Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny

Nr 5 (153) MAJ 2017 ISSN 1644-7166

Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny

Nr 5 (153) MAJ 2017 ISSN 1644-7166

Nowy Goniec Knyszynski/

Redakcja:

Krzysztof Bagiński – redaktor naczelnyTeresa Dubicka Mieczysław LewkowiczAnna Aneta MolskaMarek OlesiewiczEwelina Sadowska-DubickaKrystyna Urbanowicz – korekta

Opr. graficzne i skład komputerowy

Ewelina Sadowska-Dubicka

Wydawca

Urząd Miejski w KnyszynieRynek 39, 19-120 Knyszyn

Druk

Partner Poligrafia Andrzej Kardasz ul. Zwycięstwa 10, Białystok

Adres redakcji, kontakt w sprawie reklam i ogłoszeń

Rynek 39, 19-120 Knyszyntel.: 85 727 99 88 e-mail: cit@knyszyn.pl

Konto

BS Knyszyn 11 8076 0001 0000 1209 2000 0010

Redakcja nie zawsze identyfikuje się z poglądami autorów oraz nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.Redakcja nie zwraca tekstów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania.

Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny

Nowy Goniec Knyszynski/

Okładka:

Statuetka „Laur pamięci”fot. Krzysztof Bagiński

Redaktor wydania

Ewelina Sadowska-Dubickatel.: 663 482 302

W numerze:

ü Informacje z pracy samorządu, s. 3

ü Będzie publiczna toaleta, s. 6

ü Spotkanie konsultacyjno-warsztatowe,s. 7

ü Pożegnalna wizytacja, s. 8

ü y , s. 9

ü Na Wypuście, s. 9

ü Laur pamięci, s. 10

ü , s. 12

ü , s. 14

ü Festiwal piosenki przedszkolaków „Mama, tata i ja”, s. 15

ü VI Noc z Andersenem w bibliotece, s. 16

ü Kończy się Akademia Malucha, s. 17

ü Dyskusja w Mońkach, s. 18

ü Inspirujące spotkanie, s. 19

ü Podsumowanie XVI Międzynarodowych Spotkań z Konopielką, s. 20

ü , s. 22

ü Zmarł ks. Piotr Kirejczyk, s. 27

ü Dobry Niemiec?, s. 29

ü Poezja „ze źródła (…) duszy”O wierszach Reginy Świtoń, s. 34

Maraton w królewskim Knyszynie

Znamy mistrzów ortografii

Biebrzańskie Targi Twórczości i Sztuki Ludowej „Smaki Pogranicza”

Tableau, historia jednego zdjęcia. Część IV

3

Informacje z pracy samorządu

•

•

•

•

•

•

•

W trakcie jest przebudowa dróg powiatowych do wsi Czechowizna i wsi Jaskra (fot. powyżej).

Rozpoczęto równanie i podsypywanie dróg na terenie gminy Knyszyn.

Rozpoczęto procedurę ustalania warunków zabudowy dla budowy 8 szt. budynków mieszkalnych oraz budowy drogi wewnętrznej na działce o nr ewid. 680/2, obręb Knyszyn (osiedle na Górze Królowej Bony).

Ogłoszono przetarg otwarty na modernizację chodników w Rynku.

Ogłoszono przetarg otwarty na wykonanie przebudowy ul. Witosa w Knyszynie.

Sporządzono wstępny projekt podziału na budowę drogi od ul. Kościelnej (za lamusem)w kierunku ul. Obozowej w Knyszynie.

13 kwietnia ogłoszono III Przetarg ustny ograniczony na sprzedaż nieru-

AKTUALNOŚCI

4

AKTUALNOŚCI

chomości nr geodezyjny 24 o pow. 0,26 ha i nr geodezyjny 25 o pow. 0,18 ha położonych w Nowinach Zdroje, gm. Knyszyn. Termin zgłoszenia uczestnictwa w przetargu i wpłaty wadium: do 30 maja 2017 r. Termin licytacji: 5 czerwca 2017 r. Cena wywoławcza nieruchomości: 16 800 zł.

19 kwietnia podano do publicznej wiadomości wykaz nieruchomości Gminy Knyszyn przeznaczonych do sprzedaży (nr geodezyjny 2429 o pow. 0,0933 ha, nr geodezyjny 2430 o pow. 0,1487 ha zabudowanych budynkiem OSP i nr geodezyjny 2428 o pow. 0,1726 ha) położonych w Knyszynie przy ul. Szkolnej.

Złożono wniosek o dofinansowanie budowy wiaty turystyczno-rekreacyjnej w Knyszynie wraz z zagospodarowaniem terenu i małą architekturą, altany rekreacyjnej w Knyszynie Zamku oraz siłowni zewnętrznej przy ZSO w Knyszynie. Wniosek został wybrany do dofinansowania przez Radę Lokalnej Grupy Działania Puszcza Knyszyńska.

Wniosek o dofinansowanie przebudowy drogi Knyszyn Chraboły (Gościniec) uzyskał pozytywną akceptację Zarządu Województwa Podlaskiego.

• Zawarto ze Stowarzyszeniem Europartner Akademicki Klub Integracji Europejskiej porozumienie o współpracy w ramach projektu działania 3.1 Działania szkoleniowe na rzecz rozwoju kompetencji cyfrowych Program Operacyjny Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Planowany termin złożenia wniosku o dofinansowanie: druga połowa 2017 roku.

Podpisano z Zarządem Województwa Podlaskiego list intencyjny w sprawie współdziałania przy realizacji zadania „Rozwój elektronicznych usług publicznych województwa podlaskiego.

Trwają konsultacje społeczne projektu Uchwały w sprawie określenia do jakich innych drzew i krzewów nie stosuje się przepisów art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

W dniu 10 maja w urzędzie miejskim odbyło się spotkanie konsultacyjne projektu Uchwały Rady Miejskiej w Knyszynie w sprawie określenia zasad wyznaczania składu oraz zasad działania Komitetu Rewitalizacji.

• 19 maja zakończyły się konsultacje społeczne dotyczących projektu Uchwały w sprawie wyznaczenia obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Knyszyn oraz projektu Diagnozy służącej wyznaczeniu obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji Gminy Knyszyn.

•

•

• —

•

•

•

5

AKTUALNOŚCI

• 23 maja w Urzędzie Miejskim w Knyszynie pełnił dyżur specjalista ds. funduszy europejskich.

• Ogłoszono konkurs na stanowisko dyrektora Przedszkola w Knyszynie.

• Złożono wniosek o dofinansowanie i zawarto umowę na mocy, której Wojewoda Podlaski przekazał Gminie Knyszyn dotację celową w wysokości 8 000 zł, z przeznaczeniem na zakup książek niebędących podręcznikami do bibliotek szkolnych w: Gimnazjum im. Pułkownika Witolda Pileckiego w Knyszynie, Szkole Podstawowej im. Jana Pawła II w Kalinówce Kościelnej i Gimnazjum w Kalinówce Kościelnej.

• Gmina Knyszyn zakwalifikowała się do projektu „Lokalny animator sportu”. Otrzymano dofinansowanie w kwocie 1100 zł miesięcznie, w okresie od marca do listopada 2017 r., na organizację zajęć sportowo-rekreacyjnych w kompleksie boisk orlik w Knyszynie.

• W lutym Gmina Knyszyn zakwalifikowała się do kolejnej edycji Projektu Powszechnej Nauki Pływania „Umiem Pływać”. W ramach porozumienia zawartego z Podlaskim Wojewódzkim Szkolnym Związkiem Sportowym cztery grupy uczniów klas I-III szkół podstawowych wezmą udział w nauce pływania. Kwota dofinansowania wynosi 10 730 zł.

W grudniu ubiegłego roku Gmina Knyszyn zgłosiła obie szkoły do udziału w programie Szkolny Klub Sportowy. Od lutego w szkołach prowadzone są bezpłatne dla uczniów zajęcia sportowe SKS. Wkładem gminy jest bezpłatne użyczenie obiektów sportowych na potrzeby zajęć.

Zakończyła się rekrutacja do gminnych przedszkoli. Do przedszkola w Knyszynie przyjęto 53 dzieci, edukację przedszkolną kontynuuje 51 wychowanków, co łącznie daje liczbę 104 dzieci w 5 oddziałach w roku szkolnym 2017/18. W przedszkolu w Kalinówce Kościelnej kontynuuje edukację 15 dzieci, przyjęto 17 nowych wychowanków. Łącznie daje to liczbę 32 dzieci w 2 oddziałach.

