2

Niniejsza ulotka odzwierciedla wiele dyskusji i komentarzy pracowników służby zdrowia, organów służby zdrowia, organizacji świeckich i wolontariackich, osób z chorobą afektywną dwubiegunową oraz ich przyjaciół i członków rodziny.

Health Scotland pragnie podziękować wszystkim osobom, które w jakikolwiek sposób przyczyniły się do opracowania niniejszej ulotki, chętnie poświęcając swój czas i dzieląc się fachową wiedzą i doświadczeniem.

Wszystkie cytaty przytoczone w niniejszej ulotce pochodzą od rzeczywistych osób.

Zastrzeżenie prawe

Dołożono wszelkich starań, aby niniejsza publikacja była możliwie najbardziej aktualna i dokładna. Jakkolwiek, nowe badania naukowe mogą czasami oznaczać, że informacje i zalecenia bardzo szybko się zmieniają. Wszelkie zmiany zostaną wprowadzone w następnej wersji ulotki, w celu odzwierciedlenia wszelkich nowych informacji.

Pomimo że niniejsza ulotka zgodna jest z zasadami dobrych praktyk, należy pamiętać, że różne okoliczności i ocena kliniczna mogą oznaczać, że masz nieco inne doświadczenia.

W przypadku wątpliwości, obaw lub niepokoju, należy bez wahania skontaktować się z lekarzem w celu upewnienia się i uzyskania dalszych wyjaśnień.

Opublikowano przez Health Scotland.Oddział w Edynburgu: Woodburn House, Canaan Lane, Edinburgh EH10 4SGGlasgow Office: Clifton House, Clifton Place, Glasgow G3 7LS© NHS Health Scotland, 2007.ISBN: 1-84485-377-2Health Scotland jest ośrodkiem współpracującym z Promocji Zdrowia i Rozwoju Zdrowotnego współpracujący z WHO (Światową Organizacją Zdrowia).Tekst oryginalny: Geraldine AbrahamsBadania naukowe: Scott Porter

1

wprowadzenieChoroba afektywna dwubiegunowa, znana również jako depresja maniakalna, to termin medyczny stosowany przez psychiatrów do opisania formy zaburzenia umysłowego, które dotyczy nastroju lub zachowania. Może oznaczać, że osoby dotknięte chorobą doświadczają huśtawek nastroju ― okresów, kiedy czują się przygnębieni i w depresji oraz okresów, kiedy czują się naładowani i pobudzeni. Długość każdego z tych okresów może się wahać od godziny do kilku tygodni lub dłużej. Częstotliwość i natężenie huśtawek nastroju jest różna u poszczególnych osób.

Te zmiany nastroju nie są podobne do zwykłych wahań humoru w życiu codziennym. Są znacznie bardziej skrajne, mogą wywoływać panikę i przerażenie. Mogą wpływać na nasze zachowanie, nasze kontakty z innymi ludźmi i jak radzimy sobie w życiu.

Niniejsza ulotka została opracowana dla osób, które zostały poinformowane przez lekarza o tym, że cierpią na chorobę afektywną dwubiegunową, a także dla ich rodzin i przyjaciół. Dostarcza informacji na temat choroby afektywnej dwubiegunowej, jej przyczyn i dostępnej pomocy. Ulotka przedstawia również listę organizacji, które mogą udostępnić dalsze informacje.

1

2

na czym polega zaburzenie dwubiegunowe?Słowo „dwubiegunowy” oznacza dwa przeciwne bieguny. Dwa bieguny choroby afektywnej dwubiegunowej to depresja i mania. To choroba umysłowa, która może dotykać mężczyzn i kobiety z różnych grup społecznych i w różnym wieku, począwszy od wczesnego dzieciństwa. Polega na powtarzających się zmianach nastroju, z okresami pobudzenia, gdy wydaje się, że mamy nieskończoną ilość energii i okresami depresji i melancholii, gdy ledwie jesteśmy w stanie wykonać najprostsze czynności. Lecz są także okresy dobrego samopoczucia. Okresy wzlotów i upadków mogą występować jeden po drugim, albo odczuwane mogą być niektóre elementy obu faz w tym samym czasie. Niektórzy ludzie odczuwają, że ich nastrój bardziej skłania się w jednym kierunku, tak, że stają się albo bardziej przygnębieni albo maniakalni.Niektóre elementy okresu pobudzonego i depresji można odczuwać w tym samym czasie. Taki stan nazywamy „mieszanym” i może sprawiać, że będziemy czuć duży niepokój. Niektóre osoby doświadczają szybkiej zmiany faz (tzw. rapid cycling), kiedy fazy pobudzenia i depresji szybko następują po sobie przez okres miesiąca lub mniej. W niektórych przypadkach może tak się zdarzyć w ciągu jednego dnia. Ponadto, łagodniejsza forma choroby dwubiegunowej zwana jest „cyklotymią”, w której okresy pobudzenia i depresji są odczuwane, lecz nie są takie ostre.U pewnych osób występuje tylko jeden epizod choroby afektywnej dwubiegunowej, lecz u większości epizody powtarzają się. Jakkolwiek, często występują bardzo długie okresy stabilności między atakami.

