Rozdział 1

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej

Dariusz Świsulski

1.1. Historia politechniki w Gdańsku

Decyzja o budowie uczelni w Gdańsku zapadła w 1899 roku. Budowa rozpoczęła się w sierpniu 1900 roku i trwała cztery lata. 6 października 1904 roku w uroczystej inaugura-cji Königliche Technische Hochschule zu Danzig uczestniczył cesarz Wilhelm II [27].

W pierwszym okresie działały cztery wydziały: Budowy Okrętów i Maszyn Okręto-wych, Budownictwa, Maszynoznawstwa i Elektrotechniki oraz Chemii (rys. 1.1). Od 1906 roku utworzono dodatkowo Wydział Architektury oraz Wydział Nauk Ogólnych [9].

Rys. 1.1. Budynki politechniki w Gdańsku w 1904 roku [3] Ze względu na zmianę zwierzchnika administracyjnego, nazwa uczelni do 1945 roku

zmieniała się kilkakrotnie, zachowując jednak stały element Technische Hochschule Danzig. Od początku istnienia uczelni zajęcia prowadzone były m.in. w Instytucie Elektro-technicznym (rys. 1.2).

Z przedwojennych absolwentów uczelni warto wymienić dwie osoby, które wniosły znaczący wkład w rozwój metrologii.

Pierwszy z nich to Edmund Romer, pochodzący ze Lwowa syn znanego polskiego geografa i kartografa Eugeniusza Romera. Edmund Romer będąc profesorem Politechniki Śląskiej napisał kilka książek, w tym „Miernictwo Przemysłowe”, będącą do dzisiaj wzo-rem podręcznika.

2 Dariusz Świsulski

Rys. 1.2. Instytut Elektrotechniczny w 1904 roku [24] Edmund Romer podjął studia w Gdańsku po maturze w 1922 roku. W czasie studiów

zaangażował się w działalność społeczną, pełniąc m.in. funkcję prezesa Bratniej Pomocy. W swoich wspomnieniach tak pisał o egzaminach: „Nadszedł następny, czwarty już se-mestr w Gdańsku, po którym po raz pierwszy zgłosiłem się do egzaminu. Odmiennie niż na uczelniach polskich, w THD zdawało się, zgodnie z zasadami stosowanymi w większości uczelni niemieckich, tylko cztery razy w czasie studiów, a mianowicie: częściowy półdy-plom (Diplom-Teil-Vorprüfung), półdyplom (Diplom-Vorprüfung), częściowy dyplom (Diplom-Teil-Prüfung) i wreszcie "główny" dyplom (Diplom-Hauptprüfung). Postanowi-łem zgłosić się z wszystkich podstawowych przedmiotów pierwszych czterech semestrów (przede wszystkim matematyka, fizyka, elektrotechnika, mechanika i inne drobniejsze, razem 8 przedmiotów). Oznaczało to twarde kucie przez całe letnie wakacje ...” [6]. Pracę dyplomową obronił w grudniu 1927 roku.

Drugim znanym metrologiem wśród przedwojennych absolwentów jest Stefan Jerzy Lebson. Ten wieloletni kierownik Katedry Miernictwa Elektrycznego na Wydziale Elek-trycznym Politechniki Warszawskiej studiował w Gdańsku w latach 1928 – 1932. Wybór uczelni wynikał z faktu, że w Gdańsku mieszkali jego rodzice. Po uzyskaniu dyplomu in-żyniera dyplomowanego podjął doktorat u prof. K. Kupfmüllera. Niestety rozwój faszyzmu w Wolnym Mieście Gdańsku zmusił go do przeprowadzki do Warszawy [2].

Uczelnia działała do 1944 roku, kiedy urządzono w jej budynkach szpital wojskowy. W 1945 roku Gmach Główny został zniszczony w wyniku pożaru spowodowanego podpa-leniem przez żołnierzy radzieckich. Instytut Elektrotechniczny pozostał nieuszkodzony [1].

W wyniku dekretu Rady Ministrów z 24 maja 1945 roku [4] uczelnia została prze-kształcona w szkołę polską o nazwie Politechnika Gdańska. Zgodnie z tym dekretem Poli-technika została podzielona na cztery wydziały: Inżynierii Lądowej, Mechaniczno-Elektryczny, Budowy Okrętów oraz Chemiczny. Wkrótce potem powołano dodatkowy Wydział Architektury. Nauka rozpoczęła się już 22 października 1945 roku. Decyzją rekto-

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej 3

ra rozdzielono rekrutację na Wydział Mechaniczny i Elektryczny, dzięki czemu wydziały te działały samodzielnie. Podział ten został zalegalizowany przez ministra w 1948 roku [9].