30 marca Rada Miejska w Knyszynie podjęła po pozytywnej opinii Podlaskiego Kuratora Oświaty uchwałę dostosowującą sieć szkolną w Gminie Knyszyn do nowego ustroju szkolnego wprowadzonego ustawą Prawo oświatowe. Od 1 września 2017 r. rozpoczną swoją działalność 8-klasowe szkoły podstawowe w Knyszynie i Kalinówce Kościelnej, do których włączone zostały klasy gimnazjalne. Klasy gimnazjalne będą prowadziły działalność do 31 sierpnia 2019 r. Oznacza to, że w okresie od 1 września 2017 r. do 31 sierpnia 2019 r. w naszych zespołach będą współistniały obok siebie szkoły podstawowe i klasy gimnazjalne.

•

•

•

6

AKTUALNOŚCI

Trwają prace adaptacyjne pomieszczenia w budynku urzędu miejskiego na toaletę publiczną, budowany jest podjazd dla osób niepełnosprawnych

Będzie publiczna toaleta

7

22 maja odbyło się drugie spotkanie konsultacyjno-warsztatowe dotyczące pogłębionej diagnozy wyznaczonych obszarów rewitalizacji w gminie Knyszyn, w ramach opracowania Gminnego Programu Rewitalizacji gminy Knyszyn na lata 2017-2023.

Fot. K

. Bagiń

ski

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014 - 2020 oraz z budżetu państwa

AKTUALNOŚCI

8

12 maja w Knyszynie odbywała się wizytacja kanoniczna ks. abp. Edwarda Ozorowskiego. Zwycza-jowo z taką wizytą metropolita gości w każdej parafii raz na pięć lat. Ta była o tyle istotna, że była ostatnią odchodzącego lada dzień na emeryturę apb. Ozorowskiego.

Program wizyty obejmował spotkanie z chorymi, wizytę w domu u sióstr pasterzanek, spotkanie w szkole, odwiedzenie szpitala i Urzędu Miejskiego w Knyszynie, spotkanie z grupami parafialnymi oraz mszę św., w trakcie której udzielono sakramentu bierzmo-wania. •

Pożegnalna wizytacja

Wizyta arcybiskupa Ozorowskiego w Urzędzie Miejskim w Knyszynie oraz Zespole Szkół w Kalinówce Kościelnej

AKTUALNOŚCI

9

Maratonyw królewskimKnyszynie

W ostatnią niedzielę maja Knyszyn po raz kolejny stanie się podlaską stolicą kolarstwa. Będzie to już III edycja tego wyjątkowego wydarze-nia sportowego w naszym mieście. W tym roku także festyn z kiermaszem wyrobów rękodzieła ludowego oraz bezpłatne gry i zabawy dla dzieci, w tym dmuchana zjeżdżalnia.

Zawodnicy po raz kolejny przejadą przez malownicze tereny Puszczy Knyszyńskiej. Do pokona-nia będą trasy o zróżnicowanym poziomie trudności:• mikro maraton: 200-300 m (wyścig dla przedszkolaków, wymagany kask i oświadczenie rodzica, bez opłat, dowolne rowerki, w tym tzw. biegowe);• mini maraton: 8 km;• półmaraton: 35 km;• maraton: ok. 65 km.

W ubiegłym roku na starcie wszystkich dystansów Maratonów Kresowych stanęło w królewskim grodzie ponad 500 zawodników z 85 różnych miejscowości. Zachęcamy knyszynian do kibicowania rowe-rzystom! •

RED

POEZJA

REGINA ŚWITOŃ

Na Wypuście

w tamtym obrazie ulica nie ulicawpisana w kadry dzieciństwa niczym baśńgotowa do opowiadania

tam domze szczebiotem jaskółekz czerwonym uśmiechem pelargoniina szybach

bladym tynkiem odbity na ciemnychlustrach ogrodu spogląda w stronękuszącej dali gdzie wstęga borówskrywa tajemnice zaklętej we wzgórzeBony

Jaskrankaotulona kępami łóz wije się jak wążkrystaliczny pośród łąk połyskującychszmaragdami wiosnysłońce utyka złotem ruń kaczeńcówniebo płótna obłoków kapie w kałużach

a jaz przyczajonym tchem przebijammięsiste ciała tataraków posłuchaćjak derkacz — niezawodny grajekrozbija pieśnią chłodne srebro rosyzwinny błotniak na żółtopłowej krawędziskrzydła radosne łee-iu podajeswojej wybrance

10

AKTUALNOŚCI

„Laur pamięci” to wyróżnienie zainicjowane w 2015 r. z okazji 25. rocznicy przywrócenia relacji dyplomatycznych między Polską a Izraelem. Nadaje je Ambasada Izraela w Polsce wraz z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, pod honorowym patronatem Minis-terstwa Kultury i Dziedzictwa Naro-dowego osobom prywatnym, organi-zacjom oraz instytucjom zasłużonym dla ratowania żydowskiego dziedzi-ctwa materialnego w Polsce.

Wśród pięciu tegorocznych laureatów „Lauru pamięci” znalazło się Knyszyńskie Towarzystwo

Regionalne im. Zygmunta Augusta. Jak uzasadniano, nagroda jest docenieniem członków naszego stowarzyszenia, którzy uporządko-wali miejscowy cmentarz żydowski, zdobyli środki na wybudowanie traktu pieszego na kirkut, opraco-wali, wykonali i ustawili tablicę informacyjną oraz wydali przewod-nik turystyczny, dostępny także w Internecie. Od lat regularnie porządkują teren cmentarza, na którym odbywają się spotkania młodzieży z Polski i Izraela.

Wyróżnienia w postaci pięknej statuetki oraz pamiątkowego

Laur pamięciPrestiżowe wyróżnienie dla Knyszyńskiego Towarzystwa Regionalnego

EWELINA SADOWSKA-DUBICKA

Dyplom i statuetkę „Laur pamięci” wręczała ambasador Izraela a Ann Azari (druga z prawej)

11

AKTUALNOŚCI

dyplomu wręczono 15 maja w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Z rąk ambasador Izraela w Polsce Anny Azari odebrali je prezes KTR Mieczysław Lewkowicz oraz wiceprezes Krzysztof Bagiński. W trakcie uroczystości, dziękując za nagrodę, Mieczysław Lewkowicz zareklamował knyszyński kirkut, podkreślając, że jest jedyną na świecie nekropolią położoną w tak oryginalnym miejscu — wokół XVI-wiecznych królewskich sadza-wek — i zapraszał do Knyszyna na jego zwiedzanie.

„Lauru pamięci” nikt w KTR się nie spodziewał. Jak się okazuje, inicjatywy knyszyńskiego stowarzyszenia zostały dostrzeżone nie tylko w regionie. — Ktoś zauważył nasze działania w skali kraju. To bardzo dobrze — cieszy się Mieczysław Lewkowicz.

Jak podkreśla prezes Towarzystwa, znalazło się ono w zacnym gronie. Wśród wyróżnionych był m.in. biskup lubelski Mieczysław Cisło, wieloletni promotor dialogu polsko- -żydowskiego, inicjator listu do wiernych „O upamiętnienie Żydów, naszych obywateli i sąsiadów”.— Biskup w bezpośrednich kontak-tach okazał się ciepłym i życzliwym człowiekiem — zaznacza Lewko-wicz.

Ponadto „Laurami pamięci” wyróżniono: Stowarzyszenie Lapi-darium Żydowskie we Wronkach, którego członkowie zatroszczyli się o macewy wydobyte z krawężników; Dariusza Fodczuka zajmującego się promocją w Polsce sztuki i kultury Żydów oraz radnego Augustowa Pio-tra Piłasiewicza, z którego inicjatywy odnalezione na terenie miasta mace-wy zabezpieczono i zdeponowano na terenie cmentarza żydowskiego. •

Biskup Mieczysław Cisło oraz Mieczysław Lewkowicz i Krzysztof Bagiński

12

EDUKACJA

Po raz kolejny w Szkole Podstawo-wej w Knyszynie odbyl sie Powiatowy Konkurs Ortograficz-ny,,Bezbledek” — byla to juz V edycja. Milo bylo nam goscic uczniów ze szkól podstawowych z Dolistowa, Goniadza, Jasionówki, Jaswil, Kalinówki Koscielnej, Kny-szyna, Krypna, Szkoly Podstawowej nr 1 i nr 2 z Moniek oraz Trzciannego.

