Narzędziownik - więcej kobiet w debacie publicznej!

1

NARZĘDZIOWNIK #1EKSPERTKI.ORG

NARZĘDZIOWNIK #1EKSPERTKI.ORG 2

SPIS RZECZY

ORGANIZUJ LEPSZE DEBATY.....................4TWÓRZ RÓWNOŚCIOWE MEDIA...............16WALCZ Z MITAMI NA TEMAT OBECNOŚCI KOBIET W DEBACIE PUBLICZNEJ........28


PROWADZENIE LEPSZYCH SPOTKAŃ

I CIEKAWSZYCH DEBAT

Chcesz przeprowadzić ciekawy panel

dyskusyjny, w którym liczą się kompetencje,

a nie płeć zaproszonych? Czas przemyśleć pewne

sprawy.

NARZĘDZIOWNIK #1EKSPERTKI.ORG

Oto 8 zasad, służących lepszym rozmowom

i ciekawszym debatom.

POLICZZamiast zdawać się na intuicję, policz. Przygotowując listę osób uczestniczących w panelu czy zabierających głos, zadaj sobie pytanie:

ILE WŚRÓD NICH JEST MĘŻCZYZN, A ILE KOBIET?

ILE JEST OSÓB POCHODZĄCYCH SPOZA EUROPY?

W JAKIM CHARAKTERZE WYSTĘPUJĄ – W ROLACH EKSPERCKICH CZY MOŻE W INNEJ ROLI?

Osiemdziesiąt procent osób wypowiadających się w mediach informacyjnych z pozycji eksperckiej to mężczyźni, ale to nie znaczy, że musi tak być. Ludzie, którzy zwykle są niedostatecznie reprezentowani w mediach, bywają nie mniej kompetentni niż ci, którzy tam dominują. Nierzadko mogą wypowiadać się jako eksperci czy ekspertki.

1



Za to, że media są rodzaju męskiego, odpowiada zarówno kultura, jak i rozwiązania instytucjonalne.

Greta Gober, krytykapolityczna.pl

ekspertki.org

Wyznacz cele ilościowe lub procentowe. Nie rób niczego, co nie jest bezpośrednio związane z wyznaczonymi celami. Inaczej

może ci się nie udać osiągnąć celu albo możesz przedobrzyć. Ważne jest, by cały czas mieć na uwadze problemy, które powinny zostać

poruszone. Polityka różnorodności i jasno sprecyzowane cele

w połączeniu z pracą w grupie czynią zadania łatwiejszymi

i przyjemniejszymi w realizacji.

WYZNACZ CELE

2


ZACZNIJ OD NAJTRUDNIEJSZEGO

Nie dopuść do sytuacji, w której w ostatniej chwili gorączkowo

szukasz kobiety czy mężczyzny, by urozmaicić skład panelu złożonego

wyłącznie z osób jednej płci. Odwróć kolejność i skontaktuj się najpierw

z osobami należącymi do grup zwykle niedostatecznie reprezentowanych

w danym kontekście. Gdy zgromadzisz takich ludzi na początku, to nawet gdy termin spotkania będzie bliski, zawsze

zdążysz zapełnić brakujące miejsca stałymi bywalcami lub bywalczyniami

twoich paneli.

3


Jeśli twoje wydarzenie ma charakter cykliczny, przeprowadź większe

poszukiwania interesujących rozmówczyń i rozmówców związanych

z daną dziedziną (skorzystaj m.in. z bazy www.ekspertki.org). Duża i różnorodna baza nazwisk zaoszczędzi ci mnóstwa

pracy następnym razem, gdy pilnie potrzebni ci będą ludzie do obsadzenia

panelu. Pamiętaj, by powiększać i uaktualniać listy.

STWÓRZ MAPĘ TERYTORIUM DZIAŁANIA

4


Jeśli zauważysz, że osoby reprezentujące którąś grupę częściej niż inne nie przyjmują zaproszeń,

zbadaj kontekst.

ZBADAJ KONTEKST

Kim są moderatorzy i moderatorki? Kto zasiada na widowni? Jakie tematy będą podnoszone i w jaki sposób?

Jakimi wizerunkami posługujesz się w publikowanych

materiałach?

Naszym zdaniem przyjemniej jest brać udział w wydarzeniach o włączającym i równościowym

przesłaniu, przyjaznym wobec wszystkich płci, mniejszości i większości etnicznych czy

jakiejkolwiek innej grupy społecznej.

5


Wyjaśnij, dlaczego uważasz, że osoba, do której się zwracasz ma coś ważnego

do przekazania w dyskutowanej kwestii. Osoby reprezentujące mniejszości mogą z wahaniem podchodzić do

zaproszeń, kiedy nie są pewne, z jakiej perspektywy mają się wypowiadać.

Prawdopodobieństwo przyjęcia zaproszenia może wzrosnąć, jeżeli jasno poinformujesz je, dlaczego ich wiedza i kwalifikacje będą

przydatne. Nikt nie lubi być obsadzany w roli czysto symbolicznej reprezentacji

kategorii demograficznej.

JAK ZAPRASZAĆ?

6


Jeżeli ktoś nie zechce uczestniczyć w wydarzeniu, zapytaj ją lub jego, czy nie zna innej osoby posiadającej niezbędną wiedzę ekspercką. Nie bój się mówić, że działasz na rzecz różnorodności. Możesz

także zapytać, dlaczego dana osoba odmówiła – w ten sposób uzyskasz cenną

informację zwrotną i szansę na stworzenie w przyszłości bardziej włączających

warunków rozmowy. Osoby naprawdę dobrze organizujące wydarzenie dbają

o to, by przyciągać ludzi reprezentujących wszystkie możliwe kategorie, bez względu

na ich tożsamość płciową, stopień sprawności, wiek czy pochodzenie etniczne.

PROŚ O PORADY!

