jak wskazano obligatoryjnym, ale i wskutek tego, statystycznie najczciej orzekanym. Po-woduje to, e w wypadku obowizku odszkodowawczego, zakaz obowizywa bdzie zawsze (do koca okresu prby, wzgldnie co najmniej do czasu cako-witego zrealizowania obowizku).

Nie sposb ponadto racjonalne uzasadni przywoanego ju przykadu od-dziaywania zakazu na sprawcw, ktrzy zmieniaj miejsce staego poby-tu na niewywoujce zmiany we waciwoci sdu. Jeli sprawca zamierza przeprowadzi si w granicach dotychczasowej waciwoci sdu to ju w ogle nie ma mowy, by ten zakaz wypenia cele ustawodawcy wyinterpretowanie po-wyej z uzasadnienia projektu nowelizacji. Nie dochodzi wwczas przecie ani do zmiany waciwoci, ani te nie zaburza taka zmiana kontroli dokonywanej przez kuratora tego samego sdu, ktra bdzie kontynuowana bez zaburze, tyle e kurator ten bdzie obrazowo ujmujc puka do innych drzwi. Takie sytuacje uprawniaj do najdalej idcego wniosku: e zakaz zmiany miejsca zamieszkania stanowi w ich wypadku ciar dla sprawcw w ogle nie-uzasadniony, stajc si czyst sankcj niespeniajc adnej funkcji pro-bacyjnej ani pragmatycznej.

Niemniej nawet w sytuacjach, gdy rzeczywicie potencjalna zmiana miejsca staego pobytu/zamieszkiwania sprawcy powodowaaby konieczno zmiany waciwoci sdw, nie sposb oceni, i zakaz takiej zmiany jest ciarem ade-kwatnym. Wszak, jak ju na wstpie do niniejszego opracowania zaznaczono, e rola warunkowego umorzenia postpowania jest szczeglna, gdy dotyczy specyficznej kategorii sprawcw czynw zabronionych takich ktrych stopie winy w zachowaniu bezprawnym nie jest znaczny, nie jest znaczna spoeczna szkodliwo ich czynu, wreszcie ktrych warunki i waciwoci osobiste prze-mawiaj za uznaniem, e pozytywna prognoza kryminologiczna jest na tyle pew-na, e dla osignicia celw postpowania, w tym gwnie celu prewencyjnego, zasadnym jest poprzestanie na przypisaniu winy i sprawstwa, bez skazywania, a tym samym bez karania. Owe odstpienie od kary (a nawet od stygmatyzacji poprzez sam fakt skazania) jako idea i istota tej instytucji prawnej oznacza musi konieczno zachowania proporcji i miarkowania niezbdnych jednak dla


skutecznej probacji sankcji stosowanych w jej ramach. Std wywodzi mona zasadno obligatoryjnego obowizku odszkodowawczego oraz fakultatyw-nych i moliwych do modyfikacji przez sd rodkw w postaci dozoru i innych, wymienionych w art. 67 3 k.k. Jednak dla tak specyficznej kategorii sprawcw oraz w odniesieniu do tak rodzajowo nisko umiejscowionych w strukturze Kodeksu karnego czynw zabronionych, jakich si oni dopucili, zastosowanie sankcji powodujcej ich przywizanie do ziemi wydaje si tak adekwatnym rozwizaniem, jak przysowiowe strzelanie z armaty do komara.