Konkurs objety byl honoro-wym patronatem Podlaskiego Kuratora Oswiaty, Starosty Moniec-kiego oraz Burmistrza Knyszyna, a jego celem bylo propagowanie poprawnej pisowni i dbalosci o jezyk ojczysty.

9 maja z ortografia zmagalo sie 18 uczniów klas II i III, którzy wykonywali zadania w dwóch etapach: pisanie ze sluchu oraz

lamiglówki ortograficzne. Prace uczestników nadzorowala komisja w skladzie: Krystyna Urbanowicz, Regina Switon, Krystyna Piszcza-towska oraz Danuta Zabielska.

Duza trudnoscia okazalo sie dyk tando na jezone wie loma wyrazami z trudnoscia ortograficzna o tematyce bezpiecznego korzystania z urzadzen kuchennych. Znacznie szybciej uczestnicy poradzili sobie z krzyzówkami, rebusami i zasadami polskiej pisowni w czesci drugiej konkursu.

W koncowej klasyfikacji tytul „Bezbledka 2017 r.” w kategorii uczniów klas drugich zdobyl Lukasz Ciborowski ze Szkoly Podstawowej nr 2 w Monkach im. Jana Kochanow-skiego. II miejsce zajal Jakub Oszczapinski ze Szkoly Podstawo-

Znamy mistrzów ortografii

13

EDUKACJA

wej w Jaswilach, zas III miejsce – Zuzanna Purzecka ze Szkoly Podstawowej w Knyszynie.

Natomiast w kategorii klas trzecich „Bezbledkiem 2017 r.” zostala Hanna Ciborowska ze Szkoly Podstawowej nr 2 w Monkach im. Jana Kochanowskiego. II miejsce zdobyl Jakub Gutowski ze Szkoly Podstawowej w Knyszynie, a III miejsce – Julia Rzeczko ze Szkoly Podstawowej w Jaswilach.

Nastepnego dnia — 10 maja — do konkursu przystapiło 42 uczniów klas IV-VI z dziewieciu szkól podstawowych powiatu monieckiego. Konkurs skladal sie równiez z dwóch czesci. Uczestnicy pisali na poczatku dyktando, a nastepnie rozwiazywali test . Uczniowie wykazali sie bardzo dobrymi umiejetnosciami w zakresie poprawnej pisowni oraz znajomoscia zasad ortograficznych. Potrzebna byla dogrywka w celu wylonienia pelnej listy laureatów. Oceny prac dokonala komisja konkursowa, której czlonkami tradycyjnie byli opiekunowie uczniów: Malgorzata Kolenda, Renata Malinowska, Aneta Hryniewicka, Kamila Plonska, Barbara Lodzinska. Pracom Komisji przewodniczyla Beata Grygo.

Laurea tami Konkursu Ortograficznego,,Bezbledek” w kategori i klas IV-VI zostal i nastepujacy uczniowie:I miejsce: Karolina Suchcicka ze Szkoly Podstawowej nr 1 im. Jana Pawla II w Monkach;II miejsce: Julia Zalewska ze Szkoly Podstawowej nr 2 im. Jana Kochanowskiego w Monkach;

III miejsce: Maciej Bielawiec z Zespolu Szkolno-Przedszkolnego w Krypnie;wyróznienia: Alina Ejankowska i Natalia Narkiewicz ze Szkoly Podstawowej w Goniadzu; Marta Oszczapinska, Weronika Rutkowska i Patryk Kuc ze Szkół Podstawowych nr 1 i 2 w Monkach.

Oprócz nagród wszyscy uczestnicy otrzymali okolicznoscio-we pamiatki i dyplomy. Nagrody sponsorowane byly przez Staroste Monieckiego, Burmistrza Knyszyna, Dyrekcje oraz Rade Rodziców z Zespolu Szkól Ogólnoksztalcacych w Knyszynie. W imieniu uczniów dziekujemy za przekazane fundusze. Szczególne podziekowania przeka-zujemy opiekunom uczniów za przy-gotowanie uczniów do Konkursu. •

Organizatorki:Kl. II-III – Malgorzata Fiedoruk,Bernadeta PrzybyszewskaKl. IV-VI – Justyna Jarominska,Bozena Marciszewska

14

KULTURA

Biebrzański Park Narodowy był organizatorem przeglądu wytworów lokalnego rzemiosła i sztuki ludowej.

Biebrzańskie Targi Twór-czości i Sztuki Ludowej „Smaki Pogranicza” służą prezentacji cieka-wych wyrobów, wymianie doświad-czeń, są miejscem spotkań twórców z mieszkańcami okolicznych miejsco-wości i przyjezdnych gości. Ponadto w ich trakcie odbywają się występy artystyczne lokalnych grup tanecz-nych i muzycznych.

Podczas Biebrzańskich Targów wystąpił m.in. zespół Kny-szynianki. Zaprezentował obrazek obrzędowy „Pieczenie chleba” oraz wspólnie z małymi artystami — dziećmi z klasy „0” — przedstawił spektakl „Dawno, dawno temu”. •

Biebrzańskie Targi Twórczości i Sztuki Ludowej

„Smaki Pogranicza”

KULTURA

15

9 maja w Knyszyńskim Ośrodku Kultury odbył się Powiatowy Festiwal Piosenki Przedszkolaków „Mama, tata i ja”. W jego trakcie na scenie wystąpiło 26 młodych wykonawców.

Jury postanowiło wyróżnić 4 osoby: Gabrielę Bielską z Moniek, Zuzannę Kawałko z Jaświł, Julię Cybulską z Jasionówki oraz Zuzannę Roszkowską z Krypna, natomiast reprezentować powiat moniecki w Wojewódzkim Festiwalu Piosenki Przedszkolaków „Mama, Tata i ja” będą: Tomasz Kotuk z Mikicina, Anna Kulesza z Krypna oraz Wero-nika Roszkowska z Jaświł.

Małym solistom gratulu-jemy! •

KOK

Festiwal piosenki przedszkolaków

„Mama, tata i ja”

KRYSTYNA PISZCZATOWSKA

VI Noc z Andersenem w bibliotece

KULTURA

16

związku z urodzinami Hansa Christiana Ander-Wsena zorganizowaliśmy

już po raz szósty kreatywną noc z baśniami tego autora. W tej edycji spotkania wzięło udział 23 dzieci z klas II-VI SP w Knyszynie.

W noc z 28 na 29 kwietnia nasza biblioteka zamieniła się w krainę baśni Andersena. Zapropono-waliśmy mnóstwo ciekawych zajęć. Były zagadki, quizy, czytanie baśni, zajęcia ruchowe, taniec i śpiew. W tym roku gościliśmy też dwie harcerki z gitarami, które rozśpie-wały dzieci. Konkursy na znajomość baśni H. Ch. Andersena wykazały, że większość baśni jest znana, ale są też mniej popularne i im właśnie

poświęciliśmy większą uwagę. Wieczór i noc minęły nam

bardzo szybko, nie było bowiem czasu na nudę. Kiedy rano dzieci rozchodziły się do swoich domów, na pytanie co się podobało, a co nie, dzieci odpowiadały: „podobało się wszystko, a nie podobało to, że trzeba było iść spać”! W naszym spotkaniu wzięły udział też osoby, które uczestniczą w Nocach od pierwszej edycji, dla nich zostały przygoto-wane dyplomy i drobiazgi za wytrwałość.

Czytajmy więc swoim dzieciom baśnie i bajki, bo na pewno w przyszłym roku spotkamy się na kolejnej nocy.

•

15

KULTURA

ończy się powoli kolejna edycja cyklicznych spotkań Kz dziećmi w wieku 3-4 lata w

Akademii Malucha. W ostatnich spotkaniach maluchy poznawały, np. zwierzęta z wiejskiego podwórka. Wiersze i bajki polskich autorów przybliżyły postaci zwierząt a następnie dzieci przystąpiły do zajęć ruchowych i plastycznych. Podczas rozmowy kierowanej utrwalały pozyskane informacje, a na zakoń-czenie wykonały piękne maski kota.