7


Pod tym adresem znajdziesz listę ekspertek: www.ekspertki.org oraz linki do polecanych

inicjatyw i materiałów źródłowych.

ŻYCZYMY POWODZENIA W ORGANIZOWANIU!

MOŻEMY CI POMÓC!

8


***

Opracowano na podstawie materiałów Rättviseförmedlingen

http://rattviseformedlingen.se

15

Tylko 6% programów telewizyjnych na świecie porusza kwestie związane z równością płci.

The Global Media Monitoring Project (GMMP), 2010

ekspertki.org

PIERWSZY RAZ? JAK ZROBIĆ TO DOBRZE!Zaledwie 13% gości w programach opi-niotwórczych stanowią kobiety. Jeszcze mniej jest reprezentantów mniejszości wyznaniowych, narodowych. Ale Ty już to wiesz i chcesz zmienić!

Jeżeli jesteś już przekonana/przekona-ny o tym, że warto dbać o różnorod-ność gości zapraszanych do debaty, po-niżej znajdziesz kilka podpowiedzi, jak możesz to zrobić lepiej.

Wskazówki dotyczą wspierania zwłaszcza osób, które nie mają doświadczenia w występach medialnych.

Całość podzielona jest na 3 części – co możesz zrobić przed, w trakcie i po rozmowie/nagraniu.

MAGDALENA MILEWSKA


PRZED

nagraniem/rozmową

1. Określ precyzyjnie i w miarę szczegółowo temat rozmowy, do której zapraszasz ekspertkę/ta:

Będziemy rozmawiać o równouprawnieniu Ź L E

Będziemy rozmawiać o równouprawnieniu kobiet i męż-czyzn w biznesie, przyczynach niskiej reprezentacji kobiet w radach nadzorczych, mechanizmach zmiany tej sytuacji oraz dobrych praktykach (na podstawie Raportu Forum Odpowiedzialnego Biznesu z 2015 roku) D O B R Z E

2. Podaj przykładowe pytania, jakie mogą pojawić się w trakcie spotkania/nagrania. Oczywiście nie chodzi o to, żeby przeprowadzić całą rozmowę przed nagraniem, ale podanie przykładowych py-tań pozwoli rozmówcy/czyni lepiej przygotować się do spotkania.

• u w a g a Uważaj, żeby przed nagraniem nie wyczerpać te-matu. Jeżeli przed „właściwą” rozmową będziesz szczegó-łowo omawiać temat z ekspertką/tem, w trakcie nagrania może wam towarzyszyć poczucie, że wszystko już zostało powiedziane. Zwróć też uwagę, żeby ekspert/ka nie powo-ływała się na to co, omówiłyście/omówiliście przed nagra-niem („jak mówiłam wcześniej…”).

• Zapytaj, jakie pytania ekspert/ka chciałaby usłyszeć, w któ-rym aspekcie tematu czuje się najsilniejsza. Zawsze mo-żesz ich użyć w trakcie rozmowy jako koła ratunkowego, jeżeli zobaczysz, że rozmówczyni/ca potrzebuje wsparcia.


1. Jeżeli jest to spotkanie w studiu:

• powiedz, kto jeszcze jest zaproszony do dyskusji – jeżeli nie masz jeszcze pewności, powiedz, z kim trwają rozmowy;

• gdzie jest studio, jak do niego dojechać;

• jak będzie wyglądało spotkanie/nagranie, jaki jest jego przebieg – czy ekspertka będzie wcześniej malowana, ile minut wcześniej powinien/na przyjechać, żeby na spokojnie przygotować się do nagrania, czy może liczyć na kawę itp.;

• czy ekspert/ka może mieć przy sobie notatki, czy będzie możliwość autoryzacji materiału? Koniecznie zapytaj: Co jeszcze chciałaby Pani wiedzieć o nagraniu/ spotkaniu?

Takie informację pomagają przełamać lęk przed nieznanym, który może towarzyszyć ekspertce pierwszy raz zaproszonej do studia.

2. Jeżeli rozmowa będzie dotyczyła jakiegoś kon-kretnego tematu, specyficznego zagadnienia itp., dostarcz ekspertce materiały, które może „do-czytać”, lub powiedz, gdzie może znaleźć dodat-kowe informacje na ten temat.


W TRAKCIE nagrania/rozmowy

TV

Jeżeli widzisz, że przed nagraniem osoba bardzo się denerwuje – możesz:

1. Podzielić się swoim doświadczeniem:

• Większość osób, z którymi rozmawiam pierwszy raz, bardzo się denerwuje, a potem świetnie wypadają.

• Zawsze mi się pocą ręce ze stresu, kiedy nagrywam rozmowy.

2. Przekierować uwagę na to, co będzie się działo po nagraniu/rozmowie. Pozwala to rozmówcy/czyni zdystansować się trochę do tego, co za chwilę ma nastąpić.

• Po nagraniu/wypowiedzi będzie miała Pani chwilę, żeby…

• Za 20 minut będzie już Pani piła kawę.

• Pomocny będzie wszelki „small talk” – porozmawiaj z roz-mówczynią o czymś, co na chwilę odwróci jej uwagę od nagrania. Wybór tematu pozostawiamy Tobie, ale niech to będzie coś, co budzi pozytywne emocje, żeby ekspertka nie zdenerwowała się jeszcze bardziej przed wywiadem.

3. Nazwać stany/emocje. Pozwala to „oczyścić” sy-tuację, może pomóc w redukcji stresu. Daje moż-liwość zdystansowania się rozmówcy od emocji, zrozumienia, co się z nim/nią dzieje.

• Ale Pani bije serce!• Wygląda Pani na zdenerwowaną.

@6

!! 5 $ # #

$ # ? ! # ! ( # ! ) ( # ( #


u w a g a CO NIE DZIAŁA?

Będzie dobrze!

Głowa do góry!

