NR 3180

Redaktor serii: Językoznawstwo Polonistyczne Bożena Witosz

Recenzenci: Mirosław Michalik, Edward Łuczyński

Komitet Redakcyjny • Editorial BoardRedaktor Naczelny • Editor-in-ChiefOlga Przybyla (Uniwersytet Śląski w Katowicach – olga.przybyla@us.edu.pl)

Sekretarz • SecretaryKatarzyna Niesporek (Uniwersytet Śląski w Katowicach – katarzyna.niesporek@us.edu.pl)

Korekta językowa: język angielski • Proofreading: EnglishIzabela Dąbrowska-Hula (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Członkowie • MembersMieczysław Chęciek (Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach), Grażyna Jastrzębowska (Uniwersytet Opolski), Barbara Kasica (Specjalistyczny Ośrodek Diagnozy i Rehabilitacji dla Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu PZG w Katowicach), Tatiana Lewicka (Centralny Szpital Kliniczny SUM im. Kornela Gibińskiego w Katowicach), Agnieszka Myszka (Uniwersytet Rzeszowski), Joanna Siuda (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach)

Rada Naukowa • Editorial CommitteeMarian Kisiel (Uniwersytet Śląski w Katowicach) – Przewodniczący Rady NaukowejPaul Corthals (University College Ghent, Health Care Department, Belgia), Dobrinka Georgiewa (South-West University, Department of Logopedie, Błagojewgrad, Bułgaria), Stanisław Grabias (Uniwersytet Marii Curie--Skłodowskiej w Lublinie), PÉter Lajos (Uniwersytet Eötvös Loránd „Bárczi Gusztáv”, Faculty of Special Educa-tion, Budapeszt, Węgry), Dawid Larysz (Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie. Oddział w Gliwicach), Stanisław Milewski (Uniwersytet Gdański), Grzegorz Opala (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), Danuta Ostaszewska (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Danuta Pluta-Wojciechowska (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Józef Porayski-Pomsta (Uniwersytet Warszawski), Henryk Skarżyński (Światowe Centrum Słuchu. Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu), Aldona Skudrzyk (Uniwersytet Śląski w Kato-wicach), Leszek Szewczyk (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Seyhun Topbas (Anadolu University, Department of Speech and Language Therapy, Turcja), Kateřina Vitaškova (Univerzita Palackèho, Faculty of Education, Ołomuniec, Czechy), Tomasz Woźniak (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie)

Rada Recenzyjna • Reviewers CommitteeJacek Błeszyński (Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu), Paul Corthals (University College Ghent, Health Care Department, Belgia), Ewa Czaplewska (Uniwersytet Gdański), Dobrinka Georgiewa (South-West University, Department of Logopedie, Błagojewgrad, Bułgaria), Grażyna Gunia (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie), Edward Łuczyński (Uniwersytet Gdański), Mirosław Michalik (Uniwersytet Peda-gogiczny im. KEN w Krakowie), Kazimierz Ożóg (Uniwersytet Rzeszowski), Jolanta Panasiuk (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej), Małgorzata Rocławska-Daniluk (Uniwersytet Gdański)

Adres Redakcji:pl. Sejmu Śląskiego 1; 40-032 Katowice, tel. (32) 200-94-36, www.logopedia.us.edu.pl

Publikacja jest dostępna także w wersji internetowej:

Central and Eastern European Online Librarywww.ceeol.com

Spis treści

Wprowadzenie (Olga Przybyla)

Część pierwszaPrace naukowo-badawcze

Logopedia zagraniczna

Paul Corthals:Effects of speaker gender and child age on the prosody of parentese: cross-linguistic evidence

Kristiane M. Van Lierde, Anke Luyten, Kim Bettens, Joseph Buyl, Kevin Goyvaert, Paul Corthals:Metalinguistic awareness of homonymy in children with cleft lip and palate: a pilot study

Logopedia polska

Jacek Jarosław Błeszyński:Podejście pozytywne w diagnozie logopedycznej – problem metatezy

Danuta Pluta-Wojciechowska:Fonem jako prototyp i kategoria radialna. Koncepcja kognitywna

Renata Danel:Rola podniebienia miękkiego w procesie rozwoju techniki wokalnej

Tatiana Lewicka, Daniel Stompel, Iwona Nowakowska-Kempna:Zaburzenia językowe w chorobach neurodegeneracyjnych – aspekty diagnostyczne i terapeutyczne

13

19

31

41

50

76

68

Jolanta Panasiuk:Zespół zamknięcia w diagnozie i terapii logopedycznej

Tatiana Lewicka, Daniel Stompel, Magdalena Boczarska-Jedynak:Aspekty diagnozy i terapii zaburzeń połykania w schorzeniach pozapiramidowych na przykładzie choroby Parkinsona

Dawid Larysz, Konstancja Lubowiecka:Neuropsychologiczne uwarunkowania zespołu Downa

Małgorzata Waryszak:Uwarunkowania wypowiedzi emocjonalnych osób w normie biologicznej i osób z zaburzeniami mowy

Leszek Szewczyk:„Siedzieć jak na tureckim kazaniu”, czyli o trudnym języku kazań

Część drugaStudia z praktyki logopedycznej

Urszula Mirecka:Zaburzenia dyzartryczne w ocenie własnej osób z mózgowym porażeniem dziecię-cym

Agnieszka Hankus, Dawid Larysz:Zaburzenia neurologopedyczne i neurorozwojowe w dyskraniach syndromicznych na przykładzie zespołu Aperta. Przegląd literatury i opis trzech przypadków

