CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 (186-187) 2009 19

NAUKA I PRAKTYKA

NOWY PANDEMICZNY WIRUS GRYPYA(H1N1) LUB S-OIV

New pandemic virus A(H1N1) or S-OIV

Streszczenie. Badacze staraj¹ siê poznaæ ewolucjê i rozprzestrzenianie siê nowegowirusa A (H1N1) lub S-OIV, który zosta³ klinicznie rozpoznany w kwietniu 2009 r.i nazwany gryp¹ meksykañsk¹ lub gryp¹ œwiñsk¹, która przenosi siê na cz³owieka.W koñcu kwietnia przedstawiciele Œwiatowej Organizacji Zdrowia w Szwajcariioraz Oœrodków Kontroli i Zapobiegania Chorobom w USA (Centers for Disease Controland Prevention – CDC) og³osili wybuch œwiatowej pandemii grypy. W wyniku tego WHOpodnios³a alert do „fazy 5” lub, jeœli zajdzie potrzeba, do fazy 6, która stanowi sygna³,¿e grypa mo¿e osi¹gn¹æ stan pandemii na œwiecie. W koñcu kwietnia rz¹dy pañstwœwiata podnios³y poziomy bezpieczeñstwa do mo¿liwego przeniesienia siê pandemii.W tym samym czasie wielu badaczy uzgodni³o, ¿e grypa ma charakter „epidemiczny”,który do 6 maja sta³ siê „ekstremalnie s³abym”, o œmiertelnoœci mniejszej ni¿ poprzedniepandemie (œmiertelnoœæ mniejsza ni¿ w sezonowej grypie). Niemniej ka¿da epidemiagrypy wywodz¹cej siê od zwierz¹t, choæ klinicznie rozpoznana jako „³agodna”, jestepidemiologicznie i klinicznie niebezpieczna dla cz³owieka. Genetyka wirusa okaza³a siêna tyle nowa, ¿e ludzie nie maj¹ odpornoœci na walkê z gryp¹. Dostêpne obecnieszczepionki, które niszcz¹ wirusy A(H1N1), nie daj¹ jakiegokolwiek zabezpieczenia. WHOzaleca œrodki przeciwwirusowe oseltamivir (Tamiflu) i zanamivir (Relenza).

S³owa kluczowe: grypa meksykañska, grypa œwiñska, oseltamivir (Tamiflu), wirus A(H1N1),wirus S-OIV, zanamivir (Relenza).

Summary. Researchers are scrambling to study the evolution and spread of the novelvirus A(H1N1) or S-OIV, that was clinically identified in April 2009, and is commonlyreferred to as Mexican or swine influenza whose leap to humans. By late April, officialsfrom the U.N.’s World Health Organization (WHO), based in Switzerland, and theCenters for Disease Control and Prevention (CDC) in the U.S., were expressing seriousconcern about the flu outbreak, worried that it might become a worldwide flupandemic. As a result, WHO raised its alert level to „Phase 5” out of 6 possible, which itdefines as a „signal that a pandemic is imminent”. By the end of April 2009,governments across the world had taken emergency measures to slow the transmissionof a possible pandemic. At the same time, however, many scientists were reachinga consensus that the „epidemic” which until May 6 was so far relatively „extremely mild”and believed that it could be less fatal than previous pandemics (The mortality is lesseras in seasonal influenza). However, human infections with influenza viruses of animalorigin, even those that appear to be clinically mild, warrant a thorough public healthinvestigation to assess the epidemiologic and clinical risk to humans. The genetics of thevirus are so novel that humans are unlikely to have much immunity to it. The currentseasonal flu vaccine, which targets a different A(H1N1) strain, also isn’t likely to offerany protection. The WHO has recommended treatment with the influenza drugsoseltamivir (Tamiflu) and zanamivir (Relenza).