W 1952 roku z Wydziału Elektrycznego został wydzielony Wydział Łączności, w 1966 roku zmienił on swoją nazwę na Wydział Elektroniki. W 1996 roku, po uruchomieniu nowego kierunku kształcenia Automatyka i Robotyka, Wydział Elektryczny zmienił nazwę na Wydział Elektrotechniki i Automatyki. Natomiast Wydział Elektroniki w tym samym roku zmienił nazwę na Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki.

Rys. 1.3. Jubileuszowy medal Politechniki Gdańskiej W latach 2004/05 hucznie obchodzono podwójny jubileusz: stulecia uczelni i 60 lat

Politechniki Gdańskiej [14].

1.2. Katedry miernictwa na Politechnice Gdańskiej

Od początku Wydziału Elektrycznego prowadzone były w nim zajęcia z miernictwa elektrycznego [22]. Początkowo prowadzono je w Katedrze Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć. W 1946 po reorganizacji, w wyniku której wydzielono Katedrę Wyso-kich Napięć utworzono Katedrę Miernictwa Elektrycznego i Pomiarów Maszyn.

Nazwa katedry kilkakrotnie ulegała zmianie. W latach 1952-1968 była to Katedra Miernictwa Elektrycznego, w latach 1968-1969 Katedra Podstaw Elektrotechniki i Miernic-twa, w latach 1969-1991 po przejściu Wydziału na strukturę instytutową Zakład Miernic-twa Elektrycznego, a od roku 1991 powrócono do nazwy Katedra Miernictwa Elektryczne-go [9, 15]. W 2006 roku, biorąc pod uwagę nowe kierunki badań i dydaktyki, zmieniono nazwę Katedry Miernictwa Elektrycznego na Katedrę Metrologii i Systemów Informacyj-nych.

Zajęcia dydaktyczne z zakresu miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej prowadzone są również na Wydziale Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki. Działają-ce tam dwie katedry: Katedrę Miernictwa Elektronicznego (kierowaną przez prof. dr inż. Romualda Zielonko) i Katedrę Aparatury Pomiarowej (kierowaną przez prof. dr hab. inż. Ludwika Spiralskiego) w 2003 roku połączono i utworzono Katedrę Metrologii i Systemów Elektronicznych. W 2006 roku katedra ta została połączona z Katedrą Optoelektroniki, tworząc Katedrę Optoelektroniki i Systemów Elektronicznych. Kierownikiem tej katedry jest dr hab. inż. Bogdan Kosmowski, prof. nadzw. PG, a zastępcą prof. dr hab. inż. Alicja Konczakowska.

4 Dariusz Świsulski

1.3. Kadra dydaktyczna

Pierwszym kierownikiem Katedry Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć zo-stał prof. Stanisław Trzetrzewiński. Ukończył on Wydział Elektryczny Politechniki War-szawskiej w 1928 roku, w latach 1925-1934 pracował na tej uczelni jako asystent, następ-nie przeniósł się do Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych w Warszawie. Równocześnie od 1937 roku prowadził własną kancelarię jako rzecznik patentowy. Po kampanii wrześniowej trafił do niewoli niemieckiej, zwolniony w 1940 roku ze względu na stan zdrowia [17].

Pracę na stanowisku profesora Politechniki Gdańskiej Trzetrzewiński podjął jesienią 1945 roku, najpierw w Katedrze Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć, a po reor-ganizacji w Katedrze Miernictwa Elektrycznego i Pomiarów Maszyn i ostatecznie w Kate-drze Miernictwa Elektrycznego. Pod kierownictwem profesora Trzetrzewińskiego tworzyły się podstawy katedry. Zatrudniono kolejnych pracowników dydaktycznych (Longin Kurski, Jerzy Jaczewski, Eugeniusz Jabłonka, Tadeusz Lipski, Alojzy Spichalski, Czesław Wojnił-łowicz). Uporządkowano i uzupełniano aparaturę laboratoryjną, przygotowano i urucho-miono zajęcia w laboratoriach dydaktycznych, opracowano pierwsze instrukcje, a następnie skrypty do ćwiczeń. Duże zaangażowanie w bieżące prace katedry oraz cały czas prowa-dzone wykłady spowodowały, że pracę doktorską pt. „Uchyb przypadkowy w pomiarach elektrycznych” prof. Trzetrzewiński złożył i obronił dopiero w 1951 roku [17].