Agnieszka Rożek, Dawid Larysz:Zaburzenia czynności językowych w przypadku uszkodzeń prawopółkulowych na przykładzie pacjentów po udarach niedokrwiennych

Elżbieta Maria Minczakiewicz:Muzyka i muzykowanie w pokonywaniu trudności komunikacyjnych i językowych u dzieci z diagnozą autyzmu

Katarzyna Milczanowska:Alalia prolongata czy oligofazja? Problemy diagnozy logopedycznej

Aurelia Malicka:Terapia dziecka z rozszczepem kręgosłupa i wodogłowiem – studium przypadku

Izabela Malicka:Wstępne podsumowanie badań zaburzeń mowy u dzieci w wieku przedszkolnym z dysfunkcją fazy połykania i oddychania

Barbara Sambor:Warunki anatomiczno-czynnościowe narządów mowy studentów wyższych szkół teatralnych

95

115

125

133

143

155

166

182

192

210

228

241

250

Część trzeciaMateriały, pomoce, sprawozdania

Dorota Kamińska:Psychoterapia i socjoterapia w pracy z osobami jąkającymi się

Monika Knychalska-Zbierańska:Afazja – złodziejka słów. Studium przypadku

Mieczysław Chęciek, Olga Przybyla:Kronika splotu jubileuszu studiów logopedycznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowi-cach (1993–2013)

Noty o autorach

261

271

285

293

Contents

Introduction (Olga Przybyla)

Part OneScientific Research

Foreign Speech Therapy

Paul Corthals:Effects of speaker gender and child age on the prosody of parentese: cross-linguistic evidence

Kristiane M. Van Lierde, Anke Luyten, Kim Bettens, Joseph Buyl, Kevin Goyvaert, Paul Corthals:Metalinguistic awareness of homonymy in children with cleft lip and palate: a pilot study

Polish Speech Therapy

Jacek Jarosław Błeszyński:The Problem of Metathesis – Positive Approach in Speech Therapy Diagnosis

Danuta Pluta-Wojciechowska:Phoneme as a prototype and radial category. Cognitive conception

Renata Danel:Role of the velum (soft palate) in process of vocal techniques development

Tatiana Lewicka, Daniel Stompel, Iwona Nowakowska-Kempna:Linguistic disorders in neuro-degenerative diseases – diagnostic and therapeutic aspects

Jolanta Panasiuk:The Locked-in syndrome and logopedic diagnosis and therapy

13

19

31

41

50

68

76

95

Tatiana Lewicka, Daniel Stompel, Magdalena Boczarska-Jedynak:Aspects the diagnosis and the therapy of swallowing in extrapyramidal illnesses on the example of Parkinson disease

Dawid Larysz, Konstancja Lubowiecka:Neuropsychological conditions of Down syndrom

Małgorzata Waryszak:Conditioning emotional statements at people with biological norm and persons with speech disorders

Leszek Szewczyk:“To seat like a lemon” or on a difficult language of sermons

Part TwoResearch Conclusions and Studies on Speech Therapy Activities

Urszula Mirecka:Dysarthric disorders in own evoluation of people with infantile cerebral palsy

Agnieszka Hankus, Dawid Larysz:Neurologopedical and neurodevelopmental disorders in syndromic dyscranias on the example of Apert syndrom. Literature survey and the discription of three cases

Agnieszka Rożek, Dawid Larysz:Disorder of linguistic actions in the case of right cerebral hemisphere damages on the examples of patients after ischaemia apoplexy

Elżbieta Maria Minczakiewicz:Music and music playing in defeating communication and linguistic difficulties at autistic children

Katarzyna Milczanowska:Alalia prolongata or oligophasia? Problems of logopedical diagnosis

Aurelia Malicka:Therapy of a child with rachischisis and hydrocephalus – case study

Izabela Malicka:Preliminary summary of researches dealing with disorders of speech regarding child-ren of pre-school age with the dysfunction of swallowing and breathing

Barbara Sambor:The analysis of anatomical and functional conditions affecting the pronunciation of theatre school students – report from the research

115

125

133

143

155

166

182

192

210

228

241

250

Part ThreeThe Supporting Materials, Didactic Visual Aids and Reports

Dorota Kamińska:Psychotherapy and sociotherapy at work with persons who stammer

Monika Knychalska-Zbierańska:Aphasia – thief of words. Case study

Mieczysław Chęciek, Olga Przybyla:The jubilee chronicle of the Postgraduate Studies of Logopedics of The Silesian Uni-versity in Katowice (1993–2013)

Notes of Contributors

261

271

285

293

Wprowadzenie

Systematyczne studiowanie opisów przypadków, narastające zaburzenia języ-kowe występujące nierzadko przy uogólnionej deterioracji umysłowej stanowią codzienność praktyki logopedycznej. Choć intensyfikacja badań nad diagnostyką schorzeń mózgowych umożliwia szybkie diagnozowanie zmian ogniskowych i zla-teralizowanych zmian zwyrodnieniowych mózgu, to każdorazowo terapeuta mowy i języka staje w obliczu tajemnicy umysłu i stawia sobie za cel odkrywanie tożsa-mości człowieka z barierą w komunikowaniu się. Dążenie do weryfikacji dotych-czasowych osiągnięć naukowo-badawczych logopedii łączy się z poszukiwaniem metodologicznych uzasadnień dla opisu zaburzeń mowy i przekłada na poszuki-wanie konkretnych działań stymulujących rozwój mowy czy też odbudowujących obszary w jej zakresie utracone. Złożony i bogaty kontekst dyscypliny, wciąż nowe wyniki badań zmierzają do rozstrzygania kwestii związanych zarówno z werbal-nym, jak i niewerbalnym porozumiewaniem się, określają programy terapii zabu-rzeń mowy i mobilizują do nieustannej aktywności oraz otwartości na wszystko, co dla człowieka, przez człowieka i z człowiekiem stać się może.