Na kolejnych majowych zajęciach poznały zwierzęta leśne, w szczególności jeża. Słuchanie opowiadania o Kolczatku, dobieranie ilustracji czy układanie puzzli z postacią zwierzęcia, przyczyniły się do lepszego poznania tego mieszkań-

ca lasu. Portret jeża namalowany widelcem to już wyższa szkoła wtajemniczenia, ale i z tym maluchy poradziły sobie rewelacyjnie.

Przed maluchami jeszcze kilka majowych spotkań, kilka bajek do przeczytania i kreatywnie spę-dzony czas. •

Kończy się Akademia Malucha

18

KULTURA

10 maja kKnyszynie udały się z rewizytą do monieckiej biblioteki na spotkanie Dyskusyjnego Klubu Książki. Ponieważ byłyśmy świeżo po lekturze powieści „Wiolonczelista z Sarajewa” S. Galloway'a, a panie z monieckiego klubu właśnie ją omawiały, z ogromnym zaangażo-waniem włączyłyśmy się do dyskusji. Wiele refleksji, przemyś-leń, trafnych spostrzeżeń padło podczas spotkania. Tematy poru-szane w tej z pozoru małej książce są

lubowiczki DKK w bardzo ważne, ciekawe, czasem trudne, jednak stanowią wspaniały pretekst do rozmowy.

My zaś zrecenzowałyśmy reportaż M. Wasielewskiego „Jutro przypłynie królowa” — to książka mówiąca o małej wyspie gdzieś na Oceanie Spokojnym i ludziach tam żyjących, potomkach załogi słynnego statku Bounty. Choć wyspa ta mierzy

2zaledwie 4 km i jawi się jako raj, to obraz ten został zastąpiony przez przygnębiającą rzeczywistość. Ciekawa, choć trudna lektura. •

KRYSTYNA PISZCZATOWSKA

Uczestniczki Dyskusyjnych Klubów Książki z Knyszyna i Moniek

Dyskusja w Mońkach

17

KULTURA

W Tygodniu Bibliotek promującym czytanie i książkę, zapropono-waliśmy uczniom klas II SP w Knyszynie spotkanie z pisarką Katarzyną Janowicz-Timofiejew. Mieliśmy już przyjemność gościć panią Kasię w ubiegłym roku, stąd pewność, że spotkanie będzie ciekawe i inspirujące.

Autorka opowiadała dzie-ciom o swoich książeczkach, zapro-siła do wspólnego czytania, a podczas rozmowy kierowanej dowiedziała się o ulubionych książkach uczniów. Na zakończenie spotkania można było zakupić książeczki z autografem pisarki. Wielu chętnych ustawiło się w kolejkę, bo wyjść ze spotkania z

Inspirujące spotkanie

książką z autografem — bezcenne. Spotkanie udało się zorgani-

zować dzięki dofinansowaniu przez Fundację na rzecz Rozwoju Powiatu Monieckiego w Mońkach, za co serdecznie dziękujemy. •

20

KULTURA

W niedzielę 23 kwietnia odbyły się w Knyszyńskim Ośrodku Kultury XVI Międzynarodowe Spotkania Wiosen-nego Kolędowania z Konopielką.

Kolejne już spotkania z konopielką, tym razem szesnaście zespołów. Z Białorusi przyjechały Zareczańskie kryniczki z Zareczanek (kierowane przez Irenę Dziakało) oraz Wisienka z Putryszek (pod kierunkiem Ireny Sierko). Tym ze-społom towarzyszyła Irena Gołubie-wa, która jest głównym specjalistą Działu Pracy Ideologicznej, Kultury i Młodzieży Komitetu Wykonaw-czego Rejonu Grodzieńskiego.

Z Litwy przyjechał zespół Wspomnienie (z miejscowości Rostyniany, kierowany przez Jadwi-gę Jodeliuk). Wraz z nim przyjechał Edmund Szot — kierownik Wydziału Kultury Rejonu Wileńskiego.

Ponadto wystąpiły zespoły z Podlasia: Pogodna Jesień (Mońki), Biebrzanie (Dolistowo), Klepaczanki (Klepacze), Wrzosy (Mońki), Łupi-nianki (Łupianka Stara), Trzcian-nianki (Trzcianne), Płonkowianki (Płonka Kościelna), Kądzielnice (Jaświły), Hetmanki (Tykocin), Tęcza (Trzcianne), Dobrzyniacy (Dobrzyniewo Duże), Knyszynianki

Podsumowanie XVI Międzynarodowych

Spotkań z Konopielką

Zadanie publiczne zrealizowano ze środków finansowych Województwa Podlaskiego zgodnie z umową nr 30/2017/Ref. K z dn. 08.03.2017 r., ze środków Starostwa Powiatu Monieckiego i darczyńców

21

KULTURA

(Knyszyn) i Kompania Męska (Kalinówka Kościelna, Guzy).

Spotkania z Konopielką rozpoczęły się powitaniem gości specjalnych, którzy aktywnie wspie-rają te i inne inicjatywy Knyszyń-skiego Ośrodka Kultury. Należy tu przede wszystkim wymienić: Jaro-sława Kalinowskiego — posła do Parlamentu Europejskiego, Mieczy-sława Baszko posła na Sejm RP, Jerzego Leszczyńskiego — marszał-ka województwa podlaskiego, An-drzeja Franciszka Daniszewskiego — starostę powiatu monieckiego oraz członków zarządu Stowarzysze-nia Pomocy „Rubież” — Danutę Dakowicz, Krystynę Kuleszę-Huryń i Jerzego Bołtucia. Przybyli także Cezary Mielko — dyrektor WOAK w Białymstoku, Edyta Jurkiewicz — kierownik Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego. Wyjątkowym gościem był Zygmunt Ciesielski etnograf, który jest „ojcem chrzest-

nym” cyklicznych spotkań konopiel-kowych w Knyszynie.

Konopielki mają formułę spotkań, dzięki której rezygnuje się z rywalizacji zespołów na rzecz integracji społeczności kultywują-cych ten tradycyjny zwyczaj ludowy. Tak też było podczas XVI Spotkań, gdzie zespoły zaprezentowały własne interpretacje tradycyjnych pieśni konopielkowych. Dzięki tej imprezie pieśni konopielkowe przynajmniej w najbliższym czasie nie zaginą.

Same spotkania odbyły się w serdecznej atmosferze, niemal towarzyskiej, zespoły zostały podjęte obiadem, a także otrzymały tradycyj-ne kosze ze smakołykami. Zarazem obiecały sobie spotkać się z konopiel-ką już za rok.

Przed uroczystym otwar-ciem Spotkań goście specjalni podpisali pamiątkowe dyplomy XVI Międzynarodowych Spotkań z Konopielką. •

KOK

Fot. M

. Ole

siew

icz

22

HISTORIA

ostatniej części artykułu powrócę jeszcze do Wseminaryjnego tableau z

1909 r. wymieniając nazwiska wszystkich kleryków uwiecznionych na zdjęciu (pisownia nazwisk oryginalna): A. Jasenauskas, V. Dumčius, V. Borisevycius, J. Pio-trowski, J. Danielius, J. Łuniewski, Z. Butkevičius, Cz. Jasionowski, K. Grondwald, J. Luckus, M. Rzuve-lis, J. Trzasko, J. Luckus, P. Adomai-tis, M. Jastrzębski, J. Leliasis, J. Starkevičius, S. Dąbrowski, B. Kost ro , K. Vasi l iauskas , M. Petrauskas, J . Jodvirs is , J. Rogiński, J. Kołomyjski, J. Aleksa, K. Augustaitis, K. Bičkauskas, S. Koćmierowski, S. Mikelkevičius, V. Pestininkas, P. Gerutis, J. Alba-vičius, H. Dąbrowski, J. Stankiewicz, B. Cepulewičius, K. Harcinanis, J. Moroz, J. Dailide, S. Jasiński, J. Baltrusaitis, S. Jonavičius, F. Łap ińsk i , A . Mas iewicz , J. Reitelaitis, J. Abramavičius, P. Karbokas, V. Maslauskas, A. Kuklewicz, W. Nasuta, V. Żienius,

J. Romanauskas, P. Garmus, J. Zdan-čiukas, K. Dąbrowski, B. Pelkertas, J. Smulktys, Sz. Bagiński, P. Brzoska, J. Łosiewski, H. Jendruszak, J. Rosz-kowski, S. Łapiński, P. Umbrasas Cerniauskas, J. Česaitis, W. Szepie-towski, P. Karalius, A. Leśniewski, A. Szeunicki, W. Batukiewicz, M. Krupavičius, J. Juraitis.