To puste hasła, które naprawdę nie pomagają, a mogą do-datkowo zdenerwować osobę i tak już zdenerwowaną. Nie warto. Jeżeli nie wiesz, co powiedzieć, a widzisz, że osoba bardzo się denerwuje, zapytaj, czego w danej chwili potrze-buje, żeby się uspokoić, wyciszyć. Samo pytanie może być pomocne w rozładowaniu emocji.

Wszelkie stwierdzenia typu:

Niech się PanI tak nie stresuje

(i tak nikt nas nie ogląda).

Nie ma się co bać!


1. Pamiętaj o dwóch rodzajach pytań:Pytania zamknięte to takie, na które odpowiedź może brzmieć TAK lub NIE.

• Czy lipcowy szczyt NATO zostanie przeniesiony z Warszawy?

Kiedy się przydają:

• Kiedy ktoś „zacina się”, jest mocno zestresowany w trak-cie rozmowy – takie pytanie daje dwie opcje odpowiedzi, które ekspert/ka może rozwinąć. Zadając je, musisz być jednak przygotowana/przygotowany na zadanie kolejne-go pytania, pogłębiającego ten temat, bo ciężar rozmowy spoczywa na Tobie.

• Kiedy ktoś za bardzo odbiega od tematu rozmowy – takie pytanie zawraca rozmówczynie/cę na temat, który jest dla Ciebie, jako osoby prowadzącej, ważny.

Pytania otwarte to takie, które dają możliwość rozwinięcia tematu.

• Co Pani myśli na temat przeniesienia lipcowego szczytu NATO z Warszawy?

Kiedy się przydaje:

• Kiedy zależy Ci na dłuższej wypowiedzi ekspertki.

2. Zacznij od pytań „na rozgrzewkę”, takich w któ-rych osoba czuje się „mocna”.

3. Zadawaj pytania „z podpowiedzią”:

Co Pani myśli o ostatniej awanturze w Sejmie? Ź L E

18 marca poseł Jan Kowalski skomentował aktualną sytuację polityczną w ten sposób (…). Co Pani o tym myśli? D O B R Z E


u w a g a Uważaj na pytania zawiłe. Chodzi o takie, w których chcesz zapytać o 1000 rzeczy na raz: Co Pani myśli o obecnej sytuacji polskiej gospodarki? Podobno agencje ratingowe ocenia-ją nas lepiej niż na początku roku, co może mieć na to wpływ? Czy, tak jak mówi Pani Premier, program 500+?

1. Twoja mimika, uśmiech, aktywne słuchanie.Wiesz, że najbardziej stresujący jest brak reakcji na wypowiadane słowa? To Ty jesteś najważniejsza/ny dla ekspertki/ta, dlatego:

• utrzymuj kontakt wzrokowy przez 30–60% czasu rozmowy;

• uśmiechaj się do rozmówcy/czyni;

• udzielaj zachęt niewerbalnych – np. potakuj głową, dawaj niewerbalne znaki, że jest OK;

• zredukuj szumy zewnętrze – zadbaj o to, żeby w trakcie rozmowy było jak najmniej czynników rozpraszających.


PO

nagraniu/rozmowie

1. Daj informację zwrotną. Nie mów o słabych stronach, tylko o tym, co trzeba poprawić – konkretnie:

Oj, to Pani nie wyszło! Ź L E

Musi Pani popracować nad opanowaniem drżenia rąk. D O B R Z E

Jeżeli nie ma czasu zrobić tego „od razu”, możecie umówić się na taką rozmowę przez telefon, mailem. Ważne, żeby ekspert/ka dostała takie informacje. Jed-nym ze sposobów na przekazywanie informacji zwrot-nej jest tzw. metoda kanapki – najpierw pozytywna informacja zwrotna, potem co było do poprawy i na zakończenie znowu pozytywna informacja.

u w a g a Dobrze przekazana informacja zwrotna jest skarbem. Źle przekazana może wyrządzić dużo krzyw-dy. Znajdź czas i sposób, żeby w twoim przypadku zawsze była to ta pierwsza opcja.

Powodzenia!


W Polsce 70% prezenterów i dziennikarzy zatrudnionych w mediach to mężczyźni.

Raport Europejskiego Instytutu ds. Równości Mężczyzn i Kobiet

ekspertki.org


#MEDIABEZKOBIET: KOBIETY SAME SĄ SOBIE WINNE? Obalamy 13 mitów, które stoją na straży mę-skiej dominacji w mediach.

„Media są genderowo nierówne. Rządzi w nich męski ród, a kobiet jest jak na le-karstwo.” Spróbuj to powiedzieć, napisać. Dowiesz się, że przesadzasz. Dadzą ci do zrozumienia, że to doktrynerstwo. Albo, że widocznie tak ma być, że nic się z tym zrobić nie da. Możesz też usłyszeć kontrargumenty. Niektóre będą nawet prawdziwe.

1. Gdzie ty widzisz tę nierów-ność?! Lepiej zdejmij femini-styczne okulary!

Nie ma żadnej nierówności, w kółko oglądamy i czytamy Olejnik, Pochanke, Paradowską, Lichnerowicz, Wielowieyską, a z polityczek – bagatela – dwie pre-mierki, Kempę, niech będzie i Pawłowicz, babki z .Nowoczesnej, prof. Płatek, a w „Wyborczej” Siedlecka i inne komentatorki wręcz zdominowały łamy…Czyżby? Od trzech lat razem z Anną Dryjańską liczymy proporcje płci i wciąż

PIOTR PACEWICZ


nam wychodzi, że kobiet jest w polskich telewizjach, radiach i gazetach co najmniej trzy-cztery razy mniej niż facetów. Ten udział dodatkowo spada, gdy temat jest „prestiżowy” („hard news”: polityka, gospodarka, bezpieczeństwo, sprawy zagraniczne), czas antenowy lepszy, wydarzenie ważniejsze. Nieco le-piej jest w tematyce społecznej i obyczajowej („soft news”), ale nawet o in vitro, aborcji czy gender częściej dyskutują mężczyźni.

