NICHOLAS NEGROPONTE

Cyfrowe ycie Jak odnale si w wiecie komputerw

1

Wstp: ksika paradoksw Jestem dyslektykiem i nie lubi czyta. Bdc dzieckiem, zamiast w literaturze klasycznej, rozczytywaem si w rozkadach jazdy pocigw, gdy pozwalao mi to tworzy wyimaginowane, doskonae poczenia midzy nieznanymi miastami w Europie. Fascynacja rozkadami jazdy daa mi gruntown znajomo geografii Europy. Trzydzieci lat pniej, ju jako dyrektor MIT Media Lab, uczestniczyem w bardzo oywionej oglnokrajowej debacie na temat transferu technologii z uniwersytetw amerykaskich do obcych firm. Wkrtce wezwano mnie na dwa posiedzenia rzdowo-przemysowe - jedno na Florydzie, drugie w Kalifornii. Na obydwu spotkaniach podawano wod Evian w litrowych szklanych butelkach. W odrnieniu od wikszoci uczestnikw konferencji wiedziaem dokadnie, dziki moim studiom rozkadw jazdy, gdzie ley Evian. A ley ono we Francji, w odlegoci ponad omiuset kilometrw od Oceanu Atlantyckiego. Tak wic cikie szklane butelki musiay jecha przez prawie jedn trzeci Europy, przepyn Atlantyk, a w wypadku Kalifornii, podrowa dodatkowo prawie pi tysicy kilometrw. Uczestniczc w tych spotkaniach, pomylaem sobie, e dyskutujemy tu o ochronie amerykaskiego przemysu komputerowego i naszej konkurencyjnoci w tej dziedzinie, a jednoczenie nie jestemy w stanie dostarczy amerykaskiej wody na amerykask konferencj. Dzisiaj widz histori dostarczenia wody Evian nie jako rywalizacj francuskiej i amerykaskiej wody mineralnej, ale jako ilustracj fundamentalnej rnicy midzy atomami a bitami. Tradycyjny handel wiatowy polega na wymianie atomw. Jeeli chodzi o wod Evian, wysyamy due, cikie, bezwadne masy, ktre jad powoli, przez wiele dni, z wielkim trudem i za wielkie pienidze tysice kilometrw. Gdy przekraczamy granic celn, deklarujemy swoje atomy, a nie swoje bity. Nawet cyfrowo zapisane utwory muzyczne rozprowadzane s na plastykowych kompaktach, po duych kosztach pakowania, wysyki i magazynowania. Zmiany zachodz bardzo szybko. Metodyczny obieg utworw muzycznych zapisanych na kawakach plastyku, podobnie jak powolne korzystanie przez czowieka z wikszoci informacji w formie ksiek, czasopism, gazet i kaset wideo, ma szans przeksztaci si w prawie natychmiastowy i bardzo tani transfer danych elektronicznych rozprzestrzenianych z szybkoci wiata. W tej formie informacja stanie si powszechnie dostpna. Tomasz Jefferson opracowa koncepcj bibliotek ludowych i zaproponowa, aby mona w nich byo wypoycza ksiki2

bezpatnie. Ten wielki prezydent nigdy nie rozwaa jednak prawdopodobiestwa, e dwadziecia milionw osb bdzie mogo siga do cyfrowej biblioteki elektronicznie i korzysta z jej zawartoci take bezpatnie. Zmiana od atomw do bitw jest nieodwracalna i nie do zatrzymania. Dlaczego zachodzi ona obecnie? Poniewa zmiana ta ma take charakter wykadniczy, tj. wczorajsze drobne rnice mog nagle przynie jutro szokujco due konsekwencje. Czy znacie dziecinn zagadk o pracy przez miesic z pensj wynoszc grosik za pierwszy dzie, dwa grosze za nastpny i tak dalej? Jeeli rozpoczlibymy t wspania prac w Nowy Rok, to w ostatnim dniu stycznia zarobilibymy ponad dziesi milionw zotych. To wanie ludzie pamitaj najczciej. Nie zdaj sobie natomiast sprawy z tego, e stosujc t zasad, zarobilibymy jedynie milion trzysta tysicy w styczniu, gdyby by on krtszy o trzy dni, tzn. mia tyle dni co luty. Mwic inaczej, skumulowany dochd za cay luty byby mniej wicej rwny dwm milionom szeciuset tysicom zotych, podczas gdy w styczniu zarobilibymy cznie ponad dwadziecia jeden milionw zotych. Jest to wanie efekt wzrostu wykadniczego, w ktrym trzy dni oznaczaj bardzo duo! I wanie zbliamy si do tych trzech dni w rozwoju przetwarzania danych i komunikacji cyfrowej. W taki sam wykadniczy sposb komputery uczestnicz w naszym codziennym yciu: trzydzieci pi procent amerykaskich rodzin i pidziesit procent amerykaskich nastolatkw ma wasny komputer w domu; mniej wicej trzydzieci milionw osb jest podczonych do Internetu; w 1994 roku szedziesit pi procent nowych komputerw, sprzedanych w wiecie trafio do domw, a dziewidziesit procent sprzedanych w 1995 roku ma modemy albo napdy CD-ROM. Liczby te nie uwzgldniaj pidziesiciu mikroprocesorw, ktre znajduj si w przecitnym samochodzie z 1995 roku, ani mikroprocesorw w opiekaczu do tostw, w termostacie regulujcym ogrzewanie domu, w automatycznej sekretarce czy odtwarzaczu kompaktw. Jeeli sdzicie, e myl si co do liczb, poczekajcie chwil. Imponujce jest rwnie tempo przyrostu przytaczanych liczb. Liczba uytkownikw tylko jednego programu komputerowego -przegldarki internetowej o nazwie Mosaic, zwikszaa si rednio midzy lutym a grudniem 1993 roku o jedenacie procent tygodniowo. Liczba uytkownikw Internetu ronie przecitnie o dziesi procent na miesic. Jeeli taki przyrost si utrzyma (co jest raczej niemoliwe), to oglna liczba uytkownikw Internetu przekroczy okoo 2003 roku populacj Ziemi. Niektrych martwi rnice socjalne midzy bogatymi i biednymi informacyjnie, tymi,3

ktrzy maj, i tymi, ktrzy nie maj, midzy pierwszym a trzecim wiatem. Prawdziwy podzia kulturowy bdzie jednak przebiega midzy pokoleniami. Kiedy jaki dorosy mwi mi, e odkry CD-ROM, to mog si domyli, e ma on dziecko w wieku od piciu do dziesiciu lat, gdy za sysz, e kto odkry America Online, to zgaduj, e w domu jest nastolatek. Pierwsze bowiem to elektroniczna ksika, drugie umoliwia komunikowanie si z innymi. Dzieci uwaaj obydwa media za co rwnie naturalnego jak doroli powietrze (dopki nie zaczyna go brakowa). Technika komputerowa to dzi nie tylko komputery. Jest ju widoczna na co dzie. Potny komputer centralny, tzw. mainframe, prawie wszdzie zastpiono komputerami osobistymi. Obserwowalimy, jak komputery przenosiy si z potnych klimatyzowanych sal do mniejszych pomieszcze, na biurko, dzi mamy za komputery podrczne i kieszonkowe. Ale na tym nie koniec. Ju na pocztku nastpnego tysiclecia nasze spinki do mankietw lub kolczyki bd si komunikowa ze sob za porednictwem satelity krcego na niskiej orbicie i bd miay wiksz moc obliczeniow ni nasz wspczesny komputer osobisty. Telefon nie bdzie ju cigle dzwoni: odbierze wiadomoci, posegreguje je, a moe nawet odpowie na niektre z nich - zupenie jak dobrze wyszkolony angielski lokaj. Charakter rodkw masowego komunikowania zmieni systemy umoliwiajce przekazywanie i odbir programw informacyjnych i rozrywkowych dostosowanych do indywidualnych potrzeb kadego odbiorcy. Zmieni si szkoy, stajc si czym w rodzaju muzeum poczonego z placem zabaw, gdzie dzieci bd kojarzy rne idee i kontaktowa si z rwienikami z caego wiata. Caa cyfrowa planeta stanie si maa jak gwka od szpilki. W miar jak bdziemy mieli coraz lepsz czno, wiele wartoci uznawanych przez pastwa narodowe ustpi miejsca wartociom uznanym w mniejszych lub wikszych wsplnotach elektronicznych. Znajomych bdziemy szuka w grupach elektronicznych, w ktrych przestrze jest bez znaczenia, czas odgrywa za inn rol. Jeeli za dwadziecia lat wyjrzymy przez okno, to krajobraz, ktry zobaczymy, moe by odlegy od nas o tysice kilometrw i wiele stref czasowych. Przekaz telewizyjny, ktry oglda bdziemy przez godzin, dotrze do naszego domu w czasie krtszym od jednej sekundy. Czytajc o Patagonii, bdziemy doznawa takich wrae, jakbymy tam byli. Ksika Williama Buckleya moe mie posta rozmowy z autorem. Po co wic ta staromodna ksika, panie Negroponte, w dodatku bez ilustracji? Dlaczego wydawca dostarcza j czytelnikowi w postaci atomw, a nie bitw, cho jej strony, w odrnieniu od wody Evian, mona atwo odda w postaci cyfrowej, ktr zreszt miay w trakcie produkcji?4

Dzieje si tak z trzech powodw. Po pierwsze, dyrektorzy przedsibiorstw, politycy, rodzice oraz osoby, ktre powinny zrozumie t zupenie now kultur, nie dysponuj jeszcze dostateczn iloci mediw cyfrowych. Nawet jeli komputery s wszechobecne, to dzisiejszy sposb komunikacji z nimi (interfejs) jest prymitywny, w najlepszym razie niezgrabny, na pewno za nie da si z nimi zwin w kbek w ku jak z ksik. Drugi powd to mj stay felieton w magazynie Wired. Szybki i zdumiewajcy sukces Wired pokaza, e istnieje szerokie grono czytelnikw zainteresowanych cyfrowym stylem ycia i tymi, ktrzy go prowadz, nie tylko sam teori i sprztem. Otrzymaem tyle wanych sygnaw na moje (czysto tekstowe) felietony, e zdecydowaem si zmieni nieco przesanie niektrych tematw, gdy wiele si zmienio od czasu, gdy je napisaem. I oto macie przed sob historie z wielu lat opracowywania nowych urzdze do grafiki komputerowej, komunikacji z czowiekiem i multimediw interaktywnych. Trzeci powd ma charakter bardziej osobisty. Media interaktywne pozostawiaj za mae pole dla wyobrani ich uytkownika. Podobnie jak w filmach z Hollywood, coraz mniej w nich miejsca dla naszej fantazji. Sowo pisane pobudza natomiast wyobrani i wywouje skojarzenia, wynikajce gwnie z dowiadczenia i wiedzy czytelnika. Gdy czytamy powie, nasza wyobrania stwarza wikszo kolorw, dwikw i ruchu. Uwaam, e trzeba rwnie wiele osobistego zaangaowania, aby dobrze zrozumie, co dla nas znaczy termin cyfrowe ycie. T ksik naley czyta bardzo uwanie. Tak radzi kto, kto sam nie lubi czyta.

5

Bity to bity

6

DNA informacji

Bity i atomy By doceni zalety i konsekwencje cyfrowego ycia, wystarczy si zastanowi nad rnic midzy atomami a bitami. Mimo e yjemy w erze informacji, to jednak jej przewaajca wikszo jest nam dostarczana w postaci atomw: gazet, czasopism czy ksiek (takich jak ta). Nasza gospodarka staje si by moe w coraz wikszym stopniu informacyjna, my za nadal obliczajc wielko obrotw i piszc bilanse, rozumujemy w kategoriach atomw. Ukad oglny w sprawie ce i handlu (GATT) take dotyczy atomw. Odwiedziem ostatnio siedzib jednego z piciu najwikszych w Ameryce producentw ukadw scalonych. Poproszono mnie, abym si wpisa na list goci, jednoczenie za zapytano, czy mam z sob komputer typu laptop. Oczywicie miaem. Recepcjonistka zapytaa o jego numer seryjny i warto. Odpowiedziaem, e jest wart midzy jednym a dwoma milionami dolarw. - Och, to niemoliwe - powiedziaa. - Co pan ma na myli. Prosz mi go pokaza. Pokazaem mj stary PowerBook, a ona ocenia, e nie moe by wart wicej ni dwa tysice dolarw. Zapisaa t warto i pozwolia mi wej na teren zakadu. Problem za polega na tym, e wprawdzie atomy nie s warte tak duo, ale bity zawarte w komputerze s niemal bezcenne. Niedawno gociem w domu spokojnej staroci dla dyrektorw firmy Polygram w Vancouver (Kolumbia Brytyjska w Kanadzie). Celem spotkania byo polepszenie komunikacji midzy pensjonariuszami, zaznajomienie ich z przewidywaniami na najbliszy rok oraz dostarczenie im prbek nagra muzyki, ktre maj niedugo pojawi si na rynku, filmw, gier i wideoklipw. Dobrze opakowane prbki na pytach kompaktowych, kasetach wideo i CD-ROMach miay by dostarczone poczt kuriersk. Jednake tak si pechowo zoyo, e cz materiaw zatrzymano w odprawie celnej. Tego samego dnia w hotelu przesyaem i odbieraem przez Internet bity informacji do i z MIT, a take innych miejsc na wiecie. Moje bity, w odrnieniu od fizycznych pyt, nie mogy by zatrzymane w odprawie. Autostrada informacyjna to metoda globalnego przesyania nic nie wacych bitw z szybkoci wiata. W miar jak szefowie rnych gazi przemysu usiuj odgadn, jaka bdzie ich przyszo w cyfrowym wiecie, musz zda sobie spraw, e jest ona okrelona przez moliwo sprowadzenia ich produktw i usug do postaci cyfrowej. Jeeli produkujesz swetry z7