Są tam też niepodpisane zdjęcia 13 profesorów seminarium.

W części I I ar tykułu zaprezentowałem sylwetki trzech polskich księży z tego zdjęcia. N a j w y b i t n i e j s z e g o z n i c h , metropolity wileńskiego abpa Romualda Jałbrzykowskiego oraz ks. Szymona Bagińsk iego i ks . Władysława Szepietowskiego duszpasterzy parafialnych, jakich wielu. Pojawia się pytanie, kim byli pozostali polscy i litewscy klerycy oraz profesorowie, jakie były ich późniejsze losy? Wiemy, że po p ie rwsze j wojn ie świa towej rozdzieliła ich granica. Zakończyło s ię funkcjonowanie d iecez j i sejneńskiej będącej swoistym

KRZYSZTOF BAGIŃSKI

Tableau, historia jednego zdjęcia Część IV

23

HISTORIA

Wejwerach. W 1905 podjął pracę, jako nauczyciel w miejscowościach guberni łomżyńskiej. Od 1907 do 1908 nauczał również w Popielanach. W latach 1908-1913 uczył się w Seminarium Duchownym w Sejnach. Trzy lata później ukończył Akademię Duchowną w Piotrogrodzie. 13 maja 1914 został wyświęcony przez biskupa Cieplaka na księdza rzymskokatolickiego. W 1917 w y z n a c z o n o g o k a p e l a n e m gimnazjum litewskiego w Woroneżu. Podczas pobytu w Rosji założył Litewską Partię Chrześcijańsko- -Demokratyczną. Po wybuchu rewolucji bolszewickiej został skazany na śmierć przez trybunał ludowy, jednak w maju 1918 udało mu się wrócić na Litwę. Po uzyskaniu

reliktem I Rzeczypospolitej, diecezji „obojga narodów”. Byli świadkami narodzin niepodległych, ale wrogo nastawionych do siebie państw, polskiego i litewskiego. Czy seminaryjne znajomości polsko- -litewskich kapłanów przetrwały próbę czasu, trudną historię ich narodów? Wielu z nich przeżyło dwie wojny światowe, prześladowania okupantów, trudne dla polskiego kościoła lata PRL-u oraz szczególnie trudne dla kościoła litewskiego i jego kapłanów lata Litwy sowieckiej.

Kilka życiorysów polskich kapłanów z tego zdjęcia opracował ks. prof. Witold Jemielity. Wiele informacji na ich temat znajduje się w teczkach osobistych przechowywa-nych w Łomżyńskim Archiwum Diecezjalnym. Kilka biogramów lub zdawkowych informacji można znaleźć na polskich i litewskich stronach internetowych. Z tego ostatniego źródła pochodzą informa-cje o czterech litewskich księżach, które skrótowo przedstawię poniżej. Zamieszczam też ich portrety pochodzące z tytułowego tableau.

Ks. Mykolas Krupavičius (ur. 1 października 1885 w Balwierzysz-kach, zm. 4 grudnia 1970 w Chicago) — duchowny rzymskokatolicki i polityk, minister rolnictwa Republiki Litewskiej (1923-1926), autor przeprowadzonej na Litwie w dwudziestoleciu międzywojennym reformy rolnej.

Po ukończeniu Szkoły Podstawowej w Igliszkanach, uczył się w Seminarium Nauczycielskim w

Ks. Mykolas Krupavičius

24

HISTORIA

przez Litwę niepodległości objął 1 grudnia 1918 kierownictwo nad Komisją ds. Reformy Rolnej. Od 1919 do 1923 kierował Komitetem Centralnym Litewskiej Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej. W 1920 został wybrany do Sejmu Ustawodawczego. Mandat odnawiał w 1922, 1923 i 1926 roku. W rządach chrześcijańskiej demokracji pełnił urząd ministra rolnictwa (1923- -1926). Był odpowiedzialny za przeprowadzenie reformy rolnej w radykalnej postaci, co doprowadziło d o z n i w e l o w a n i a w p ł y w ó w polskiego ziemiaństwa na Litwie. Studiował socjologię, ekonomię, p r a w o i d z i e n n i k a r s t w o n a uniwersytetach w Lille i Tuluzie. Po powrocie na Litwę został wikarym w Godlewie. Od 1931 do 1933 wykładał w seminarium duchownym w Wyłkowyszkach. W latach 1933-1935 był proboszczem w Wejwerach, a później, do 1942, w Kalwarii.

Podczas okupacji niemiec-kiej aresztowany przez Gestapo (grudzień 1942) i więziony w Ejtkunach i Tylży, później również w klasztorze karmelitów w Ratyzbonie.

Po wyzwoleniu przez armię amerykańską mieszkał w Niemczech Zachodnich, po czym wyjechał w 1956 do USA. Od 1945 do 1955 stał na czele Wysokiego Komitetu Wyzwolenia Litwy (lit. Vyriausiasis Lietuvos išlaisvinimo komitetas) quasi-rządu emigracyjnego.

Ks. Adomas Jasenauskas (Adam Jasionowski) — ksiądz, dziennikarz, redaktor. Urodzony 3 stycznia1884 r.

w Bargłowie Kościelnym. Ukończył Seminarium Duchowne w Sejnach, święcenia kapłańskie uzyskał w 1909 r. Będąc klerykiem współpra-cował z narodowymi litewskimi czasopismami „Vairas“ („Ster”) i „Šaltinis“ („Źródło”). Z klerykami seminarium redagował gazetę „Jaunuomenės draugas” („Przyjaciel młodzieży”). Kapłan w różnych parafiach diecezji sejneńskiej. W latach 1920-1924 zastępca pro-boszcza w Sejneńskiej Bazylice Najświętszej Marii Panny.

W 1920 r. Polacy z Sejn napisali list do nuncjusza apostol-skiego w Polsce informując, że nie uznają proboszcza Jasionowskiego. W 1925 r. wyjechał na Litwę, gdzie zostaje marianinem. W latach 1928-

Ks. Adomas Jasenauskas

25

HISTORIA

-1933 proboszcz w Mariampolu a od 1933 do 1938 przełożony Domu Marianów w Wiłkomierzu i rektor kościoła. W latach 1938-1941 nauczyciel nowicjatu Marianów w Poniewieżu.

W l a t a c h 1 9 2 8 - 1 9 3 1 przywrócił i redagował gazetę dla dzieci „Šaltinėlis”(„Źródełko”). W latach 1930-1933 założył i redagował gazetę „Parafia mariampolska”. W 1931 r. założył Związek Dzieci Maryi. W 1933 r. wydawał kartki dziecka Maryi, kalendarze dziecięce, zbiory pieśni. Pisał słowa pieśni i muzykę. Zmarł 13 lutego 1944 w Wilnie, pochowany w Mariampolu.

Ks. Stasys Mikelkevičius urodzony 13 grudnia 1887 r. w powiecie Giełgudyszki. Ukończył Seminarium Duchowne w Sejnach, wyświęcony

13 stycznia 1913 r. Wikary w parafii Plokščių (Błogosławieństwo), 1924--1934 proboszcz parafii Barzdų (Barzdy), gdzie dzięki jego wysiłkom pobudowano kościół Chrystusa Króla, proboszcz parafii Miroslaw, dziekan dekanatu Seirijai (Sereje). ` W 1947 r. mianowany kanclerzem kurii w Wyłkowyszkach (budynki kurii zostały znacjonalizo-wane przez Sowietów). W 1949 r. aresztowany razem z biskupem i pięcioma innymi kapłanami, oskarżony o wspieranie anty-radzieckiego podziemia. Z łagrów wrócił wyczerpany, zmarł w 1977 r., w wieku 90 lat.