Prof. Trzetrzewiński był również zaangażowany w działalność organizacyjną Wydzia-łu. Pełnił funkcję prodziekana (1956-59), a latach 1959-64 był dziekanem [20]. Zmarł 2 sierpnia 1964 roku.

Rys. 1.4. Prof. Stanisław Trzetrzewiński (z prawej) w Laboratorium Miernictwa Elektrycznego, z lewej Romuald Dołmat [26]

Po nagłej śmierci prof. Trzetrzewińskiego od października 1964 roku do czerwca 1966

roku opiekę nad Katedrą Miernictwa Elektrycznego sprawował prof. Eugeniusz Kenig.

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej 5

Kolejnym kierownikiem Katedry Miernictwa Elektrycznego został w 1966 roku Aloj-zy Spichalski. Był on absolwentem Politechniki Lwowskiej (1936 rok). Po studiach, do 1939 roku, pracował jako konstruktor w Zakładach Tele- i Radiotechnicznych w Warsza-wie. Po wojnie krótko pracował w Bydgoszczy, by w październiku 1946 roku dołączyć do zespołu prof. Trzetrzewińskiego [17].

Tematem pracy doktorskiej Alojzego Spichalskiego był „Wpływ skaz na rozkład pola w szynie kolejowej i wytyczne defektoskopii magnetycznej”, natomiast rozprawy habilita-cyjnej „Analiza układu kompensacyjnego do pomiaru małych pól magnetycznych za po-mocą wzorcowej cewki kompensacyjnej (kolokwium odbyło się w 1965 roku).

W roku 1971, po przejściu Wydziału na strukturę instytutową, doc. Spichalski został zastępcą dyrektora Instytutu ds. dydaktycznych. Zmarł po długiej chorobie w roku 1977 [18].

Funkcję kierownika Katedry po Alojzym Spichalskim przejął Jerzy Sawicki. Pocho-dzący z Bydgoszczy Sawicki należał do pierwszego rocznika powojennych studentów Poli-techniki Gdańskiej. W Katedrze Miernictwa Elektrycznego i Pomiarów Maszyn został zatrudniony w 1950 roku, jeszcze przed ukończeniem studiów. Pracę doktorską „Analiza metrologiczna skompensowanej modyfikacji mostka Wheatstone’a” obronił w 1959 roku, pracę habilitacyjną „Studium metrologiczne odchyłowych mostków prądu stałego” w 1966 roku. Habilitacja, podobnie jak w przypadku Spichalskiego, została przeprowadzona na Politechnice Łódzkiej. Stanowisko kierownika Katedry zajmował do przejścia na emeryturę w 1996 roku.

Rys. 1.5. Jerzy Sawicki przy stanowisku do badania materiałów ferromagnetycznych [25] Wśród wielu pracowników Politechniki Gdańskiej zajmujących się metrologią, należy

wymienić Ludwika Referowskiego. Został on zatrudniony w 1953 roku, jeszcze przed dyplomem magisterskim (1954 rok). Pracę doktorską „Optymalizacja układu do pomiaru małych pól magnetycznych metodą kompensacyjną z cewką selenoidalną” obronił w roku 1965, a w 1972 został docentem Politechniki Gdańskiej. Doc. Referowski łączył niezwykłą

6 Dariusz Świsulski

aktywność w działalności naukowej i dydaktycznej z działalnością organizacyjną. Przez wiele lat był prodziekanem (1975-1987) i dziekanem (1987-1993) Wydziału. Od 2003 roku jest na emeryturze.