Keywords: mexican flu, swine flu, Oseltamivir (Tamiflu), virus A(H1N1), virus S-OIV,Zanamivir (Relenza).

prof. dr hab. S³awomir LIPSKI

Rada Naukowa „Czasopisma Aptekarskiego”e-mail: slipski@op.pl

➤

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 (186-187) 200920

???NAUKA I PRAKTYKA

➤ Zaczê³o siê w po³owie marca tego rokuw Meksyku na farmie La Gwardia, kiedyw³adze przes³a³y próbki pobrane od pa-cjenta do Kanadyjskiej Agencji Zdrowia.Gdy grypa pojawi³a siê w Kalifornii,23 kwietnia Oœrodki Kontroli i Zapobiega-nia Chorób (Centers for Disease Controland Prevention – CDC), które s¹ agendamiMinisterstwa Zdrowia i S³u¿b Zabezpie-czenia Ludnoœci USA (United States De-partment of Health and Human Services –HHS), og³osi³y pojawienie siê nowego typuwirusa grypy A(H1N1). Jak okreœlili po-cz¹tkowo niektórzy uczeni: „geny, którenie wiadomo, sk¹d siê wziê³y” [4].

Obecnie wiadomo, ¿e wirus A oznaczasiê stosownie do dwóch bia³ek stwierdzo-nych na powierzchni wirusa: hemaglutyni-ny (H) i nauraminidazy (N). Struktura tychbia³ek zmienia siê ze wraz ze szczepemdziêki mutacjom genomu wirusa.

CDC sklasyfikowa³ 4 segmenty RNA ge-nomu wirusa grypy A(H1N1) sk³adaj¹cesiê na zaka¿enie: jeden endemiczny dlacz³owieka, jeden endemiczny dla pó³noc-noamerykañskich i meksykañskich ptakóworaz dwa endemiczne geny H3N2 wirusaœwiñskiego pochodzenia amerykañskiegoi euroazjatyckiego (Butler 2009). Wirus tenoznaczono jako S-OIV. Wielu badaczy do-sz³o jednak do wniosku, ¿e wszystkie 4 czê-œci genomu pochodz¹ od œwiñ.

Wiadomoœæ o pandemii grypy umocni³ypodjête 25 i 29 kwietnia br. kolejne pod-wy¿szanie przez Œwiatow¹ OrganizacjêZdrowia z siedzib¹ w Genewie i CDC stop-nia alarmu przeciwpandemicznego z 3. do4. a potem do 5. w skali szeœciostopniowej(1. ¿aden zwierzêcy wirus nie wywo³uje gry-py u ludzi; 2. zwierzêcy wirus grypy wywo-³uje pojedyncze zaka¿enia ludzi; 3. zwie-rzêcy lub zwierzêco-ludzki wirus grypyw sporadycznych przypadkach wywo³ujegrypê u ma³ych grup ludzi, nie przenosi siêmiêdzy ludŸmi, zatem nie powoduje zagro-¿enia rozprzestrzenienia siê grypy; 4. zwie-rzêcy wirus lub wirus grypy zwierzêco-ludz-ki ³atwo przenosi siê ze zwierz¹t na ludzii miêdzy ludŸmi i powoduje potwierdzonerozprzestrzenienie siê grypy; 5. miêdzy-

ludzkie rozprzestrzenienie siê grypy co naj-mniej w dwóch krajach potwierdzonychprzez WHO; 6. miêdzyludzkie rozprze-strzenienie siê grypy w wielu krajach i re-gionach potwierdzone przez WHO, pan-demia; okres popandemiczny: zaka¿eniagryp¹ powracaj¹ do wartoœci charaktery-stycznych dla okresów sezonowych.

Wirus grypy z Meksyku i Kalifornii dziêkikomunikacji lotniczej rozprzestrzeni³ siê nawiele krajów na ró¿nych kontynentach:w Europie (zw³aszcza w Hiszpanii), Austra-lii, Nowej Zelandii, Afryce Po³udniowej,Chinach, Indiach, Filipinach, Korei P³d.i innych. Ostry stan pogotowia og³osi³a s³u¿-ba zdrowia w ró¿nych krajach œwiata, m.in.w Polsce. Wywo³a³o to, szczególnie w pierw-szym okresie, spor¹ panikê i niepokój nawetwœród ludnoœci krajów cywilizowanych,

Chocia¿ grypa nie przenosi siê w produk-tach spo¿ywczych (temp.70°C podczas go-towanie lub sma¿enie zabija wirusy), toSerbia, Chiny i Rosja wstrzyma³y importmiêsa wieprzowego z USA. Brak danycho zaka¿eniach œwiñ w Egipcie spowodowa³podjêcie decyzji w³adz o wybiciu 300 000œwiñ. Grypa u œwiñ, w przeciwieñstwie doptaków, przebiega lekko, a zwierzêta rza-dziej choruj¹.