Ks. Jonas Reitelaitis ur. 23 listopada 1884 r. we wsi Nawasadai. W 1899 r. ukończył Szkołę Podstawową w Sosnowie i do 1906 r. pracował jako krawiec oraz uczył się u wikariusza mariampolskiego. W wieku 23 lat eksternistycznie złożył egzaminy końcowe w gimnazjum w Mariam-polu. W 1907 r. rozpoczął studia w Seminarium Duchownym w Sejnach. W czasie studiów publikował artykuły w czasopismach litewskich: „Lietuvių tauta“ („Naród liewski“), „Šaltinys“ („Źródło“), „Vadovas“ („Wódz“). W 1913 r. przyjął święcenia kapłańskie i został m i a n o w a n y w i k a r i u s z e m w Nowogrodzie, w tym samym roku skierowany do Świętojezior. Później był księdzem w Seirijai. 15 stycznia 1927 r. został proboszczem nowej parafii w Kriksztonis (rejon łoździejski), gdzie zaprojektował i wybudował kościół pw. Chrystusa Króla. Ks. Stasys Mikelkevičius

HISTORIA

26

Ks. J. Reitelaitis zaprojekto-wał i z pomocą parafian wybudował szkołę i kilka domów mieszkalnych. Przez 40 la t kap łańs twa w Kriksztonis zdobył niezwykły szacunek u parafian. Pracował nie tylko jako duszpasterz, ale też nauczał kobiety tkania, szycia, pomagał chorym.

Napisał i opublikował w prasie monografie czterech parafii oraz zebrał materiał historyczny jeszcze o stu parafiach. Od 1914 r., będąc członkiem Litewskiego Towa-rzystwa Naukowego, dużo uwagi poświęcał etnografii. W 1917 r. uczestniczył w konferencji wileń-skiej. W jej trakcie została wybrana Rada Litewska, która ogłosiła niepodległość kraju*.

Zmarł 1 grudnia 1966 r. we

wsi Kriksztonis, działa tam muzeum poświęcone jego pamięci.

Powyższe życiorysy potwierdzają, że sejneńskie seminarium było kuźnią litewskich elit patriotycznych i intelektualnych, jakże ważnych dla odradzającego się narodu i państwa litewskiego. Zrządzeniem historii odrodzenie to odbywało się w konfrontacji z narodem i państwem polskim, konfrontacji polskich i litewskich społeczności katolickich. Autorzy książki „Pod władzą carów — Litwa w XIX wieku” piszą, że wówczas „większość klerykałów, tak Litwinów, jak i Polaków, była zarazem skrajnymi nacjonalistami”. Na przełomie XIX i XX wieku konflikt ten niejednokrotnie podsyca-ny przez carską władzę, był jej przydatny, gdyż szkodził współpracy między oboma rusyfikowanymi narodami. Jak piszą litewscy historycy „idea niepodległości Litwy narodziła się przede wszystkim z konfliktu litewsko-polskiego, a nie litewsko-rosyjskiego”. Rosjanie byli na Litwie najeźdźcami, odrębnymi kulturowo i religijnie, natomiast Polacy, wyznający tę samą religię co Litwini, stanowili swojski, tradycyj-ny i wielowiekowy komponent społeczeństwa litewskiego. Polskość była od wieków dziedziczona i kultywowana przez miejscową szlachtę, a język polski stawał się na Litwie językom dominującym.

Na tableau widnieje sentencja zaczerpnięta z Biblii. „Fratres confortamini in Domine et in potentia

Ks. Jonas Reitelaitis

27

WSPOMNIENIE

virtutis eius”, Ad Ephes 6,10. Co w tłumaczeniu, wg Biblii Jakuba Wujka, oznacza: „Na ostatek bracia! zmacniajcie się w Panu i w sile mocy j e g o . ” S e n t e n c j a t a m i a ł a przyświecać alumnom sejneńskiego seminarium.

*Jednym z sygnatariuszy Aktu Niepodległości Litwy z 1918 roku był Justinas Staugaitis, który ukończył Seminarium Duchowne w Sejnach w 1890 r.

Bibliografia:

• Życiorys Mykolasa Krupavičiusa, https://pl.wikipedia.org/wiki/Mykolas_Krupavi%C4%8Dius;• Życiorys ks. Jonasa Reitelaitisa, https://lt.wikipedia.org/wiki/Jonas_Reitelaitis (za tłumaczenie tekstu na język polski dziękuję Julii Seliava z Trok);• Życiorys Adomasa Jasenauskasa, https://lt.wikipedia.org/wiki/Adomas_Jasenauskas (za tłumaczenie fragmentu tekstu na język polski dziękuję Julii Seliava z Trok);• Życiorys Stasysa Mikelkevičiusa, https://lt.wikipedia.org/wiki/Stasys_Mikelkevi%C4%8Dius;• Egidijus Aleksandravičius, Antanas Kulakauskas „Pod władzą carów — Litwa w XIX wieku”.

W nocy z 6 na 7 maja zmarł nagle ksiądz Piotr Kirejczyk, proboszcz parafii w Majewie, w latach 1995-1998 wikariusz w Knyszynie.

Piotr Kirejczyk urodził się 5 kwietnia 1970 roku w Kamiennej Starej w rodzinie rolniczej. Jego matka Felicja z Lewickich była siostrą księdza infułata Zygmunta Lewickiego. Oprócz ks. Lewickiego kilku jego krewnych było także duchownymi. Nic więc dziwnego, że mając takie wzory w rodzinie, po ukończeniu szkoły średniej wstąpił do Arcybiskupiego Wyższego Semi-narium Duchownego w Białymsto-ku. Święcenia kapłańskie przyjął 27 maja 1995 roku z rąk arcybiskupa Stanisława Szymeckiego. Zaraz też został skierowany do pracy duszpas-terskiej w Knyszynie. Tu dał się poznać jako sumienny, uczynny i życzliwy ludziom duszpasterz. W ramach swoich obowiązków prowa-dził scholę kościelną. Ponadto brał aktywny udział, jako aktor, w wystę-pach Knyszyńskiego Teatru Amator-skiego „Knysz” działającego przy Knyszyńskim Ośrodku Kultury. Po jego występie w „Balladynie” w roli Kirkora recenzent tak napisał na

MIECZYSŁAW LEWKOWICZ

Zmarł ks. Piotr Kirejczyk

WSPOMNIENIE

28

łamach „Gońca Knyszyńskiego”:Jednak chyba najbardziej niesamo-wita i zaskakująca była kreacja ks. Piotra Kirejczyka, który zagrał Kirkora, honorowego, romantyc-znego królewicza, zakochanego w Balladynie i Alinie.

Ksiądz Piotr Kirejczyk z Knyszyna został przeniesiony w 1998 roku do parafii św. Ducha w Białymstoku, gdzie był wikariuszem do 2000 roku. W latach 2000-2006 pracował jako wikariusz w parafii NMP Matki Kościoła w Białymsto-ku. W tym okresie był duszpasterzem sportowców archidiecezji białostoc-kiej. W 2006 roku na krótko został wikariuszem w parafii katedralnej i zaraz otrzymał awans na proboszcza parafii w Majewie. Miał wtedy 36 lat. Awans w tak młodym wieku na proboszcza świadczy o pozytywnej

ocenie jego dotychczasowej posługi kapłańskiej przez biskupa.

Parafia w Majewie jest parafią niewielką, którą obsługuje jeden ksiądz. Powstała w 1919 roku. W latach trzydziestych i czterdzies-tych XX w. kilkukrotnie dochodziło w niej do bulwersujących wydarzeń związanych z niezgodą wiernych na zmiany księży obsługujących parafię. W kościele znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej otaczany kultem, jako słynący łaskami. W ostatnią niedzielę sierpnia odbywa się tam duży odpust Matki Boskiej Częstochowskiej. Ksiądz Piotr zaklimatyzował się w parafii. Odnowił wnętrze kościoła i wyremontował wieżę. Co roku przyjmował młodzieżową piel-grzymkę różanostocką idącą z Kny-szyna i okolicznych parafii. •

Ks. Piotr Kirejczyk jako aktor teatru Knysz. Spektakl „Kaprysy Łazarza” w reżyserii Jerzego Siecha

Fot. K

. B

agiń

ski

29

HISTORIA

czasie II wojny Niemcy popełnili mnóstwo zbrod-Wni o skali, jakiej nie znała

historia ludzkości. Ich ofiarą padło wiele narodów. Ale najbardziej poszkodowanymi byli Żydzi i Cyganie. Na całe te narodowości został wydany wyrok śmierci. Przedstawiciele tych narodów byli mordowani za samą przynależność, a nie za jakiekolwiek winy. Byli mordowani wszyscy: niemowlęta, dzieci, starcy. Nikt nie miał prawa przeżyć. W świetle powyższego ciekawie przedstawia się historia uratowania życia żydowskiej dziewczynki Szulamith Pytluk. Główną rolę w jej uratowaniu odegrała Regina Karwacka, ale niebagatelne znaczenie miała postawa całej społeczności knyszyń-skiej oraz samych Niemców. Regina Karwacka opisała historię ocalenia dziewczynki na łamach nowojor-skiego dziennika.