3

Choroba wpływa na życie niektórych ludzi bardziej niż innych, chociaż istnieje wiele elementów wspólnych. W czasie faz maniakalnych możemy zaobserwować, że:

• Jesteśmy pobudzeni i podekscytowani, wydaje nam się, że myśli pędzą.

• Możemy mówić szybko i raczej niespójnie.

• Mamy nieograniczone zasoby energii i rożnego rodzaju pozornie fantastyczne pomysły i idee, co do których inni ludzie mają wątpliwości.

• Potrzebujemy o wiele mniej snu niż zwykle i mamy trudności z zasypianiem.

• Mamy trudności z koncentracją.• Tracimy poczucie odpowiedniego stosunku do

załatwianych spraw z innymi ludźmi i codziennych czynności. Możemy wydawać pieniądze z nietypową ekstrawagancją, przekraczając nasze możliwości finansowe lub możemy stać się mniej zachowawczy w stosunku do innych ludzi.

• Łatwo się denerwujemy i irytujemy — szczególnie w okresach manii, gdy mamy rozmaite plany, lecz dowiadujemy się, że nie zawsze są one popierane przez innych.

„Zawsze wiem, kiedy schodzę z drogi. Zaczynam

wtedy pęd przez miasto w taksówkach, podczas gdy normalnie nie stać

mnie na to i chodzę wszędzie na piechotę”.

„Wstawałam kiedyś o drugiej lub trzeciej

w nocy i remontowałam dom, gdy wszyscy

inni spali”.

4

„Kiedy dochodzę do pewnego etapu, wszystko co mogę zrobić, to położyć się spać i zostać w łóżku aż to minie. Nie jestem w stanie

zrobić niczego innego”.

Gdy przechodzimy przez tę fazę, prawdopodobnie nie będziemy świadomi, że coś jest nie tak albo, że zachowujemy się całkowicie odmiennie niż zwykle.

Czasami nasze uczucie podekscytowania może nie być tak ekstremalne. Istnieje łagodniejsza forma manii — hipomania — która sprawia, że ludzie są nadmiernie aktywni i podnieceni, możliwe, że zdenerwowani lub agresywni. Może to prowadzić do prawdziwego ataku.

Mania może doprowadzić ludzi do trudnych sytuacji i mogą oni stracić kontakt z rzeczywistością. Niektórzy ludzie mają myśli psychotyczne, mogą słyszeć lub widzieć rzeczy, których nie ma lub nagle nabierać silnych przekonań. Ich myśli odzwierciedlają ich aktualny nastrój, więc w fazie depresji mogą wierzyć, że popełnili straszliwą zbrodnię, albo

że są bezdomni, lub w okresach manii, że są niezmiernie bogaci i odnoszą sukcesy. Ważne jest, aby uzyskać prawidłową diagnozę, gdyż myśli psychotyczne mogą być również wynikiem schizofrenii, innej choroby umysłowej.

Jeżeli przechodzimy przez okres depresji, gdy jesteśmy bardzo przygnębieni, można zauważyć, że:

• Czujemy się zmęczeni i wyczerpani przez cały czas.

• Denerwujemy i irytujemy się.

• Walczymy, aby poradzić sobie z nawet najprostszymi żądaniami ze strony otoczenia.

„Czułem się jakbym nagle znalazł się sam

w ciemnym pokoju. Nie mogłem kontaktować sie z innymi ludźmi. Byłem

w pułapce i byłem sam”.

5

• Nie jesteśmy w stanie skoncentrować się lub podejmować żadnych decyzji.

• Tracimy zainteresowanie seksem.

• Czujemy się przytłoczeni uczuciami całkowitej bezradności i desperacji.

• Zauważamy, że mamy zaburzenia snu, tak silne, że ciężko jest nam zasnąć, nie możemy spać wystarczająco długo lub chcemy spać przez cały czas.

• Mamy problemy z jedzeniem, albo chce nam się jeść duże ilości, albo całkowicie tracimy zainteresowanie jedzeniem.

• Mamy myśli samobójcze.

Choroba afektywna dwubiegunowa może wpłynąć na nasze życie na różne sposoby.

Lecz istnieje wiele pozytywnych kroków, które można podjąć, aby pomóc sobie jak również poszukać leczenia i wsparcia gdzie indziej. Można nauczyć się biegłości w rozpoznawaniu najwcześniejszych oznak rozpoczęcia epizodu i jak radzić sobie z objawami, a także jak ograniczać ich wpływ na nasze życie.

„Bardzo trudno było mi wrócić do pracy.

Pracowałam w cateringu, było to zajęcie zbyt

stresujące, więc musiałam to ponownie

przemyśleć i zmienić swoje oczekiwania”.

„Na początku nie mogłem zrozumieć, co się dzieje — czułem się zbyt dobrze! Lekarzowi i mnie wywnioskowanie, co jest

nie tak zajęło trochę czasu”.

„Naukę walki z moją chorobą dwubiegunową

i jak żyć dalej, postrzegam jako duże osiągniecie”.

6

zrozumienie choroby afektywnej dwubiegunowejNie ma jednoznacznej teorii, jeśli chodzi o przyczyny występowania choroby afektywnej dwubiegunowej. Być może istnieje pewne połączenie różnych czynników.

Możliwe przyczyny to:

• Doświadczenia ze wczesnego dzieciństwa, które mogły spowodować wrażliwość i brak odporności emocjonalnej.