kaszmiru lub chisk ywno, to duo czasu minie, nim przybior one posta cyfrow. - Przelij mi setk przez Internet - to cudowne marzenie, ale maa jest szansa, by szybko si spenio. Na razie trzeba polega na poczcie, rowerze albo nawet gocu. Nie oznacza to bynajmniej, e technologie cyfrowe nie uatwi projektowania, produkcji, marketingu i zarzdzania przedsibiorstwami parajcymi si wytwarzaniem wyej wymienionych towarw. Chodzi mi o to, e nie nastpi tu zasadnicze zmiany, a atomy, z ktrych skadaj si produkty, nie dadz si zmieni w bity! W przemysach informacji i rozrywki bity i atomy myli si czsto. Czy wydawca ksiki dziaa w sektorze dostarczania informacji (w formie bitw) czy w sektorze produkcji (atomw)? Historycznie odpowied brzmi, e dziaa w obydwu sektorach, ale to si szybko zmieni, gdy tylko urzdzenia informacyjne stan si powszechnie dostpne i atwiejsze w uyciu. Obecnie trudno jeszcze konkurowa z jakoci ksiki drukowanej, chocia jest to moliwe. Ksika ma kontrastowy druk, jest lekka, atwa do przegldania i niezbyt droga. Ale aby dotara do czytelnika, trzeba ponie koszty transportu i magazynowania. A czterdzieci pi procent ceny podrcznikw stanowi koszty magazynowania, przesyki i zwrotw. A do tego nakad ksiki moe si wyczerpa. Cyfrowych ksiek nigdy nie zabraknie - zawsze s dostpne. Inne media stan jeszcze prdzej wobec ryzyka - a take przed szans. Pierwszym medium rozrywkowym przeksztaconym z postaci atomowej na bity bd wideokasety w wypoyczalniach, gdzie dodatkowym utrudnieniem jest konieczno ich zwracania i uiszczania kar za opnienie (z ponad dwunastu miliardw dolarw uzyskanych w USA w wypoyczalniach kaset prawie trzy miliardy pochodz z kar za opnienia). Inne media bd przeksztacone na posta cyfrow w wyniku poczenia takich czynnikw jak wygoda w uyciu, konieczno gospodarcza i deregulacja rynku. A wszystko to nastpi szybko.

8

C to jest bit

Bit nie ma koloru, rozmiaru ani wagi, ale moe podrowa z prdkoci wiata. Jest to najmniejszy element skadowy DNA informacji. Ma dwa stany istnienia: wczony/wyczony, prawda/fasz, gra/d, czarny/biay, tak/nie. Z powodw praktycznych jego stany oznaczamy jako O i 1. Znaczenie tych symboli to ju inna sprawa. W pocztkach ery informatycznej cigi bitw oznaczay informacje numeryczne. Prosz sprbowa liczy, posugujc si jedynie cyframi O i 1. Szybko dochodzimy do sekwencji l, 10, 11, 100, 101, 110, 111 itd. S to binarne odpowiedniki cyfr dziesitnych l, 2, 3, 4, 5, 6 i 7. Bity zawsze stanowiy podstaw oblicze cyfrowych, ale przez ostatnie dwadziecia pi lat znacznie rozszerzylimy swj sownik cyfrowy, aby mc wcza do znacznie wicej ni tylko liczby. Moglimy przetworzy na posta cyfrow coraz wicej rodzajw informacji, takich jak zapis dwikowy i wideo, nadajc im posta sekwencji zer i jedynek. Przetwarzanie sygnau na posta cyfrow polega na pobieraniu jego prbek; jeeli s rozmieszczone dostatecznie gsto, to mona z nich odtworzy prawie idealn replik oryginau. Na pytach kompaktowych dwik jest prbkowany 44,1 tysica razy na sekund. Sygna dwikowy (cinienie fali dwikowej wyraane za pomoc napicia) jest zapisany jako cig liczb (zapisywanych z kolei jako bity). Te cigi bitw odtwarzane 44, l tysica razy na sekund zapewniaj brzmic cigle, oryginaln muzyk. Te kolejne prbki s rozmieszczone w czasie tak gsto, e nie moemy usysze sekwencji poszczeglnych tonw, lecz odbieramy je jako cigy dwik. Podobnie jest z fotografi czarno-bia. Wyobramy sobie, e kamera cyfrowa nakada na obraz precyzyjn siatk, nastpnie za rejestruje poziom szaroci w kadej kratce. Jeeli przyjmiemy, e odcie czarny ma warto 10, a biay - 255, to szary mieci si gdzie midzy tymi wartociami. Tak si wietnie skada, e cig omiu bitw moe zawiera 256 permutacji zer i jedynek, zaczynajc od 00000000 a koczc na 11111111. Dziki takiej gradacji poziomw szaroci i dokadnej siatce mona dokadnie odtworzy obraz dostosowany do moliwoci ludzkiego oka. Jeeli uyjemy wikszej kratki lub mniejszej liczby poziomw szaroci, szybko dostrzeemy tego efekty w postaci cyfrowych przekama, takich jak nie istniejce kontury lub struktura blokowa. Cigo wyaniajca si z pojedynczych pikseli, czyli najmniejszych elementw obrazu na9

ekranie monitora, ma analogi na znacznie wiksz skal w strukturze materii. Materia skada si z atomw. Jeeli spojrzymy na dokadnie wypolerowan powierzchni metalu w skali subatomowej, zobaczymy prawie same dziury. Wyglda ona za tak solidnie i gadko dlatego, e poszczeglne jej elementy skadowe s tak mae. Podobnie rzecz ma si w rzeczywistoci cyfrowej. Jednake ogldany przez nas wiat jest analogowy. Z makroskopowego punktu widzenia nie jest cyfrowy, lecz analogowy. Nic nie zmienia si skokowo - z czerni na biel, bez przechodzenia przez wiele stanw porednich. Nie musi to by prawd w mikroskali, gdzie wszystko, z czym mamy do czynienia (elektrony w przewodzie elektrycznym lub fotony w naszym oku), ma charakter niecigy. Jest tego jednak tak duo, e mamy wraenie cigoci. W tej ksice jest w kocu okoo l 000 000 000 000 000 000 000 000 atomw, mamy wic do czynienia z cakiem analogowym medium. Dyskretyzacja, czyli przeksztacanie na posta cyfrow, ma wiele zalet. Niektre s oczywiste - kompresja danych i korekcja bdw - wane w razie dostarczania informacji przez kosztowny lub szumicy kana. Nadawcy programw telewizyjnych mog na przykad zmniejsza koszty, a widzowie otrzymywa prawie studyjn jako obrazu i dwiku. Odkrywamy znacznie waniejsze zalety postaci cyfrowej ni przed chwil wymienione. Gdy przedstawiamy dwik i obraz w postaci bitw, najlepiej jest uywa moliwie maej ich liczby. To taki odpowiednik oszczdzania energii. Jednake liczba bitw na sekund dwiku lub na centymetr kwadratowy powierzchni obrazu jest cile zwizana z wiernoci odtworzenia. Zwykle przy przetwarzaniu na posta cyfrow wolimy bardzo du rozdzielczo, do potrzeb aplikacji zadowalamy si za mniejsz. Na przykad zdjcie moe by przetworzone na posta cyfrow z najwysz moliw rozdzielczoci dla wydruku, przy mniejszej za moe by uywane w skadzie elektronicznym. Ta oszczdno bitw wynika z rodzaju mediw uytych do przechowywania i przesyania postaci cyfrowej. Liczba bitw, ktre mona przesa danym rodkiem transmisji lub inaczej kanaem (takim jak kabel miedziany, transmisja radiowa czy wiatowd) w cigu sekundy, jest okrelana mianem pasma kanau. To jakby rozmiar rury, do ktrej wchodz bity. Pasmo albo przepustowo kanau musi by dobrze dopasowana do liczby bitw niezbdnych do dobrego odtworzenia zadanego typu danych (dwik, muzyka, wideo): szedziesit cztery tysice bitw na sekund wystarcza w zupenoci do dobrego odtworzenia gosu; milion dwiecie tysicy bitw na sekund wystarcza do odtworzenia muzyki o wysokiej jakoci, a czterdzieci pi milionw bitw na sekund znakomicie wystarcza do odtworzenia obrazu wideo.10

W cigu ostatnich pitnastu lat nauczylimy si, jak dokonywa kompresji surowej postaci cyfrowej dwiku lub obrazu przez przegldanie sekwencji bitw w czasie lub przestrzeni i usuwanie wewntrznych redundancji oraz powtrze. W rzeczywistoci jednym z powodw tak szybkiego rozwoju mediw cyfrowych jest to, e szybciej, ni przewidywano udao si osign wysoki stopie kompresji. Jeszcze w 1993 roku niektrzy specjalici europejscy uwaali, e telewizja cyfrowa bdzie moliwa dopiero w nastpnym tysicleciu. Pi lat temu nikt nie wierzy, e uda si zredukowa czterdzieci pi milionw bitw na sekund w pierwotnym cyfrowym wideo do miliona dwustu tysicy bitw na sekund. W 1995 roku moemy dokonywa kompresji i dekompresji wideo do takich wanie wartoci, kodowa je i dekodowa z dobr jakoci i przy maych kosztach. To tak, jakbymy nagle potrafili zamrozi capuccino w taki sposb, e dodanie do niego wody odtwarza w peni smak i aromat kawy z woskiej kawiarni.

11

Wszystkie media w postaci bitw

Posta cyfrowa informacji pozwala na dodawanie do niej bitw sucych do korekcji takich zakce jak trzaski w telefonie, gwizdy w radiu czy nieenie obrazu telewizyjnego. Zjawiska te mona usun z postaci cyfrowej, uywajc kilku dodatkowych bitw oraz stosujc do kadego z tych mediw coraz bardziej wyrafinowane techniki korekcji bdw. Na typowym kompakcie jedna trzecia bitw suy do korekcji bdw. Podobne techniki mona stosowa w wypadku typowego obrazu telewizyjnego, zapewniajc domowemu telewizorowi studyjn jako odtwarzania; taki obraz mona pomyli z obrazem o tzw. wysokiej rozdzielczoci. Korekcja bdw i kompresja danych to tylko dwa z oczywistych powodw przejcia na telewizj cyfrow. W pamie telewizyjnym, ktre przenosi zakcony obraz telewizyjny, mona teraz umieci obraz o jakoci studyjnej. Dostarcza si lepszy obraz i korzystajc z tego samego kanau uzyskuje cztery razy wiksz widowni i odpowiednio wiksze dochody z reklam. Jeeli wic szefowie mediw mwi o przekazie cyfrowym, to myl przede wszystkim o lepszym przekazie ju istniejcej informacji. Jednake, podobnie jak to byo z koniem trojaskim, konsekwencje mog by zdumiewajce. Z faktu przejcia na posta cyfrow wyniknie zupenie nowa zawarto, pojawi si nowi gracze na rynku, nowi dostawcy informacji i rozrywki, ujawni si te nowe modele gospodarcze, jak rwnie prawdopodobnie brane niewielkich dostawcw programw informacyjnych i rozrywkowych. Gdy wszystkie media bd cyfrowe, zaobserwujemy natychmiast dwa podstawowe skutki. Po pierwsze, bity mona atwo miesza z sob i uywa wielokrotnie razem lub oddzielnie. Mieszank dwiku, wideo i danych nazwano multimediami. Wyglda to skomplikowanie, ale tak naprawd to tylko mieszanina bitw. Po drugie, pojawia si nowy rodzaj bitw, mwicych o innych bitach. Nazwano je nagwkami. S dobrze znane dziennikarzom, ktrzy do informacji doczaj wanie nagwki (ktrych my, czytelnicy nigdy nie widzimy) identyfikujce materia. Takich nagwkw uywaj take naukowcy, ktrzy do swych publikacji doczaj sowa kluczowe. Nagwkiem moe by take spis treci lub opis zawartoci. Na wspczesnych pytach kompaktowych mamy proste nagwki, pozwalajce na odnalezienie dowolnego utworu lub informujce o rodzaju muzyki. Bity o bitach, mimo e nie s widoczne ani syszalne, mwi komputerowi lub odtwarzaczowi wiele o sygnale.12

Dwa zjawiska - mieszanie bitw i bity o bitach - zmieni obraz mediw tak radykalnie, e wideo na danie i przesyanie gier do domu za porednictwem kabla telewizyjnego stan si bahymi zastosowaniami - stanowicymi jedynie wierzchoek gry lodowej. Pomylcie chwil o konsekwencjach przekazu telewizyjnego zawierajcego wasny opis, dajcy si odczyta za pomoc komputera. Mona bdzie go nagrywa na podstawie zawartoci, nie za godziny i numeru kanau. A co powiedzie o pojedynczym cyfrowym opisie programu zdolnego do generowania przekazu radiowego, wideo lub tekstowego? I co zostanie z przewagi, jak maj nad nami wielkie firmy, jeeli przenoszenie bitw nie bdzie wymaga wysiku? Posta cyfrowa niesie wiele takich pyta. Umoliwia korzystanie z nowych rodzajw danych pochodzcych z wielu nowych rde.