Najmniej równościowe są flagowe programy publicystyczne. Do objaśniania świata zapraszani są głównie faceci. Konkrety? Proszę bardzo: od marca 2014 do maja 2015 kobiety stanowiły 13 proc. gości/ń 14 najważniejszych audycji, które analizowaliśmy*. W Kawie na ławę Rymanowskiego, Kontrwywiadzie Piaseckiego czy w Kropce nad i Olejnik kobieta pojawiała się tylko od wielkiego dzwonu. Bił on raz na kilkanaście audycji.

Tu akurat Polska nie jest wyjątkowa. Przewagę facetów potwierdzają badania na całym świecie. W 2008 r. francuską opinię publiczną poruszył raport o mę-skiej dominacji medialnej na poziomie od 66 do 85 proc. w zależności od kanału i tematyki. W telewizji – stwierdzono – nie dość, że kobiet jest mało, to pokazy-wane są stereotypowo i „raczej meblują przestrzeń publiczną, niż ją współtwo-rzą”. Szczególnie uderzający był brak ekspertek czy komentatorek. Stanowiły 15 proc. w prasie, 18 proc. w telewizjach i 23 proc. w radiach. We wszystkich mediach łącznie – 18 proc.

Rząd ogłosił program naprawy, powstał komitet z wielkimi nazwiskami, opra-cowano listy ekspertek, media obiecały poprawę, przeprowadzono szkolenia. Po roku powtórzono badanie. Okazało się, że komentatorek we wszystkich mediach jest… 18 proc.

Tak jest na całym świecie. Niedawno Greta Gober z Centrum Badań Gendero-wych w Oslo porównała media w kilkunastu krajach świata. Mężczyźni domino-wali wszędzie.

Skąd zatem wrażenie, że jest inaczej? Odpowiada za nie badany od 70 lat błąd percepcji zwany też efektem izolacji. Lepiej zapamiętujemy to, co wyróżnia się z otoczenia. Wystarczy, że zobaczysz dwie arabskie twarze w metrze i już masz wrażenie, że uchodźcy zaczęli przyjeżdżać masowo! Gdyby np. Joanna Lichoc-ka poprowadziła „Wiadomości TVP” w hidżabie, każdy zwróciłby na to uwagę.


2. Nawet jeżeli kiedyś była nierówność, to wyraźnie się zmniejsza

Statystyki tego nie potwierdzają. Męskość mediów jest zastanawiająco trwała, choć oczywiście zdarzają się zmiany sytuacyjne. W Polsce 2015 przeżyliśmy wręcz jazdę genderową kolejką górską.

W tygodniu przed 2. turą prezydenckich wyborów w 14 flagowych audycjach ra-dia i telewizji* usłyszeliśmy 90 wypowiedzi, z tego tylko sześć kobiet. Mężczyźni mówili 84 razy, niektórzy wielokrotnie. Sam Jarosław Gowin cztery razy.

Przed wyborami parlamentarnymi coś jednak drgnęło, aktywizacja polityczek Platformy i obecność Beaty Szydło jako maszynistki lokomotywy wyborczej PiS, zmieniły klimat nawet w mediach. We wrześniu i październiku Monika Olejnik zaprosiła aż 24 proc. kobiet, doszło do tego, że ustawę o uzgadnianiu płci komentowały u niej Joanna Senyszyn i Marzena Wróbel! Oczywiście dwóch mężczyzn zdarza się w Kropce często, ale dwie kobiety dopiero drugi raz; poprzednio przed Wigilią 2014 Magda Gessler i Maria Czubaszek opowiadały o gotowaniu i pieczeniu.

Podobnie było w innych programach. Jakby na chwilę przestawała obowią-zywać zasada, że sprawy publiczne to męska rzecz – jak pisała 60 lat temu Simone de Beauvoir „Mężczyzna jest Podmiotem, jest Absolutem; kobieta jest Innym”.

Po wyborach wróciliśmy do polskiej normy. Od listopada do końca marca w Kropce zobaczyliśmy 107 występów (nie mylić z osobami), w tym aż 99 mę-skich i ledwie 8 kobiecych (cztery razy posłanka Beata Kempa, dwa razy socjo-lożka Jadwiga Staniszkis oraz po razie posłanka .Nowoczesnej Barbara Dolniak i europosłanka PO Róża Thun). Niewiele rzadziej niż wszystkie panie razem wzięte wystąpił Roman Giertych (6 razy). Pawła Kukiza i Ryszarda Petru Olejnik zapraszała po pięć razy a Piotra Glińskiego i Ludwika Dorna po 4 razy.


3. Nierówność jest sprawiedli-wa – najwyraźniej mężczyźni są mądrzejsi i inteligentniejsi od kobiet

Poprawność polityczna sprawia, że taką opinię mało kto wygłosi otwarcie. Obrońcy status quo raczej wzruszą ramionami: „Mniej kobiet? Cóż, tak po prostu jest. To naturalne”. Stabilne nierówności zawsze wydają się oczywiste – pod koniec XIX wieku najprzyzwoitsi ludzie uważali za naturalne, że kobiety nie głosują, a sufrażystki traktowali jak wariatki. W połowie XX wieku porządni Amerykanie z Południa uznawali za oczywiste, że czarni obywatele nie mogą chodzić do tych samych restauracji i siedzieć z przodu autobusu.

Ludzie nie lubią uświadamiać sobie, że świat jest niesprawiedliwy, a teza o na-turalnym źródle różnic poprawia nam samopoczucie. Inaczej trzeba by przyjąć, że brak kobiet jest wynikiem mniej lub bardziej subtelnej przemocy, władzy, czy – żeby użyć języka Michela Foucaulta – wiedzy/władzy. No właśnie.