• Stresujące wydarzenia lub ważne zmiany w życiu, takie jak śmierć bliskiej osoby.

• Możliwe zmiany hormonalne — czasami choroba afektywna dwubiegunowa pojawia się u kobiet po porodzie lub w czasie menopauzy.

• Brak równowagi biochemicznej w organizmie, która w następstwie wpływa na samopoczucie i sposób myślenia.

• Czynniki genetyczne, które oznaczałyby, że skłonność do rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej może być przekazywana z pokolenia na pokolenie. Nie oznacza to, że problem ten jest na pewno przekazywany, gdy jedno lub oboje rodziców miało chorobę, ani też, że zostanie przekazany na dziecko chorego. To jedynie zwiększa szanse takiego zdarzenia.

Przyczyny, które w pierwszym rzędzie wywołały chorobę afektywną dwubiegunową i które w następstwie mogą wywołać powtórne wystąpienie objawów, mogą być różne.

7

Przykładowo, nasz skład genetyczny lub biochemiczny może oznaczać, że jesteśmy bardziej narażeni na wystąpienie choroby afektywnej dwubiegunowej, jeżeli doświadczymy wydarzeń traumatycznych w późniejszym życiu.

Jakkolwiek, znajomość możliwych przyczyn może być pomocna, ale ważne jest, aby mieć świadomość, że czynniki, które nakładają pewne ryzyko na niektórych ludzi, mogą nie mieć żadnego wpływu na innych, a w wielu przypadkach przyczyna nie jest znana i konieczne są dalsze badania.

Niektórzy ludzie walczą, próbując poradzić sobie z chorobą afektywną dwubiegunową samemu, bez szukania pomocy, być może próbując wyleczyć się sposobem zagłuszania skutków poprzez picie alkoholu lub branie lekarstw nieprzepisanych przez lekarza. Uważa się, że od 30% do 60% osób z chorobą afektywną dwubiegunową walczy także z nadużywaniem alkoholu lub innych substancji. Takie sposoby samowsparcia prawdopodobnie nie pomogą, a mogą nawet pogorszyć sprawę.

uzyskanie pomocy od innychByć może wraz z upływem czasu rodzaj pomocy, jakiej potrzebujemy zmienia się. Pomimo, że nie ma szybkich ani łatwych środków leczących chorobę afektywną dwubiegunową, można osiągnąć wiele z pomocą profesjonalistów oraz innymi metodami, aby sprawić, żeby choroba była znacznie lepiej leczona oraz aby zapewnić, że można osiągnąć w życiu jak najwięcej.

8

„Okazało się, że mój psycholog ogromnie mi pomógł w rozpoznaniu,

jakie rzeczy stresują mnie i w opracowaniu sposobów

jak sobie z tym radzić”.

wsparcie i psychoterapiaWsparcie i psychoterapia dają możliwość omówienia trudności związanych z chorobą. Obydwie metody skupiają się na codziennych odczuciach i trudnościach, obser-wują je z dłuższej perspektywy i pomagają nam radzić sobie lepiej i przejmować większą kontrolę nad

swoim życiem.

W przypadku obu metod, ważne jest znalezienie osoby, z którą można się zaprzyjaźnić i której można zaufać. Lekarz będzie w stanie udzielić pomocy w znalezieniu wykwalifikowanego terapeuty lub psychologa w okolicy zamieszkania.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga ludziom uświadomić sobie, w jaki sposób myśli wpływają na odczucia i zachowanie.Użyteczna może być pomoc w pokonaniu negatywnych myśli i w planowaniu sposobów na zwiększenie aktywności. CBT wykazała się szczególną skutecznością w leczeniu nastrojów depresyjnych i w utrzymaniu dobrego samopoczucia. Niekoniecznie musimy dochodzić do tego, co spowodowało, że jesteśmy w depresji lub manii, lecz możemy skorzystać z porad

i terapii, które pomogą nam znieść ból. Ważna jest także ponowna wizyta u lekarza, jeśli wsparcie psychologa lub psychoterapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

„Dobrze było znaleźć kogoś, z kim można porozmawiać, kogoś niezaangażowanego

w moją sytuację. Wszyscy w mojej rodzinie martwili się o mnie tak bardzo, że

nie mogłem być z nimi naprawdę szczery. Mam poczucie winy z powodu

przykrości, jakich im przysparzałem”.

9

„Wysłuchanie o tym, przez co przeszli inni ludzie

i zobaczenie jak sobie z tym poradzili wywarło na mnie wielkie wrażenie. Dla mnie

było to o wiele bardziej skuteczne, niż wysłuchiwanie

tych samych porad od lekarza”.

samopomocDużo można zyskać ze spotkań z innymi ludźmi, którzy na własnej skórze doświadczyli, czym jest choroba afektywna dwubiegunowa. Warto byłoby dowiedzieć się, jak inni radzą sobie z podobnymi trudnościami i uświadomić sobie, że nie jesteśmy sami.

Grupy samopomocy mogą być pomocne i przyjazne. Członkowie z pierwszej ręki wiedzą przez co przechodzimy, gdy nawet najbliżsi mogą czuć się zagubieni i nie wiedzieć jak należy zareagować. Bezpośrednie doświadczenia innych osób w grupie mogą stanowić istotny wpływ na sposób przystosowania się do życia z chorobą afektywną dwubiegunową.