Ostatnim pracownikiem przyjętym do pracy przez prof. Trzetrzewińskiego by Edmund Markowski. Studia ukończył na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdańskiej w 1958 roku. Przed zatrudnieniem w Katedrze Miernictwa Elektrycznego w 1963 roku, pracował w Centralnym Biurze Konstrukcji Okrętowych. Pracę doktorską „Wielosegmentowy czujnik pojemnościowy do pomiaru stopnia wilgotności ciał sypkich” obronił w 1969 roku [18]. Na początku lat siedemdziesiątych Edmund Markowski przeniósł się do Wyższej Szkoły Mor-skiej w Gdyni, gdzie pełnił m.in. funkcję dyrektora Instytut Eksploatacji Urządzeń Elek-trycznych Statku. Zmarł w 1990 roku [28].

Po przejściu na emeryturę prof. Jerzego Sawickiego, kierow-nikiem Katedry Miernictwa Elek-trycznego został w 1996 roku Ry-szard Roskosz. Studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdań-skiej ukończył w 1965 roku, w 1966 roku został zatrudniony w PG. W roku 1975 obronił rozprawę doktorską „Badanie możliwości lokalizacji uszkodzeń kabli elek-troenergetycznych metodą propa-gacji fal akustycznych w żyle”, a w 1995 roku rozprawę habilitacyjną „Nowe rozwiązania pomiaru impe-dancji pętli zwarciowej przy od-kształceniu krzywej napięcia w miejscu badania” [16]. Ryszard Roskosz był Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego pierw-szego Krajowego Kongresu Metro-logii (1998 r.). Od 2007 roku jest na emeryturze.

Przez wiele lat Katedra Mier-nictwa Elektrycznego pracowała w składzie: Jerzy Sawicki (w Poli-technice Gdańskiej od 1950 do 1997 roku), Ludwik Referowski (od 1953 do 2003 roku), Ryszard

Wepa (od 1965 do 2004 roku), Ryszard Roskosz (od 1966 do 2007 roku), Miron Galewski (od 1971 do 2007 roku), Zenon Ulman (od 1972 roku, w 1993 roku przeszedł do Katedry Automatyki), Leon Swędrowski (od 1972), Marek Wołoszyk (od 1978), Dariusz Świsulski (od 1988 roku).

Ryszard Wepa pracę doktorską „Optymalizacja konstrukcji rotacyjnego kondensatora dynamicznego z elektrodą pomocniczą ze względu na głębokość modulacji pojemności” obronił w 1974 roku, Miron Galewski „Pomiary wartości pierwiastka średniego kwadratu elektrycznych przebiegów nieustalonych” w 1977 roku, Zenon Ulman „Przetwarzanie da-

Rys. 1.6. Wieloletni pracownicy Katedry w sali E-32 (obecnie Laboratorium Systemów Alarmowych), od lewej: Jerzy Sawicki, Ludwik Referowski, Ryszard

Roskosz (styczeń 1998)

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej 7

nych w arytmetyce resztowej” w 1979 roku, a Marek Wołoszyk „Nowe metody pomiaru małej względnej różnicy wartości dwóch sygnałów o jednakowej częstotliwości” w 1987 roku. Warto wspomnieć, że prof. Janusz Mindykowski, obecny dziekan Wydziału Elek-trycznego Akademii Morskiej w Gdyni, w roku 1981 obronił na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdańskiej pracę doktorską pt. „Analiza własności metrologicznych wybranych analogowych przetworników transportowych”.

Obecnie (od 2006 roku) kierownikiem Katedry Metrologii i Systemów Informacyj-nych jest Leon Swędrowski. Po skończeniu studiów na Wydziale Elektrycznym Politechni-ki Gdańskiej, w roku 1972 został pracownikiem Katedry Miernictwa Elektrycznego. W roku 1981 obronił pracę doktorską „Badania właściwości metrologicznych proponowa-nego układu pomiaru poślizgu silników asynchronicznych z zastosowaniem nowej metody wzorcowej”, a w 2005 roku pracę habilitacyjną „Nowa metoda diagnostyki łożysk silnika indukcyjnego oparta na pomiarze i analizie widmowej prądu zasilającego”.

W obecnym składzie Katedry, oprócz Leona Swędrowskiego samodzielnym pracow-nikiem naukowym jest Dariusz Świsulski. Studia na Wydziale Elektrycznym ukończył w 1987 roku, zatrudniony w PG od roku 1988. Stopień doktora za pracę „Analiza działania i dokładności systemu do pomiaru prędkości obrotowej, jej nierównomierności i poślizgu urządzeń napędowych” otrzymał w 1995 roku, pracę habilitacyjną „Cyfrowa rejestracja sygnałów impulsowych z częstotliwościowym nośnikiem informacji” obronił w 2006 roku.