Niejako na przeciwlegym kracu obszaru probacyjnego oddziaywania na sprawcw postawi bowiem mona (co take uczyni przy okazji tej samej no-welizacji prawodawca) skazanych za przestpstwo, ktrym udzielono warunko-wego zwolnienia z reszty kary. Zgodnie z art. 159 2 pkt 3 k.k.w. tacy skazani, o ile nie oddano ich pod dozr, take maj od 1 stycznia 2012 r. zakaz zmiany miejsca zamieszkania bez zgody sdu, za ci, ktrych pod dozr oddano, maj go poprzez zastosowanie wzgldem nich art. 169 3 k.k.w. (wedug takiego samego mechanizmu odnoszenia jego normy wzgldem tej kategorii skaza-nych, jaki zaprezentowano ju uprzednio dla potrzeb niniejszego opracowa-nia). W takich wypadkach mona ju wszak pokusi si o wykazanie potrzeby i adekwatnoci takiego ograniczenia (aczkolwiek take wydaje si celowym, by byo ono stosowane indywidualnie) z uwagi na fakt, e mamy do czynienia z takim sprawc, co do ktrego konieczne byo ju nie tylko samo skazanie, ale i wykonanie kary izolacyjnej. Std zasadno szczeglnego nadzoru i limitacji wolnoci jako niezbdnych elementw tej specyficznej probacji po czcio-wym wykonaniu kary pozbawienia wolnoci. Czym jednak zasuyli sobie na identyczne potraktowanie sprawcy, co do ktrych nawet samo skazanie uznano za nazbyt surow reakcj?

Nie sposb take nie zwrci uwagi, e w zakresie w jakim omawiany zakaz oddziauje na niemono zmiany miejsca staego pobytu/zamieszkania w sy-tuacjach rozmaitych uzasadnie faktycznych dla tej zmiany, wskaza mona te jego porednie godzenie w inne chronione konstytucyjnie swobody. I tak np.: gdy jego uzasadnieniem jest nabycie prawa do lokalu, do ktrego miaaby na-stpi przeprowadzka, godzi on w prawo do korzystania z wasnoci prywatnej; gdy jest nim uzyskanie zatrudnienia godzi w swobod wyboru miejsca pracy i zasad ochrony stosunku pracy; gdy jest nim zamiar wstpienia w zwizek maeski z osob zamieszkujc w obszarze waciwoci innego sdu, godzi w zasad wolnoci decydowania o yciu osobistym, etc.

Problem zaskaralnoci decyzji sdu

Nie mona rwnie pomin w ocenie proporcjonalnoci omawianego ob-cienia wzgldem celw jakie chce osign prawodawca faktu, i ewen-tualna decyzja negatywna sdu w przedmiocie wniosku sprawcy o wyraenie zgody na zmian miejsca staego pobytu jest niezaskaralna. Rozwijajc w nie-


zbdnym dla potrzeb niniejszego opracowania zakresie ten wtek trzeba zatem stwierdzi, e wskazana w art. 169 3 k.k.w. zgoda sdu musi przybiera form postanowienia. Zgodnie z art. 93 1 k.p.k. w zw. z art. 1 2 k.k.w. w post-powaniu wykonawczym sd wypowiada si wadczo (orzeka) tylko w formie postanowienia (w tej fazie postpowania karnego nie zapadaj wszak wyroki). Jeli zatem przepis stanowi, e dan decyzj (wadcz wypowied) podejmuje sd, a z kontekstu normy nie wynika, by chodzio o sd w rozumieniu insty-tucjonalnym, to powysze sformuowanie oznacza skad orzekajcy. Kontekst art. 169 3 k.k.w. w adnej mierze nie upowania do przyjcia, by ustawodawca mia na myli sd jako instytucj pastwow a zatem by decyzja w przedmio-cie zgody miaa by wydana przez organ tak rozumianego sdu (okrelany we-dug przepisw ustawy Prawo o ustroju sadw powszechnych10) powoany do jego reprezentacji na zewntrz. Brak rwnie w tym przepisie wskazania, by decyzja ta nie wymagaa wydania postanowienia, a zatem by miaa mie posta zarzdzenia sdziego (w tym funkcyjnego vide art. 93 2 k.p.k. w zw. z art. 1 2 k.k.w.). Przyjcie zatem, i konieczn form odpowiedzi sdu na wniosek skazanego o wyraenie zgody jest postanowienie, determinuje wskazanie, e w obecnym stanie prawnym na to konkretne orzeczenie zaalenie nie suy.