Grupy oferują także mnóstwo praktycznych porad i informacji na temat innych ośrodków w okolicy. Organizacje wymienione w dalszej części niniejszej ulotki powinny być w stanie poinformować o najbliższych grupach samopomocy.

„Jedynymi ludźmi z chorobą afektywną dwubiegunową, których poznałem zanim trafiłem do tej grupy, to

osoby, które poznałem, gdy byłem w szpitalu. Wyglądali

na bardzo chorych. To bardzo zachęcające, gdy widzimy, że ludzie dają sobie radę i są częścią

społeczności”.

10

Istnieje możliwość nauczenia się jak rozpoznawać znaki ostrzegawcze epizodów manii lub depresji. Pomimo, że to nie zapobiegnie epizodowi, będzie oznaczać, że można otrzymać pomoc na czas i zmniejszyć nasilenie epizodu.

Szkolenie samodzielnego leczenia pomaga osobom ze zdiagnozowaną chorobą afektywną dwubiegunową zrozumieć, co wywołuje huśtawki nastroju oraz podjąć czynności zapobiegające okresom chorobowym.

Udowodniono, że nauka samoleczenia choroby afektywnej dwubiegunowej stanowi bezcenny element stabilizacji stanu zdrowia. Wykazano, że znacząco pomaga w poprawie samooceny chorego, a także zmniejsza natężenie myśli samobójczych.

Trening samoleczenia usprawnia także komunikację z lekarzami i innymi pracownikami służby zdrowia oraz wykazano, że zmniejsza szanse na konieczność leczenia szpitalnego.

Dalsze informacje na temat Treningów samoleczenia można uzyskać w stowarzyszeniu Bipolar Fellowship Scotland. Informacje kontaktowe można znaleźć na końcu niniejszej ulotki.

11

leczenie medycznePomoc dostępna jest z różnych źródeł. Aby wybrać najlepszą metodę, należy porozmawiać z lekarzem, rodziną lub przyjaciółmi.

Lekarze często kierują pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową do psychiatry celem uzyskania porady i pomocy eksperta. To zazwyczaj wymaga rozmowy i oceny wstępnej trwającego do godziny. Wsparcie może oferować miejscowy zespół ds. zdrowia psychicznego, umożliwiając stały kontakt w celu kontroli Twojego samopoczucia dzięki pielęgniarce środowiskowej. Działają one jako punkt kontaktowy z miejscowymi zespołami zdrowia psychicznego zarówno dla pacjenta jak i jego rodziny. Ponieważ osoby te pracują z Tobą w Twojej społeczności, mogą zaobserwować jak radzi sobie chory, często pierwsi zauważają, gdy chory zaczyna ponowie czuć się źle i mogą powiadomić lekarza. Będą także zorientowani w źródłach informacji zarówno lokalnych jak i w Internecie lub w odpowiednich publikacjach.

Dla większości ludzi duża część leczenia może zwykle odbywać się bez konieczności leczenia szpitalnego. Jeżeli wymagany jest pobyt w szpitalu, zazwyczaj uzgadnia się to wspólnie z pacjentem i jego rodziną. Czasami przyjęcie do szpitala na mocy paragrafu Ustawy o zdrowiu psychicznym powoduje konieczność pozostania w szpitalu z powodu ostrych i ekstremalnych objawów oraz troski o bezpieczeństwo Twoje i Twojej rodziny. Ty lub członek Twojej rodziny może odwołać się od tej decyzji, prawo zapewnia pacjentowi różne uprawnienia i środki bezpieczeństwa.

12

Masz prawo do wcześniejszego sporządzenia oświadczeń umożliwiających ustanowienie przedstawiciela i określenie sposobu leczenia w przypadku epizodu złego samo-poczucia i niemożności wyrażenia swojej woli w przyszłości.

Wiele organizacji typu non-profit prowadzi miejscowe grupy doradztwa, ośrodki niewymagające rejestracji i ośrodki informacyjne. Czasami wydaje się, że decyzje podejmują inne osoby, lecz grupy doradztwa mogą pomóc oferując osobom z chorobą afektywną dwubiegunową i ich rodzinom zaufanie, wsparcie i zachętę jakiej potrzebują, aby mieć swoje zdanie w sprawach, które dotyczą ich bezpośrednio. Doradztwo ma obecnie znacznie większą rolę, i obecna legislacja zapewnia dostępność niezależnego wsparcia doradcy wszystkim, którzy tego potrzebują.

Lekiem najczęściej stosowanym w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej jest lit. Lek pomaga wielu ludziom, zarówno zmniejszyć objawy, jak i zapobiec ponownemu wystąpieniu huśtawek nastroju. Mimo wszystko, nie jest środkiem leczącym całkowite.

Osoby przyjmujące lit muszą wykonywać regularne badania w celu kontroli, czy stężenie litu we krwi jest wystarczająco wysokie do skutecznego leczenia, lecz nie zbyt wysokie, aby nie spowodować wystąpienia działań niepożądanych. Podobnie do wszystkich innych leków, lit może wywoływać działania niepożądane. Działania te mogą mieć niewielkie nasilenie i nie trwać długo. Wiele osób decyduje się przetrzymać działania niepożądane, ponieważ lit pomaga w kontroli objawów.