Rys. 1.6. Pracownicy Katedry Metrologii i Systemów Informacyjnych PG na Międzyuczelnianej Konferencji Metrologów w Świnoujściu (2008 rok), od lewej: Leon Swędrowski, Leszek Rafiński,

Anna Golijanek-Jędrzejczyk, Michał Ziółko, Ariel Dzwonkowski, Dariusz Świsulski Aktualnie w Katedrze Metrologii i Systemów Informacyjnych pracuje osiem osób na

etatach naukowo-dydaktycznych. Z tego tylko trzy osoby pracują dłużej niż dwadzieścia lat (Leon Swędrowski, Marek Wołoszyk, Dariusz Świsulski). Pozostałe osoby zostały zatrud-nione w ostatnich latach: Anna Golijanek-Jędrzejczyk (od 2001 roku na studiach dokto-ranckich, doktorat w 2007 roku pt. „Badanie metody pomiaru impedancji pętli zwarciowej wykorzystującej składowe fazora napięcia”, od 2008 pracownik PG), Michała Ziółko (od 2002 roku na studiach doktoranckich, od 2006 pracownik PG, doktorat w 2009 roku

8 Dariusz Świsulski

pt. „Nowa metoda pomiaru parametrów sieci elektroenergetycznych przy wykorzystaniu impedancyjnego obciążenia pomiarowego z regulowanym argumentem”), Ariel Dzwon-kowski (pracownik PG od 2005 roku), Leszek Rafiński (od 2006 roku na studiach dokto-ranckich, od 2007 pracownik PG), Piotr Szwangruber (pracownik PG od 2008 roku).

W ponad sześćdziesięcioletniej historii Wydziału Elektrycznego (później pod nazwą Wydziału Elektrotechniki i Automatyki) miernictwem elektrycznym zajmowały się dzie-siątki osób. Niektórzy pracy na Politechnice poświęcili całe swoje życie zawodowe, dla innych związek z uczelnią był krótkim epizodem. Nie sposób tutaj przypomnieć wszyst-kich, dlatego wspomniano tylko o kilku osobach.

1.4. Laboratoria

Laboratorium Miernictwa Elektrycznego zajmuje dwa pomieszczenia (E-21, E- 22), w których podobne laboratoria mieściły się już przed wojną [9].

Rys. 1.7. Laboratorium Miernictwa Elektrycznego w 1930 roku [5] Na zdjęciu z 1930 roku (rys. 1.7) pokazana jest sala E-21 instytutu, w której od po-

czątku istnienia uczelni umieszczone były stanowiska laboratoryjne związane z zagadnie-niami miernictwa elektrycznego [13]. Obecnie realizowane są w nim ćwiczenia dotyczące pomiarów wielkości elektrycznych, jak i pomiarów wielkości nieelektrycznych metodami elektrycznymi [7]. Studenci odbywają w nim zajęcia w ramach przedmiotu Metrologia (pierwszy stopień kierunku Elektrotechnika oraz kierunku Automatyka i Robotyka), a także przedmiotu Pomiary elektryczne wielkości nieelektrycznych (drugi stopień kierunku Elek-trotechnika).

Kolejne laboratorium katedry mieści się w sali E-30. Przed wojną mieściła się w nim kreślarnia [13], po wojnie przez krótki czas pomieszczenie zajmowała Katedra Teletechni-ki. Po przejęciu pomieszczeń przez Katedrę Miernictwa Elektrycznego początkowo umieszczono w nim Laboratorium Pomiarów Energetycznych [17]. Później mieścił się tam

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej 9

warsztat [18] i Laboratorium Miernictwa Przemysłowego. Od połowy lat dziewięćdziesią-tych XX wieku pomieszczenie zaczęło przekształcać się w Laboratorium Systemów Pomia-rowych. W tej postaci funkcjonuje do dzisiaj, pozwalając na zapoznanie studentów ze współpracą aparatury pomiarowej ze sprzętem komputerowym [8, 23]. W laboratorium tym prowadzone są również zajęcia w ramach przedmiotu Monitoring i diagnostyka urządzeń elektrycznych.