CHOROBOWOή

W Meksyku zapadalnoœæ na grypêA(H1N1) dotyczy³a przede wszystkim ma-³ych dzieci i m³odych ludzi oraz doros³ychosób z obni¿on¹ odpornoœci¹. CDC okre-œli³ objawy choroby jako typowe dla sezo-nowej grypy. Niektóre Ÿród³a podaj¹, ¿eu pacjentów wyst¹pi³o znaczne podwy¿sze-nie poziomu cytokin, ale CDC twierdzi, ¿enie dysponuje wystarczaj¹c¹ liczb¹ infor-macji potwierdzaj¹cych te dane. Poza tymnieznane jest szybkoœæ przenoszenia siê za-ka¿enia gryp¹.

Dotychczasowy przebieg epidemii wska-zuje na jej bardzo ³agodny charakter i spra-wiaj¹cy wra¿enie mniej zaraŸliwej ni¿ po-cz¹tkowo przypuszczano. Œmiertelnoœæoscyluje tu wokó³ 2-3% odpowiadaj¹cychgrypie sezonowej. Z drugiej jednak strony,

CDC sklasyfikowa³4 segmenty RNAgenomu wirusagrypy A(H1N1)

sk³adaj¹ce siêna zaka¿enie: jeden

endemicznydla cz³owieka,

jeden endemicznydla pó³nocno-

amerykañskichi meksykañskichptaków oraz dwaendemiczne geny

H3N2 wirusaœwiñskiego

pochodzeniaamerykañskiego

i euroazjatyckiego.

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 (186-187) 2009 21

???NAUKA I PRAKTYKA

„patrz¹c na pandemie, do których dosz³ow przesz³oœci, na œwiñsk¹ grypê mo¿e za-chorowaæ 2 mld ludzi” – powiedzia³ dr Ke-iji Fukuda z WHO.

Na dzieñ 9 maja 2009r. WHO stwierdzi³a4040 zachorowañ w 23 krajach na œwiecie,w tym 48 przypadków œmiertelnych, g³ów-nie w Meksyku. Zaka¿enia bêd¹ trwa³yjeszcze przez oko³o pó³ roku.

Wg WHO rozpowszechniony wirusH1N1 dotyczy na ca³ym œwiecie milionówprzypadków zara¿eñ na œwiecie i 250 000--500 000 przypadków œmierci rocznie.W krajach uprzemys³owionych wiêkszoœæprzypadków œmierci obejmuje osoby powy-¿ej 65. roku ¿ycia.

HISTORIA PANDEMII

Pandemia grypy pojawia siê co 30-70 latw ró¿nych regionach œwiata, przy czym za-ra¿eniu podlega wykraczaj¹ca poza normêliczba osób (tabela 1).

OBJAWY

W 1918 r. grypa po zara¿eniu s³ab³a,a nastêpnie rozwija³o siê zapalenie p³uc,które zabija³o 3% chorych. Obecnie wspó³-istniej¹ce infekcje mog¹ byæ zmniejszaneprzy u¿yciu antybiotyków. Pierwsze przy-padki œmierci (13 i 21 kwietnia br.) zosta³yzdiagnozowane jako „nietypowe zapaleniep³uc”, prowadz¹ce do niewydolnoœci odde-chowej, wysoka gor¹czka (powy¿ej 38°C)utrzymuj¹ca siê 3-4 dni) ponadto o ró¿nymnasileniu kaszel, bóle miêœni, g³owy, gar-d³a, md³oœci, wymioty, biegunki. Zgodniez danymi CDC œredni wiek 40 zara¿onychosób w USA wynosi³ 16 lat (7 do 54 lat).