Mała grupa osób silnie reaguje na lit. W przypadku ostrych nudności, wymiotów, dezorientacji lub uporczywej biegunki, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ oznacza to, że poziom litu mógł podnieść się zbyt wysoko.

13

Czasami wraz z litem stosowane są karbamazepina lub walproinian jako środki alternatywne. Pomagają one w ograniczeniu huśtawek nastroju i mają lekkie działanie uspokajające. Oba stosowane są jako leki przeciwpadaczkowe — lecz w przypadku leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej stosowane są z powodu działania stabilizującego nastrój, a nie przeciwdrgawkowego. Pomimo, że lekarz przypisał karbamazepinę lub walproinian, nie oznacza to, że masz padaczkę.

Możesz otrzymać zalecenie kontynuowania stosowania tych leków po ustąpieniu objawów, ponieważ one pomóc w zapobieganiu nawrotów.

Inne rodzaje leków, które mogą być przepisywane na poszczególne objawy obejmują środki przeciwdepresyjne, główne środki uspokajające i czasami krótkie serie benzodiazepina. Leki antypsychotyczne, takie jak olanzapina, stosowane są w leczeniu objawów manii, a długoterminowo do stabilizacji nastroju. Ponieważ każda osoba jest w inny sposób dotknięta chorobą afektywną dwubiegunową, istnieją różne lekarstwa odpowiednie dla poszczególnych osób.

Ważne jest, aby poprosić lekarza o wyjaśnienie, na czym polega zalecane leczenie. Masz prawo do uzyskania informacji na temat możliwych korzyści i minusów każdego przypisywanego leku. W przypadku stałego przyjmowania danego leku przez pewien czas, należy kontrolować jego stosowanie, sprawdzając działania niepożądane oraz czy dawka jest nadal odpowiednia. Możesz omówić z lekarzem możliwe kroki do niezwłocznego podjęcia, gdy uświadomisz sobie, że zaczyna się nawrót.

14

Niektóre osoby mogą zdecydować, że nie chcą kontynuować leczenia długoterminowo, prawdopodobnie w wyniku działań niepożądanych. Nie zaleca się nagłego odstawienia leku bez uprzedniej konsultacji z lekarzem i innymi doradcami na temat najlepszego wyjścia dla danego pacjenta.

Bez względu na to jak skuteczny może być lek, możesz równie dobrze znaleźć inne formy wsparcia, które mogą pomóc w ponownym stanięciu na nogi.

co możesz zrobićChoroba afektywna dwubiegunowa może przysparzać wiele cierpień. Możemy obawiać się zarówno objawów jak i diagnozy o obecnej chorobie afektywnej dwubiegunowej. W innym przypadku może być nam trudno zaakceptować fakt, że inni ludzie myślą, że coś jest nie tak — szczególnie, gdy znajdujemy się w fazie manii i czujemy się lepiej niż kiedykolwiek.

Możemy podejmować ważne decyzje i rozbić rzeczy, które później wydają się mylne i mogą mieć niefortunne konsekwencje. Patrząc wstecz, możemy być zdezorientowani i wytrąceni z równowagi, gdyż życie wydaje się być poza kontrolą. Mimo to, z pomocą możemy rozpocząć uporządkowanie i układanie życia od nowa.

Należy pamiętać, że jeśli zrobiliśmy coś niezbyt mądrego w trakcie ataku, było to spowodowane chorobą. Przykła-dowo, w fazie manii możemy kupować niewłaściwe rzeczy, obmyślać rozmaite dzikie plany, mówić różne rzeczy lub zachowywać się w stosunku do innych osób w sposób, którego później żałujemy. Osoby w naszym otoczeniu, które są na to najbardziej narażone, jak bliscy przyjaciele i członkowie rodziny, być może dobrze to rozumieją.

15

Prawdopodobnie wiedzą oni, że jest to część choroby i chcą pomóc w opracowaniu sposobów na dostosowanie życia tak, abyśmy byli w lepszym położeniu i mogli sami przejąć większą kontrolę, a nie aby choroba afektywna dwubiegunowa sterowała nami. Na tym etapie bardzo pożyteczna jest rozmowa z profesjonalnymi doradcami jak i osobami, które przeszły przez podobne doświadczenia.

Dla każdego z nas pomocne może okazać się coś innego, lecz istnieje kilka ogólnych zaleceń, które okazały się pomocne w przypadku innych. Należy:

• Spróbuj poszukiwać pomocy wcześnie, zamiast czekać do momentu złego samopoczucia i większego cierpienia.

• Unikaj sytuacji, które mogą powodować stres, jeśli to możliwe.

• Naucz się rozpoznawać wczesne znaki ostrzegawcze, które mogą oznaczać prawdopodobny nawrót objawów.

Jakkolwiek, należy zachować właściwe proporcje i nie pozwolić, by choroba rządziła naszym życiem. Na przykład, można jedynie spodziewać się, że stresujące sytuacje, takie jak przeprowadzka, przyczynią się do napięcia i niepokoju domowników. Nie oznacza to, że automatycznie poczujemy się źle.