W 2006 roku, w związku z uruchomieniem na Wydziale nowej specjalności Robotyka i Systemy Mechatroniki, utworzono Laboratorium Sensoryki Robotów (sala E-34). Po-szczególne stanowiska zaprojektowano i wykonano w postaci modułowej, dzięki czemu na danym stanowisku można badać różne czujniki tego samego rodzaju. Studenci dobierają czujniki, samodzielnie podłączają je do układu i wykonują przewidziane zakresem ćwicze-nia pomiary [21].

Od roku akademickiego 2008/09 funkcjonuje w ramach katedry najnowsze laborato-rium. Jest to Laboratorium Systemów Alarmowych (sala E-32), które zostało wyposażone przez firmę SATEL Sp. z o.o., producenta inteligentnych systemów alarmowych. W labora-torium prowadzone są zajęcia w ramach przedmiotu Elektroniczne systemy zabezpieczeń. Studenci mogą nauczyć się projektowania systemu, jego montażu, programowania centrali i uruchomienia całego systemu.

Rys. 1.8. Badanie czujników optoelektronicznych w Laboratorium Sensoryki Robotów [21] Laboratoria w Katedrze Metrologii i Systemów Informacyjnych łączą tradycję z no-

woczesnością. Obok wyeksponowanych w Laboratorium Miernictwa Elektrycznego histo-rycznych przyrządów [19] znajdują się stanowiska z nowoczesną aparaturą. Tworzone są

10 Dariusz Świsulski

nowe laboratoria. Wprowadzane są również najnowocześniejsze formy prowadzenia zajęć (m.in. przyrządy wirtualne do demonstracji metod i przyrządów pomiarowych) [10, 11, 12].

1.5. Publikacje dydaktyczne

Pierwsze instrukcje do ćwiczeń laboratoryjnych z miernictwa elektrycznego wykonane jako odbitki na papierze fotograficznym (rok akademicki 1946/47) obejmowały dwie strony A4 i umieszczone były przy wejściu do laboratorium i na stanowiskach. Na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku instrukcje przygotowane w postaci odbitek były wypoży-czane studentom [18].

W roku 1958 z inicjatywy profesora Trzetrzewińskiego przygotowany został pierwszy skrypt „Laboratorium miernictwa elektrycznego” (autorzy: Romuald Dołmat, Jerzy Dzier-żyński, Ludwik Referowski, Jerzy Sawicki, Alojzy Spichalski, Stanisław Trzetrzewiński).

Dalszy rozwój ćwiczeń laboratoryjnych spowodował przygotowanie nowego skryptu pt. „Laboratorium miernictwa elektrycznego”, wydanego w dwóch częściach: cz. 1 w 1966 roku (176 stron) i część 2 w 1967 roku (158 stron). Jego autorami byli: Alojzy Spichalski, Jerzy Sawicki, Ludwik Referowski, Edmund Markowski.

Skrypt ten, mimo unowocześniania wyposażenia laboratorium, był wykorzystywany przez bardzo długi czas. Dopiero w 2001 roku, z inicjatywy prof. Roskosza, został opraco-wany nowy skrypt „Miernictwo elektryczne. Laboratorium” (autorzy: Miron Galewski, Ludwik Referowski, Ryszard Roskosz, Leon Swędrowski, Dariusz Świsulski, Ryszard Wepa, Marek Wołoszyk). W skrypcie tym, na 288 stronach opisano 27 ćwiczeń. Do tej pory miał on trzy wydania (wydanie II w 2004 roku i wydanie III w 2007).

Jedyny skrypt z miernictwa elektrycznego przygotowany przez pracownika Katedry, zawierający materiały wykładowe, został wydany w 1970 roku przez Alojzego Spichal-skiego („Podstawy miernictwa elektrycznego”, część I – 216 stron).

Pracownicy Katedry nie ograniczają się tylko do prowadzenia zajęć z miernictwa elek-trycznego. Dlatego wydawane są też książki z innych działów metrologii. Już w 1963 roku został wydany przez Alojzego Spichalskiego i Ludwika Referowskiego skrypt „Laborato-rium miernictwa elektrycznego wielkości nieelektrycznych”. Zawiera on na 216 stronach opis 9 ćwiczeń.

Można również wspomnieć o opracowanych przez prof. Sawickiego i wypożyczanych studentom broszurkach na temat termometrii: „Prawidłowe układy termoelektrycznego pomiaru temperatury” (1985 rok) i „Prawidłowe układy termorezystancyjnego pomiaru temperatury” (1986 rok).