Słowne porozumiewanie się polega na byciu w relacji, wymianie myśli i two-rzeniu wspólnej przestrzeni komunikacji. Warunkiem koniecznym prawidłowej oceny zaburzeń mowy, która z kolei umożliwia trafną diagnozę i pozwala wyznaczyć skuteczną terapię, jest wyodrębnianie odpowiednich kategorii objawów, nierzadko tworzących złożony kliniczny obraz zaburzeń. Zdolność człowieka do porozumie-wania się zajmuje bowiem centralne miejsce w logopedii.

Wyodrębnianie charakterystycznych cech mowy i/lub tworzenie swoistych form jej kształtowania ma swoje źródła. Łączą się one z uszkodzeniami organicznymi, które wywołują nieznaczne objawy, co jest obserwowalne w rozwojowych zabu-rzeniach mózgowych u dzieci, mogą też stanowić o strukturalnych uszkodzeniach, ich lokalizacji i pogłębiających się deficytach.

Wprowadzenie14

Synteza wiedzy medycznej, biologicznej, psychologicznej, lingwistycznej oraz pedagogicznej otwiera nowe perspektywy opisu zaburzeń mowy, przede wszyst-kim zaś profiluje programy ich terapii. Zakres logopedii – rozpatrywanej szeroko jako opis zaburzeń komunikacji językowej, praca nad przełamywaniem zaburzeń oraz działania służące ich zapobieganiu – wyznacza teoretyczno-praktyczny aspekt dyscypliny.

Tematy i treści artykułów trzeciego tomu „Logopedii Silesiany” zarówno wpisują się w podstawowy zakres naukowych dociekań dziedziny, jak i wskazują nowe idee postępowania terapeutycznego. Refleksji naukowej nad istotą złożonych aspektów komunikowania się towarzyszą szczegółowe opisy klinicznych przypadków. Wska-zywanie metodologicznych uzasadnień dla prawideł językowego porozumiewania się oraz analiza zaburzeń komunikacji językowej tworzą przestrzeń nieograniczoną i niezmierzoną, tak jak nieodpoznane pozostają tajniki ludzkiego umysłu. Mimo alternatywnych metod komunikacji, jedynie mowa umożliwia szerokie uczestnic-two w społecznym życiu. Słowo „wyzwala człowieka od kontaktów z grupą bezpo-średnią i pozwala na kontakt pośredni: dopuszcza interakcję osób w różnym czasie i w odległej przestrzeni. Łamiąc w ten sposób najbardziej rygorystyczne ogranicze-nia, ograniczenia czasowo-przestrzenne, jakim bezwarunkowo podlega interakcja niejęzykowa”1. Badaczom „Logopedii Silesiany” nieustannie przyświeca myśl, że człowiekowi, jako istocie społecznej, niezbędne do aktywnego życia jest dążenie do interpersonalnych kontaktów. Dopiero bowiem wchodząc w interakcje, jednostka zdobywa wiedzę, kształtuje osobowość i buduje przestrzeń własnej aktywności2.

Zarówno kształtowanie mowy wewnętrznej, jak i jej porządkowanie determi-nuje właściwy przebieg procesów realizacyjnych mowy. Powiązanie harmonii myśli i mowy w kontekście biologicznych uwarunkowań określa komunikację. Obserwa-cja procesów realizacyjnych mowy stanowi dla logopedii przestrzeń, którą badacze w rozmaitych układach przedstawiają, chcąc znaleźć sposoby jej uaktywniania, a nierzadko odzyskiwania na wszystkich poziomach.

Autorzy trzeciego tomu „Logopedii Silesiany” łączą się w idei rozpoznawania natury zaburzeń mowy i dążą do opisywania mowy zarówno w jej specyficznych, jak i niespecyficznych kontekstach.

* * *

Artykuły zgromadzone w tomie zawierają wiele cennych teoretycznych wnio-sków i praktycznych rozwiązań, które ułożono w całość składającą się z  trzech zasadniczych części.

W podrozdziale Logopedia zagraniczna, otwierającym pierwszą część zatytuło-waną Prace naukowo-badawcze, zamieszczono dwa artykuły. Pierwszy tekst autor-

1 S. Grabias: Język w  zachowaniach społecznych. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej 2004.

2 Ibidem, s. 258.

Wprowadzenie 15

stwa Paula Corthalsa, profesora psychologii klinicznej, koncentruje się na klinicz-nych i logopedycznych problemach kształtowania się mowy, przede wszystkim z perspektywy akustyki. Na podstawie przeprowadzonych badań autor podkreśla rolę suprasegmentalnej prozodii, która ułatwia naukę języka. Ta „pouczająca pro-zodia” jest porównywana w języku angielskim i holenderskim. Zostały szczegóło-wo określone różnice w prozodii pomiędzy próbkami mowy kierowanej do dziecka i mowy kierowanej do dorosłych. Wykonano analizę ANCOVA, traktując parametry prozodii jako zmienne zależne, z kolei płeć dorosłych oraz język – jako stałe, a wiek dziecka – jako zmienną towarzyszącą. Hipoteza zakłada, że ton głosu jest używa-ny jako parajęzykowa cecha adresowana do młodszych niemowląt, a niższe tempo mówienia – do starszych dzieci, które zaczynają rozumieć komunikaty werbalne.