13

Gdzie znajduje si inteligencja

Telewizja to przykad rodka przekazu, w ktrym inteligencja znajduje si u rda. To nadawca decyduje o wszystkim, odbiorca za bierze jedynie to, co mu wysano. Liczc na jeden centymetr szecienny, telewizor jest chyba najmniej inteligentnym urzdzeniem domowym (nie mwi tu o programach). Jeeli macie kuchenk mikrofalow, to zapewne zawiera ona wicej mikroprocesorw ni telewizor. Zamiast myle o nastpnym, ewolucyjnym etapie rozwoju telewizji, polegajcym na zwikszeniu rozdzielczoci, lepszym kolorze i wikszej liczbie kanaw, pomylcie o metodzie dystrybucji inteligencji - dokadniej za o tym, jak przenie cz inteligencji od nadawcy do odbiorcy. Gazet take produkuje si w konwencji, e caa inteligencja jest u rda. Jednake to papierowe medium daje pewn ulg w jednolitoci informacji - rni ludzie mog konsumowa gazet na wiele sposobw i w rnych miejscach. Przegldamy i przerzucamy strony, patrzc na tytuy i ilustracje, a kada z setek tysicy osb traktuje zupenie inaczej te same bity informacji. Bity s te same, ale dowiadczenie w czytaniu jest zupenie inne. Jeden ze sposobw patrzenia na przyszo postaci cyfrowej polega na zadaniu pytania, w jaki sposb jako jednego medium da si przenie na inne. Czy dowiadczenie w czytaniu gazety da si przenie na przekaz telewizyjny? Wielu ludzi uwaa, e informacje w gazetach s peniejsze ni telewizyjne. Czy tak musi by? Podobnie uwaa si, e telewizja dostarcza wikszych wrae ni gazeta. Czy tak musi by? Odpowied polega na stworzeniu komputerw do filtrowania, sortowania i nadawania priorytetw i zarzdzania informacj multimedialn na nasz uytek. Komputerw, ktre czytaj za nas pras, ogldaj telewizj i dziaaj jak redaktorzy - gdy kaemy im to robi. Ten rodzaj inteligencji moe si mieci w dwch rnych miejscach. Inteligencja moe si znajdowa u nadawcy i dziaa tak, jakbymy mieli do swej dyspozycji zesp redaktorw - czyli tak, jakby The New York Times produkowa unikatow gazet, przystosowan do naszych indywidualnych potrzeb. W tym wypadku pewna liczba bitw zostaa wybrana dla nas. Bity s filtrowane, przygotowywane i dostarczane do domu, gdzie mona je wydrukowa lub oglda na domowym urzdzeniu elektronicznym. W drugim wypadku, gdy nasz system edycji znajduje si w odbiorniku, The New York14

Times wysya ogromn liczb bitw, na przykad pi tysicy wiadomoci, z ktrych nasz system wybiera kilka, zalenie od zainteresowa, przyzwyczaje lub planw na ten dzie. Tym razem inteligencja rezyduje w odbiorniku, nieinteligentny nadajnik przesya za bity do kadego. Przyszo nie naley jednak do jednej z tych opcji; naley do obydwch.

15

Odbrzowianie pasma

Od struki do potopu Pod koniec lat szedziesitych, gdy byem asystentem w dziedzinie grafiki komputerowej, nikt nie wiedzia, o co w niej chodzi. Komputery nie miay adnego zastosowania w codziennym yciu. Dzisiaj sysz, jak szedziesiciopicioletni szefowie firm chwal si, ile te bajtw pamici maj w swych komputerkach Wizard albo jak due maj dyski. Niektrzy ludzie mwi do bezmylnie o szybkoci swych komputerw (dziki byskotliwej kampanii Intel inside) i z czuoci (lub nie) wyraaj si o swym systemie operacyjnym. Ostatnio spotkaem bogat i wyjtkowo czarujc starsz pani, ktra wiedziaa tak wiele o waciwociach systemw operacyjnych Microsoft, e zaoya ma firm, aby zapewnia pomoc konsultingow swoim mniej obeznanym rwnolatkom. Na jej wizytwce widnia napis: Zajmuj si Windows. Szeroko pasma przenoszenia to inna sprawa. Zagadnienie to nie jest dobrze rozumiane, zwaszcza ostatnio, gdy wiatowody przenosz nas z niewielkiego do praktycznie nieograniczonego pasma, bez stopniowego przejcia. Pasmo to moliwo przenoszenia, przesyania informacji w danym kanale. Wikszo ludzi przyrwnuje je do rednicy rury lub szerokoci autostrady. Porwnanie to pomija niektre z bardziej subtelnych i wanych rnic w mediach transmisyjnych (kabel miedziany, wiatowd, fale radiowe). Pomija si take moliwoci wysania wikszej lub mniejszej liczby bitw w tym samym kanale, w zalenoci od sposobu modulowania sygnau. Jednake, oglnie rzecz biorc, moemy poda charakterystyki miedzianego kabla telefonicznego, wiatowodu czy fali radiowej, pozwalajce na zrozumienie, w jaki sposb przenosz one nasze nic nie wace bity. Miedziane kable telefoniczne, powszechnie zwane skrtk, z powodu sposobu produkowania, s uwaane za kana o maym pamie. Trzeba jednak pamita, e w USA warto zainstalowanych kabli wynosi okoo szedziesiciu miliardw dolarw i e - za pomoc odpowiedniego modemu (od MOdulacji-DEModulacji, czyli zamiany bitw na sygna akustyczny i odwrotnie), mog przenosi do szeciu milionw bitw na sekund. Zwyky modem dziaa z szybkoci dziewiciu tysicy szeciuset bitw na sekund lub dziewiciu tysicy szeciuset16

bodw. (Bit na sekund to prawie to samo co bod; nazwa pochodzi od Emila Baudot, ojca teleksu.) Wyrafinowane modemy mog dziaa z szybkoci do trzydziestu omiu tysicy czterystu bodw, ale to nadal jest ponad sto razy wolniej, ni wynosi potencjalna przepustowo drutw telefonicznych, doprowadzonych do wielu domw w Ameryce. Ta skrtka przypomina troch wia z bajki o wiu i zajcu. Jest wolna, ale nie tak wolna, jak sdzimy. Uznajemy, e pojemno wiatowodu jest praktycznie nieograniczona. W zasadzie nie wiemy, ile bitw na sekund moemy przesa wiatowodem. Ostatnie badania wykazuj, e by moe da si przesa prawie tysic miliardw bitw na sekund. Oznacza to, e przez wiatowd da si przesa zawarto Wall Street Journal w czasie krtszym od jednej sekundy. Przesyajc z t szybkoci wideo, mona przez wkno o rednicy ludzkiego wosa dostarcza odbiorcy jednoczenie ponad milion kanaw telewizyjnych; jest to szybko prawie dwiecie tysicy razy wiksza ni szybko skrtki telefonicznej. To duy skok. A przypominam, e mwi o pojedynczym wknie. Jeli potrzebne jest wiksze pasmo, wystarczy uy wielu wkien. Bo w kocu wiatowd to zwyky piasek. Wielu ludzi uwaa, e pojemno transmisyjna eteru (fal radiowych) jest nieograniczona; ostatecznie to tylko powietrze i jest go tyle wszdzie. Cho termin eter jest uywany do powszechnie, to ma jednak tylko historyczne znaczenie. Po wykryciu fal radiowych uwaano, e eter to zagadkowa substancja, w ktrej mog si porusza fale radiowe; przy nieudanych prbach odkrycia eteru wykryto fotony. Stacjonarne satelity poruszaj si na orbicie na wysokoci okoo trzydziestu szeciu tysicy kilometrw nad rwnikiem, co oznacza ponad sto czterdzieci tysicy miliardw kilometrw szeciennych eteru zawartych w odpowiedniej kuli. Taka ilo eteru powinna mc przenosi duo bitw bez zderzania si. Z jednej strony jest to prawdziwe, jeli pamita, e istniej miliony urzdze do zdalnej kontroli np. telewizora, posugujce si komunikacj radiow. Moc tych urzdze jest niewielka, tote maa liczba bitw informacji przechodzcych z rki uytkownika do telewizora nie powoduje zmiany kanau w ssiednim mieszkaniu lub ssiednim miecie. Sytuacja z telefonami bezprzewodowymi nie jest tak rowa. Gdy zaczniemy uywa eteru do telekomunikacji i transmisji radiowej oraz telewizyjnej z du moc, musimy bardzo uwaa, aby jedne sygnay nie zakcay drugich. Musimy uzgodni korzystanie tylko z okrelonych czci pasma, nie moemy uywa eteru bezmylnie. Trzeba uywa go moliwie efektywnie. W przeciwiestwie do wiatowodu nie da si go wicej wyprodukowa. Natura zrobia to tylko raz.17

Istnieje wiele rodzajw efektywnoci, takich jak wielokrotne uycie tych samych czci pasma przez stworzenie takiej siatki komrek transmisyjnych, aby mona byo uywa tych samych czstotliwoci w odlegych komrkach lub przez przeniesienie si do innych czstotliwoci, ktrych poprzednio unikano (dlatego e straszyy ptaki). Jednake nawet korzystajc z wszystkich tych metod, nie uda si w eterze otrzyma takiej szerokoci pasma przenoszenia, jaka jest moliwa przy uyciu wiatowodu, zwaszcza e moemy go wyprodukowa i uoy dowolnie wiele. Z tego powodu zaproponowaem zmian rl informacji bezprzewodowej i przewodowej. Gdy senator Bob Kerry z Nebraski ubiega si o fotel prezydenta USA, spdzi kilka godzin w Media Lab. Gdy mnie spotka, wspomnia o przeczniku Negropontego. Pomys, ktry po raz pierwszy dyskutowaem na spotkaniu w firmie telekomunikacyjnej Northern Telecom, polega na tym, e informacja, ktra obecnie przechodzi przez eter, bdzie w przyszoci przechodzi przez przewody w ziemi (i odwrotnie). To, co jest w eterze, znajdzie si pod ziemi, a to, co jest pod ziemi, bdzie w eterze. Nazwaem t ide zamian miejsc, obecny tam George Gilder nazwa j za przecznikiem Negropontego. I nazwa si przyja. Powd, dla ktrego proponuj tak zmian miejsc, jest oczywisty i wynika z tego, e pasmo dostpne pod ziemi jest nieograniczone, a to w eterze - nie. Mamy tylko jeden eter i nieograniczon liczb wiatowodw. Moemy coraz lepiej uywa eteru, ale w kocu bdziemy musieli cae pasmo przeznaczy do komunikacji z obiektami, do ktrych nie da si doprowadzi przewodu, takimi jak samolot, d, samochd, teczka czy zegarek.

18

wiatowd: jak w naturze

Osiem lat temu, po upadku muru berliskiego, Deutsche Bundespost narzekaa, e stao si to o pi do siedmiu lat za wczenie. Byo zbyt wczenie, aby zbudowa w peni wiatowodow telefoni w Niemczech Wschodnich, gdy ceny wiatowodu nadal byy zbyt wysokie. Obecnie wiatowd jest taszy ni kabel miedziany, nawet po uwzgldnieniu kosztw urzdze elektronicznych zamontowanych na jego kocach. Jeeli nawet w jakich okolicznociach to stwierdzenie nie okae si prawdziwe, naley poczeka kilka miesicy - ceny zczek, przecznikw i przetwornikw malej byskawicznie. We wspczesnej telekomunikacji nie ma powodu do uywania przewodw miedzianych (zwaszcza jeli uwzgldnimy koszt konserwacji kabla miedzianego), z wyjtkiem przewodw o dugoci kilku metrw lub przy braku dowiadczonych instalatorw. Chiczycy uywaj wiatowodu z zupenie innego powodu: chopi wykopuj kabel miedziany, aby sprzeda go na czarnym rynku. Jedyn zalet kabla miedzianego jest moliwo dostarczania mocy do zasilania. Jest to trudny problem dla firm telekomunikacyjnych. S one bardzo dumne z tego, e podczas huraganu moemy straci zasilanie elektryczne, ale telefon bdzie dziaa. Jeeli natomiast telefon bdzie poczony przez wiatowd, musi by zasilany z lokalnej sieci i bdzie wyczony wraz ze wiatem. Mona zawsze doczy zasilanie awaryjne z baterii, ale to do niewygodne rozwizanie, gdy wymaga bdzie uwagi i konserwacji. Z tego powodu pojawi si zapewne ekranowane miedzi kable wiatowodowe lub otoczone wiatowodem kable miedziane. Jeeli przyjrzymy si firmom telekomunikacyjnym w USA, to okae si, e zamieniaj one rocznie okoo piciu procent kabli miedzianych na wiatowd, gwnie z powodu kosztw konserwacji. Mimo e te zamiany nie s rwnomiernie rozoone na obszarze kraju, to jednak za blisko dwadziecia lat cay kraj bdzie w peni pokryty wiatowodami. Tak wic bdziemy mieli bardzo wielkie dostpne pasmo, mimo e jeszcze go nie potrzebujemy ani nie wiemy, jak go uywa. wiatowd zapewni co najmniej duo lepsz jako i wiksz niezawodno pocze telefonicznych. Potrzeba byo wicej ni dziesiciu lat, aby naprawi bd sdziego Harolda Greenea, ktry w 1983 roku zabroni firmom Regional Bell Operating Companies (RBOC) partycypowania w przemyle informacyjnym i rozrywkowym. Wielki krok w tym kierunku wykonaa Federalna Komisja Telekomunikacji (Federal Communication Commision - FCC) dopuszczajc w 1994 roku19