W dn. 2 listopada 1942 roku Niemcy wywieźli knyszyńskich Żydów do Białegostoku, a następnie do Treblinki, gdzie zostali zgładzeni. Część Żydów dowiedziała się o planowanej wywózce i ukryła się w okolicznych lasach. Zrobiło to również małżeństwo Fajbel Pytluk i Sara z Wejnstejnów wraz z około

roczną córką Szulamith. Ze względu na listopadowe chłody postanowili ulokować dziecko w lepszym miejscu. Zapukali do jednego z domów na kolonii i poprosili gospodarzy o kilkudniową opiekę nad dzieckiem, do czasu aż znajdą bezpieczną kryjówkę. Rodzina, do której zgłosili się, miała swoich dziewięcioro dzieci, ale zgodziła się dziewczynką zaopiekować. Należy zaznaczyć, że taka opieka była niebezpieczna, ponieważ Niemcy w czasie wywózki knyszyńskich Żydów wywiesili plakaty z groźbą, iż za przechowywanie ukrywających się Żydów grozi kara śmierci. Po pewnym czasie, gdy rodzice nie zgłaszal i s ię po zos tawioną dziewczynkę, gospodyni zawinęła dziecko w chustę i zaniosła do amstkommissariatu w Knyszynie. Amtskomisarzowi Andrzejewskiemu powiedziała, iż znalazła dziecko na polu. Dziecko rozpoznała pracująca w amtskommissar iacie Anna Piechocka. Postanowiła jednak przekonać amstkomisarza, iż jest to dziecko aryjskie a nie żydowskie, ponieważ ma niebieskie oczy, jasną cerę i jest blondynką. I że w Polsce panny mające nieślubne dzieci często je porzucają. Amstkommissarz „uwierzył” w tę historię. W tym

Dobry Niemiec?MIECZYSŁAW LEWKOWICZ

30

HISTORIA

czasie przed biurem amstkom-missariatu zebrał się kilkuset-osobowy t łum mieszkańców Knyszyna ciekawych co zrobi amstkommissarz. Przekonany przez Annę Piechocką, iż nie jest to dziecko żydowskie, powiedział, że kto chce, t o m o ż e d z i e c k o z a b r a ć . Dziewczynkę wziął bezdzietny biedny szewc. Jednak jego żona nie zgodziła się wychowywać cudze dziecko. Wtedy na zabranie go zdecydowała się Regina Karwacka, która od kilku lat była zamężna za Czesławem Ostrowskim, ale nie mieli dzieci. Mąż zaakceptował jej d e c y z j ę . A b y u w i a r y g o d n i ć

dziewczynkę, postanowil i ją ochrzcić. Ojcem chrzestnym został Oswald Hausler, knyszynianin p o c h o d z e n i a n i e m i e c k i e g o . Dziewczynka otrzymała nowe imię — Anna. Zdrobniale była nazywana Niusią. Niusia była dzieckiem bardzo żywym. Miała mocną osobowość. Jak wspomina Alicja Wróblewska, której ciotką była Regina Karwacka i która bawiła się z Niusią, w grupie d z i e c i N i u s i a z a w s z e b y ł a przywódczynią. Została pokochana zarówno przez rodziców jak i dziadków. Dwukrotnie odwiedził ją ojciec Fajbiel Pyt luk, który przebywał wraz z żoną w getcie w

Shulamith Pitluk, Knyszyn 1942 r. Zdjęcie przekazane Reginie Ostrowskiej przez Fivela Pitluka podczas odwiedzin córki zimą 1942 r.

31

HISTORIA

Jasionówce. Nie zdecydowali się jednak na zabranie córki, pewnie przekonani, iż pod opieką przybra-nych rodziców ma większe szanse na przeżycie.

Po likwidacji na początku 1943 roku getta w Jasionówce słuch o rodzicach Niusi zaginął. Najpewniej z o s t a l i z a m o r d o w a n i p r z e z Niemców. W przybranej rodzinie Niusia całkowicie zaadoptowała się i doczekała się wyzwolenia. Po wyzwoleniu zjawili się w Knyszynie ocaleli Żydzi, w tym brat ojca Niusi — Kiwa Pytluk. Widząc jak dziecko dobrze zaadaptowało się w nowej rodzinie, nie próbował jego odebrać.

W czasie wojny w krajach okupowanych przez Niemców zginęło ok. 90% Żydów. Nic dziwnego, iż po wojnie była prowadzona akcja mająca na celu odzyskania dla żydostwa dzieci, które, tak jak Niusia, były w czasie wojny adoptowane przez nie-Żydów lub t eż p rzechowały s i ę w kościelnych instytucjach. Powstało wiele organizacji poszukujących ocalałych żydowskich dzieci. W 1946 roku Reginę Karwacką odwiedziła przedstawicielka takiej organizacji, proponując oddanie Niusi w zamian za pomoc finansową. Regina nie zgodziła się na tę propozycję. Po około tygodniu wieczorem do jej domu wtargnęła grupa uzbrojonych wojskowych. Wyprowadzili małżeństwo, przetrzy-mali i po pewnym czasie zwolnili. Po powrocie do domu, małżonkowie nie zastali Niusi. Została uprowadzona. Regina podejrzewała, iż akcję uprowadzenia zorganizował Żyd,

oficer służący w UB w Białymstoku. Mimo zgłoszenia uprowadzenia do prokuratury, nie wszczęto śledztwa. Ślad po Niusi zaginął. W momencie uprowadzenia miała 4,5 roku.

Uprowadzenie Niusi było wielkim wstrząsem dla małżonków. Nie mieli więcej dzieci. Po pewnym czasie ich małżeństwo rozpadło się. Regina wróciła do panieńskiego nazwiska. Po pewnym czasie wyjechała do Stanów Zjedno-czonych. Cały czas tęskniła za przybraną córką. Przypuszczała, iż jest ona w USA, ale nigdy jej nie spotkała. W Stanach zaczęła chorować. Wróciła do Polski i zamieszała w domu siostry Zofii Bednarskiej. Zmarła w 1986 roku.

A jakie były dalsze losy Niusi? Jak się okazuje, porwanie zorganizował brat ojca Kiwa Pytluk.

Niusia, Knyszyn 1943 r.

32

HISTORIA

Po porwaniu bratanicy wyjechał z nią do Europy Zachodniej. Mieszkali tam kilka miesięcy, w czasie których Kiwa poszukiwał ocalałych człon-ków swojej rodziny. Potem wyjechali do Stanów Zjednoczonych i zamiesz-kali w Cleweland w stanie Ohio, gdzie żyli kuzyni rodziny z przed-wojennej emigracji. Tam Kiwa ożenił się i Sharon (amerykańskie imię Niusi) stała się córką małżeństwa.

Historia jej przeszłości była trzymana w całkowitej tajemnicy. Nawet urodzone w małżeństwie dzieci, nie wiedziały, iż Sharon nie jest ich rodzoną siostrą. W Cleweland Sharon wyszła za mąż. Razem z mężem zamieszkali w Chicago. W małżeństwie urodziło się troje dzieci. Dopiero po sześćdziesięciu latach, w 2006 roku Sharon Pitluk Silver (tak obecnie się nazywa) zdecydowała się

na podróż do Polski i Knyszyna. Razem z nią przylecieli: mąż, starsza córka i siostra. W Knyszynie zostali serdecznie przyjęci przez towarzysz-kę dziecinnych zabaw Sharon — Alicję Wróblewską. Sharon rozpoz-nała niektóre miejsca w Knyszynie.