ZAPOBIEGANIE I LECZENIE

CDC zaleca czêste mycie r¹k, ochronêust i nosa. Dotychczas zalecane szczepion-ki s¹ nieskuteczne przeciw nowemu wiru-sowi A(H1N1). Wyprodukowanie nowychzajmie kilka miesiêcy (pierwsze szczepion-ki maj¹ siê pojawiæ we wrzeœniu br., tj.przed rozpoczêciem nowego sezonu gry-

py). Ponadto wiele krajów (m.in. Polska)wprowadzi³o kontrolê sanitarn¹ na lotni-skach, a nawet wstrzyma³o podró¿owaniedo regionów zara¿onych – Meksyku i USA.

Na ogó³ skuteczne w leczeniu grypy s¹œrodki przeciwwirusowe oseltamivir (Tami-flu®) i zanamivir (Relenza®), których po-dawanie jest uzasadnione szczególnie napocz¹tku infekcji.

W chwili obecnej w sezonie grypowym2008-2009 odnotowywane bywaj¹ w USA

Tabela 1.

Tabela 2. Leczenie przeciwwirusowe w dawkach

Wg. IDSA [7]

➤

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 (186-187) 200922

???NAUKA I PRAKTYKA

➤ stany opornoœci wirusa A(H1N1) na osel-tamivir, co okaza³o siê du¿¹ niespodziank¹dla badaczy. Opornoœæ ta jest wynikiemprawdopodobnego ewoluowania wirusa.Szybkie zmiany biologii i dynamiki wirusawymagaj¹ szybszej diagnostyki t³umaczeniaodkryæ epidemiologicznych na kliniczniestosowane interwencje [5, 10]. W niektó-rych przypadkach zalecane jest donosowestosowanie os³abionej ¿ywej szczepionkiprzeciwgrypowej (live attenuated influenzavaccine – LAIV) [6].

W wielkich wytwórniach farmaceutycz-nych (Roche, GSK) trwaj¹ prace zmierza-j¹ce do jak najszybszego wyprodukowaniaszczepionek przeciw obecnemu wirusowiS-OIV A(H1N1).

POLSKI PLAN PANDEMICZNY

W Polsce od sierpnia 2005 r. obowi¹zu-j¹ wydane przez g³ównego inspektora sa-nitarnego zasady dzia³ania na wypadekepidemii lub pandemii grypy. KrajowyKomitet ds. Pandemii Grypy zebra³ siê poraz pierwszy 27 kwietnia br. (w sk³ad ko-mitetu wchodz¹ przedstawiciele Minister-stwa Zdrowia, MSWiA, MSZ, rolnictwai innych resortów oraz jednostek badaw-czo-rozwojowych i wojska). W spotkaniu,które odby³o siê w siedzibie resortu zdro-wia, uczestniczyli m.in. minister zdrowiaEwa Kopacz i g³ówny inspektor sanitarnyAndrzej Wojty³a. Polska od dwóch lat maprzygotowany plan pandemiczny, w któ-rym okreœlono dzia³ania podejmowanew sytuacji rozprzestrzeniania siê grypy.Komitet ds. pandemii ma wytyczyæ œcie¿-kê postêpowania na wypadek, gdybyw Polsce zdarzy³y siê zachorowania naœwiñsk¹ grypê.

G³ówny inspektor sanitarny zapewni³, ¿eszpitale w naszym kraju s¹ przygotowanedo przyjêcia ewentualnych chorych naœwiñsk¹ grypê. Doda³, ¿e nie ró¿ni siê onaod grypy sezonowej i mo¿na j¹ skutecznieleczyæ. Wa¿ne, aby nie lekcewa¿yæ objawówi wczeœnie zg³osiæ siê do lekarza.