16

W przypadku uczucia przygnębienia lub depresji należy:

• Zatroszczyć się o siebie, rozpieszczać się, darować sobie małe nagrody.

• Spróbować wystarczająco dużo wypoczywać. Postępować rutynowo w czasie przygotowań do snu, aby pomóc w odprężeniu.

• Wykonywać ćwiczenia fizyczne pomagające w zrelaksowaniu się. Nie muszą to być intensywne ćwiczenia — wystarczy krótki spacer lub pływanie.

• Spróbować jeść regularne posiłki. Gdy nie mamy apetytu, należy spróbować wmówić sobie, że jedzenie to lekarstwo. Z czasem apetyt powróci.

• Skupić się na dniu dzisiejszym lub jego części. Powinniśmy próbować skupić się

na dobrych okresach i dobrych uczuciach, pomimo tego, że teraz mogą wydawać się rzadkie. Niebawem będą częstsze.

• Staraj się być w kontakcie z ludźmi, jeśli tylko możesz.

• Poszukaj wsparcia w rodzinie, u przyjaciół i w grupach samopomocy. Poproś ich o danie Ci znać, jeśli uważają, że potrzebna będzie dodatkowa pomoc.

• Umów się na wizytę u lekarza. Przyjmowane lekarstwa mogą wymagać dostosowania.

„Znajduję sobie dużo zajęć. Najgorzej czuję się, gdy jestem

w domu sama”.

„Planuję, co będę robić tego dnia i staram

się tego trzymać. Pomaga mi to przejść

przez dzień”.

17

Jeżeli damy sobie trochę czasu, ciemne chmury stopniowo przeminą. Aczkolwiek nie jest to ani łatwe ani szybkie.

W przypadku uczucia rozpoczynającego się ataku manii należy:

• Pamiętać, aby zatroszczyć się o siebie, regularnie jeść i odpoczywać, nawet jeśli nie mamy na to ochoty.

• Utrzymać normalny czas snu, ponieważ to może sprawić dużą różnicę.

• Znaleźć konstruktywne sposoby na wykorzystanie tej energii — może pisanie lub ćwiczenia fizyczne.

• Unikać podejmowania jakichkolwiek decyzji.

• Zanotować pomysły i plany, które przychodzą nam do głowy, aby móc spojrzeć na nie później, gdy będziemy spokojniejsi.

• Trzymać się z dala od sytuacji, które mogą być trudne lub stresujące — spotkania, wydarzenia społeczne, sytuacje w pracy.

• Posłuchać porad osób bliskich i spróbować przypo-mnieć sobie jak było podczas ostatniego ataku manii.

• Umówić się na wizytę u lekarza. Przyjmowane lekarstwa mogą wymagać dostosowania.

Stowarzyszenie Bipolar Fellowship Scotland opracowało ulotkę, która dostarcza bardziej szczegółowych informacji i porad na temat radzenia sobie z fazami depresji i pobudzenia. Informacje kontaktowe znajdują się w dalszej części niniejszej ulotki.

18

Tak jak wszyscy inni ludzie, osoby z chorobą afektywną dwubiegunową muszą troszczyć się o siebie. Oznacza to zdrowe odżywianie, umiarkowane spożywanie alkoholu, o ile w ogóle, oraz aktywność fizyczną. Czynnik „dobrego samopoczucia” może być także wsparty nauką nowych umiejętności, organizacją czasu na odpoczynek, wykonywaniem rozmaitych zajęć twórczych lub poznawanie nowych ludzi poprzez zapisywanie się do klubu lub

organizacji dobroczynnej.

Możemy zauważyć, że po okresie pobudzenia przyjdzie poczucie winy, zakłopotania lub wstydu z powodu zachowania w stosunku do innych ludzi. Powinniśmy spróbować poro-zmawiać z nimi o tym i nie obwiniać się. Być może będziemy w stanie

wspólnie wypracować, co możemy robić razem w razie, gdy taka sytuacja powtórzy się znowu.

Ponownie wsparcie innych, którzy mieli podobne doświadczenia, może okazać się bezcenne.

rola partnera, rodziny i przyjaciółBliska zażyłość z osobą cierpiącą na chorobę afektywną dwubiegunową może być emocjonalnie wyczerpujące. Może także powodować kłótnie i wywoływać ogromne napięcie wśród rodziny i przyjaciół. Osoba, którą wydawało się, że dobrze znamy może zachowywać się w nieoczekiwany sposób, trudny do zrozumienia. Możesz poczuć zdenerwowanie lub zażenowanie z powodu zachowania kolegi czy krewnego. Możesz czuć wyczerpanie próbując dotrzymać kroku ich najwyraźniej nieograniczonej energii.

„Mój mąż zabiera moje karty kredytowe i kluczyki

od samochodu, gdy są oznaki, że jestem w fazie manii. Uzgodniliśmy to po kilku niemal katastrofach”.

19

Możesz czuć się głęboko zmartwionym lub winnym, że w jakiś sposób Twoja osoba przyczyniła się do ich nieszczęścia.

Gdy przyjaciel, partner lub krewny przechodzi fazę manii, on lub ona może nie zdawać sobie sprawy z tego, że dzieje się coś niewłaściwego. Próby pomocy i uspokojenia prawdopodobnie zostaną odtrącone w dosadny sposób. Gdy chory jest w depresji, może wydawać Ci się, że jest poza zasięgiem. Nie należy czuć się zranionym czy zniechęconym.