Do dnia 1 stycznia 2012 r. obowizywaa zasada z wczesnego art. 6 1 k.k.w. zaskaralnoci wszystkich postanowie wydanych w postpowaniu wy-konawczym, z wyjtkami wprost wskazanymi w ustawie. Po tej dacie ww. prze-pis zmieni brzmienie na odwracajce t zasad skazany moe wnosi zaale-nia tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Tymczasem zmieniony art. 169 (ani aden inny) nie przewiduje prawa sprawcy/skazanego do wniesienia zaa-lenia na postanowienie sdu w przedmiocie udzielenia lub odmowy udzielenia zgody na zmian miejsca staego pobytu. W rezultacie oznacza to, e sprawca nie do, e ograniczony zosta z mocy prawa, bez moliwoci modyfikacji tej sytuacji prawnej przez sd w postpowaniu wykonawczym, w swym konstytu-cyjnym prawie do swobody wyboru miejsca staego pobytu i zamieszkiwania, to na domiar ograniczenie to nie podlega kontroli sdowej w ramach zasady dwuinstancyjnego postpowania przed sdami. Co wicej, wskutek zmiany art. 21 k.k.w. takiej moliwoci pozbawiony zosta take prokurator, co powoduje, e kontroli decyzji sdu nie moe dokona take ten potencjalny rzecznik inte-resu sprawcy. Take ten aspekt procedury zwizanej z wykonywaniem zawar-tego w art. 169 3 k.k.w. ograniczenia wolnoci stanowi dodatkowy element skadajcy si na dolegliwo cic na sprawcy, gdy stawia go w pozycji nie tyle wnioskodawcy, co proszcego. Skoro bowiem nie jest on w stanie podda weryfikacji instancyjnej susznoci swoich argumentw przemawiajcych za udzieleniem zgody (a wic, co do zasady, wskazujcych, e jego sytuacja oso-bista, rodzinna, finansowa winna przeway nad celem prawodawcy w postaci stabilizacji waciwoci miejscowej sdu oraz e zmiana miejsca zamieszkania

10 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 1070, z pn. zm.).


nie wpynie negatywnie na skuteczno kontroli nad nim), to w istocie zdany jest na ask sdu. Innymi sowy, poza powszechnoci stosowania wzgldem opisanej kategorii sprawcw, abstrakcyjnoci w kontekcie obiektywnej po-trzeby, ograniczenie to charakteryzuje si arbitralnoci ocen organu postpo-wania wykonawczego w procesie jego stosowania.

W podsumowaniu mona zatem pokusi si o stwierdzenie, e art. 169 3 k.k.w. poprzez uycie sformuowania bez zgody sdu nie zmienia miejsca staego pobytu wywouje dla sprawcw czynw zabronionych wobec ktrych warunkowo umorzono postpowania karne, ale dozorowanych lub/i obcio-nych obowizkami oraz posiadajcych miejsce staego pobytu skutek polegaj-cy na prawnym przywizaniu do ziemi bez wzgldu na:

rodzaj popenionego przestpstwa, podstaw prawn zastosowanego rodka probacji oraz jego rodzajow

charakterystyk, ocen postawy skazanego w toku okresu prby przez sdy.

Jednoczenie skutek ten uzasadniany jest i to nie we wszystkich wypad-kach potrzeb osignicia celw w postaci wzmocnienia kontroli nad sprawc oraz zapobiegania fluktuacjom waciwoci miejscowej sdw, ktre to cele nie mieszcz si w kategorii ochrony bezpieczestwa demokratycznego pastwa oraz porzdku publicznego, a nadto w odniesieniu do tych celw mona for-muowa zasadne wtpliwoci, czy s to wartoci tak wane z punktu widzenia istoty warunkowego umorzenia postpowania (sprowadzajcej si, jak wskaza-no, do probacji bez potrzeby skazania), eby miay tak dalece ingerowa w swo-bod wyboru miejsca pobytu gwarantowan konstytucyjnie. Nie sposb bo-wiem uzna za oczywiste, e dziaaniem adekwatnym, stosowanym wycznie dla kontroli nad miejscem przebywania sprawcy oraz dla hamowania skutkw przyjcia przez samego prawodawc jako rzeczywistej zasady waciwo-ci przemiennej sdw w postpowaniu karnym wykonawczym, jest a takie ubezwasnowolnienie obywateli, ktrych ograniczenie tyczy (ze wskazanym pozbawieniem ich drogi odwoawczej od potencjalnych negatywnych orzecze ograniczenie to sankcjonujcych wcznie).