Kolejny artykuł, którego autorami są Kristiane M. Van Lierde, Anke Luyten, Kim Bettens, Joseph Buyl, Kevin Goyvaert, Paul Corthals, zawiera ocenę metaję-zykowej świadomości homonimii wśród dzieci z rozszczepem wargi i podniebie-nia. Autorzy prezentują zestawienie wyników językowej świadomości homonimii ze zdolnościami ekspresji i odbioru mowy. Wskazują, że wczesna ocena i leczenie dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia zapobiega opóźnieniom oraz eliminuje problemy w nauce. Badaniami objęto 13 dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, w średnim wieku 10,9 (przedział od 9,5 do 12 lat). U niektórych spośród badanych z rozszczepem wargi i podniebienia pojawiły się specyficzne problemy z metaję-zykowym uczeniem się, mające związek albo nie z problemami z rozumowaniem przez wnioskowanie i zdolnością do rozumienia na poziomie zdania.

Podrozdział drugi – Logopedia polska – obejmuje zagadnienia dotyczące zarów-no teoretycznej myśli, jak i  strategii badawczo-metodyczno-organizacyjnych, łączące tradycje dyscypliny, a zarazem otwierające przed nią nowe perspektywy badawcze. Autorzy podkreślają znaczenie pozytywnego podejścia w diagnozie logo-pedycznej (Jacek Jarosław Błeszyński), przedstawiają zagadnienia dotyczące fonemu jako prototypu i kategorii radialnej (Danuta Pluta-Wojciechowska) oraz omawia-ją rolę podniebienia miękkiego w emisji głosu (Renata Danel). Część opracowań dotyczy patomechanizmów doprowadzających do uszkodzenia głębokich struktur mózgu, m.in. prezentowane są zagadnienia diagnozy i terapii w chorobach neuro-degeneracyjnych (Tatiana Lewicka, Daniel Stompel, Iwona Nowakowska-Kempna, Magdalena Boczarska-Jedynak) oraz w  zespole zamknięcia (Jolanta Panasiuk). W polu zainteresowań znalazły się także zagadnienia z obszaru neuropsychologii (Dawid Larysz, Konstancja Lubowiecka; Małgorzata Waryszak). Warto zauważyć, że w tomie zamieszczone zostały także artykuły z szeroko rozumianej kultury języ-ka. Podjęto bowiem kwestie relacji między językiem używanym a  rozumianym przez słuchaczy osadzonym w teologicznej przestrzeni. Nie było do tej pory prac, w których język kazań, homilii znalazł interpretację w jego normatywno-logope-dyczno-dydaktycznej formie (Leszek Szewczyk).

Część druga – zatytułowana Studia z praktyki logopedycznej – została pomy-ślana jako zbiór artykułów przydatnych logopedzie w  jego zawodowej praktyce.

Wprowadzenie16

Zaprezentowane szkice łączą różne koncepcje na temat postępowania diagnostycz-nego i terapeutycznego, wypływające z praktycznych doświadczeń, podbudowane niezbędną teoretyczną wiedzą z  zakresu logopedii (artykuły: Urszuli Mireckiej, Agnieszki Hankus, Agnieszki Rożek, Dawida Larysza, Elżbiety Minczakiewicz, Katarzyny Milczanowskiej oraz Aurelii Malickiej); w analizie zaburzeń ustnej fazy połykania i oddychania u dzieci w wieku przedszkolnym (Izabela Malicka); w oce-nie warunków anatomiczno-czynnościowych, mających wpływ na wymowę stu-dentów wyższych szkół teatralnych (Barbara Sambor).

W ostatniej, trzeciej części tomu, obejmującej Materiały, pomoce i sprawozdania, zamieszczone zostały propozycje metodyczne przydatne w codziennej logopedycz-nej praktyce (Dorota Kamińska, Monika Knychalska). Znalazła się tu również Kro-nika splotu jubileuszu studiów logopedycznych Uniwersytetu Śląskiego (1993–2013).

* * *

Poszukując odpowiedzi na pytania dotyczące etiologii zaburzeń mowy, ich patomechanizmu i symptomatyki, prezentujemy procedury terapeutyczne, umożli-wiające mobilizowanie pacjenta do komunikowania się i aktywnego uczestniczenia w relacjach interpersonalnych.

Składając na ręce Czytelników trzeci już tom „Logopedii Silesiany”, mamy nadzieję spotkać się z Państwa życzliwym przyjęciem. Dziękuję autorom i recen-zentom za ich cenny wkład w powstanie tomu.

Olga Przybyla

Noty o autorach

Kim Bettens, zawodowo związana z Departamentem Otolaryngologii, Logopedii i Au-diologii Ghent University w Belgii. Główny kierunek jej zainteresowań obejmuje problemy z metajęzykowym uczeniem się, m.in. badanie współzależności pomiędzy problemami z rozumowaniem przez wnioskowanie i zdolnością do rozumienia na poziomie zdania, oraz zagadnienia nabywania mowy, a także programowania wczesnych etapów rozwoju językowego u dzieci.

Jacek Jarosław Błeszyński, prof. UMK dr hab., pedagog i logopeda, kierownik Za-kładu Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jego zaintereso-wania naukowe koncentrują się na problematyce diagnozy i terapii logopedycznej dzieci ze spektrum autyzmu, a także komunikacji osób z obniżoną normą intelektualną. W swoim do-robku ma cztery monografie i kilkadziesiąt artykułów opublikowanych w Polsce i za granicą.