Minister zdrowia Ewa Kopacz poinfor-mowa³a, ¿e w Polsce nie ma obecnie jakie-

gokolwiek zdiagnozowanego przypadkuœwiñskiej grypy – obecnie wiadomo, ¿eodnotowano jeden przypadek grypyA(H1N1) w Mielcu, u pacjentki, którawróci³a z USA. – Wed³ug posiadanych in-formacji wirus przenoszony z cz³owieka nacz³owieka jest zdecydowanie mniej groŸnyni¿ wirus przenoszony z trzody chlewnej nacz³owieka – jak to mia³o miejsce w Meksy-ku. Skuteczna szczepionka na tê odmianêzafunkcjonuje co najmniej po trzech mie-si¹cach. Wszyscy ci, którzy szczepili siêszczepionk¹ przeciw sezonowej grypie –doda³a pani minister – maj¹ du¿o wiêkszeszanse, aby nie zachorowaæ. Ale nie popa-dajmy w panikê i nie szczepmy siê na si³ê– zaznaczy³a.

Jak mówi³a minister Kopacz, w razie po-dejrzenia zaka¿enia œwiñsk¹ gryp¹ nale¿yzg³osiæ siê do lekarza pierwszego kontak-tu, który przeprowadzi wywiad lekarski;jeœli uzna on, ¿e pacjent mo¿e byæ zainfe-kowany, powinien niezw³ocznie skierowaægo na oddzia³ zakaŸny. W Polsce mamy 89oddzia³ów zakaŸnych, w tym 53 obserwa-cyjno-zakaŸne i 36 zakaŸnych (z tego 26dla dzieci).

Minister zdrowia przypomnia³a, ¿e okreswylêgania œwiñskiej grypy wynosi 10 dni.Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na obja-wy takie, jak: ogólne os³abienie, brak ape-tytu, wysoka gor¹czka, pokas³ywanie. Cho-dzi o osoby, które wróci³y b¹dŸ mia³y kon-takt z osobami wracaj¹cymi z Meksyku,Stanów Zjednoczonych, Kanady lub innychkrajów, gdzie potwierdzono przypadkiœwiñskiej grypy.

– Jeœli to bêdzie tylko zwyk³y katar, stanpodgor¹czkowy czyli infekcja, a na 100proc. wiemy, ¿e ten cz³owiek nie by³ zagranic¹, nie mia³ kontaktu z nikim, ktoprzyjecha³ z zagranicy, to nie ma powodu,¿eby przypadki, które z pe³nym powodze-niem leczyliœmy domowymi sposobami,by³y powodem wizyt u lekarza – podkreœli-³a minister.

Wiceminister zdrowia Marek Twardow-ski zapewni³, ¿e gdyby w Polsce zosta³ po-twierdzony przypadek œwiñskiej grypy, za-ka¿ony pacjent bêdzie mia³ zapewnione

Skutecznaszczepionka

na tê odmianêzafunkcjonuje

co najmniejpo trzech

miesi¹cach.

W Polsce od sierpnia2005 r. obowi¹zuj¹

wydane przezg³ównego inspektorasanitarnego zasady

dzia³ania nawypadek epidemii

lub pandemii grypy.

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 (186-187) 2009 23

NAUKA I PRAKTYKA

➤

odpowiednie leki. – Jeœli zasz³aby teore-tycznie taka potrzeba, nasi pacjenci bêd¹leczeni tak jak pacjenci wszêdzie na œwie-cie, zgodnie ze standardami – powiedzia³. –Polska dysponuje wystarczaj¹c¹ iloœci¹ pre-paratów. Na pocz¹tku 2006 r. zdecydowa-no o zakupie 2 mln dawek leków lub o do-kupieniu 6 mln kolejnych.

G³ówny inspektor sanitarny AndrzejWojty³a podkreœli³, ¿e polski sanepid jestw kontakcie ze œwiatowymi s³u¿bami sani-tarnymi, dziêki czemu sytuacja epidemio-logiczna jest na bie¿¹co monitorowana.Poinformowa³, ¿e do w³adz samorz¹do-wych zostan¹ rozes³ane informacje dlalekarzy dotycz¹ce diagnozowania œwiñ-skiej grypy.

G³ówny inspektorat weterynaryjny za-pewni³, ¿e bezpieczne jest spo¿ywaniemiêsa wieprzowego. Nie mamy siê czegoobawiaæ, s³u¿by weterynaryjne czuwaj¹ –zapewniano na konferencji.