Wojenna historia Sulamith-Sharon i jej cudowne ocalenie są niesamowite. Opatrzność mocno czuwała nad nią. Miała wiele szczęścia. O tym, iż była żydowskim dzieckiem było powszechnie wiado-mo w Knyszynie. A w Knyszynie nie mieszkali sami aniołowie. Wśród części mieszkańców były nastroje antysemickie. Niektórzy służyli w policji niemieckiej i wysługiwali się Niemcom.

Zaskakująco pozytywna była postawa amstkommissarza Andrzejewskiego. Łatwo uwierzył w

Regina Karwacka (Ostrowska) — przybrana matka Niusi

Czesław Ostrowski — przybrany ojciec Niusi

33

HISTORIA

historię opowiedzianą przez Annę Piechocką, choć intuicja na pewno podpowiadała mu, iż odnalezione kilka dni po wywózce Żydów dziecko, jest pochodzenia żydow-skiego. Z opracowań historyków wiadomo, iż w czasie wojny dość powszechne było donosicielstwo. Niektórzy pisząc donosy w ten sposób regulowali swoje przed-wojenne i wojenne rachunki rzeczy-wistych czy urojonych krzywd. Jest pytanie? Czy wśród tysięcy knyszynian nie znalazł się nawet jeden, który złożyłby donos? A jeżeli był donos? W takich sytuacjach Niemcy wysyłali żandarmów, którzy zabijali Żydów, nie patrząc czy to jest dorosły czy dziecko. Czy amstko-misarz mógł ignorować donosy? Można przypuszczać, że tak. Ale amstkomisarz nie był jedyną władzą niemiecką w Knyszynie. Był niemiecki posterunek żandarmerii. Było gestapo w Białymstoku, obejmujące swoją władzą Knyszyn. Nasuwa się dużo pytań. Czy to, iż ojcem chrzestnym Niusi był Oswald Hausler, nie miało wpływu na jej ocalenie? Teraz nie ma na nie odpowiedzi. Ale można skonstato-wać, iż cala społeczność Knyszyna, a także Niemcy, mieli udział w uratowaniu życia małej Szulamith.

Jest wiele głosów mówią-cych, iż amstkommissarz Andrzejew-ski był przyzwoitym człowiekiem. Wiadomo, że mówił po polsku, choć to ukrywał. Nazwisko też nosił polskie. Czyżby czuł się Polakiem? Jeżeli nawet nie, to niewątpliwie wiarą w opowieści Anny Piechockiej uratował życie małej Szulamith-

Niusi-Sharon. Jest takie żydowskie powiedzenie: „Kto ratuje jedno życie, ten ratuje cały świat”.

W relacji Reginy Karwac-kiej jest pewna zagadka. Pisze ona, iż dziewczynka została przyniesiona do amstkommssariatu kilka dni po wywiezieniu Żydów. Wszystkie dokumenty mówią, że akcją wywiezienia knyszyńskich Żydów kierował amstkommissarz Labusz, natomiast tu pada nazwisko amst-kommissarza Andrzejewskiego i nie ma mowy o Labuszu. Czy Regina Karwacka pomyliła nazwiska, czy też nastąpiła błyskawiczna zmiana na stanowisku amstkommissarza? A może między wywiezieniem Żydów, a przyniesieniem dziewczynki minął znacznie dłuższy okres niż kilka dni i w tym czasie nastąpiła zmiana amstkommissarza? •

Oswald Hausler — ojciec chrzestny Niusi

34

LITERATURA

iersz, otwierający nowy zbiór poezji Reginy WŚwitoń „Dogonić wiatr”,

potraktowałam jako swego rodzaju Inwokację, w której, wzorem wielkich poprzedników, poetka określa temat swych utworów i prosi o natchnienie.

W pierwszoosobowej , bardzo osobistej, niemal intymnej wypowiedzi, próbuje znaleźć odpo-wiednie słowa, aby opisać cud natury. Posiłkuje się obecnymi w poezji tropami semantycznymi, w tym wierszu (*** poezja ze źródła mojej duszy…) personifikacjami: „szept kwiatów”, „oddech traw”, „krzyk bzów”, „pokora malw”. Towarzyszy jej muza poezji i skrzydlaty Pegaz. Stąd znaki i atrybuty twórczości poetyckiej: wena, struny, skrzydła.

W zakończeniu wiersza pisze:

„użyczasz skrzydełabym (…) mogładogonić wiatr”

„I gdy poniosło, to już niesie…”, powtarzając za moim Mistrzem, Julianem Tuwimem. Ta nieduża książeczka zawiera ponad czter-dzieści utworów!

Wiele wyjaśniają tytuły

poszczególnych części. „Z tej ziemi moja radość” — w oczywisty sposób świadczy o przywiązaniu autorki do rodzinnych stron. Rodzinne mias-teczko, znajome uliczki, własne podwórko, bliższe i dalsze okolice są głównym źródłem inspiracji.

Tytuł drugi „Tamten świat daleki a bliski”, to powroty do przesz łośc i , ludz i i mie jsc .

Poezja „ze źródła (…) duszy”O wierszach Reginy Świtoń

TERESA DUBICKA

Regina Świtoń, „Dogonić wiatr” Biblioteka Gońca Knyszyńskiego nr 37

35

LITERATURA

Wspomnienia, chociaż odległe, to ich kolory nie wyblakły. Obrazy te pozostają w pamięci, stając się pożywką dla poetyckiej wyobraźni autorki. Zmysły poetki chłoną zapach chleba i podpłomyków, pieczonych przez babcię Stefanię („Chleb”), widzi błękit bławatków), ręką mamy wyszytych na lnianym ręczniku („Ręcznik”), a woń bzów przypomina siostrę, której już nie ma („Ustronie”).

Jak to zwykle bywa ideali-zujemy przeszłość, która, w wierszu pani Reginy, „połyskuje tęczą”. Tworzymy też, świadomie lub nie, mity kompensacyjne, o niegdy-siejszej „wielkości miasteczka”. (*** Ziemio Knyszyńska).

Tematem przewodnim tej poezji jest jednak natura i uroda świata.

Można by rzec, iż poetka jest za pan brat ze wszystkimi zjawiskami natury. Maluje swe poetyckie pejzaże zgodnie ze zmieniającym się i nawracającym cyklem przyrody (w takiej właśnie, przemyślanej kolejności ułożone są wiersze). Te dwa światy: natury i przeżyć ludzkich, są ze sobą sprzęgnięte: świetlisty poranek sprzyja nastrojowi kontemplacji („O poranku”), a kwietniowy deszcz wtrąca w melancholię („Kwietniowa mozaika”).

Rejestruje także odmienne zjawiska, jak w wierszu „Czerem-cha”, kwitnący krzew (jego odurzający zapach) jest bujny, rozbuchany, w „szale rozkwitu”.

Autorka nawet jeśli pisze o

żywiołach, to nie przedstawia niszczycielskiej siły natury. Raczej jest to świat przyjazny człowiekowi, stworzony z myślą o nim. Piękny, harmonijny, bogaty w dary, które człowiek winien mądrze spożytko-wać. Jak w poezji Jana Kochanow-skiego, do którego twórczości Regina Świtoń celowo i świadomie nawiązuje.

Walorem tej poezji jest dar obserwacji i trafność sformułowań oraz oryginalność wykorzystanych środków poetyckich. I cytować można wiele.

Stały motyw podlaskiego krajobrazu: „[…] kapl iczka, wrośnięta w twarde drzew ramiona” („Pejzaż malowany zachwytem”). Pusta droga w lipcowym upale „omdlewa z bezczynnośc i” . Mieszkańcy lasu: „Łoś […] Jak posąg wykuty ciężkim młotem” („Biebrzańskie urokliwości”) czy „jałowce niczym mniszki w tęsknej kontemplacji” („We mgle”).

Autorka , karmiąc s ię przeszłością, jest jednocześnie bardzo współczesna i nie stroni od nowoczesnych technologii. W jej wierszu „piegża rozczytuje SMS-y dzięcioła” („Stary świątek i ja”).

Poezja Reginy Świtoń wpisuje się więc w konteksty literackie i pozaliterackie (częste nawiązania do muzyki i sztuk plastycznych). Idzie więc ścieżkami wytyczonymi przez mistrzów i wydeptuje własne.

•