Dariusz Świsulski jest autorem skryptu „Systemy pomiarowe. Laboratorium”. Do tej pory ukazały się trzy wydania (1998, 2001 i 2004 rok). Ostatnie wydanie zawiera opis 12 ćwiczeń. Natomiast w 2007 roku przez Dariusza Świsulskiego i Leszka Rafińskiego został opracowany skrypt „Sensoryka robotów. Laboratorium”. Zawiera on opis 9 ćwiczeń laboratoryjnych.

Warto jeszcze wspomnieć o przygotowanych przez Dariusza Świsulskiego książkach dotyczących komputerowej techniki pomiarowej. Pierwsza z nich, napisana wspólnie z Piotrem Lesiakiem (absolwent Politechniki Gdańskiej, obecnie pracownik Politechniki Radomskiej) pt. „Komputerowa technika pomiarowa w przykładach” (2002 rok). Druga, przygotowana samodzielnie, pt. „Komputerowa technika pomiarowa. Oprogramowanie wirtualnych przyrządów pomiarowych w LabVIEW” (2005 rok).

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej 11

Rys. 1.9. Okładki wybranych książek dydaktycznych, opracowanych przez pracowników Katedry Miernictwa Elektrycznego Politechniki Gdańskiej

12 Dariusz Świsulski

1.6. Podsumowanie

Przedstawiono historię nauczania miernictwa na politechnice w Gdańsku, rozpoczyna-jąc od utworzenia uczelni w 1904 roku, kończąc na obecnej działalności Katedry Metrolo-gii i Systemów Informacyjnych.

Wspomniano osoby, które odcisnęły największy ślad w działalności Katedry. Ze względu na ograniczone miejsce, nie opisano większej liczby osób i faktów, nie zamiesz-czono więcej fotografii. Ograniczając się do nauczania miernictwa elektrycznego, tylko wspomniano o katedrze prowadzącej zajęcia z metrologii na Wydziale Elektroniki, Tele-komunikacji i Informatyki PG.

Katedra Metrologii i Systemów Informacyjnych jest gospodarzem organizowanej w dniach 30.08 – 2.09.2009 XLI Międzyuczelnianej Konferencji Metrologów. Dlatego można mieć nadzieję, że to krótkie opracowanie pozwoli przybliżyć uczestnikom konferencji hi-storię katedry, która organizuje to spotkanie.

Politechnika Gdańska niejednokrotnie gościła metrologów. Już na początku lat pięć-dziesiątych prof. Trzetrzewiński zorganizował zjazd katedr miernictwa elektrycznego. Organizowane były również Międzyuczelniane Konferencje Metrologów (ostatnio w 1992 roku), czy wspominany już Krajowy Kongres Metrologii (1998 r.).

Bibliografia [1] Bukowski B.: Odbudowa Politechniki Gdańskiej. Politechnika - Czasopismo Naukowo Tech-

niczne Studentów Politechnik Krajowych, numer 5-6/1947, s. 180-187 [2] Czajewski J.: Stefan Jerzy Lebson, http://crystal.ely.pg.gda.pl/jubileus [3] Danzig und seine Bauten. Verlag von Wilhelm Ernft & Sohn. Berlin 1908 [4] Dekret z dnia 24 maja 1945 r. o przekształceniu Politechniki Gdańskiej w polską państwową

szkołę akademicką. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 21, Warszawa, 11.06.1945 [5] Die Technische Hochschule Danzig. DARI-VERLAG Berlin-Halensee 1930 [6] Frączek J.: Profesor Edmund Romer (1904-1988), absolwent politechniki w Gdańsku z 1927 r.

Pismo PG, nr 9/2004, s. 38-40 [7] Galewski M., Referowski L., Roskosz R., Swędrowski L., Świsulski D., Wepa R., Wołoszyk M.:

Problemy i perspektywy metrologii na Wydziale Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej. Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, 2001, nr 886, Elektryka nr 98, Materiały XXXIII Międzyuczelnianej Konferencji Metrologów MKM 2001, Łódź-Arturówek, 10-13 września 2001, s. 103-110

[8] Jellonek K., Pawłowski E., Świsulski D., Winiecki W.: Nauczanie systemów pomiarowych w polskich uczelniach technicznych. Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, 2001, nr 886, E-lektryka nr 98, XXXIII Międzyuczelniana Konferencja Metrologów MKM 2001, Łódź-Arturówek 10-13 września 2001, s. 133-142