tzw. wideo-telefon. Jak na ironi, aby uczestniczy w biznesie informacji i rozrywki, lobbyci RBOC uyli niczym nie uzasadnionego, ale efektywnego argumentu. Firmy telekomunikacyjne twierdziy, e dochd ze zwykego telefonu nie wystarcza i jeli nie pozwoli si im by dostawcami szerszej kategorii usug informacyjnych, nie bd mogy ponosi ogromnych kosztw budowy nowej infrastruktury (czytaj: wiatowodw). Chwileczk! Firmy telekomunikacyjne zawsze byy dostawcami informacji. A najwiksze dochody zawsze uzyskiway ze spisw telefonw instytucji (tzw. Yellow Pages - te strony, od koloru papieru). Ale jako tak si dziwnie skadao, e jeli wydrukoway te informacje na papierze i rzucay pod drzwi abonentw, wszystko byo w porzdku. Jeli jednak przeksztaciy je do postaci bitw i dostarczay elektronicznie, byo to nielegalne. Przynajmniej tak widzia spraw sdzia Greene. I to wanie by gwny argument lobbystw przekonujcych, e firmy telekomunikacyjne powinny dostarcza informacje, co umoliwi im instalacj wiatowodw. Mwi si, e bez tego rda dochodw nie bdzie dostatecznego bodca do wykonania tak duej inwestycji. Argumenty podziaay i firmy telekomunikacyjne rozwijaj teraz dziaalno informacyjn i rozrywkow, a take kad kable wiatowodowe nieco szybciej ni poprzednio. Sdz, e kocowy wynik jest zadowalajcy. Skorzysta na tym konsument, mimo e argumenty nie byy zasadne. Firmy telekomunikacyjne nawet by moe uwierzyy mimo woli w swj pozornie suszny argument sprzeczny z pozornie susznym prawem. Nie potrzebujemy ogromnych pasm do przenoszenia wikszoci informacji i usug rozrywkowych. Tak naprawd znacznie skromniejsze pasmo - 1,2 do 6 milionw bitw na sekund (Mb/s) wystarcza do wikszoci zastosowa multimedialnych. Nie zaczlimy nawet rozumie, nie wspominajc ju o wykorzystaniu moliwoci, jakie niesie pasmo 1,2 do 6 Mb/s. Usiujc wymusi zmian werdyktu wydanego przez sdziego Greenea, prawnicy i szefowie firm zapomnieli spojrze na ogromn, ju dostpn infrastruktur: skrtk miedzian. Bardzo niewiele osb zdaje sobie spraw, jak efektywne s miedziane przewody telefoniczne. Technika zwana ADSL (Asymmetrical Digital Subscriber Loop - niesymetryczna ptla cyfrowa) pozwala na przesyanie duej iloci informacji przez stosunkowo krtkie linie. ADSL-1 moe dostarcza 1,544 Mb/s do abonenta i odbiera od niego 64 kb/s (tysice bitw na sekund), korzysta z niej za prawie 75 proc. gospodarstw domowych w USA i 80 proc. w Kanadzie. ADSL-2 dziaa z szybkoci ponad 3 Mb/s, a ADSL-3 z szybkoci ponad 6 Mb/s.20

Szybko ADSL-1 wystarcza do transmisji wideo o jakoci nagrania VHS. Na dusz met nie jest to rozwizanie problemu dostarczania informacji multimedialnej do domw, ale dziwne, e si je prawie zupenie ignoruje. Wyjania si to wysokimi kosztami, jakie musi ponie abonent. Ale koszty wynikaj ze sztucznie zanionej liczby chtnych. A jeli nawet s to koszty czasowo wysokie, np. tysic dolarw na jednego abonenta, to jednak atwo je rozoy na wielu abonentw, w miar jak bd wczali si do sieci. Poza tym wielu Amerykanw gotowych jest zapaci cz lub cao kwoty owych tysica dolarw w cigu trzech czy czterech lat, pod warunkiem e dostan interesujc ofert usug; w ten sposb bd uczestniczy w kosztach inwestycji. Chocia wic wiatowd jest rozwizaniem przyszociowym, to wiele mona zrobi i wiele si nauczy korzystajc z typowych czy telefonicznych. Wiele osb cakowicie ignoruje etap przejciowy w postaci linii telefonicznych. Nie wchodz w szczegy, interesuj ich tylko due wielkoci. Twierdz, e tylko majc nieograniczone pasmo przenoszenia wiatowodu, bd mogli utrzyma przewag nad konkurencj, zapominaj za, e to raczej matka natura i interesy komercyjne, a nie regulacje prawne spowoduj, i wiatowody pojawi si w sposb naturalny. Zwolennicy szerokiego pasma poszukuj wszelkich moliwoci prawnych, aby wprowadzi sieci szerokopasmowe, zupenie jakby to bya sprawa ycia lub mierci. Paradoksalnie, nieograniczone pasmo moe mie negatywny wpyw, spowoduje bowiem zalew zbyt du liczb bitw i sprawi, e urzdzenia peryferyjne bd mao inteligentne. Nieograniczone pasmo nie jest ze, ale niekoniecznie oznacza to, e jest dobre. Czy naprawd potrzebujemy tak wiele bitw?

21

Mniej oznacza wicej

To wyraenie architekta Miesa van der Rohe sprawdza si coraz czciej, gdy chodzi o ilo informacji, ktre trzeba przesa; odnosi si take do rodkw do ich przesyania. Dotyczy ono rwnie kadego nowego medium w rkach pocztkujcego uytkownika. Pocztkujcy nie rozumiej, e mniej oznacza wicej. Popatrzmy na domow kamer wideo. Gdy masz j w rku po raz pierwszy, to zapewne korzystasz bez ogranicze ze zmiennej ogniskowej i moliwoci filmowania z najazdem. Wynik: maniakalny, drgajcy film, ktry wstyd pokaza, a nawet rodzina nudzi si jak mops, ogldajc wci te same zblienia i najazdy. Z czasem troch si uspokajasz i uywasz udogodnie oszczdniej i sensowniej. Zbyt wiele swobody ma take zy wpyw na form wydrukw z drukarki laserowej. Moliwo zmiany rodzaju i rozmiaru czcionki to pokusa, ktrej nie mog si oprze wspczeni twrcy dokumentw, bezsensownie mieszajc w tym samym dokumencie czcionki szeryfowe i bezszeryfowe wszystkich krojw i ksztatw: zwyke, pgrube, kursyw, z cieniem i bez. Trzeba peniejszego zrozumienia zasad typografii, aby uzna, e lepiej si zadowoli jednym krojem pisma, a jego wielko trzeba zmienia bardzo ostronie. Mniej oznacza wicej. Podobnie jest z szerokoci pasma. Istnieje coraz powszechniejszy i le rozumiany dogmat, e naley uywa wikszego pasma tylko dlatego, e jest dostpne. Naturalne jest raczej stwierdzenie, e przesanie komu wikszej liczby bitw jest rwnie sensowne jak podkrcenie gonoci radia, aby uzyska wicej informacji. Wemy za przykad wideo. Szybko 1,2 Mb/s wystarcza do uzyskania jakoci nagrania VHS. Sprbujmy to pasmo zwikszy dwu-lub trzykrotnie, bo chcemy uzyska obraz wyszej jakoci. Trudno wykorzysta wicej ni 6 Mb/s na osob, by dostarczy nowych i trafiajcych do wyobrani usug, nawet gdyby byy ju one dostpne. Nowe zasoby informacyjne i usugi rozrywkowe nie czekaj na wiatowd, aby wkroczy do naszych domw; one czekaj, aby je wynale.

22

Jak upakowa sto tysicy bitw w jeden bit

Zaleno midzy pasmem a technik komputerow jest bardzo subtelna. Kompromisy, jakich trzeba dokona, s widoczne we wspczesnych wideotelefonach i droszych systemach wideokonferencji. Przetwarzanie znajduje si na obydwu kocach cza, tote mona przesya mniej bitw tam i z powrotem. Ponisszy koszty cyfrowego przetwarzania obrazu na kadym kocu, moemy, dokonujc kompresji i dekompresji, uywa kanau o mniejszej wydajnoci i oszczdza pienidze na transmisji. Cyfrowe wideo to jeden z przykadw kompresji danych dokonywanej bez zwracania uwagi na ich zawarto. Korzysta si z tej samej techniki kompresji do przekazywania meczw piki nonej, typowego talk-show czy filmw zabili go i uciek. Nie trzeba by specjalist od techniki komputerowej, aby zgadn, e kady z tych przekazw da si lepiej upakowa za pomoc dopasowanej do niego techniki. Jeeli wemiemy pod uwag zawarto przekazu, mona wykona zupenie inn kompresj. Zanalizujmy przykad dyskusji midzy zainteresowanymi. Wyobramy sobie sze osb przy stole, gboko zaangaowanych w dyskusj na temat nieobecnej osoby, nazwijmy j X. W pewnym momencie patrz na moj on i mrugam. Po obiedzie podchodzi do mnie jeden z dyskutantw i pyta: - Nicholas, widziaem, jak mrugne do swojej ony. Co jej powiedziae? Wyjaniam, e dwa dni temu bylimy na obiedzie z panem X. Mwi nam wtedy, e ludzie uwaaj go za ---, a on jest -- i chocia sdz, e ---, to naprawd on jest ---. Tak wic dziki okoo stu tysicom bitw udao mi si wyjani to, co powiedziaem mojej onie za pomoc jednego bitu (przyjmujc, e mrugnicie przez eter odpowiada jednemu bitowi). W tym przykadzie nadawca - ja, i odbiorca - moja ona, posiadamy wspln wiedz, a wic komunikacja midzy nami moe si odby za pomoc swoistego stenogramu. Wysyam przez eter bit, ktry w jej gowie rozszerza si na znacznie wicej informacji. Przy prbie wyjanienia musz wytworzy te sto tysicy bitw, tracc efekt kompresji sto tysicy do jednego. Istnieje historyjka o parze ludzi, ktrzy znali setk nieprzyzwoitych dowcipw. Zamiast opowiada sobie dowcip, mwili tylko jego numer. Kilka cyfr moe przekaza ca historyjk i wywoa u kogo niepohamowany miech. Bardziej prozaiczne zastosowanie tej metody kompresji polega na ponumerowaniu najduszych sw i wysyaniu ich numeru, zamiast samego sowa. Spotkamy si z coraz wiksz liczb takich technik, w miar jak bdziemy konfrontowa szeroko23

pasma z istniejc ju wiedz. Skondensowanie informacji nie tylko oszczdza pienidze, ale take nasz czas.

24

Ekonomia sprzeday

Przy obecnej metodzie liczenia kosztw poczenia telefonicznego zapacibym sto tysicy razy wicej za wysanie mojej historyjki o panu X do kogokolwiek ni za wysanie jej do mojej ony. Firmy telekomunikacyjne nie zyskuj nic, jeli przesyamy mniej bitw przez ich cza. Obecny model opat polega na liczeniu kosztw za sekund lub za bit, niezalenie od tego, czym ten bit jest. Waciwe pytanie, jakie powinnimy zada, aby zrozumie ekonomi pasma, brzmi: Czy wszystkie bity s tyle samo warte? Odpowied brzmi oczywicie: nie. Std nastpne, bardziej zoone pytanie: Czy warto bitu powinna zalee od jego rodzaju (tj. bit filmu, rozmowy, pistoletu) oraz czy powinna zalee od tego, kto go uywa? kiedy? jak? Wikszo ludzi - oraz dziennikarze z National Geographic - zgodzi si, e szeciolatek wykorzystujcy zdjcia z archiww tego pisma do swej pracy domowej powinien dosta je za darmo lub prawie darmo. Jeli natomiast uyjemy tego zdjcia do zilustrowania biznesplanu lub w gazecie, to powinnimy zapaci uczciw cen, a moe nawet co ekstra, aby wspiera tego szeciolatka. Tak wic te same bity maj rn cen, a ich warto zmienia si zalenie od tego, kto ich uywa i jak. Mog wic istnie bity pomocy spoecznej, niepenosprawnych i inne. Ustawodawca bdzie musia mocno si nabiedzi, aby stworzy jakie ramy sprawiedliwego systemu. Rnicowanie ceny bitw nie jest niczym nowym. Mam konto w agencji Dow Jones, dziki ktremu mog ledzi notowania giedowe. Moje konto podaje jednak notowania z pitnastominutowym opnieniem. Jeeli bd chcia mie aktualne notowania, takie jak ma mj wuj - makler giedowy, to bd musia zapaci ekstra - agencji lub memu wujowi. Jest to wspczesny odpowiednik rnicy w kosztach przesyki lotniczej i przesyki drog ldow, rnicy w kosztach bitw przemieszczajcych si samolotem lub pocigiem. W wypadku informacji dostarczanych w czasie rzeczywistym, o szerokoci pasma decyduje zastosowane medium. Jeeli prowadz rozmow przez telefon, to bezprzedmiotowe jest przesyanie bitw szybciej, ni mwi. Przesyanie ich wolniej wywouje opnienie i jest take nie do przyjcia. Nawet te wier sekundy opnienia w rozmowie prowadzonej za porednictwem satelity denerwuje wiele osb. Jeeli jednak zapisz rozmow na tamie i chc j przesa, to poniewa pac za czas25

transmisji, jestem zainteresowany przesaniem tak wielu bitw na sekund, jak to tylko moliwe. Ta potrzeba jest widoczna u wielu uytkownikw modemw w caym kraju, ktrzy przesyaj lub pobieraj do notebooka dane z macierzystej firmy. Jeszcze kilka lat temu szybko 2400 bodw uwaao si za cakiem przyzwoit. Obecnie popularna staje si szybko 38 400 bodw, dajca dziewidziesicioczteroprocentow redukcj kosztw poczenia. Na szczcie dla wielu firm telekomunikacyjnych ponad pidziesit procent ruchu przez Pacyfik i trzydzieci procent ruchu przez Atlantyk odbywa si z szybkoci 9600 bodw, zamiast z szybkoci 64 kb/s, ktra jest take dostpna.