Według najnowszego raportu Europejskiego Instytutu ds. Równości Płci w UE kobiety zajmują w mediach tylko 16 proc. stanowisk kierowniczych i 21 proc. w tzw. organach regulujących. Nasza Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji składa się z pięciu członków – wyłącznie mężczyzn.

W najważniejszych dziennikach i tygodnikach naczelnych i wicenaczelnych jest 33, z tego kobiet – sześć. Czysto męskie kierownictwo jest m.in. w „Gazecie Wyborczej” i „Polityce”.

Najprzyzwoitsi faceci sprawujący medialną władzę powierzają funkcje kierow-nicze raczej kolegom niż koleżankom m.in. dlatego, że z kolegami mają więcej kontaktów towarzyskich. Cały zestaw stereotypów genderowych upewnia ich w przekonaniu, że wybierają „najlepszych kandydatów”.

To widać w języku, polski jest tu szczególnie jednoznaczny. Zdecydowana więk-szość nauczycielek woli, by mówić o nich per „nauczyciele”, bo brzmi to według nich poważniej. Podobnie z „dyrektorem”, „kierownikiem”, „premierem”. Język


zdradza hierarchię wartości i władzy. Rządzić mają mężczyźni, jeśli przytrafi się to kobiecie, trzeba jej nadać „męskie imię”. To dlatego ruch „Solidarności”, który przetrwał w podziemiu lata 80. w znacznym stopniu dzięki dzielnym akty-wistkom, do Okrągłego Stołu dopuścił jedną kobietę – Grażynę Staniszewską.

Założenie, że kobiety gorzej nadają się do mediów, działa jak samospełniająca się przepowiednia. Paradoksalnie, łatwiej byłoby z nim walczyć, gdyby towarzyszyła mu jakaś argumentacja, choćby typu: kobiety są mniej inteligentne, mają wyższy tembre głosu i mniej wdzięku, nie potrafią myśleć logicznie itp. Siła stereotypu po-lega na tym, że nie wymaga uzasadnienia. Tak jak antysemityzm: mówcie sobie, co chcecie, a i tak każdy wie, że Żydzi są fałszywi.

4. Mniejszy udział kobiet od-zwierciedla po prostu brak kobiet wśród specjalistów, w świecie akademickim czy w polityce

Ten argument stanowi bardziej racjonalną wersję poprzedniego. Jest częścio-wo prawdziwy, najważniejsze pozycje w wielu dziedzinach zajmują mężczyźni, na ogół po pięćdziesiątce. Redaktor „Le Monde’a” tłumaczył, że „kobiety są autorkami ledwie 15 proc. publikacji naukowych i wszystkie, które się liczą, są już w naszych notatnikach”. A przecież, moi kochani naiwniacy (naiwniaczki?), trudno by media tworzyły sztuczny świat...

Tu jednak gwałtownie oddalamy się od prawdy. Rzecz bowiem w tym, że media nie tylko nie korygują owej męskiej dominacji, ale – przeciwnie – „przeginają w drugą stronę”. Medialna nadreprezentacja mężczyzn w porównaniu z nadre-prezentacją w realnym życiu zwrotnie nasila stereotypy genderowe, które rządzą naszym życiem społecznym.

Posłanek w Sejmie jest 27 proc., dlaczego więc polityczek w mediach dwa razy mniej? Według monitoringu KRRiTV w programach wyborczych przed wybora-mi samorządowymi w 2014 r. wystąpiło tylko 14 proc. kobiet, choć kandydatki


stanowiły 35 proc. wszystkich startujących. Czy to nie dziwne, że media, które w wielu kwestiach są bardziej otwarte i tolerancyjne i nie replikują panujących stereotypów, starają się nawet osłabiać ich złowieszczą moc, akurat w kwestii genderowej nierówności są tak konserwatywne, że opóźniają proces zmiany?

5. Powołaniem mediów jako IV władzy jest kontrola pozo-stałych władz, a w nich domi-nują mężczyźni. To co mają robić dziennikarze?

Powtórzmy: reprezentacja męskiej władzy w mediach jest nadreprezentacją. Taki szkodliwy przekaz osłabia efekt zmian prorównościowych, np. kwot na listach wyborczych. My dziennikarze i dziennikarki, uczymy ludzi, że ludzie wła-dzy to mężczyźni, utrwalamy stereotyp. Kropka.

W dodatku nasze media (informacyjne) są ogarnięte dziwną obsesją, politycz-ną, żeby nie powiedzieć partyjną. To politycy (znacznie rzadziej polityczki) w kółko oceniają nawzajem swoje dokonania, zapowiadają własne posunięcia, bronią i atakują, chwalą samych siebie i obrażają tych drugich. W ten świat mę-skiej wojenki – w jakiejś mierze udawanej, po programie wojownicy idą razem na piwo – faktycznie polityczki wpisują się gorzej.

Problem nieobecności polityczek wiąże się z opętańczym upolitycznieniem, które sprawia, że dumna deklaracja o „kontroli pozostałych władz” staje się gołosłowna. Mamy raczej do czynienia ze specyficzną rozrywką polityczną, w której politycy przekrzykują się i obrażają na potęgę. Prawdziwa kontrola polegałaby na zapraszaniu ekspertów i ekspertek, którzy i które objaśnialiby/łyby świat polityki i merytorycznie oceniali/ły posunięcia władz. Zamiast tego mamy do czynienia z taką sytuacją, jakby o filmach dyskutowali wyłącznie aktorzy czy reżyserzy, recenzowali to, co robi konkurencja, zapowiadali swoje następne produkcje, chwalili już zrealizowane. Mówiła o tym niedawno Kasia Madera, dziennikarka BBC World: „W polskich mediach niemal wyłącznie poli-tycy rozprawiają o polityce. Jestem w szoku, ilekroć przyjeżdżam do Polski i to


widzę. Brakuje mi materiałów o społeczeństwie, w takim bardziej codziennym ujęciu. W BBC właśnie to staramy się przede wszystkim pokazać. Oczywiście, polityka dotyka wszystkiego, co robimy, ale zadaniem dziennikarzy jest właśnie pokazanie tego, jak ona dotyka”.