[9] Musiał E.: Dzieje Wydziału Elektrotechniki i Automatyki. Wydział Elektrotechniki i Automatyki wczoraj i dziś. Księga jubileuszowa 1904-2004. Gdańsk 2004, s. 50-128

[10] Referowski L., Roskosz R., Świsulski D.: Innovation in the educational process of the Chair of Electrical Measurements (Technical University of Gdańsk), 13th EAEEiE Annual Conference, York (England), 8-10 April 2002, s. [1-6]

[11] Referowski L., Roskosz R., Świsulski D.: New possibilities in the educational process of electri-cal measurements. Proceedings of Joint IMEKO TC-1 & XXXIV MKM Conference, Wrocław, 8-12 September 2002, vol. 1, s. 141-148

[12] Referowski L., Świsulski D.: Progress in Education of Electrical Measurements. Elektronika ir Elektrotechnika (Electronics and Electrical Engineering), nr 3/2006, s. 25-30

[13] Roessler G.: Das Elektrotechnische Institut der Technischen Hochschule in Danzig-Langfuhr. Elektrotechnischen Zeitschrift 1909. Heft 47, 48 u. 50.

Nauczanie miernictwa elektrycznego na Politechnice Gdańskiej 13

[14] Roskosz R.: Jubileuszowy Rok Akademicki 2004/2005 na Wydziale Elektrotechniki i Automa-tyki Politechniki Gdańskiej. Pismo PG, nr 7 (110)/05, październik 2005, s. 33-37

[15] Roskosz R.: Katedra Miernictwa Elektrycznego. Pomiary Automatyka Kontrola, nr 12/2003, s. 10

[16] Roskosz R.: Katedra Miernictwa Elektrycznego. Wydział Elektrotechniki i Automatyki. Jubi-leuszowa księga absolwentów 1945-2005. Gdańsk 2005, s. 89-95

[17] Sawicki J.: Inżynier wynalazca. Pionierzy Politechniki Gdańskiej. Politechnika Gdańska. Gdańsk 2005, s. 696-702.

[18] Sawicki J.: Katedra Miernictwa Elektrycznego w połowie wieku XX-go. Gdańsk 2005. Opraco-wanie niepublikowane

[19] Sawicki J.: Początki Katedry Miernictwa Elektrycznego Politechniki Gdańskiej. Zeszyty Na-ukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej nr 14, Gdańsk 2000, s. 125-132

[20] Sylwetki samodzielnych pracowników Wydziału po II wojnie światowej. Wydział Elektrotech-niki i Automatyki wczoraj i dziś. Księga jubileuszowa 1904-2004. Gdańsk 2004, s. 177-256

[21] Świsulski D.: Laboratory of robot’s sensors. Vymirjuwalna Technika ta Metrologia, nr 68, 2008, s. 102-103

[22] Świsulski D.: Nauczanie metrologii elektrycznej na Politechnice Gdańskiej. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej nr 223, seria Elektrotechnika z. 28, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2005, Materiały XIII Międzynarodowego Seminarium Metrologów, Rzeszów 17-19 października 2005, s. 315-320

[23] Świsulski D.: Realizacja zajęć w Laboratorium Systemów Pomiarowych, Materiały XXIX Mię-dzyuczelnianej Konferencji Metrologów MKM'97, Nałęczów, 10-12 września 1997, t. 2, s. 551-554

[24] Technische Hochschule in Danzig. Festschrift zur Eröffnung 6. Oktober 1904 [25] Trzetrzewiński S.: Wydział Elektryczny. Politechnika Gdańska 1945-1955. Księga pamiątkowa.

Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Warszawa 1958, s. 209-234 [26] Wasilenko E.: Wydział Elektryczny. Politechnika Gdańska. 50 lat wczoraj dziś jutro. Rok jubi-

leuszowy 1994/95. Gdańsk 1995, s. 77-88 [27] Zarys dziejów politechniki w Gdańsku 1904-2004. Politechnika Gdańska i Stowarzyszenie Ab-

solwentów Politechniki Gdańskiej. Gdańsk 2004 [28] Z historii Katedry Elektroenergetyki Okrętowej, http://we.am.gdynia.pl/keo/historia.html