26

Gwiazdy i ptle

Przy rozwaaniu przydatnoci kanaw wane jest nie tylko pasmo, ale te ich konfiguracja. Mwic w uproszczeniu, system telefoniczny mona porwna do gwiazdy sieciowej - wszystkie linie wychodz z jednego centralnego punktu, jak bulwary z placu Gwiazdy w Paryu. Kabel telefoniczny zda z domu bezporednio do najbliszej centrali telefonicznej. Na upartego, mona nawet przeledzi jego przebieg. Telewizja kablowa ma za charakter ptli, takiej jak ptla wiateek na choince, przechodzcej od domu do domu. Ten przebieg wynika z wskiego pasma skrtki telefonicznej i szerszego pasma koncentrycznego kabla telewizyjnego. W pierwszym wypadku kady abonent jest obsugiwany przez prowadzcy tylko do jego domu kabel o maej szerokoci pasma. W drugim za du liczb abonentw obsuguje wsplna sie szerokopasmowa. Architektura gwiadzista lub ptlowa zaley take od zawartoci przekazu. Na przykad kada rozmowa telefoniczna jest inna, a bity przychodzce do konkretnego abonenta nie odnosz si w aden sposb do innych (by moe z wyjtkiem jednego). Jest to wic rozlegy system wielepunktw-do-wielu-punktw. W wypadku telewizji ssiedzi korzystaj z tej samej zawartoci i sensowny jest system w postaci ptli, a nie w formie gwiazdy. Operatorzy kablowi posuyli si zdrowym rozsdkiem, wzorujc si na znanym nam dzi systemie rozgoszeniowym, przy przenoszeniu zawartoci z eteru do kabla. Stereotyp jest jednak tylko stereotypem. Przyszo telewizji rysuje si za zupenie inaczej, gdy nie zawsze bdziemy si zadowala t sam ofert co nasz ssiad i koniecznoci ogldania programw o okrelonym czasie. Dlatego firmy telewizji kablowej zaczynaj si przestawia na sposb mylenia firm telekomunikacyjnych, stosujc wiele przecznic i doprowadzajc kabel oddzielnie do kadego abonenta. Sdz, e za dwadziecia pi lat nie bdzie rnicy midzy czami telefonicznymi a telewizj kablow, nie tylko w sensie organizacyjnym, ale take pod wzgldem architektury ich sieci. Ostatecznie okablowanie bdzie w wikszoci gwiazdowe. Ptle znajd zastosowanie jedynie lokalnie lub do celw rozgaszania bezprzewodowego, gdy przekaz ma trafi do wszystkich domw jednoczenie. Firma GM Hughes Electronics jest dumna, e jej system bezporedniego, satelitarnego przekazu telewizyjnego okrela si mianem zgitej rury. W przedsibiorstwie mwi, e ich system to kabel przechodzcy przez kady dom w Stanach Zjednoczonych. I jest to27

prawda. W kadej chwili, jeli przebywasz w USA, jeste bombardowany miliardem bitw na sekund z satelity Hughesa, chyba e znajdujesz si akurat pod metalowym parasolem.

28

Pakowanie bitw

Wiele osb, ktre poczyniy drobne kroczki w stron ycia cyfrowego, porwnuje pasmo przenoszenia danych do rur wodocigowych. Mylenie o bitach w kategorii atomw prowadzi do rozwaania o szerokich rurach i wskich rurach, zaworach i hydrantach. Powszechnie przytacza si porwnanie wiatowodu do picia z wa straackiego. Analogia jest konstruktywna, ale nieprawdziwa. Woda pynie lub nie pynie. Przykrcajc zawr mona regulowa jej ilo wypywajc z wa. Nawet jednak jeli pynie ona tylko maym strumyczkiem, to zawsze atomy wody poruszaj si jako grupa. Bity s odmienne. Lepsz analogi moe by wycig narciarski. Porusza si on ze sta prdkoci, a liczba ludzi, ktrzy z niego korzystaj, jest zmienna. Podobnie jest z bitami. Upakowuje si je w paczk i wrzuca do rury, ktra przenosi je z ogromn prdkoci milionw bitw na sekund. Jeeli wic co sekunda wrzuc w rur paczk dziesiciu bitw, to efektywna szybko przesyania wynosi 10 b/s, a nie tyle, jaka jest szybko przesyania w rurze. Moe wydawa si to marnotrawstwem, ale idea jest pomysowa, poniewa inne osoby te mog wrzuca swe pakiety do tej samej rury. Stanowi ona podstaw takich rozwiza jak Internet czy ATM (Asynchronous Transfer Mode - asynchroniczne przesyanie danych); w niedalekiej przyszoci telefony bd dziaa w trybie ATM. Zamiast blokowania jednej linii telefonicznej, tak jak czynimy to obecnie, pakiety ustawi si w kolejk oraz dopisze do nich nazwy i adresy, by wiedziay, dokd maj dotrze. Paci si bdzie za liczb pakietw, nie za czas poczenia. T ide mona take przedstawi jako pakietowanie pasma; najlepszy sposb uycia miliarda bitw na sekund polega na uyciu miliona bitw w cigu tysicznej czci sekundy lub tysica bitw w cigu milionowej czci sekundy itd. W wypadku telewizji mona bdzie pomyle o przesaniu jednej godziny przekazu w cigu kilku sekund, zamiast przekazu cigego. Zamiast dostarcza tysic programw do wszystkich, moe lepiej si opaci dostarcza jeden program kademu, w czasie tysicznej czci caego przekazu. Zmieni to cakowicie nasz sposb mylenia o mediach pracujcych w trybie rozgoszeniowym. Szybko rozgaszania emisji programw nie bdzie mie adnego zwizku z szybkoci ich wykorzystywania przez ludzi.

29

Rozgaszanie bitw

Co jest faszywego w tym obrazie Czy ogldajc telewizj narzekamy na rozdzielczo obrazu, ksztat ekranu lub jako ruchu? Prawdopodobnie nie. Gwnie narzekamy na jako programu. Jak powiada Bruce Sprignsteen: Pidziesit programw i nic do ogldania. Jednake wikszo bada prowadzonych z myl o rozwoju telewizji ma na celu ulepszenie obrazu, nie za ich zawartoci artystycznej. W 1972 roku kilku japoskich wizjonerw zadao sobie pytanie, jaki moe by ksztat telewizji przyszoci. Doszli do wniosku, e powinna mie wysz rozdzielczo, postulujc, e za przejciem od obrazu czarno-biaego do kolorowego nastpi przejcie do filmowej jakoci obrazu, czyli do tzw. telewizji o wysokiej rozdzielczoci (High Definition TV - HDTV). W analogowym wiecie by to logiczny kierunek rozwoju telewizji; tak wanie telewizj o nazwie Hi-Vision Japoczycy rozwijali przez nastpne czternacie lat. W 1986 roku Europ zaalarmowaa perspektywa japoskiej dominacji w zakresie telewizji nastpnej generacji. Co gorsza, Amerykanie zaakceptowali Hi-Vision i stali si zwolennikami tego rozwizania jako standardu wiatowego. Wielu amerykaskich zwolennikw HDTV i wikszo neonacjonalistw wygodnie zapomina o tym, e wspieraj japoski system analogowy. W czysto protekcjonistycznych celach Europejczycy odrzucili Hi-Vision, czynic nam tym wielk przysug, cho ze zych pobudek. Nastpnie sami przystpili do opracowania wasnego systemu o wysokiej rozdzielczoci HD-MAC, ktry - moim zdaniem - jest nieco gorszy ni Hi-Vision. Ostatnio Stany Zjednoczone przebudziy si i zaatakoway problem HDTV z rwn zaciekoci jak reszta wiata - stajc si trzecim uczestnikiem procesu ulepszania jakoci obrazu za pomoc starowieckich technik analogowych. Zwolennicy tych technik uwaaj, e polepszenie jakoci obrazu jest waciwym kierunkiem rozwoju. Niestety, nie maj racji. Nie ma adnego dowodu na to, e widzowie wol lepsz jako obrazu zamiast lepszej zawartoci przekazu. Biorc pod uwag proponowane rozwizania dla HDTY, zapewne nie uda si nawet osign zauwaalnej poprawy jakoci, porwnywalnej z jakoci obrazu na wspczesnych monitorach studyjnych (ktre mao osb widzi, wic nie wie, jak dobr daj jako obrazu). HDTY przy obecnym poziomie rozdzielczoci to gupota.30

Ostatni bd pierwszymi

W 1990 roku okazao si, e Europa, Japonia i Stany Zjednoczone prbuj rozwiza problem zaawansowanej telewizji niezalenie od siebie. Japonia ju zainwestowaa osiemnacie lat pracy i duo pienidzy w telewizj HDTY W tym czasie Europie wymkna si z rk technika komputerowa, decydenci postanowili wic, e to samo nie zdarzy si z telewizj. A Stany Zjednoczone nie majce wasnej techniki telewizyjnej zobaczyy w HDTY szans ponownego wejcia na rynek elektroniki konsumpcyjnej (ktry niedawno opuciy takie krtkowzroczne firmy jak Westinghouse, RCA czy Ampex). Gdy Ameryka podja wyzwanie ulepszenia technologii telewizyjnej, kompresja cyfrowa bya jeszcze na zbyt wczesnym etapie rozwoju, aby sta si oczywistym wskanikiem kierunku. Ponadto zwolennicy telewizji analogowej, producenci sprztu, nie byli waciwymi partnerami do dyskusji. W przeciwiestwie do modych firm komputerowych, takich jak Sun Microsystems czy Apple, firmy telewizyjne byy siedliskiem tradycyjnej techniki analogowej. Dla nich telewizja zawiera obrazy, nie bity. Jednake zaraz po przebudzeniu si w 1991 roku, prawie z dnia na dzie Amerykanie - idc w lady firmy General Instrument Corporation - stali si zwolennikami telewizji cyfrowej. Dosownie, w cigu szeciu miesicy kady projekt telewizji HDTY zmieniono z wersji analogowej na cyfrow. Byo ju wiele czynnikw wskazujcych na to, e cyfrowe przetwarzanie sygnaw bdzie dostatecznie tanie, z czym Europejczycy nie zgadzali si a do lutego 1993 roku. We wrzeniu 1991 roku miaem okazj prezentowa swoje pogldy gabinetowi prezydenta Francois Mitterranda. Francuski nie jest moim jzykiem macierzystym, tote nie udao mi si przekona, e nie usiuj pozbawi ich przywdztwa (jak oni mniemali), lecz kamienia uwizanego do szyi (jak ja to przedstawiaem). Gdy w 1992 roku spotkaem si z premierem Japonii Kiichi Miyazawa, zdumia si, e telewizja Hi-Vision jest przestarzaa. Za to pani Margaret Thatcher wysuchaa mnie z uwag. Ostatecznie, pnym latem 1992 roku weto premiera Johna Mayora przeciw pomysowi subsydiowania kwot szeciuset milionw ECU (ok. omiuset milionw dolarw) projektu HDTY przechylio szal na korzy telewizji cyfrowej. Na pocztku 1993 roku Unia Europejska (zwana jeszcze wtedy Wsplnot Europejsk) zdecydowaa zaniecha prac nad telewizj analogow, na korzy telewizji cyfrowej.31

Japonia dobrze wie, e przyszo to telewizja cyfrowa. Gdy Akimasa Egawa, pechowy dyrektor generalny Biura Poczty i Telekomunikacji Japonii, zasugerowa w lutym 1994 roku, aby doczya ona do cyfrowego wiata telewizji, bardzo oburzeni szefowie firm zmusili go do wycofania si z tej propozycji. Japonia wydaa na HDTY zbyt duo pienidzy z budetu, aby moga si przyzna do tego publicznie. Przypominam sobie publiczn dyskusj szefw najwikszych firm elektroniki konsumpcyjnej deklarujcych, e s za dobr star technik analogow Hi-Vision i e pechowy dyrektor musia zwariowa. Musiaem gry si w swj cyfrowy jzyk, gdy znam kadego z nich osobicie i wiem, e prywatnie mwi i robi zupenie co innego. Jednake teraz trudno im bdzie zachowa twarz.