6. To nie media zapraszają lecz partie polityczne delegu-ją swoich przedstawicieli. A to sami faceci

Takie tłumaczenie można czasem usłyszeć podczas rozmowy przy piwie. Zdra-dza ono raczej służalczą – zamiast krytycznej – funkcję mediów. Taka sztama dziennikarzy z politykami wydaje się niebezpieczna dla mediów. Jeżeli taka jest praktyka niektórych audycji, to należy natychmiast z niej zrezygnować z uwagi na zasady etyczne naszego zawodu i tyle.

7. Kobiety są trudniej dostęp-ne, szczególnie rano

Redaktor „Le Monde’a” powoływał się na brak kobiet w „redakcyjnych notatnikach”. Z pewnością mówił prawdę, ale z pewnością też jego notes był i jest narzędziem dyskryminacji, bo pomija wiele doskonałych ekspertek. Redaktor, czy dziennikarz, prędko nabiera nawyków, które upraszczają mu życie, zwłaszcza, że obciążenie pracą gwałtownie rośnie. Lepiej mieć kilku (rzadziej kilkoro) sprawdzonych specjalistów z pierwszych stron notatnika, niż sięgać po nowe osoby, zwłaszcza kobiety, które trudniej zaprosić do studia.

To fakt. Na kilku konferencjach Ewa Wanat, była szefowa radia TOK FM, a potem RDC, opowiadała, jak ekspertki czy polityczki odmawiają przyjścia do audy-cji w porannym prime time’ie. Czemu? Bo muszą wyprawić dzieci do szkoły. Nierówność w podziale obowiązków domowych sprzęga się z nierównością w mediach.


Pokonanie tej trudności wymaga od mediów pewnej gimnastyki, ale się opłaca – pierwszy występ pani X toruje drogę następnym. Wywiad radiowy czy tele-wizyjny zmienia stosunek samej kobiety i jej rodziny do nowego zadania, jest się czym pochwalić przed znajomymi itd. Zwykle okazuje się, że można nieco przeorganizować domowy poranek.

Niestety mało kto jest gotów w mediach podjąć dodatkowy wysiłek. Łatwiej uznać poranną niedostępność kobiet za alibi dla zaniechania starań o większą równość gazety czy anteny. Zwłaszcza, że media pracują dziś pod potężną pre-sją czasu, konkurencji, braku pieniędzy.

8. Kobiety są skromniejsze i na-stawione bardziej merytorycz-nie. A to… może być kłopot

Jest taka anegdota. Jaka jest różnica między zapraszaniem kobiety i męż-czyzny do programu? Kobieta pyta: „O czym będzie mowa”. Mężczyzna: „O której ma przyjść”. Agnieszka Lichnerowicz z TOK FM opowiada z kolei, że jej rozmówczynie – w odróżnieniu od rozmówców – zwykle przynoszą do radia jakieś materiały czy notatki. Faceci mówią „z głowy”.

Oczywiście bez trudu można znaleźć kontrprzykłady dla takiej generalizacji, a opisane różnice są raczej pochodną socjalizacji, która – zwłaszcza w szkole – kształtuje dziewczynki jako bardziej „odpowiedzialne i sumienne”, a chłopcom zostawia więcej swobody i zachęca do samodzielności. Owocuje to większą pewnością siebie wśród mężczyzn, nawet jeśli nieuzasadnioną. Zapraszanie skromniejszych i „merytorycznych” kobiet często będzie wymagać większej pracy w przygotowanie audycji. Ale chyba z zyskiem dla wszystkich?

9 . Kobiety są mniej popular-ne, a odbiorcy mediów lubią znane twarze


Czyli zapraszając kobietę, szkodzimy antenie, gazecie, audycji... Ten sposób my-ślenia daje kolejny efekt błędnego koła. Zapraszanie gości często zapraszanych prowadzi do powstawania sztywnej „hierarchii medialnego dziobania” czasem zaskakującej – od marca 2014 do maja 2015 najczęściej słyszeliśmy komentarze Leszka Millera, choć jego partia przechodziła kryzys, a on sam robił wrażenie polityka schodzącego ze sceny.

A rzadziej zapraszane kobiety są zapraszane jeszcze rzadziej.

Wydawcy lubią powtarzać, że walczą o oglądalność/słuchalność/klikalność i dla-tego zależy im na znanych twarzach. Ale to tylko część prawdy o mediach. Rów-nie skuteczne może być wprowadzanie nowych osób, szczególnie w dobie inter-netu możliwe są błyskawiczne kariery – w polskiej polityce jeden dobry występ Adriana Zandberga zbudował jemu i partii Razem ogromną popularność.

Sięgnięcie po nowe twarze specjalistek i akademiczek o wyrazistych osobo-wościach mogłoby stać się atutem medium, które odważyłoby się postawić na równość. Sądzę, że jest to jedno ze źródeł sukcesu TOK FM, radia popularnego, mimo tak trudnej formuły.

10. Kobiety są delikatniejsze, a mężczyźnie nie wypada kłó-cić się z kobietą, dlatego me-dia muszą stracić „na kobie-tach”

Zdanie jest podwójnie nieprawdziwe. Jest sporo polityczek (Joanna Mucha, Kamila Gasiuk-Pihowicz, Barbara Nowacka) czy ekspertek (Ewa Łętowska, Moni-ka Płatek), które potrafią wyłożyć swoje poglądy nawet posadzone naprzeciwko rozjuszonego polityka, zachowując przy tym kulturę polemiki. Faktycznie trudniej się z nimi kłócić, co może oznaczać chwilową utratę części publiczności przyzwy-czajonej do „medialnej jatki”, ale w dłuższej perspektywie większy udział kobiet mógłby ucywilizować media, sprawić, by były bardziej analityczne, merytoryczne i zróżnicowane.