Magdalena Boczarska-Jedynak, specjalista neurolog, wieloletni asystent Kliniki Neurologii Wieku Podeszłego, a następnie Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Kli-nicznego im. Profesora K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (2002‒2013). Obecnie dyrektor medyczny Śląskiego Centrum Opieki Długoterminowej i Rehabilitacji „Ad Finem” w Czernichowie. Prowadzi zlokalizowany tam Ośrodek Lecze-nia Choroby Parkinsona. Jest jednym z nielicznych specjalistów z zakresu tzw. movement disorders (zaburzeń ruchowych) i zaburzeń snu. Jej zainteresowania naukowe i działalność kliniczna obejmują: kompleksowe i nowoczesne leczenie choroby Parkinsona, w tym kwa-lifikację i prowadzenie chorych po zabiegu głębokiej stymulacji mózgu (DBS) i stymulacji rdzenia kręgowego (SCS), a także diagnostykę i leczenie chorych z drżeniem o innej etio-logii, zaburzeniami chodu, ruchami mimowolnymi (pląsawice, tiki), zaburzeniami pamięci (choroba Alzheimera i inne zespoły otępienne) a zespołami bólowymi. Jest współautorką kilkudziestu prac naukowych, publikowanych w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych, kilku rozdziałów książkowych oraz licznych doniesień zjazdowych. Była uczest-nikiem wielu konferencji i warsztatów naukowo-szkoleniowych. Jako konsultant w zakresie głębokiej stymulacji mózgu współpracuje z ośrodkami klinicznymi.

Noty o autorach294

Joseph Buyl, zawodowo związany z Departamentem Otolaryngologii, Logopedii i Audio-logii Ghent University w Belgii. Jego zainteresowania naukowe dotyczą akustyki i zagadnień nabywania mowy oraz programowania wczesnych etapów rozwoju językowego u dzieci.

Mieczysław Chęciek, dr nauk humanistycznych, pedagog, neurologopeda, nauczyciel akademicki. Autor Zmodyfikowanego Programu Psychofizjologicnej Terapii Jąkających się, opracowanego na podstawie wieloletnich doświadczeń w pracy terapeutycznej z jąkającymi się oraz wiedzy i umiejętności zdobytych w czasie licznych szkoleń i staży u uznanych spe-cjalistów, m.in. w zakresie terapii jąkania i zaburzeń głosu w ośrodkach logopedyczno-fonia-trycznych w Berlinie Zachodnim, Monachium, Londynie, Oksfordzie. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się na problematyce klinicznych i logopedycznych zagadnień niepłyn-ności mowy (opublikował kilkadziesiąt opracowań na temat różnych aspektów jąkania). Jest zasłużonym działaczem Polskiego Towarzystawa Logopedycznego, wieloletnim zastępcą przewodniczącego ZG PTL oraz wieloletnim przewodniczącym SO PTL.

Paul Corthals, prof. dr hab., psycholog kliniczny. Jest kierownikiem Faculty of Educa-tion, Health & Social Work, University College Ghent w Belgii oraz szefem Departamentu Otolaryngologii, Logopedii i Audiologii Uniwersytetu w Gandawie. Jego główne zaintereso-wania badawcze koncentrują się na klinicznych i logopedycznych problemach kształowania się mowy, przede wszystkim z perspektywy akustyki. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji o zasięgu krajowym oraz międzynarodowym.

Renata Danel, dr hab., wokalistka, kompozytorka, autorka tekstów, pedagog, absolwentka Wydziału Jazzu i Muzyki Rozrywkowej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach oraz wieloletni jej pedagog. Jako pierwsza w Polsce napisała dysertację dok-torską z piosenki i jako pierwsza w Polsce uzyskała tytuł doktora habilitowanego z domeny wokalistyki rozrywkowej. Jest autorką nowatorskiej metody stymulacji podniebienia mięk-kiego w procesie kształcenia głosu wokalisty, którą w formie książkowej wydała Biblioteka Śląska. Laureatka prestiżowych nagród na krajowych i międzynarodowych festiwalach pio-senki. Uczestniczka licznych konferencji naukowych, autorka wielu wykładów, referatów i warsztatów wokalnych. Od 2010 roku dyrektor i twórca Studia Wokalistyki Estradowej (swe.katowice.pl) – jedynego o tak zdefiniowanej ofercie dydaktycznej projektu w Polsce, gdzie kształcą się adepci sztuki wokalnej w AM w Katowicach.

Kevin Goyvaert, zawodowo związany z Departamentem Otolaryngologii, Logopedii i Audiologii Ghent University w Belgii. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się na akustyce mowy i zagadnieniach nabywania mowy oraz programowaniu wczesnych etapów rozwoju językowego u dzieci.

Agnieszka Hankus, mgr biologii, logopeda, neurologopeda, glottodydaktyk, biotechno-log. Zajmuje się diagnozą oraz terapią neurologopedyczną pacjentów z kraniosynostozami, dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego i chorobami genetycznymi w Centrum Le-czenia Zaburzeń Ośrodkowego Układu Nerwowego i Wspierania Rozwoju Dzieci „Kan-gur” w Sosnowcu oraz w Przedszkolu nr 43 w Sosnowcu. Jest wykładowcą Uniwersytetu Śląskiego. Współpracuje z Polskim Towarzystwem Konsultantów i Doradców Laktacyjnych.

Noty o autorach 295

Prowadzi również terapię opóźnionego rozwoju mowy, dyslalii, zaburzeń centralnego prze-twarzania słuchowego, afazji. Zgłębia problemy onkologopedii.