Uspokaja³ te¿ g³ówny inspektor sanitarnyWojska Polskiego, który poinformowa³, ¿ew instytucjach wojskowych wzmo¿onowprawdzie nadzór epidemiologiczny, alenie ma na razie informacji, aby polscy ¿o³-nierze przebywali w rejonach obejmuj¹-cych wystêpowanie wirusa. Przedstawicielewojska zapewnili te¿, ¿e nie ma na raziepotrzeby wdra¿ania planu kryzysowego.

O wszczêciu szerokiej akcji informacyj-nej na przejœciach granicznych poinformo-wa³a Stra¿ Graniczna. Polska ma przygoto-wany plan pandemiczny, w którym okreœlo-no dzia³ania podejmowane w sytuacji roz-przestrzeniania siê grypy.

NIEROZWI¥ZANE PROBLEMYI ZAGRO¯ENIA ZE STRONY WIRUSAS-OIV A(H1N1)

Wiele pytañ pozostaje wci¹¿ nierozwi¹-zanych: Czy wirus zast¹pi sezonowego wi-rusa ludzkiego H1 w ka¿dym roku? Czyutworzy siê nowy wariant wirusa sklasyfi-kowanego jako ptasi wirus H3? Czy w sezo-nie jesiennym wirus S-OIV bardziej dosto-suje siê do cz³owieka i stanie siê jeszczebardziej zjadliwy? [3]. Nie wiadomo rów-

nie¿, dlaczego œwiñska forma wirusaS-OIV, ³agodnie przebiegaj¹ca u zwierz¹t,sta³a siê œmiertelna dla ludzi w Meksykua póŸniej przy dalszym przenoszeniuz cz³owieka na cz³owieka wirus okaza³ siê³agodny.

Na szczególn¹ uwagê zas³uguje grypaA(H1N1) z 1918 roku ze wzglêdu na mi-liony zgonów. Kompleks sekwencji poli-meraz (PA, PB1, PB2) bior¹cy udzia³ w re-plikacji wirusa i swoiœcie oddzia³uj¹cyz czynnikami gospodarza ró¿ni³ siê sto-sunkowo ma³¹ liczn¹ aminokwasów od wi-rusa ptasiego, co potwierdzi³o hipotezê.¿e wywodzi³ on siê z wirusa ptasiego, za-nim nabra³ on charakteru pandemicznegou cz³owieka. Pamiêtaæ równie¿ musimyo tym, ¿e grypa ta przebiega³a w trudnychwarunkach wojennych, kiedy to nie prze-strzegano najprostszych zasad higieny[8, 9]. Poza tym wiadomo, ¿e o zjadliwoœciwirusów z 1918 r. i wirusów ptasich z H5N1decydowa³a obecnoœæ kompleksu hemaglu-tyniny i polimerazy. Niestrukturalne bia³-ka MS1 i PB1-F2 blokuj¹ odpowiedŸ nawirusa a tym samym zwiêkszaj¹ jego pato-gennoœæ i jego dzia³anie sprzyjaj¹ce zapa-leniu [2]. Obecnoœci tych cz¹stek nie wy-kryto w obecnie panuj¹cym wirusie grypy.Ponadto zjadliwoœæ wirusa grypy w szcze-pach pandemicznych zale¿y od mutacjiaminokwasów. Znalezienie w niektórychkombinacjach szczepów konserwatywnychmarkerów ogranicza liczbê przypadkówmutacji [1].

Niestety, wirus, przenosz¹c siê od cz³o-wieka do cz³owieka, mo¿e podlegaæ dal-szym mutacjom, a jego chorobowoœæ mo¿ewzrastaæ. Od ponad 30 lat pokona³ on ba-rierê miêdzygatunkow¹ i sta³ siê zwierzê-co-ludzki. W jego przypadku dosz³o dozmieszania pó³nocnoamerykañskiej grypyptasiej z gryp¹ ludzk¹ i wirusem grypyœwiñskiej typowej dla Azji i Europy. Sta³siê on tym samym „niezwykle skundlon¹mieszank¹ genów”.

Dobre strony zagro¿enia wirusem grypyto: 1. WHO mo¿e przetestowaæ, jak dzia³a sys-

tem ochrony i monitoringu w praktyce.