Faktem jest take, i w art. 169 3 k.k.w., zarwno przed jego zmian, jak i obecnie, funkcjonuj ograniczenia innych swobd. Obowizek informacyj-ny skazanych oraz powinno udzielania wyjanie stanowiy i stanowi wszak odstpstwo od prawa do zachowywania tajemnicy na swj (sensu largo) temat wyraonego w art. 47 i 51 Konstytucji, za obowizek wpuszczania kurato-ra do mieszkania (w czasie i na warunkach okrelonych przez kuratora a nie skazanego!) stanowi wyjtek od zasady z art. 50 ustawy zasadniczej. Niemniej wszystkie te ograniczenia wolnoci stanowi przejaw proporcjonalnego (ade-kwatnego) przewaania potrzeb pastwa w zakresie skutecznego sprawowania wymiaru sprawiedliwoci, nad indywidualnymi prawami jednostek. W ocenie autorw nie da si ju jednak takim stwierdzeniem skwitowa ograniczenia


ustanowionego w art. 169 3 k.k.w. po 1 stycznia 2012 r. O ile bowiem trudno wyobrazi sobie skuteczne sprawowanie kontroli nad sprawc w ramach pro-bacji (w warunkach opisanych w art. 66-68 k.k., polegajcej na warunkowym, czasowym odstpieniu od skazania, pod rygorem takiej moliwoci w wypadku negatywnej weryfikacji pozytywnej w dacie orzekania prognozy kryminalnej), w rozumieniu posiadania wiedzy na temat tego gdzie przebywa, pracuje, jak wyglda jego sytuacja rodzinna, majtkowa, zdrowotna i powinnoci sprawcw z tym zwizane nie stanowi nadmiernego ciaru zamieniajcego t instytucj prawn w samoistn sankcj (quasi rodzaj kary) o tyle z przyczyn jakie ju wskazano powyej taka skuteczna kontrola, dla tak zarysowanych celw pro-bacji, nie wymaga koniecznie ingerencji w prawo swobodnego wyboru miejsca zamieszkania, a skutek tego ograniczenia stanowi ju sam w sobie rodzaj sui generis sankcji o znaczeniu karnym w czym utwierdza fakt (jaki tylko naley tu zasygnalizowa), i istnieje wszak (art. 34 2 pkt 1 k.k.) analogiczna regulacja definiujca rodzaj kary: ograniczenie wolnoci.

A zatem i w kontekcie trzeciego aspektu badania proporcjonalnoci wska-zanej regulacji w kontekcie konstytucyjnego wzorca ochrony art. 31 ust. 3 Konstytucji RP mona i naley uzna, e dokonane t regulacj ograniczenie wolnoci z art. 52 ust. 1 i 2 Konstytucji nie jest uprawnione z uwagi na rac nieadekwatno jej skutku dla poddanych nim podmiotw, w stosunku do ce-lw zamierzonych przez prawodawc.

Na powyszych konstatacjach nie sposb jednak zakoczy rozwaa o zgodnoci z Konstytucj norm ustawy nowelizujcej k.k.w. O ile bowiem takie rozwaania w odniesieniu do zgodnoci art. 169 3 k.k.w. (w jego zno-welizowanym brzmieniu) z art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej maj charakter uni-wersalny gdy dotycz sytuacji wszystkich osb objtych t norm po dniu 1 stycznia 2012 r., to nie sposb nie zauway, i z mocy ustawy nowelizuj-cej dos

Numer IV

Documents

Transcript of Numer IV