32

Waciwa technologia, niewaciwe problemy

Mam do przekazania dwie wiadomoci: dobr - w Stanach Zjednoczonych stosujemy waciw technologi, niedobr - nadal bezmylnie usiujemy rozwiza niewaciwe problemy (jakoci obrazu, czstotliwoci uaktualniania wywietlanych informacji, proporcji obrazu). Co gorsza, prbujemy ustali i zalegalizowa raz na zawsze pewne wartoci tych parametrw. Piknym prezentem telewizji cyfrowej jest to, e nie trzeba tego wcale robi. Nawet wiat analogowy staje si coraz mniej uparty. Jeeli kto wiele podruje za granic, to wie, jakie s kopoty z zasilaniem, dostosowaniem urzdze na 220 V do 110 V w Stanach Zjednoczonych. Podobno Don Estridge, jeden z szefw IBM i ojciec PC, powiedzia, e PC powinno mc si zasila z napicia 110 V i 220 V To pozornie bezsensowne polecenie zostao zrealizowane i teraz PC mona zasila z dowolnego napicia. Polecenie D. Estridgea zrealizowano, dajc maszynie pewn doz inteligencji (niech zasilacz martwi si o to, co wczeniej nurtowao ludzi). Wynika std pewne przesanie dla producentw telewizorw. Bdziemy mieli coraz wicej systemw, ktre automatycznie dopasowuj si nie tylko do zasilania 110 czy 220 V, 50 lub 60 Hz, ale take do zmiennej czstotliwoci uaktualniania informacji i proporcji obrazu. Istnieje ju tego odpowiednik w modemach, ktre dogaduj si ze sob co do najlepszego protokou komunikacji. To samo dzieje si z rnymi systemami poczty elektronicznej, ktrej programy - z lepszym lub gorszym skutkiem - uywaj rnych protokow przesyania komunikatw midzy maszynami; rzadko nie udaje im si osign porozumienia. Posta cyfrowa zapewnia rozwj. Po pierwsze, nie trzeba od razu stawia kropki nad kadym i. Mona stworzy podstawy przyszego rozwoju i opracowa takie protokoy, aby cigi bitw zawieray informacje o sobie. Luminarze telewizji cyfrowej ignoruj t waciwo. Nie do, e pracuj nad niewaciwym problemem -rozdzielczoci, to jeszcze traktuj wszystkie parametry jako wartoci ustalone, ktrych nie mona zmieni. Doskonaym przykadem jest przeplot obrazu. Telewizja nadaje go z czstoci dwudziestu piciu ramek na sekund (trzydziestu ramek w USA). Kady obraz skada si z dwch pobrazw; kady z nich zawiera jedynie poow linii (jeden pobraz zawiera linie parzyste, drugi nieparzyste); pobrazy s przesunite w czasie o jedn pidziesit sekundy. Ogldajc telewizj, widzimy pidziesit pobrazw na sekund, dziki czemu ruch sprawia wraenie cigoci, a obrazy stacjonarne s take ostre, mimo uycia tylko poowy pasma. By to doskonay pomys w33

czasach, gdy nadawano obraz analogowy i oszczdzanie pasma byo koniecznoci. Problem przeplotu ujawni si w peni w wypadku monitorw komputerowych; nie do, e jest niepotrzebny, to jeszcze powoduje znieksztacenie ruchu. Monitory komputerowe powinny by precyzyjniejsze (lepsza rozdzielczo, konieczna przy ogldaniu z niewielkiej odlegoci), a ruch odgrywa w nich zupenie inn rol. Wystarczy powiedzie, e przeplot pobrazw nie ma przyszoci w monitorach komputerowych i jest odrzucany przez kadego inyniera. Na szczcie przeplot umrze mierci naturaln. Bezsensowne jest wic wydawanie przepisw na ten temat. Sygna cyfrowy jest o wiele bardziej odporny ni sygna analogowy, gdy moe zawiera wiele dodatkowych informacji o sobie. Komputery mog wstpnie przetworzy informacje, doda lub usun przeplot, zmieni czstotliwo ramki, zmieni proporcje obrazu w celu dostosowania go do szczeglnego ksztatu wskanika. Z tego powodu, im mniej ustalimy arbitralnych standardw, tym lepiej, gdy to, co wydaje si nam logiczne dzisiaj, moe by bezsensowne jutro.

34

Rozcigliwe jak guma

wiat cyfrowy jest inherentnie skalowalny. Moe rosn i zmienia si w sposb duo bardziej cigy i naturalny ni dawne systemy analogowe. Gdy kupujemy telewizor, zwykle wyrzucamy stary. Jednake posiadacze komputera dodaj zazwyczaj nowe cechy sprztowi i oprogramowaniu, zamiast zmienia wszystko przy kadym, nawet najdrobniejszym uaktualnianiu (upgrade). Zreszt sowo uaktualnianie ma w sobie co cyfrowego. Coraz bardziej oswajamy si z myl o skalowaniu systemu komputerowego: dodawaniu lepszego monitora, lepszej karty dwikowej, oraz oczekujemy, e nasze oprogramowanie bdzie dziaa coraz lepiej, zamiast nie dziaa wcale. Dlaczego telewizor nie ma tych waciwoci? Bdzie mia. Obecnie korzystamy z trzech standardw telewizji analogowej. W Stanach Zjednoczonych i Japonii korzysta si z NTSC (co oznacza National Television Standard Committee, chocia zoliwi Europejczycy mwi: Never The Same Color - nigdy ten sam kolor). PAL (Phase Alternating Line) dominuje w Europie; za nim postpuje SECAM (SEquential Couleur Avec Memoire). Amerykanie twierdz, e faktycznie znaczy to Something Essentialy Contrary to America (co zasadniczo przeciwnego Ameryce). Reszta wiata chcc nie chcc korzysta z jednego z tych trzech standardw w czystej lub zmodyfikowanej postaci, wybranego bez adnej wyranej logiki. Posta cyfrowa pozwala na uniezalenienie si od tych ograniczajcych standardw. Jeeli nasz telewizor nie rozumie pewnego dialektu, to wystarczy odwiedzi lokalny sklep komputerowy i kupi waciwy dekoder, podobnie jak obecnie kupuje si oprogramowanie dla PC. Jeeli wanym czynnikiem jest rozdzielczo, to jedynym rozwizaniem jest budowa systemu skalowalnego, nie przywizanego do liczby linii obrazu, jak zdarza si to obecnie. Gdy syszy si, jak ludzie mwi o 1125 lub 1250 liniach obrazu, to nie ma w tych wartociach nic magicznego. S one zblione do wartoci maksymalnych, ktre moemy wywietli na wspczesnych lampach obrazowych. Naprawd za to, co inynierowie od telewizji wymylili na temat linii obrazu, nie ma ju zastosowania. Dawniej, gdy telewizor stale si powiksza, widz oddala si od niego razem z kanap. rednio za liczba linii na milimetr obrazu pozostawaa w oku widza mniej lub bardziej staa. Okoo 1980 roku nastpi przeom i ludzi zmuszono do przejcia z kanapy do komputera i posugiwania si monitorem o przektnej kilkunastu cali. Zmiana ta doprowadzia take do zmiany35

sposobu mylenia. Zamiast rozwaa, ile linii ma obraz (jak w telewizorze), zaczynamy liczy liczb linii na centymetr obrazu, jak w druku czy monitorze komputerowym. Pierwszy ide wyraania rozdzielczoci monitora w liniach na centymetr wprowadzi Orodek Badawczy firmy Xerox w Palo Alto (Palo Alto Research Center - PARC). Wiksze monitory wymagaj wicej linii. W kocu moe dojdziemy do poczenia wielu paskich wskanikw i prezentowania obrazu majcego dziesi tysicy linii. Krtkowzroczne wydaje si ograniczenie do tysica linii, moliwych do wywietlenia obecnie. Jedyna metoda osignicia wysokiej rozdzielczoci jutro polega na doprowadzeniu do tego, by systemy byy ju dzisiaj skalowalne, czego akurat nie robi aden z obecnych zwolennikw telewizji cyfrowej. Dziwne.

36

Telewizor jako bramka patnicza

Wszyscy producenci sprztu i oprogramowania komputerowego d do zblienia z operatorami telewizji kablowej; nie ma w tym nic dziwnego, jeli wemie si pod uwag, e wielu z nich ma miliony abonentw. Microsoft, Silicon Graphics, Intel, IBM, Apple, DEC i HewlettPackard zawarli powane umowy z operatorami telewizji kablowej. Obiektem tego fermentu jest przystawka do telewizora (set-top box), znaczca obecnie niewiele wicej ni tuner, ale o znacznie wikszych moliwociach. Przy takiej szybkoci zmian, jak obecnie obserwujemy, wkrtce bdziemy mieli wiele takich przystawek, tak jak obecnie mamy wiele urzdze z kontrol na podczerwie (jedna przystawka do kabla, jedna do odbioru satelitarnego, jedna do kabla telefonicznego itp.). Ju sama myl o zestawie niezgodnych ze sob przystawek jest niepokojca. Zainteresowanie produkcj przystawek wynika z ich moliwoci; jedna z nich polega na tworzeniu bramki, przez ktr kady dostawca przystawki i jej interfejsu staje si swoistym bramkarzem, dajcym opaty za kad informacj przechodzc przez bramk do naszego domu. Jest to wic dobry biznes, ale nie wiadomo, czy korzystny z punktu widzenia interesu spoecznego. Co gorsza, ten pomys przystawki jest technicznie bdny, gdy prbuje si rozwiza niewaciwy problem. Powinnimy poszerzy nasze horyzonty i zaj si produktem bardziej uniwersalnym, opartym na komputerze. Nasz nienasycony apetyt sprawia, e szeroko pasma telewizji kablowej stawia j w uprzywilejowanej pozycji dostawcy rozrywki i informacji. Operatorzy telewizji kablowej montuj przystawki, gdy nie kady telewizor jest przystosowany do odbioru z kabla. Biorc pod uwag powszechno i akceptacj przystawki, naley pomyle o wzbogaceniu jej w dodatkowe funkcje. Co jest zego w tym planie? Jest prosty. Nawet najbardziej konserwatywni inynierowie telewizyjni przyznaj, e rnica midzy telewizorem a komputerem bdzie polega gwnie na doborze urzdze peryferyjnych i miejscu jego ustawienia w domu. Jednake wizj t zaciemniaj monopolistyczne podejcie operatorw telewizji kablowej i niewystarczajce zmiany konstrukcyjne przystawki, umoliwiajce kontrolowanie dziki niej tysica programw, z ktrych (z definicji) nie ogldamy dziewiciuset dziewidziesiciu dziewiciu. W lukratywnym sporcie tworzenia telewizji cyfrowej komputer zosta znokautowany przez przystawk ju w pierwszej rundzie. Powrci jednak triumfalnie.

37

Telewizor jako komputer

Czsto pytam swoich rozmwcw, czy czytali ksik Tracy Kidder The Soul of a New Machine. Kadego, kto j czyta, pytam, czy pamita nazwy firm komputerowych, ktre tam wystpuj. Nie spotkaem nikogo, kto je sobie przypomina. A byy to Data General, Wang i Prime, niegdy przodujce, szybko rozwijajce si firmy technologiczne, cakowicie pogardzajce systemami otwartymi. Przypominam sobie dyskusje w gronie dyrektorw, ktrzy twierdzili, e systemy firmowe (proprietary) bd miay przewag nad konkurencj. Jeeli uda si zrobi system unikatowy i popularny, zablokujesz konkurencj. Wydaje si to logiczne, ale jest cakowicie bdne. Tote Prime ju nie istnieje, a pozostae firmy s cieniem dawnego blasku. Z tego powodu take Apple zmienia sw strategi. Systemy otwarte to witalna koncepcja, dostarczajca dobrego wiczenia dla przedsibiorczoci i zagraajca systemom firmowym oraz szeroko rozumianym monopolom. I wygrywa. W systemach otwartych konkurujemy z wyobrani, nie z kluczem i zamkiem. Rezultatem jest nie tylko wiksza liczba dobrze prosperujcych firm, ale take wiksza oferta dla konsumenta oraz mobilny, efektywny sektor gospodarki, zdolny do szybkich zmian i wzrostu. W peni otwarty system jest publicznie dostpny i kady moe co na nim budowa. Szybko rozwoju komputerw osobistych jest tak wielka, e przysza telewizja otwarta musi si na nich opiera! Przystawka stanie si dodatkiem do peceta, o rozmiarze karty kredytowej, zmieniajcym twj komputer w urzdzenie elektroniczne umoliwiajce dostp do telewizji kablowej, telefonu lub satelity. Innymi sowy, produkcja telewizorw nie ma przyszoci. Telewizor przyszoci to ani wicej, ani mniej, tylko produkt przemysu komputerowego: wywietlacze zapenione tonami pamici i du moc obliczeniow. Niektre z tych produktw komputerowych bdziemy woleli mie w wymiarze trzech metrw ni pitnastu cali i bdziemy ich uywa w grupie, nie za indywidualnie. Niezalenie od wygldu - bdzie to komputer. Jednym z powodw tej transformacji jest fakt, e komputery maj coraz wicej tych samych funkcji co sprzt wideo, wyposaone s bowiem w moliwoci przetwarzania i wywietlania obrazu, jako jeszcze jednego typu danych. Do celw wideokonferencji, publikacji multimedialnych i wielu zastosowa symulacyjnych wideo staje si czci nie tyle wielu, ile wszystkich komputerw. Nastpuje to tak szybko, e rozwijajca si w wim tempie telewizja - mimo e cyfrowa - bdzie pokonana przez komputery osobiste.38

Dla przykadu rytm rozwoju HDTV zsynchronizowano z Igrzyskami Olimpijskimi, po czci dlatego, aby uzyska rozgos midzynarodowy, po czci za, by si pokaza w wietle jupiterw przy okazji wanej imprezy sportowej. W telewizji na og nie wida krka hokejowego. Z tego powodu Japoczycy wprowadzili Hi-Vision w czasie Letnich Igrzysk Olimpijskich w Seulu w 1988 roku, a Europejczycy zaprezentowali HD-MAC podczas Igrzysk Zimowych w Albertville w 1992 roku (ale zaprzestali prac nad tym systemem niecay rok pniej). Amerykascy zwolennicy HDTV mieli zamiar prezentowa ten system latem 1996 roku na zamknitych pokazach podczas Igrzysk w Atlancie. Ale byo ju za pno i HDTV jest skazana na klsk. Nikt jednak si tym nie przej, gdy wielu Amerykanw mogo oglda Igrzyska w prawym grnym rogu ekranu monitora swego komputera. Ju w 1994 roku NBC i CNN wsplnie zaoferoway tak moliwo.