Są sposoby, dzięki którym można pomóc osobie, na której nam zależy, pomimo że na początku nie będą tego okazywać. Przekonanie, że jest ktoś, kto ich wspiera i zachęca, gdy walczą z chorobą, jest niezmiernie ważne. Można powiedzieć, że zawsze będziemy przy nich, gdy są w okresie depresji czy manii, nawet jeśli trudno będzie zrozumieć lub tolerować ich nastrój. Kiedy są spokojni, można omówić z nimi, w jaki sposób mamy im pomóc w przyszłości, jeżeli ponownie wystąpią objawy złego samopoczucia.

Staraj się szanować ich życzenia, o ile to możliwe. Jakkolwiek, mogą przyjść okresy, gdy trzeba będzie szukać pomocy niezależnie od zgody chorego, z powodu troski o jego zdrowie. Jeżeli chory znowu jest w poważnym stanie, należy zachęcać go do kontaktu z lekarzem, pielęgniarką środowiskową lub innym profesjonalnym doradcą lub organizacją. Niektóre z nich wymieniono w dalszej części niniejszej ulotki. Jeżeli chory sam nie znajdzie pomocy, należy to zrobić w jego imieniu.

20

Istnieją praktyczne sposoby, dzięki którym można udzielić pomocy, jak wykonywanie codziennych prac domowych, zachęcanie do regularnych wizyt u lekarza lub znalezienie grupy samopomocy w okolicy. Nie należy przy tym być nadopiekuńczym. Przyjaciel, partner lub krewny potrzebuje odzyskania kontroli nad swoim życiem, gdy znowu poczuje się dobrze. Częścią tego może być wypracowanie samemu, ile stresu może znieść chory.

Zachęta i wsparcie bliskiej osoby będą ważne w odbudowaniu pewności siebie chorego. Nadmierny niepokój o możliwość nawrotu następnego ataku depresji lub manii nie pomoże.

Jest przykre, gdy widzimy ukochaną osobę przechodzącą przez takie cierpienia. Czasami może być ciężko znaleźć słowa i można nie wiedzieć, jak najlepiej zaproponować wsparcie. Jeśli trudności utrzymują się przez pewien czas, możesz odkryć, że walczysz także ze sobą, aby to wytrzymać. Tak dzieje się szczególnie w przypadku, gdy ktoś bliski wycofuje się lub gdy zaczyna Cię odpychać lub staje się bardzo zależny i szuka ciągłego poparcia.

Ważne jest, aby dbać o siebie i troszczyć się także o swoje potrzeby. Jeśli możesz, rób sobie regularne przerwy. Utrzymuj kontakty ze swoimi przyjaciółmi i podtrzymuj zainteresowania. Zapewnij sobie czas na rzeczy, które lubisz, w tym zajęcia poza domem.

Jeżeli robisz dużo pomagając praktycznie, można czuć się urażonym i znacznie wyczerpanym przez obciążenie tymi czynnościami. Jeżeli zauważysz objawy depresji lub zauważysz, że nie cieszysz się już życiem jak niegdyś, być może cierpisz na objawy choroby depresyjnej. W takim przypadku, należy omówić te kwestie z lekarzem lub pracownikiem służby zdrowia, który doradzi, w jaki sposób najlepiej szukać pomocy.

21

Znajdź ujście swoich uczuć, kogoś, z kim możesz porozmawiać o swoich problemach. Taką osobą może być Twój lekarz, bliski przyjaciel lub inny członek grupy wsparcia dla osób w podobnej sytuacji. Pielęgniarki środowiskowe mogą zapewnić pomoc i wsparcie, a wiele grup opieki znajduje się przy szpitalach. Jedną z ich ról jest pomoc w radzeniu sobie dla rodzin i przyjaciół.

spojrzenie na przyszłośćPo otrzymaniu diagnozy choroby afektywnej dwubiegunowej możemy czuć się, jak gdyby cały świat wokół się rozpadł. Istnieje jednak wiele sposobów, dzięki którym możemy pomóc sobie i uzyskać pomoc z innych źródeł. Jeżeli od czasu do czasu będziemy odczuwać objawy, można podjąć kroki ograniczające wpływ choroby na nasze życie.

Niektórzy ludzie twierdzą, że z czasem mają poczucie, że coś osiągnęli dzięki nauce jak walczyć z chorobą afektywną dwubiegunową. Wiadomo, że wiele osób o twórczym umyśle ― artystów, pisarzy itp. cierpi na tę chorobę. Obecnie jest wiele osób z chorobą afektywną dwubiegunową, którzy prowadzą normalne życie, a także odnoszą sukcesy w życiu zawodowym. Pomimo, że nie każdy jest do tego zdolny, każda osoba może wypracować sobie najlepsze dla niej sposoby radzenia sobie z chorobą oraz dokonywać odpowiednich poprawek, tak aby spełniać się w życiu, jak to tylko możliwe.

22

użyteczne adresyOrganizacje krajowe wymienione poniżej pomogą Ci skontaktować się z lokalnymi ośrodkami pomocy w Twoim miejscu zamieszkania.