Polskama przygotowanyplan pandemiczny,w którym okreœlonodzia³aniapodejmowanew sytuacjirozprzestrzenianiasiê grypy.

Wirus, przenosz¹csiê od cz³owiekado cz³owieka, mo¿epodlegaæ dalszymmutacjom, a jegochorobowoœæmo¿e wzrastaæ.

CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 (186-187) 200924

NAUKA I PRAKTYKA

2. Zwiêkszy³a siê ogólna wiedza nt. grypy; immniej ludzi zapada na grypê, tym wiêksza szan-sa, ¿e wirus zostanie pod kontrol¹.

3. Szczepienia zapobiegaj¹ infekcjom a tym sa-mym dalszym mutacjom wirusa.

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. S³awomir LipskiRedakcja „Czasopisma Aptekarskiego”ul. Obarowska 23/204-337 Warszawatel. 022 879 98 69

Piœmiennictwo:

1. Allen J. E., Gardner S. N., Vitalis E. A., Slezak T. R.: Con-served amino acid markers from past influenza pandemicstrains. BMC Microbiology 2009; 9: 77

2. Basler C. F., Aquillar P. V.: Progress in identifying virulencedeterminants of the 1918 H1N1 and the Southeast AsianH5N1 influenza A viruses. Antiviral Res. 2008; 79(3): 166-178;

3. Belshe R. B.: Implications of the Emergence of a Novel H1Influenza Virus. NEJM May 7. 2009;

4. Butler D.: Swine flu goes global. New influenza virus testspandemic emergency preparedness. Nature 2009; 458, 1082-1083;

5. Dharan N. J., Gubareva L. V., Fry A. M. i wsp.: InfectionsWith Oseltamivir-Resistant Infkenza A(H1N1) Virus in theUnited States. JAMA 2009; 301(10): 1034-1041;

6. Ellison R. T.: Influenza: Problems with Prevention and Tre-atment. J. Watch Infect. Diseases 2009; 1-1;

7. IDSA Guidelines for Seasonal Influenza In Adults and Ado-lescents 2009. Clin. Inf. Dis. 2009; 48: 1003-1032;

8. Lipski S.: Czy grozi nam epidemia ptasiej grypy? Czas. Apt.2005

9. Taubenberger J. K., Reid A. H., Thomas G. Fanning T. G.i wsp.: Characterization of the 1918 influenza virus polyme-rase genes. Nature 437, 889-893 (6 October 2005);

10. Weinstock D. M., Zuccotti G.: The Evolution of InfluenzaResistance and Treatment. JAMA 2009; 301(10): 1066-1069. W opracowaniu niniejszego artyku³u korzystano równie¿z Wikipedii: http://en.wikipedia.org/wiki/2009_swi-ne_flu_outbreak i artyku³ow z „Gazety Wyborczej”.

STANIS£AW R. BURZYÑSKI

Wydawnictwo FARMAPRESS®

Warszawa

GENY ¯YCIA

Czy g³ówny zegar¿ycia mo¿e byæcofniêty?

Czy g³ówny zegar ¿ycia mo¿e byæ odwrócony?

Szanowni Czytelnicy,

redakcja „Czasopisma Aptekarskiego”informuje, ¿e ukaza³a siê ksi¹¿ka

„GENY ¯YCIA”autorstwa prof. dr. Stanis³awa R. Burzyñskiego,znanego i cenionego na œwiecie odkrywcy

nowych metod leczenia chorób nowotworowych.

Cena ksi¹¿ki wraz z wysy³k¹ dla prenumeratorów

„Czasopisma Aptekarskiego” wynosi 45 PLN, zaœ dla nieprenumeratorów 65 PLN.

Wp³acaj¹c kwotê na konto 1311 3010 1702 0000 0000 0511 95

nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdnedo wystawienia faktury VAT.

Ksi¹¿ka zawiera ilustracje, leksykon wa¿niejszychpostaci i pojêæ rzeczowych oraz bogate

piœmiennictwo. Oprawa twarda, ca³oœæ szyta, papierkredowy, format 168 x 238 mm, stron 112.