39

Rozgaszanie bitw jako interes

Gwny element przyszoci telewizji polega na tym, aby przesta myle o niej jako o telewizji. Telewizja zyskuje najwicej, gdy zaczynamy myle o niej w kategorii bitw. Filmy dla kin to take szczeglny przykad rozgaszania bitw. A bity to bity. Jeeli zamierzasz oglda wiadomoci o szstej rano, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby ci je wanie wtedy dostarczy, przygotowane zgodnie z twoimi wymaganiami, i aby mg je oglda w wybranej przez siebie kolejnoci. Jeeli masz ochot obejrze film z Humphreyem Bogartem siedemnacie po smej wieczorem, to firma telekomunikacyjna dostarczy go wanie o tej porze. Gdy ogldasz mecz pikarski, moesz ledzi gr z dowolnego miejsca na stadionie, a nawet do strony piki. Takie moliwoci zaistniej, gdy przejdziemy na posta cyfrow telewizji, dajc znacznie wicej ni ogldanie filmu na ekranie o rozdzielczoci dwukrotnie wikszej ni obecnie. Telewizja cyfrowa bdzie miaa wiele nowych bitw - suy one bd do informowania o pozostaych bitach. Mog to by proste nagwki mwice o rozdzielczoci, czstotliwoci odchylania i proporcjach obrazu, aby telewizor mg je przetworzy i wywietli najlepszy obraz. Te bity mog take zawiera algorytm dekodowania, ktry w poczeniu z kodem paskowym ulubionych patkw kukurydzianych pozwoli zobaczy dziwne obrazy. Bity mog take zawiera wiele innych cieek dwikowych, umoliwiajc ogldanie filmu w wybranym jzyku. Mog wreszcie pozwoli na kontrolowanie, za naciniciem guzika, informacji, w zalenoci od wieku widza. Obecnie moemy w telewizorze zmieni jedynie jasno obrazu, si gosu i kana. W przyszoci bdziemy mogli decydowa o preferencjach politycznych lub seksualnych albo o dopuszczalnej dawce przemocy. Wikszo programw telewizyjnych, z wyjtkiem meczw sportowych i wynikw wyborw, nie wymaga emisji o precyzyjnie okrelonej porze, co jest szczeglnie wane w telewizji cyfrowej, ale zwykle ignorowane. Tak wic przekaz telewizyjny mona wstpnie zaadowa do komputera. Bity mona przesa z szybkoci nie majc adnego zwizku z szybkoci ich prezentowania na ekranie. Co waniejsze, gdy ju znajd si w naszym komputerze, nie ma powodu, aby oglda je w kolejnoci ich nadsyania. I oto nagle telewizja bdzie rodkiem przekazu o dowolnym dostpie, podobnie jak ksika czy gazeta; mona j bdzie zatem przeglda i zmienia, niezalenie od pory dnia czy terminu dostarczenia.40

Kiedy ju przestaniemy myle o przyszoci telewizji w terminach wikszej rozdzielczoci i zaczniemy postrzega j w oglniejszym aspekcie rozgaszania bitw, stanie si ona zupenie innym medium. Odkryjemy wtedy wiele nowych twrczych i angaujcych widza zastosowa, dostpnych przez autostrad bitow. Jeli nie zatrzyma nas na niej policja bitowa.

41

Policja bitowa

Licencja na rozgaszanie bitw Istnieje pi sposobw dostarczania informacji i rozrywki do domw: przez satelit, przez naziemne rozgonie, przez kabel, lini telefoniczn i w postaci mediw uytkowych, takich jak kasety, ksiki, pyty kompaktowe itp. Ciaa ustawodawcze (w Stanach Zjednoczonych jest to Federal Communications Commision - FCC) su interesom publicznym, regulujc pewne sprawy dotyczce zarwno drg i sposobw rozpowszechniania, jak i zawartoci informacyjnej. Jest to trudny problem, gdy ustawodawca musi znale kompromis midzy wolnoci a ochron rynku, midzy wartociami publicznymi a prywatnymi, midzy konkurencj a powszechnie uznanymi monopolami. Jednym z zada ustawodawczych jest przyznawanie pasma komunikacji bezprzewodowej. Do powszechnie przyjmuje si, e dostpne pasmo naley do wszystkich i powinno si z niego korzysta na zasadzie konkurencji, bez przeszkd, tak aby jak najwicej zyskali uytkownicy. Ma to sens o tyle, e bez regulacji prawnych sygnay telewizyjne zakcayby rozmowy prowadzone przez telefony komrkowe, radio przeszkadzaoby komunikacji lotniczej itp. Autostrada w niebie wymaga pewnej kontroli ruchu. Ostatnio pewne zakresy pasma zostay sprzedane na aukcji dla potrzeb telefonii komrkowej i interaktywnego wideo. Inne czci pasma rozdano za darmo, aby suyy interesom publicznym. Dotyczy to np. telewizji utrzymujcej si z ogosze, ale dostarczanej widzom za darmo. Tak naprawd paci si za ni, kupujc reklamowany proszek do prania czy margaryn. Komisja FCC zaproponowaa istniejcym dzi nadawcom telewizyjnym dodatkowe pasmo o szerokoci 6 MHz dla telewizji HDTY pod warunkiem e w cigu pitnastu lat zwrc uywane obecnie pasmo o czstotliwoci rwnie 6 MHz. Tak wic przez pitnacie lat nadawcy mieliby do dyspozycji pasmo 12 MHz. Ten nadal nie w peni zrealizowany pomys ma zapewni okres przejciowy od obecnej do przyszej telewizji. Pomys by znakomity sze lat temu, gdy przewidywano prost drog przechodzenia od jednego wiata analogowego do innego wiata analogowego. Ale oto nagle HDTY jest cyfrowa. Wiemy, jak dostarczy dwadziecia milionw bitw na sekund w kanale o szerokoci 6 MHz, ale nagle zmieniy si cakowicie reguy, czsto w sposb nieprzewidziany.42

Wyobramy sobie, e mamy stacj telewizyjn i otrzymujemy prawo emitowania dwudziestu milionw bitw na sekund. Nagle stajemy si lokalnym epicentrum rozgaszania bitw. Licencja miaa na celu rozpowszechnianie telewizji, ale zachodzi pytanie, co mona z tym zrobi. Bdmy uczciwi. Ostatni rzecz, na ktr wykorzystamy te dwadziecia milionw bitw na sekund, bdzie telewizja, poniewa na razie nie ma programw, a widzowie prawie nie istniej. Po chwili przemylenia stwierdzimy, e w przyznanym kanale moemy rozsya cztery kanay telewizyjne o jakoci studyjnej z szybkoci piciu milionw bitw na sekund kady, zwikszajc w ten sposb liczb potencjalnych odbiorcw i dochody z ogosze. Po dalszym przemyleniu zdecydujemy pewnie nadawa trzy kanay telewizyjne w pamie pitnastu milionw bitw na sekund, a reszt pasma powici na dwa cyfrowe kanay radiowe, serwis giedowy i lokalny serwis przywoawczy. Noc, gdy mao ludzi oglda telewizj, mona przyznane pasmo wykorzysta do rozsyania personalizowanych gazet, drukowanych w domu odbiorcy. W sobot mona by powici cae pitnacie milionw bitw na sekund dla transmisji sportowych, o bardzo wysokiej jakoci. Tak wic sam nadawca moe teraz decydowa, na co powici przyznane mu w ramach licencji dwadziecia milionw bitw na sekund (lub 6 MHz pasma). Wydaje si, e nie to miaa na myli FCC, gdy zalecaa przyznawanie istniejcym nadawcom pasma 6 MHz dla telewizji HDTY Firmy wyczone z tego procesu bd gono protestowa, gdy zdadz sobie spraw, e nadawcy dostan za darmo, i to na pitnacie at, pasmo o dwukrotnie wikszej szerokoci i czterokrotnie wikszej pojemnoci. Czy oznacza to, e naley wysya policj bitow, aby si przekonaa, czy przyznane pasmo jest istotnie wykorzystywane do transmisji HDTV? Mam nadziej, e nikt tak nie zrobi.

43

Bity zmiany

W czasach analogowych komisja przyznajca pasmo miaa proste zadanie. Moga wskaza na czci pasma i zdecydowa: to dla telewizji, tamto dla telefonii komrkowej, dla radia itd. Kada cz pasma stanowia specyficzne medium komunikacyjne, ze specyficznymi cechami i anomaliami, przyznane okrelonym celom. W wiecie cyfrowym rnice te zacieraj si lub wrcz zanikaj: wszystkie bity to bity. Mog istnie bity telewizyjne, bity radiowe, bity kontroli lotu, ale wszystkie mona czy z sob i uywa na wiele sposobw - to s wanie multimedia. To, co w cigu najbliszych piciu lat stanie si z telewizj, jest tak fenomenalne, e a trudne do zrozumienia. Nieatwo sobie wyobrazi, aby ktokolwiek mg regulowa sum bitw przyznawanych telewizji HDTY telewizji popularnej czy radiu. Rynek jest znacznie lepszym regulatorem. Na pewno nie zuyjemy przyznanych nam dwudziestu milionw bitw na sekund na radio, jeli telewizja lub rozgaszanie danych da nam wikszy dochd. Okae si zapewne, e bdziemy zmienia dynamicznie przydzia, zalenie od dnia tygodnia, czasu dnia, wit i innych szczeglnych okolicznoci. Podstaw jest elastyczno, a publiczno najlepiej obsu ci, ktrzy najszybciej bd reagowa i najefektywniej uywa przyznanych im bitw. W niedalekiej przyszoci nadawcy bd przydziela bity poszczeglnym mediom (radio, telewizja) w punkcie nadawania. To wanie ma si na myli, mwic o rozgaszaniu bitw lub cyfrowej zbienoci. Nadajnik mwi odbiornikowi: tu masz bity telewizyjne, tu radiowe, tu za gazety codziennej. W dalszej przyszoci bity nie bd przypisane do adnego specyficznego medium w momencie opuszczania nadajnika. Przykadem moe by prognoza pogody. Zamiast transmitowa obraz osoby zapowiadajcej pogod z map i wykresami, wystarczy pomyle o cyfrowym modelu prognozy. Bity prognozy pogody przybywaj do naszego komputera-telewizora i dopiero tu decydujemy, czy naley je przeksztaci na prognoz sown, drukowan map czy animowany filmik z ulubionymi postaciami z kreskwek. Inteligentny telewizor bdzie mg dostarczy dowoln z tych form, zalenie na przykad od naszego humoru lub samopoczucia. W tym wypadku nadawca nawet nie wie, na jak posta bd przeksztacone bity: wideo, audio czy wydruk. Decyduje odbiorca. Bity opuszczaj nadajnik wanie jako bity, ktrych mona uywa i przeksztaca na wiele sposobw,44

personalizowa przez rne programy komputerowe i przechowywa albo nie, zalenie od naszego widzimisi. Scenariusz ten oznacza rzeczywicie powszechn emisj bitw i danych, ktra wykracza te znacznie poza dzisiejsze uregulowania prawne, przewidujce, e nadawca wie, i okrelony sygna to radio, telewizja lub dane. Wielu czytelnikw pomylao by moe, i moja sugestia powoania policji bitowej oznacza kontrol zawartoci. Nie o to chodzi. To konsument bdzie cenzorem, wskazujc odbiornikowi, jakie bity wybra. Policja bitowa bdzie z przyzwyczajenia kontrolowa sam rodek przekazu, co waciwie nie ma adnego sensu. Problem jest cile polityczny, gdy proponowane przyznanie pasma HDTY wyglda jak darowizna. Mimo e komisja FCC nie miaa zapewne zamiaru kreowania takiej gratki, firmy wyczone z tego procesu podnios alarm, poniewa ci, co ju mieli pasmo, dostan jeszcze wikszy do niego dostp. Wierz, e FCC jest do mdra, aby nie sta si policj bitow. Celem tej komisji jest promowanie publicznego rozpowszechniania usug informacyjnych i rozrywkowych. Nie ma metody ograniczenia emisji bitw, podobnie jak w staroytnym Rzymie nie udao si powstrzyma chrzecijastwa. Nawet jeli w trakcie tego procesu kilku odwanych nadawcw zostanie zjedzonych przez ustawodawcze lwy.

45

Posiadanie rnorodnych mediw

Popatrzmy na nowoczesn gazet. Tekst przygotowuje si za pomoc komputera, materiay czsto dostarcza do redakcji za porednictwem poczty elektronicznej. Ilustracje przeksztaca si na posta cyfrow i take przesya przez telefon. A sam proces skadu odbywa si dziki systemowi komputerowemu, przygotowujcemu dane do przesania bezporednio do nawietlarki lub do maszyny trawicej matryce drukarskie. Oznacza to, e caa koncepcja i realizacja gazety s cyfrowe, od pocztku do koca, a do momentu, gdy farb nakada si na papier. Dopiero w tym momencie bity staj si atomami. Wyobramy sobie teraz, e ten ostatni krok nie odbywa si w drukarni, ale bity s nam dostarczane do domu. Sami moemy zdecydowa, czy wydrukowa je dla wygody na kopii papierowej (do tego celu dobry byby papier nadajcy si do wielokrotnego uytku, bo nie ma potrzeby przechowywania gazety przez dugi czas). Mona take pomyle o umieszczeniu gazety w komputerze przenonym lub podrcznym. Albo moe pewnego dnia umiecimy j w wielkoformatowym wywietlaczu, cakowicie elastycznym, cienkim jak kartka papieru, w peni kolorowym, o bardzo duej rozdzielczoci, wodoodpornym i na dodatek wygldajcym i pachncym dokadnie tak jak kartka papieru. Istnieje wiele sposobw przesania nam bitw, a jednym z nich jest na pewno emisja. Nadawca telewizji moe take przesa nam gazet. Ale tu s problemy. Generalne przepisy o konkurencji (w USA) nie pozwalaj na jednoczesne posiadanie gazety i stacji telewizyjnej w tej samej miejscowoci. W czasach analogowych najlepszy sposb zapobiegania monopolowi, gwarantowania pluralizmu i dopuszczania wielu opinii polega na ograniczeniu prawa posiadania do jednego rodka przekazu w jednym miecie. Rnorodno mediw gwarantowaa rnorodno zawartoci. Jeli wic bye posiadaczem stacji telewizyjnej, nie moge mie gazety (i odwrotnie). W 1987 roku senatorowie Ted Kennedy i Ernest Hollings, po wielu godzinach dyskusji, dodali poprawk zabraniajc FCC stosowania przepisw dotyczcych posiadania rnorodnych rodkw przekazu wobec aktualnych nadawcw. Poprawka bya wymierzona przeciw Rupertowi Murdochowi, ktry w Bostonie kupi gazet, majc tam jednoczenie stacj UKF. Ta tzw. laserowa poprawka zostaa kilka miesicy pniej obalona przez sd, ale pozosta zakaz Kongresu nie pozwalajcy FCC na zmian lub uchylenie przepisw dotyczcych posiadania rnorodnych mediw.46