Dorota Kamińska, mgr pedagogiki, neurologopeda. Członek Polskiego Towarzystwa Logopedycznego (Srebrny Certyfikat PTL). Certyfikowany trener programu TOCfE (Theory of Constraints for Education); terapeuta mowy podczas specjalistycznych turnusów tera-peutycznych dla osób jąkających się organizowanych przez Specjalistyczne Centrum Tera-pii Jąkania w Wodzisławiu Śląskim; konsultant ds. wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej w MSCDN Wydział w Ciechanowie. Autorka publikacji logopedycznych z zakresu jąkania, m.in.: Wspomaganie płynności mowy dziecka – profilaktyka, diagnoza i te-rapia jąkania wczesnodziecięcego (Kraków 2006), Jąkanie – „przywilej” królów? Szczęściem jest, gdy nasze myśli mogą stać się słowami – czyli słów kilka o jąkaniu („Emocje” 2011, nr 2 i 3), Efektywność terapii osób jąkających się uczestniczących w specjalistycznych turnusach terapeutycznych („Forum Logopedyczne”, nr 15), Dlaczego dziecko się jąka? – wspomaganie płynności mowy małego dziecka („Bliżej Przedszkola” 2007, nr 11), a także edukacyjnych, m.in.: Jak bawić się i uczyć z pasją? zastosowanie narzędzi TOC w pracy z dzieckiem – mini poradnik jak wychować dziecko twórcze, optymistyczne i ciekawe świata (Kraków 2012).

Monika Knychalska-Zbierańska, mgr pedagogiki o specjalności opiekuńczo-wy-chowawczej. Ukończyła studia podyplomowe z zakresu logopedii i neurologopedii na Uni-wersytecie Śląskim w Katowicach. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Logopedycznego. Ma certyfikat jako instruktor masażu Shantala. Na co dzień pracuje jako audioprotetyk.

Dawid Larysz, doc. dr hab. nauk medycznych, absolwent Wydziału Lekarskiego Ślą-skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach i Uniwersytetu Opolskiego, specjalista neuro chirurgii, psycholog. Doświadczony nauczyciel akademicki (wykładowca Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytetu Śląskiego). Pracuje w Centrum Onkologii – In-stytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie. Oddział Gliwice oraz w Klinice Neurochirurgii ŚUM w Katowicach i w Oddziale Neurochirurgii Dziecięcej Górnośląskiego Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II w Katowicach. Kieruje Centrum Leczenia Zaburzeń Ośrodkowego Układu Nerwowego i Wspierania Rozwoju Dzieci „Kangur”. Pełni funkcję wiceprzewodni-czącego Specjalistycznego Koła Przyjaciół Dzieci z Dyskraniami. Jest autorem i współauto-rem 34 artykułów w recenzowanych czasopismach o zasięgu międzynarodowym, autorem 5 rozdziałów w podręcznikach, współautorem i współredaktorem naukowym podręcznika Neurologopedia dziecięca w teorii i praktyce. Ma w swoim dorobku ponad 120 wystąpień na konferencjach w kraju i za granicą. Obszarem jego zainteresowań naukowych są: diagno-styka i terapia zaburzeń neuropsychologicznych u dzieci i dorosłych oraz nowoczesne me-tody planowania 3D zabiegów neurochirurgicznych w wirtualnej rzeczywistości, badania jakości życia dzieci HR-QOL leczonych neurochirurgicznie.

Tatiana Lewicka, mgr pedagogiki, specjalista neurologopeda. Od wielu lat zajmuje się problematyką schorzeń ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz konsek-wencjami ich uszkodzenia. Jest autorką publikacji i wielu szkoleń z tego zakresu. Główny kierunek jej zainteresowań obejmuje dysfagię neurogenną. Zawodowo związana jest z Ka-tedrą i Kliniką Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego im. Profesora Kornela Gibiń-

Noty o autorach296

skiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Wykłada na Podyplomowych Studiach Kwalifikacyjnych Logopedii i Medialnej Emisji Głosu.

Kristiane M.  Van Lierde, zawodowo związana z Departamentem Otolaryngologii, Logopedii i Audiologii Ghent University w Belgii. W kręgu jej zainteresowań naukowych mieszczą się zagadnienia akustyki mowy oraz nabywania mowy, a także programowanie wczesnych etapów rozwoju językowego u dzieci.

Konstancja Lubowiecka, mgr filologii polskiej, o specjalności nauczycielskiej. Ukoń-czyła studia podyplomowe z zakresu logopedii i neurologopedii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. W kręgu jej zainteresowań znajduje się praca z dziećmi upośledzonymi umysłowo, zwłaszcza z zespołem Downa, a także wspomaganie dzieci w zakresie wczesnej interwencji.

Anke Luyten, Departament Otolaryngologii, Logopedii i Audiologii Ghent University w Belgii. Główny kierunek jej zainteresowań obejmuje problemy z metajęzykowym ucze-niem się, m.in. badanie współzależności pomiędzy problemami z rozumowaniem przez wnioskowanie i zdolnością do rozumienia na poziomie zdania, a także zagadnienia naby-wania mowy oraz programowanie wczesnych etapów rozwoju językowego u dzieci.

Aurelia Malicka, jest doktorantką w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego, członkiem Rady Programowej Fundacji SPINA, autorką artykułów na temat mowy dzieci z rozszczepem kręgosłupa i wodogłowiem. Ukończyła Studia Podyplomowe Kwalifikacyjne Logopedii i Medialnej Emisji Głosu na Uniwersytecie Śląskim. Pracuje jako neurologopeda w Samodzielnym Ośrodku Rehabilitacyjno-Oświatowym dla Dzieci Niepełnosprawnych Centrum Rozwoju Dziecka w Katowicach. Prowadzi indywidualną terapię logopedyczną oraz grupowe zajęcia z logorytmiki.