Bipolar Fellowship Scotland (poprzednio Bipolar Disorder Fellowship) Studio 1016 Mile End Mill Abbeymill Business Centre Seedhill Paisley PA1 1TJ Tel: 0141 560 2050 www.bipolarscotland.org.uk

British Association for Behavioural and Cognitive Psychotherapies ― BABCP (Brytyjskie Stowarzyszenie Psychoterapii Behawioralnych i Poznawczych) The Globe Centre PO Box 9 Accrington, BB5 0XB Tel: 01254 875277 E-mail: babcp@babcp.com www.babcp.com

Depression Alliance Scotland 3 Grosvenor Gardens Edinburgh EH12 5JU Tel: 0131 467 3050 E-mail: info@dascot.org www.depressionalliancescotland.org

NHS24 Delta House 50 West Nile Street Glasgow G1 2NP Tel: 08454 24 24 24 www.nhs24.com

NHS 24 to 24-godzinny serwis zdrowotny dla Szkocji.

SANE 1st Floor, Cityside House 40 Adler Street London, E1 1EE Tel: 0845 767 8000 www.sane.org.uk

Scottish Association for Mental Health ― SAMH (Szkockie Stowarzyszenie Zdrowia Psychicznego) Cumbrae House 15 Carlton Court Glasgow G5 9JP Tel: 0141 568 7000 (serwis informacyjny 14.00-16.30 od poniedziałku do piątku) E-mail: enquire@samh.org.uk www.samh.org.uk

Szkockie Stowarzyszenie Zdrowia Psychicznego to jedna z najważniejszych organizacji dobroczynnych w Szkocji zajmujących się promocją zdrowia psychicznego.

23

użyteczne strony internetowewww.bipolarscotland.org.uk Bipolar Fellowship Scotland

www.livinglifetothefull.com Living Life to the Full zawiera bezpłatne moduły na temat poprawy snu, zdrowego stylu życia, stawiania czoła negatywnemu myśleniu i dobrego samopoczucia.

http://moodgym.anu.edu.au Program treningowy “The Mood Gym Training Programme”

www.seemescotland.org ‘see me’ to krajowa kampania na rzecz zakończenia piętna choroby umysłowej.

propozycje do poczytaniaIstnieje wiele publikacji na temat choroby afektywnej dwubiegunowej, Twój lekarz rodzinny lub miejscowa biblioteka mogą zaproponować pomoc. Oto niektóre z pozycji, które mogą pomóc.

An Unquiet Mind, autorka: Kay Redfield Jamison. Wydawnictwo Picador, 1997 r. ISBN 033-034651-2

Balancing Act: Getting and Keeping Your Life in Balance, autor: Paul Heneks. Wydawnictwo Fraser Publishing Company, 1995 r. ISBN 087-034119-7

The Bipolar Disorder Survival Guide: What You and Your Family Need to Know, autor: David Miklowitz. Wydawnictwo Guilford Press, 2002 r. ISBN 157-230525-8

Coping with Bipolar Disorder, autorzy: Steven Jones, Peter Haywood i Dominic Lam. Wydawnictwo Oneworld Publications, 2002 r. ISBN 185-168299-6

The Depression Workbook: A Guide for Living with Depression and Bipolar disorder, autorzy: Mary Ellen Copeland i Matthew McKay. Wydawnictwo New Harbinger Publications, 2002 r. ISBN 157-224268-X

Diary of a Young Bipolar autor: Alexander Scott. Wydawnictwo iUniverse.com, 2004 r. ISBN 059-530663-2

Loving Someone with Bipolar Disorder: Understanding and Helping Your Partner, autorzy: Julie A Fast i John Preston. Wydawnictwo New Harbinger Publications, 2004 r. ISBN 157-224342-2

The Naked Birdwatcher, autorka: Suzy Johnston. Wydawnictwo The Cairn, sierpień 2004 r. Dostępna u The Cairn (aby uzyskać pełne informacje kontaktowe, wejdź na stronę www.thecairn.com).

Overcoming Mood Swings edycja: Jan Scott. Wydawnictwo Constable and Robinson, 2001 r. ISBN 184-119017-9

To Walk on Eggshells autorka: Jean Johnston Wydawnictwo The Cairn, 2005 r. ISBN 095-480921-1

„The Naked Birdwatcher” to szczera i uczciwa relacja Suzy Johnston opisująca życie z chorobą afektywną dwubiegunową. Podczas gdy książka „To Walk on Eggshells” napisana jest przez jej matkę, z perspektywy opiekuna.

24

• Niepokój• Deficyt uwagi Zaburzenie

nadaktywności (ADHD)• Utrata bliskiej osoby• Depresja• Zaburzenia jedzenia• Ataki paniki

• Zaburzenia osobowości• Fobie• Depresja poporodowa• Samookaleczanie• Schizofrenia• Stres

Inne tematy objęte serią „Porozmawiajmy o ..”. to:

Aby uzyskać kopię ulotki, należy skontaktować się z miejscowym ośrodkiem promocji zdrowia. Szczegóły dostępne są na stronie www.show.nhs.ukNasze publikacje dostępne są w innych formatach i językach. Aby uzyskać dalsze informacje, prosimy o kontakt z Health Scotland.

26

2246

1/2

007

www.healthscotland.com