11. U kobiet liczy się wygląd, a kobiety bardziej doświad-czone są starsze, więc...

Nikt tego obrzydliwego argumentu nie użyje wprost, ale tak myśli wielu wydawców. Ejdżyzm w Polsce ma płeć. Mężczyzna może być łysy, gruby, niezdrowy z wyglądu. Kobieta ma być „ładna”, a więc „młoda”. Prowadzi to czasem do karkołomnych prób odmłodzenia ekspertki czy polityczki przy pomocy agresywnego makijażu. Kiepskim pocieszeniem jest, że w takich krajach jak Włochy telewizja jest jeszcze bardziej nastawiona na „laski” (dekolt niezależnie od typu programu).

Antidotum na antykobiecy ejdżyzm może być obejrzenie programów BBC World czy CNN, w których prym wiodą tak wspaniałe dziennikarki jak Zeinab Badawi czy Christiane Amanpour (obie pod sześćdziesiątkę). Oglądanie star-szych kobiet i mężczyzn w dobrych telewizjach szybko zmienia nastawienie odbiorcy, uczy mniej prymitywnej estetyki, przekonuje, że nie tylko młody człowiek może być piękny.

12. Brak kobiet to wina kobietTaki – karkołomny – pogląd można czasem usłyszeć z męskich ust. W panelu o braku kobiet w mediach na Kongresie Kobiet 2015 Tomasz Lis prowokował salę: „A kto jest główną dziennikarką polityczną Superstacji? Pani Michalik [Eliza Michalki prowadziła panel – PP]. A w TVN24? Pani Olejnik. A jeśli nie pani Olejnik, to pani Pochanke. W telewizji publicznej parytet też jest zachowany, w Polsacie też. Jeżeli zatem – macie panie problemy z tym, jaki jest dobór gości, to w większości są to pretensje do kobiet. Co potwierdza moją tezę, że największymi seksistkami w Polsce są kobiety”.

Jak widać, główny element wypowiedzi stanowi mit nr 1, czyli zaprzeczenie nierównościom na podstawie wyrywkowych obserwacji kobiet w specyficznej roli prowadzących program. Na tej podstawie Tomasz Lis obarcza odpowie-dzialnością za brak kobiet same kobiety... Inna rzecz, że jego obserwacja jest częściowo trafna: w naszych monitoringach nie było genderowej różnicy mię-dzy gośćmi zapraszanymi przez kobiety i mężczyzn prowadzących audycje.


I jeszcze argument dodatkowy, który ma dobić zwoleniczkę/ka równości.

13. Zabieganie o większą rów-ność jest uwłaczające dla ko-biet, bo dowodzi, że są gorsze i trzeba je sztucznie wspierać.

Możecie być pewni, że taka opinia, pojawia się prędzej czy później w dyskusji, zwłaszcza jeżeli dotkniecie tematu pozytywnej dyskryminacji czy akcji afirma-tywnej. Jest przewrotny, bo odwołuje się – na pozór – do równości płci. Można go usłyszeć także z ust wielu kobiet, które zrobiły karierę w mediach albo w polityce.

Była prezydent Łotwy Vaira Vīķe-Freiberga krytykuje np. parytety w biznesie jako „poniżające dla kobiet”. „Skutkują jedynie zatrudnianiem osób o niewy-starczających kompetencjach, ale o aktualnie promowanej płci”. Tworzenie uła-twień – kwot czy parytetów – może być przez „kobiety sukcesu” odbierane jako podważenie ich wyjątkowej pozycji i zmianę reguł gry, w której odniosły sukces. Takie wypowiedzi stanowią alibi dla wielu facetów, którzy nawet czują, że coś tu jest nie tak: „skoro same kobiety uważają, że nie są im potrzebne przywileje, to o co właściwie chodzi?”.

Teza o naruszonej godności kobiet, byłaby uzasadniona tylko, gdyby reguły owej gry były rzeczywiście równe dla kobiet i mężczyzn. Tymczasem, jak starałem się pokazać w całym tekście, reguły są nierówne. Bardzo nierówne. A jeśli tak, jeśli kobiety są w mediach dyskryminowane, to zabieganie o zmianę status quo nie tworzy nowych nierówności między płciami, lecz zmniejsza już istniejące.

Grzecznie czy niegrzecznie?Trzynaście powyższych twierdzeń – a na pewno nie są to wszystkie – tworzy spójny system przekonań i uprzedzeń, pasujący do wizji mediów nadmiernie upo-litycznionych, ugruntowany w stosunkach władzy, wpisany w szerszy kontekst męskich i kobiecych ról w życiu rodzinnym i zawodowym. Trudno liczyć na to,


że tak mocna konstrukcja ulegnie szybkiej zmianie, zwłaszcza, że w skali świata przeżywamy silną konserwatywną reakcję na liberalizację II połowy XX wieku – „backlash” opisywany już przez Susan Faludi w końcu zeszłego stulecia nasila się.

Oczywiście, można – i trzeba – wspomagać zmiany równościowe, tworząc i popu-laryzując listy ekspertek, prowadząc szkolenia dla dziennikarzy, podejmując per-swazję itp., ale nie daje to nadziei na szybką zmianę. Zmiany kulturowe postępują zbyt wolno, a kampanie prorównościowe odbijają się od stereotypów, jak groch od ściany. Przydałyby się działania bardziej spektakularne, więcej oburzenia, niezgody na ten genderowy absurd (np. przyznawanie antynagród za szczególnie wytrwały mizoginizm medialny).