Izabela Malicka, mgr, logopeda, ukończyła podyplomowe studia w zakresie logope-dii na Uniwersytecie Pedagogicznym im. KEN w Krakowie. Pracuje w The International School of Kraków oraz w Przedszkolu „Bajkowa Kraina” w Krakowie. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się głównie na problemach dzieci i dorosłych z różnymi zaburze-niami w komunikowaniu się językowym. Obejmują zagadnienia związane z zaburzeniami rozwoju mowy u dzieci oraz wczesnej interwencji terapeutycznej. Aktywnie uczestniczyła w wielu logopedycznych konferencjach naukowych.

Katarzyna Milczanowska, absolwentka logopedii z audiologią Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Aktywna członkini Naukowego Koła Logopedów i Au-diologów UMCS, przewodnicząca sekcji neurologopedycznej NKLiA UMCS. Pracowała w Oddziale Neurologicznej Rehabilitacji Dziecięcej w Dziecięcym Szpitalu Klinicznym im. prof. Józefa Gębali w Lublinie, gdzie zdobywała doświadczenie i poszerzała wiedzę z za-kresu neurologopedii i wczesnej interwencji logopedycznej. Obecnie współpracuje z Wo-jewódzkim Szpitalem Specjalistycznym nr 1 im. Fryderyka Chopina w Rzeszowie, gdzie prowadzi zajęcia z wczesnej interwencji logopedycznej oraz konsultacje dla rodziców z za-

Noty o autorach 297

kresu trudności orofacjalnych związanych z pobieraniem pokarmów u noworodków. Jej za-interesowania naukowe związane są z zaburzeniami rozwoju mowy, dysfagią oraz wczesną interwencją logopedyczną w przypadku dzieci wcześnie urodzonych i dzieci z obciążonym wywiadem okołoporodowym.

Elżbieta M.  Minczakiewicz, dr nauk humanistycznych, długoletni nauczyciel aka-demicki, pedagog specjalny, neurologopeda, oligofrenologopeda, muzyk, nauczyciel tera-peuta, terapeuta osób po zabiegu laryngektomii, wolontariusz w hospicjum. Jest autorką wielu książek z zakresu rozwijania i korekty mowy u dzieci i dorosłych, wspomagania roz-woju dzieci i wychowania młodzieży niepełnosprawnej (przede wszystkim osób z zespołem Dow na, autyzmem oraz osób z chorobą Alzheimera, chorobą Parkinsona i osób laryngekto-mowanych), a także artykułów, esejów i rozprawek w języku polskim, angielskim, czeskim, niemieckim, rosyjskim i słowackim. Należy do wielu towarzystw naukowych i społecz-nych, m.in.: Polskiego Towarzystwa Logopedycznego (PTL), Polskiego Zespołu do Badań Naukowych nad Upośledzeniem Umysłowym, Międzynarodowej Akademii Rehabilitacji Rozwojowej w Monachium i Polskiego Stowarzyszenia Montessori (AMI), Polskiego Stowa-rzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Polskiego Towarzystwa do Walki z Kalectwem (PTWK), Polskiego Towarzystwa Laryngektomowanych, Polskiego Towarzy-stwa Psychologicznego, Towarzystwa Kultury Języka, Stowarzyszenia Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa „Bardziej Kochani”.

Urszula Mirecka, dr nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, psycholog, lo-gopeda, adiunkt w Zakładzie Logopedii i Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej w Lublinie. Jej zainteresowania naukowe obejmują: komunikację (werbalną oraz niewerbalną) i jej zaburzenia, dyzartrię w mózgowym porażeniu dziecięcym, grafomo-torykę i jej zaburzenia. Jest autorką publikacji o charakterze monograficznym: Komunika-cja w sytuacji hipnozy (Lublin 2008); Grafomotoryka u dzieci w wieku 7–13 lat (Lublin 2012 [współautor: A. Domagała]); Dyzartria w mózgowym porażeniu dziecięcym (Lublin 2013).

Iwona Nowakowska-Kempna, prof. zw. dr hab., językoznawca i pedagog Akademii Ignatianum w Krakowie. Wieloletni pracownik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, za-łożycielka Studiów Podyplomowych Logopedii z Terapią Pedagogiczną i Glottodydaktyką UŚ. Jej zainteresowania naukowe zwrócone są w stronę kognitywizmu. W swoim dorobku ma kilkadziesiąt publikacji wydanych w Polsce i za granicą.

Jolanta Panasiuk, dr hab., pracuje w Zakładzie Logopedii i Językoznawstwa Stosowa-nego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Prowadzi badania naukowe z za-kresu teorii komunikacji, tekstologii i neurologopedii. Jest autorką ponad 140 publikacji naukowych, w tym standardów postępowania logopedycznego w przypadkach afazji, pra-gnozji, alalii i niedokształcenia mowy o typie afazji. Jest specjalistą z zakresu diagnozy i te-rapii zaburzeń mowy u dzieci i dorosłych chorych neurologicznie, ekspertem w dziedzinie afazjologii. Pełniła funkcje Sekretarza Polskiego Towarzystwa Logopedycznego i konsultanta krajowego w dziedzinie neurologopedii.