Czy naprawd jest niezgodne z prawem posiadanie cyfrowej gazety i cyfrowej stacji telewizyjnej w tym samym miejscu? A co wtedy, gdy gazeta jest zindywidualizowanym, multimedialnym rozwiniciem przekazu telewizyjnego? Odbiorca moe jedynie zyska, majc do dyspozycji mieszank bitw zawierajc rne poziomy jakoci prezentacji. Jeeli obecne przepisy pozostan w mocy, czy amerykascy obywatele nie bd pozbawieni najobszerniejszego rodowiska informacyjnego? Sami siebie ograniczamy, nie pozwalajc, aby wspistniay z sob pewne bity informacyjne. Gwarantowanie pluralizmu moe wymaga mniejszych ogranicze legislacyjnych, ni mona si spodziewa, gdy monolityczne imperia mass mediw rozdzielaj si na wiele firm lokalnych. W miar przestawiania si na bezporedni transmisj danych, gdy coraz wicej informacji bdziemy dostarcza w postaci bitw, coraz mniej za w formie atomw, przewaga z posiadania drukarni zaniknie. Nawet dysponowanie zespoem reporterw na caym wiecie straci na znaczeniu, w miar jak utalentowani amatorzy znajd drog bezporednio do naszego domu. Baronowie dzisiejszych mediw musz bardzo si postara, aby utrzyma w przyszoci swe scentralizowane imperia. Jestem przekonany, e okoo 2005 roku Amerykanie bd spdza wicej godzin w Internecie (niezalenie od tego, jak bdzie wtedy nosi nazw) ni ogldajc telewizj. Poczone siy technologii i ludzka natura wprowadz wiksz rnorodno do mediw, ni moe okreli jakikolwiek organ prawodawczy. Jeeli si myl, to i tak lepiej bdzie dla wszystkich, jeli FCC sama znajdzie dobre rozwizanie problemu wspposiadania w erze przekazu cyfrowego.

47

Ochrona bitw?

Prawo autorskie jest przestarzae. Jest to pozostao z czasw Gutenberga, a poniewa zmienia si z oporami, to prawdopodobnie cakowicie si go zaniecha, nim zostanie poprawione. Wielu ludzi przejmuje si prawem autorskim, majc na myli atwo robienia kopii. W wiecie cyfrowym problem nie ogranicza si do tego, chodzi te o to, e kopia jest rwnie dobra jak orygina, czasem nawet, po dodatkowym przetworzeniu - lepsza. Podobnie jak przekaz mona pozbawi bdw, tak kopi mona oczyci, ulepszy oraz usun znieksztacenia i szum. Kopia moe by idealna. Zjawisko to, dobrze znane w przemyle muzycznym, spowodowao zreszt opnienie wprowadzenia na rynek pewnych produktw powszechnego uytku, takich jak magnetofon cyfrowy DAT. Okazao si to bezsensowne, gdy nielegalne kopiowanie rozwija si w najlepsze, mimo nie najlepszej jakoci kopii. W niektrych krajach a dziewidziesit pi procent sprzedawanych wideokaset to kopie pirackie. Podejcie do prawa autorskiego zmienia si w zalenoci od rodka przekazu. Muzyka cieszy si midzynarodowym zainteresowaniem, a jej twrcy od lat otrzymuj tantiemy. Happy Birthday piewa si powszechnie na urodzinach, ale jeli zechcesz jej uy w filmie, musisz zapaci firmie Warner/Chapell. Niezbyt to logiczne, ale stanowi cz skomplikowanego mechanizmu ochrony praw muzykw i wykonawcw. Malarz natomiast rozstaje si ze swym dzieem na dobre, gdy je sprzedaje. Trudno byoby tu sobie wyobrazi moliwo zastosowania systemu pay-per-view (znanego z tzw. telewizji interaktywnej, polegajcego na zamwieniu za opat dowolnej pozycji programu o dowolnej porze). Jednake w niektrych krajach jest dopuszczalne pocicie dziea na kawaki i sprzedawanie ich oddzielnie albo powielanie na kubkach czy dywanie bez potrzeby uzyskiwania zgody artysty. W Stanach Zjednoczonych dopiero w 1990 roku wydano ustaw Visual Artists Rights Act, zapobiegajc tego rodzaju praktykom. Tak wic nawet w wiecie analogowym obecny system ochrony praw autorskich nie jest jednoznaczny ani ustalony. W wiecie cyfrowym problem nie sprowadza si do atwoci wykonywania kopii oraz ich lepszej wiernoci. Bdziemy tu mieli do czynienia z nowym rodzajem oszustw, a na dodatek moe okaza si, e nie s to oszustwa. Gdy czytam co w Internecie i zamierzam t wiadomo wysa komu innemu - podobnie jak wycinek z gazety - to wydaje mi si to cakowicie niewinne. Jednake naciskajc kilka klawiszy, mog posa ten materia do tysicy osb na kuli ziemskiej48

(czego nie jestem w stanie zrobi z wycinkiem gazetowym). Wycinanie bitw wyglda wic nieco inaczej ni wycinanie atomw. W irracjonalnej ekonomii wspczesnego Internetu taka operacja nie kosztuje nic. Nikt nie wie dokadnie, kto paci za Internet, mimo e wydaje si on bezpatnie dostpny dla kadego uytkownika. Nawet jeli zmieni si to w przyszoci i na Internet naoy si racjonalny model ekonomiczny, to rozesanie miliona bitw do miliona osb moe nadal kosztowa grosze. Nie bdzie to w kadym razie porwnywalne ze stawkami pocztowymi, opartymi na przenoszeniu atomw. Co wicej, to programy komputerowe, a nie ludzie bd czyta rozsyane materiay, takie jak ta ksika, i bd z nich automatycznie robi streszczenia. Prawo autorskie stanowi, e jeli robisz streszczenie z materiau, to stanowi ono twoj wasno intelektualn. Nie sdz, aby nasi prawnicy kiedykolwiek wyobraali sobie moliwo dokonywania streszcze przez martwe programy lub robotopiratw. W przeciwiestwie do patentw, ktrymi w Stanach Zjednoczonych zajmuje si inna instytucja rzdowa (Departament Handlu, a wic organ wykonawczy) ni prawem autorskim (Biblioteka Kongresu, czyli organ ustawodawczy), copyright chroni sposb wyraenia i form idei, nie za sam ide. adnie. Co wic si dzieje, gdy przesyamy bity, ktre w swej naturalnej postaci nie maj formy, w przeciwiestwie do dyskutowanej wczeniej mapy pogody? Trudno mi powiedzie, czy komputerowy model pogody jest wyraeniem pogody. Tak naprawd, kompletny i solidny model pogody lepiej daje si opisa jako symulacja pogody i jest bliszy realnie istniejcej rzeczy, ni to sobie mona wyobrazi. Oczywicie rzecz nie jest swoim wyraeniem, ale jest sob. Wyraeniem pogody jest gos mwicy o niej z intonacj, animowany diagram pokazujcy j w kolorach i ruchu, albo nawet wydruk pokazujcy j jako zilustrowan i opisan map. Te sposoby wyraania nie s danymi, ale ich ucielenieniem wykonanym przez quasi- (lub naprawd) inteligentn maszyn. Co wicej, rne ich wcielenia mog odzwierciedla nasze gusta, zupenie inne ni osoby przekazujcej prognoz pogody dla caego kraju. Nic nie da si wic obj prawem autorskim u nadawcy. Albo na przykad notowania giedowe. Zmiany kursw mona zaprezentowa na wiele rnych sposobw. Same dane, podobnie jak numery telefonw w ksice telefonicznej, nie mog podlega ochronie autorskiej. Ale ilustracja zachowania si akcji jakiej firmy lub grupy firm moe podlega ochronie.49

T form prezentacji bdzie jednak coraz czciej wcza do danych odbiorca, nie za nadawca, co jeszcze bardziej komplikuje problem ochrony praw autorskich. Do jakiego stopnia okrelenie danych bez formy mona rozcign na materiay mniej prozaiczne? Na wiadomoci (moliwe) czy powie (trudniejsze do wyobraenia)? Gdy bity s tylko bitami, pojawia si wiele pyta, zwizanych nie tylko z problemami piractwa. Medium nie jest ju tylko informacj.

50

Pomieszane bity

Sprzedajmy jeszcze raz t utalentowan dziewczyn Fakt, e bya liderka klakierek z Michigan, wwczas trzydziestoczteroletnia, zarobia w cigu roku ponad miliard dwiecie milionw dolarw, nie uszed uwagi firmy Time Warner, ktra w 1992 roku podpisaa z Madonn kontrakt multimedialny na sum szedziesiciu milionw dolarw. Byem wtedy nieco zaskoczony, zobaczywszy sowo multimedia zastosowane do opisania kolekcji nie zwizanych ze sob elementw: druku, zapisu dwikowego i produkcji filmowej. Od tej pory widziaem je niemal co dzie w Wall Street Journal w znaczeniu przymiotnikowym uywane na oznaczenie czegokolwiek - od interakcji do techniki cyfrowej a po techniki szerokopasmowe. Jeden z tytuw brzmia: Sklepy muzyczne ustpuj magazynom multimedialnym. Mona by sdzi, e jeli jaki producent informacji i rozrywki nie uwzgldnia w swoich planach multimediw, niedugo zbankrutuje. O co tu chodzi? Chodzi o now zawarto i o inne spojrzenie na dawn zawarto. Dotyczy za nierozcznych interaktywnych mediw, moliwych do uzyskania dziki cyfrowej lingua franca bitw. Chodzi take o obnienie kosztw, zwikszenie moliwoci i rozszerzenie obecnoci komputerw. T tendencj w rozwoju techniki zwiksza agresywne denie firm medialnych, ktre staraj si sprzeda moliwie wiele razy swoje stare bity, w tym te z Madonn (ktra i tak sprzedaje si dobrze). Oznacza to moliwo nie tylko ponownego wykorzystania muzyki i zbiorw filmowych, ale take szerszego uycia techniki audio i wideo, poczenia ich z danymi, zastosowania do jak najwikszej liczby celw, w wielu opakowaniach i przez rne kanay dystrybucji. Firmy s zdecydowane sprzeda swoje bity po minimalnych kosztach, osigajc moliwie wysoki zysk. Jeeli trzydzieci minut filmu komediowego kosztuje firm CBS czy FOX okoo p miliona dolarw, to nie trzeba wiele si zastanawia nad stwierdzeniem, e dziesi tysicy godzin materiau filmowego da si korzystnie sprzeda. Nawet wyceniajc stare bity bardzo ostronie na jedn pidziesit ich pierwotnego kosztu, wspomniana filmoteka bdzie warta dwiecie milionw dolarw. Niele. Ponowne wykorzystanie zbiega si z powstaniem nowego medium. Brana filmowa proponuje stare spektakle, radio - dawne nagrania muzyczne, a telewizja - stare filmy. Nie ma wic51

nic niezwykego w deniu producentw z Hollywood do wykorzystania swych archiww filmowych i do poczenia ich z muzyk i tekstem. Problem polega na tym, e na wczesnym etapie rozwoju tej techniki brak odpowiedniego materiau multimedialnego. Korzystajce z nowych multimediw i charakterystyczne dla nich usugi informacyjne i rozrywkowe musz si dopiero rozwin i musi upyn tyle czasu do ich okrzepnicia, aby mogy zarwno odnosi sukcesy, jak znosi poraki. W konsekwencji, obecne produkty multimedialne s jak noworodki z dobrymi genami, ale nie do rozwinite, aby mona je byo posdza o jaki charakter i mocn budow. Wikszo wspczesnych aplikacji multimedialnych jest anemiczna i rzadko ma wicej ni jedn moliwo zastosowania. Ale uczymy si szybko. Patrzc historycznie wydaje si, e proces inkubacji nowego medium moe by do dugi. Ile to czasu upyno, nim ludzie wpadli ma pomys poruszania kamer filmow, zamiast zakada, e tylko aktor moe si porusza przed ni. Dodanie dwiku zajo trzydzieci dwa lata. Prdzej czy pniej pojawiy si dziesitki nowych pomysw, nadajc nowy wyraz filmowi i wideo. To samo czeka multimedia. Nim zyskamy solidn baz takich pomysw, bdziemy si nadal styka z prbami oywiania archiwalnych bitw. Moe to by interesujce w wypadku Bambi, ale niekoniecznie Terminatora 2. Dostarczenie dziecku bajki w postaci multimedialnej na CD-ROM-ie (w formie atomw) jest o tyle wane, e chtnie oglda ono t sam bajk wiele razy. W 1978 roku miaem w domu laserowy odtwarzacz pyt wideo Pioneer LaserDisc. W tym czasie na dysku istnia tylko jeden film: Smokey and the Eandit. Mj omioletni syn oglda go setki razy, do tego stopnia, e wykrywa bdy w montau (Jackie Gleason jest na jednej klatce z jednej strony samochodu, a na kolejnej - z drugiej strony), umykajce nam przy ogldaniu filmu z szybkoci dwudziestu piciu klatek na sekund. Ogldajc godzinami klatka po klatce nastpny film, Szczki, wykry, jakie konstrukcje poruszay rekinem. W tym czasie multimedia oznaczay modne elektroniczne kluby nocne ze wiatami laserowymi i caym tym blicht