Zmienić prawo? Przykład BBC – gdzie obowiązują rozbudowane regulacje prorównościowe oraz procedury kontroli – podpowiada inną drogę. Rok temu na konferencji organizo-wanej przez ówczesną ministrę ds. równego statusu Małgorzatę Fuszarę i KRRiTV zgłosiliśmy z Anną Dryjańską pomysł, by w ustawie o radiofonii i telewizji wprowa-dzić zapis prorównościowy.

Taka regulacja – pierwsza na świecie w skali ogólnokrajowej – byłaby realizacją zaleceń Komisji Europejskiej, by media „zwalczały strukturalnie wpojone ste-reotypowe wyobrażenia na temat kobiet i mężczyzn” a także wezwań europar-lamentu do „powołania krajowych organów nadzoru mediów ze specjalnymi eksperckimi jednostkami do spraw równości płci, których zadaniem będzie przyj-mowanie skarg, przyznawanie nagród za propagowanie równości płci, prowadze-nie badań na temat kobiet w mediach oraz systematyczna kontrola wizerunków płci w treściach medialnych”.

Pomysł jest prosty. Kontrolę nad polskimi mediami sprawuje Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która działa w oparciu o ustawę. I pilnuje, na przykład, by w radiach było 33 proc. piosenek po polsku (art. 15.1). Jeżeli można regulować rzecz tak błahą, z całym szacunkiem dla piosenek rzecz jasna, można chyba – zgodnie zresztą z duchem i literą ustawy – zadbać o równość. Zaproponowa-liśmy nawet taki oto konkretny zapis, używając nawet odpowiedniego języka (konsultowane z prawniczkami!).

„Wśród ekspertów/ek komentujących wydarzenia krajowe i zagraniczne w au-dycjach radiowych i programach telewizyjnych o charakterze informacyjno--publicystycznym o tematyce politycznej, gospodarczej, religijnej, kulturalnej, obyczajowej, sportowej itp., minimum 40 proc. osób biorących udział w danej audycji lub programie w charakterze eksperta/tki czy komentatora/ki w każ-dym kwartale stanowi każda z płci”.

Dopuściliśmy wspaniałomyślnie wyjątki od tej zasady np. gdy audycja czy program dotyczy spraw kobiecych albo antena jest specyficznie przeznaczo-na głównie dla odbiorców płci męskiej (np. kanał sportowy). Dalibyśmy też mediom ogólnoinformacyjnym trochę czasu na dojście do wymaganej kwoty. Powiedzmy, trzy lata.

Niech taka właśnie – prawno-techniczna – będzie puenta tego tekstu. Można tylko dodać, że autor też potrafi ocenić szanse na równościową nowelizację ustawy o radiofonii i telewizji za rządów obecnej koalicji.

* Salon Polityczny Trójki, Dziś wieczorem i Polityka przy kawie (TVP1), Graffiti (Polsat News), Gość Radia Zet, Kontrwywiad (RMF FM), Fakty po faktach, Jeden na jeden i Kropka nad i (TVN 24), Sygnały dnia (PR1), Gość Poranka (TVP Info), Poranek w radiu TOK FM (pierwsza godzina), Sedno sprawy (Radio Plus)

41

W Polsce wśród osób komentujących wydarzenia w głównych mediach jest tylko 13% kobiet.

Monitoring „Media bez kobiet”, marzec 2014–kwiecień 2015

ekspertki.org

W PUBLIKACJI WYKORZYSTANO GRAFIKI WYKONANE PRZEZ RZECZYOBRAZKOWE.PL

(STRONY 6, 15, 27, 41)

SKŁAD: UMREKATE

42

Szkolenie dla dziennikarzy i dziennikarek w ramach projektu „Głos kobiet się liczy” to próba zmiany standardu, jaki obowiązuje w polskich mediach. Najlepsze praktyki światowego dziennikarstwa wskazują, że media powinny być różnorodne. Szkolenie, które odbyło się w Gdańsku w Świetlicy Krytyki Politycznej w Trójmieście, to pakiet przydatnych narzędzi z obszaru dziennikarstwa, coachingu, psychologii mediów i socjologii, ale również okazja do integracji i wymiany doświadczeń w ramach środowiska dziennikarskie-go. Zajęcia prowadził zespół doświadczonych ekspertów i ekspertek w zakresie różnorodnych dyscyplin mających wpływ na wzrost kompetencji medialnych. Z uczestnikami i uczestniczkami pracowały i dyskutowali: prof. Ewa Graczyk, Magdalena Milewska, Agnieszka Michajłow, dr Anna Strzałkowska, Elżbieta Rutkowska, Barbara Borowiak oraz Mikołaj Chrzan. Cykl szkoleniowy służył dodatkowo promocji bazy Ekspertki.org zwiększającej udział kobiet w debacie publicznej. Częścią projektu poprzedzającą szkolenie była debata „Demokracja bez kobiet to połowa demokracji” współorganizowana przez Europejskie Centrum Solidarności 5 marca 2016. W debatę zaangażowani byli: Patrycja Medowska, prof. Ewa Graczyk, Henryka Krzywonos, Elżbieta Rutkow-ska, Agnieszka Lichnerowicz, Piotr Pacewicz, Aleksandra Kozłowska. W roli moderatorki wystąpiła Agnieszka Michajłow.

Krytyka Polityczna: Świetlica w Trójmieście

Nie podobają ci się #mediabezkobiet? Dołącz do bazy ekspertki.org i miej wpływ na kształt mediów w Polsce!

O R G A N I Z A T O R K I P R O J E K T U :

M A T R O N A T M E D I A L N Y :

F I N A N S O W A N I E : Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG









Narzędziownik - więcej kobiet w debacie publicznej!

Documents

Transcript of Narzędziownik - więcej kobiet w debacie publicznej!