Noty o autorach298

Danuta Pluta-Wojciechowska, prof. UŚ dr hab., pracownik Zakładu Socjolingwi-styki i Społecznych Praktyk Komunikowania Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a także czynny logopeda, pracujący w poradni logopedycznej Zakładu Ortodoncji Katedry Stoma-tologii Wieku Rozwojowego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Jej zain-teresowania naukowe koncentrują się na problematyce diagnozy i terapii logopedycznej dzieci z wadami twarzoczaszki, w tym wczesnej interwencji, rozwoju czynności przestrzeni orofacjalnej, patofonetyki, a także zaburzeń wymowy w kontekście logopedii artystycznej. Jest redaktorem naczelnym czasopisma „Forum Logopedyczne”. Od 2007 roku jako czło-nek wchodzi w skład Komisji Rozwoju i Zaburzeń Mowy Komitetu Językoznawstwa PAN. W 2009 roku została powołana do Komisji ds. Neurologopedii, funkcjonującej przy Mini-sterstwie Zdrowia. Od wielu lat jest działaczem Polskiego Towarzystwa Logopedycznego, obecnie pełni funkcję zastępcy przewodniczącego ZG PTL. W swoim dorobku ma trzy mo-nografie i ponad pięćdziesiąt artykułów opublikowanych w Polsce i za granicą.

Olga Przybyla, dr nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, filolog, logopeda, terapeuta integracji sensorycznej, adiunkt w KDJiLP na Wydziale Filologicznym Uniwersy-tetu Śląskiego w Katowicach, kierownik Centrum Logopedii i Audiodeskrypcji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, kierownik Studiów Podyplomowych Kwalifikacyjnych Logopedii i Medialnej Emisji Głosu. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się na problemach prag-malingwistyki, dydaktyki języka, neurolingwistyki, w tym specyficznych i niespecyficznych zaburzeń mowy i rozwoju języka, diagnozy i terapii logopedycznej z elementami integracji sensorycznej oraz surdologopedii (szczególnie diagnozy i terapii osób z APD). Jest autorką kilkudziesięciu publikacji z zakresu językoznawstwa, edukacji polonistycznej oraz logopedii, w tym monografii Akty mowy w języku nauczyciela (Katowice 2004), redaktorem „Logopedii Silesiany”. W latach 2003–2010 pełniła funkcję naukowego opiekuna Polonistycznego Koła Młodych Dydaktyków. Jest członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Logo-pedycznego w Lublinie, konsultantem merytorycznym Podyplomowych Studiów Logope-dii Uniwersytetu Rzeszowskiego, pełniła również funkcję koordynatora projektu NetQues w Polsce w ramach Network for TuningStandards&Quality of Educ. progs. for SLT in Eu-rope, którego partnerem był Uniwersytet Śląski w Katowicach.

Agnieszka Rożek, mgr filologii klasycznej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego, absolwentka Studiów Podyplomowych Kwalifikacyjnych Logopedii i Medialnej Emisji Głosu, specjalność: logopedia i neurologopedia. Zajmuje się diagnozą oraz terapią neurologopedyczną pacjentów z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego w Centrum Leczenia Zaburzeń Ośrodkowego Układu Nerwowego i Wspierania Rozwoju Dzieci „Kan-gur” w Sosnowcu oraz na Oddziale Neurochirurgicznym Centralnego Szpitala Klinicznego w Katowicach. Prowadzi również terapię opóźnionego rozwoju mowy, dyslalii oraz zaburzeń centralnego przetwarzania słuchowego.

Barbara Sambor, mgr sztuki, aktorka, logopeda medialny, neurologopeda, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. L. Solskiego w Krakowie. Absolwentka pody-plomowych studiów w zakresie logopedii i neurologopedii Uniwersytetu Śląskiego w Ka-towicach. Zajmuje się terapią wad wymowy u osób posługujących się zawodowo głosem: aktorów, lektorów, dziennikarzy.

Noty o autorach 299

Daniel Stompel, absolwent Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, od 2008 roku wykładowca Katedry Anatomii Prawidłowej na tym Wydziale. W latach 2009–2014 realizował program specjalizacji z neurologii w ramach rezydentury w Klinice Neurologii ŚUM w Katowicach. Obecnie jest lekarzem w Śląskim Centrum Opieki Długoterminowej i Rehabilitacji „Ad Finem” w Czernichowie.

Leszek Szewczyk, dr hab. nauk teologicznych w zakresie homiletyki, prezbiter archidie-cezji katowickiej, dyplomowany logopeda. Jest adiunktem w Zakładzie Liturgiki i Homile-tyki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W swym dorobku ma m.in. publikacje: Recepcja liturgicznego wymiaru homilii. Studium homiletyczne w świetle przepowiadania kapłanów archidiecezji katowickiej w latach 1972–1999 (Katowice 2003); Od-nowa przepowiadania słowa Bożego w (archi)diecezji katowickiej po Soborze Watykańskim II. Studium homiletyczne (Katowice 2009).

Małgorzata Waryszak, absolwentka studiów magisterskich na kierunku logopedia z audiologią, a obecnie doktorantka w Zakładzie Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Ukończyła Studium Obiektywnych Badań Słuchu w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie. Od listopada 2013 roku jest przewodniczącą Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Logopedycznego. Jej zainteresowania naukowe dotyczą zastosowania obiektywnych metod analizy sygnałów biologicznych w logopedii i audiologii. Dotychczasowe prace badawcze poruszały zagad-nienia z zakresu fonetyki akustycznej i prozodii mowy, a także dotyczyły możliwości języ-kowo-komunikacyjnych osób z niedosłuchem.

RedaktorOlga Nowak

Projekt okładki, strony tytułowej i stron działowychPaulina Dubiel

Redaktor technicznyMałgorzata Pleśniar

KorektorLidia Szumigała

ŁamanieBeata Klyta

Copyright © 2014 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISSN 2300-5246(wersja drukowana)ISSN 2391-4297

(wersja elektroniczna)

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Nakład: 120 + 50 egz. Ark. druk. 18,75Ark. wyd. 24,0 Papier offset. kl. III, 90 g

Cena 36 zł (+ VAT)Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.

ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław