Najlepsze praktyki w zakresie interwencji służących ......z pra cą jest za sa da „ze ra to le...
2
www.prima-ef.org Najlepsze praktyki w zakresie interwencji służących zwalczaniu przemocy i mobbingu w miejscu pracy Słowa kluczowe: przemoc, molestowanie, mobbing w miejscu pracy, interwencje, zarządzanie ryzykiem psychospołecznym Wstęp Ryzyko psychospołeczne związane z pracą dotyczy tych aspektów projektowania i zarządzania pracą, a także społecznego i organi- zacyjnego kontekstu pracy, które mogą spowodować urazy psycho- logiczne lub fizyczne. Ryzyko to zaliczane jest do najważniejszych współczesnych wyzwań w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia w pra- cy i wiąże się z takimi problemami miejsca pracy, jak stres, prze- moc, molestowanie i mobbing. Przemoc osób trzecich oznacza przemoc ze strony klientów, petentów, pacjentów i uczniów. O mob- bingu lub molestowaniu można mówić wtedy, gdy ktoś narażony jest w miejscu pracy na uporczywe negatywne, upokarzające, za- straszające lub wrogie zachowania. Według Czwartego Europej- skiego Sondażu Warunków Pracy (2007), w ciągu ostatnich 12 miesięcy 6% pracowników było narażonych na groźby i przemoc fizyczną, 4% na przemoc ze strony osób trzecich, a 5% na mobbing i/lub molestowanie w miejscu pracy. Największe ryzyko przemocy i mobbingu, a także groźby przemocy, występuje w sektorze zdro- wia, administracji publicznej oraz obronnym. Ryzyko wyższe od przeciętnego dotyczy też sektorów: transportu i komunikacji, ho- teli i restauracji oraz edukacji. Przemoc związana z pracą to istot- ne zagadnienie z dziedziny zdrowia i bezpieczeństwa pracy, ale także jest to istotny problem etyczny oraz problem dotyczący jako- ści obsługi klienta/pacjenta. W 2007 europejscy partnerzy społecz- ni zawarli porozumienie w sprawie zwalczania molestowania i przemocy w miejscu pracy. Cel Niniejsza karta wskazań podsumowuje kluczowe zasady najlep- szych praktyk – wyłonionych w ramach projektu PRIMA-EF – w za- kresie interwencji dotyczących zapobiegania i zarządzania przemocą osób trzecich (przemocą ze strony klientów) oraz mob- bingiem. Celem wskazań jest dostarczenie punktu odniesienia or- ganizacjom, partnerom społecznym oraz ekspertom, którzy chcieliby przeprowadzać takie interwencje w UE i innych krajach. Podejścia do zapobiegania mobbingowi i przemocy oraz zarządzania w tym zakresie Wśród podejść do zarządzania ryzykiem psychospołecznym wyróż- nia się często orientacje koncentrujące się: na organizacji, na za- daniu/stanowisku oraz na jednostce. Z drugiej strony dokonywane jest także rozróżnienie między etapami prewencji, tzn. pomiędzy interwencjami pierwszego-, drugiego- i trzeciego-rzędu. Interwencje pierwszego-rzędu mają charakter pro-aktywny i zmie- rzają do ograniczenia ryzyka pojawienia się mobbingu i przemocy w pracy. Obejmują na przykład politykę anty-mobbingową i plany działań w tym zakresie, rejestrację przypadków przemocy oraz pro- jektowanie psychospołecznego i fizycznego środowiska pracy, któ- re eliminowałoby ryzyko. Interwencje drugiego-rzędu (strategie re-aktywne, lecz przeprowadzane w porę) mają na celu zwiększe- nie możliwości jednostki lub przełamanie eskalacji przemocy. Pole- gają na przykład na szkoleniach, ankietowaniu personelu i rozwiązywaniu konfliktów/problemów. Interwencje trzeciego-rzę- du mają na celu ograniczanie i uzdrawianie z urazów spowodowa- nych przez mobbing i przemoc. Obejmują na przykład zawieranie porozumień zbiorowych, programy dla osób poszkodowanych, po- radnictwo i terapię. Najważniejsze aspekty interwencji w zakresie zapobiegania przemocy i mobbingowi w miejscu pracy oraz zarządzania w tym zakresie W ramach projektu PRIMA-EF przeprowadzono wywiady z eksper- tami z wielu krajów UE, by poznać najważniejsze aspekty skutecz- nych interwencji oraz dowiedzieć się jakie zagadnienia należy wziąć pod uwagę przy zwalczaniu mobbingu i przemocy w pracy. Zarówno mobbing, jak i przemoc ze strony osób trzecich są zjawi- skami wielowymiarowymi. Ich prewencja i zarządzanie w tym za- kresie wymaga kompleksowego podejścia uwzględniającego działania na poziomie jednostki, stanowiska, organizacji i społe- czeństwa. Priorytet powinny mieć działania zapobiegawcze. • Planowanie interwencji powinno bazowaċ na wiedzy – wspartej badaniami – o przyczynach mobbingu i przemocy oraz o nasila- jącym się charakterze tych zjawisk, a także na teorii naukowej. • Podstawę interwencji powinna stanowić właściwa analiza sytuacji lub ocena ryzyka. • Interwencje powinny być dostosowane do problemów i potrzeb (np. potrzeb w zakresie szkoleń) danej organizacji i danych osób. • Zasadnicze znaczenie ma zaangażowanie i wsparcie kierownic- twa odnośnie celów interwencji oraz jej wdrażania. • Osoby zaangażowane w interwencję powinny ponosić odpowie- dzialność za ten proces. Dobrymi partnerami we współpracy są służby BHP i związki zawodowe. • Należy opracować strategię oceny wdrożenia, która powinna być powiązana z celami interwencji oraz zidentyfikowanymi proble- mami. • Do oceny interwencji należy wykorzystać różnorodne metody (np. sondaże, wywiady lub dyskusje grupowe), w zależności od wiel- kości firmy i dostępnych środków. • Jakość i skuteczność procesu wdrożenia interwencji także powin- ny być systematycznie oceniane. Wskazania wynikające z najlepszych praktyk odnośnie mobbingu w pracy Świadomość występowanie mobbingu w pracy oraz jego rozpo- znawanie, a także wiedza i know-how na ten temat, różnią się po- między krajami UE oraz pomiędzy organizacjami w obrębie jednego kraju. PL 10 PRIMA-EF ISBN 978-83-7373-042-7 Podstawą zarządzania w zakresie przemocy związanej z pracą jest zasada „zera tolerancji” dla jakichkolwiek rodzajów przemocy fizycznej i psychicznej, zarówno z we- wnątrz, jak i z zewnątrz miejsca pracy. ciop_wskazania10:Layout 1 10.03.09 10:25 Strona 19
Transcript of Najlepsze praktyki w zakresie interwencji służących ......z pra cą jest za sa da „ze ra to le...
www.prima-ef.org
Najlepsze praktyki w zakresie interwencjisłużących zwalczaniu przemocy i mobbingu wmiejscu pracy Słowa kluczowe: przemoc, molestowanie, mobbing w miejscu pracy,interwencje, zarządzanie ryzykiem psychospołecznym
Wstęp
Ry zy ko psy cho spo łecz ne zwią za ne z pra cą do ty czy tych aspek tówpro jek to wa nia i za rzą dza nia pra cą, a tak że spo łecz ne go i or ga ni -za cyj ne go kon tek stu pra cy, któ re mo gą spo wo do wać ura zy psy cho -lo gicz ne lub fi zycz ne. Ry zy ko to za li cza ne jest do naj waż niej szychwspół cze snych wy zwań w za kre sie bez pie czeń stwa i zdro wia w pra -cy i wią że się z ta ki mi pro ble ma mi miej sca pra cy, jak stres, prze -moc, mo le sto wa nie i mob bing. Prze moc osób trze cich ozna czaprze moc ze stro ny klien tów, pe ten tów, pa cjen tów i uczniów. O mob -bin gu lub mo le sto wa niu moż na mó wić wte dy, gdy ktoś na ra żo nyjest w miej scu pra cy na upo rczy we ne ga tyw ne, upo ka rza ją ce, za -stra sza ją ce lub wro gie za cho wa nia. We dług Czwar te go Eu ro pej -skie go Son da żu Wa run ków Pra cy (2007), w cią gu ostat nich 12mie się cy 6% pra cow ni ków by ło na ra żo nych na groź by i prze mocfi zycz ną, 4% na prze moc ze stro ny osób trze cich, a 5% na mob bingi/lub mo le sto wa nie w miej scu pra cy. Naj więk sze ry zy ko prze mo cyi mob bin gu, a tak że groź by prze mo cy, wy stę pu je w sek to rze zdro -wia, ad mi ni stra cji pu blicz nej oraz obron nym. Ry zy ko wyż szeod prze cięt ne go do ty czy też sek to rów: trans por tu i ko mu ni ka cji, ho -te li i re stau ra cji oraz edu ka cji. Prze moc zwią za na z pra cą to istot -ne za gad nie nie z dzie dzi ny zdro wia i bez pie czeń stwa pra cy, aletak że jest to istot ny pro blem etycz ny oraz pro blem do ty czą cy ja ko -ści ob słu gi klien ta/pa cjen ta. W 2007 eu ro pej scy part ne rzy spo łecz -ni za war li po ro zu mie nie w spra wie zwal cza nia mo le sto wa niai prze mo cy w miej scu pra cy.
Cel
Ni niej sza kar ta wska zań pod su mo wu je klu czo we za sa dy naj lep -szych prak tyk – wy ło nio nych w ra mach pro jek tu PRI MA -EF – w za -kre sie in ter wen cji do ty czą cych za po bie ga nia i za rzą dza niaprze mo cą osób trze cich (prze mo cą ze stro ny klien tów) oraz mob -bin giem. Ce lem wska zań jest do star cze nie punk tu od nie sie nia or -ga ni za cjom, part ne rom spo łecz nym oraz eks per tom, któ rzychcie li by prze pro wa dzać ta kie in ter wen cje w UE i in nych kra jach.
Po dej ścia do za po bie ga nia mob bin go wi i prze mo cyoraz za rzą dza nia w tym za kre sie
Wśród po dejść do za rzą dza nia ry zy kiem psy cho spo łecz nym wy róż -nia się czę sto orien ta cje kon cen tru ją ce się: na or ga ni za cji, na za -da niu/sta no wi sku oraz na jed no st ce. Z dru giej stro ny do ko ny wa nejest tak że roz róż nie nie mię dzy eta pa mi pre wen cji, tzn. po mię dzyin ter wen cja mi pierw sze go -, dru gie go - i trze cie go -rzę du.
In ter wen cje pierw sze go -rzę du ma ją cha rak ter pro -ak tyw ny i zmie -rza ją do ogra ni cze nia ry zy ka po ja wie nia się mob bin gu i prze mo cyw pra cy. Obej mu ją na przy kład po li ty kę an ty -mob bin go wą i pla nydzia łań w tym za kre sie, re je stra cję przy pad ków prze mo cy oraz pro -jek to wa nie psy cho spo łecz ne go i fi zycz ne go śro do wi ska pra cy, któ -re eli mi no wa ło by ry zy ko. In ter wen cje dru gie go -rzę du (stra te giere -ak tyw ne, lecz prze pro wa dza ne w po rę) ma ją na ce lu zwięk sze -nie moż li wo ści jed nost ki lub prze ła ma nie eska la cji prze mo cy. Po le -ga ją na przy kład na szko le niach, an kie to wa niu per so ne lu
i roz wią zy wa niu kon flik tów/problemów. In ter wen cje trze cie go -rzę -du ma ją na ce lu ogra ni cza nie i uzdra wia nie z ura zów spo wo do wa -nych przez mob bing i prze moc. Obej mu ją na przy kład za wie ra niepo ro zu mień zbio ro wych, pro gra my dla osób po szko do wa nych, po -rad nic two i te ra pię.
Naj waż niej sze aspek ty in ter wen cji w za kre sie za po bie ga nia prze mo cy i mob bin go wi w miej scu pra cy oraz za rzą dza nia w tym za kre sie
W ra mach pro jek tu PRI MA -EF prze pro wa dzo no wy wia dy z eks per -ta mi z wie lu kra jów UE, by po znać naj waż niej sze aspek ty sku tecz -nych in ter wen cji oraz do wie dzieć się ja kie za gad nie nia na le ży wziąćpod uwa gę przy zwal cza niu mob bin gu i prze mo cy w pra cy.
Za rów no mob bing, jak i prze moc ze stro ny osób trze cich są zja wi -ska mi wie lo wy mia ro wy mi. Ich pre wen cja i za rzą dza nie w tym za -kre sie wy ma ga kom plek so we go po dej ścia uwzględ nia ją ce godzia ła nia na po zio mie jed nost ki, sta no wi ska, or ga ni za cji i spo łe -czeń stwa. Prio ry tet po win ny mieć dzia ła nia za po bie gaw cze.
• Pla no wa nie in ter wen cji po win no ba zo waċ na wie dzy – wspar tejba da nia mi – o przy czy nach mob bin gu i prze mo cy oraz o na si la -ją cym się cha rak te rze tych zja wisk, a tak że na teo rii na uko wej.
• Pod sta wę in ter wen cji po win na sta no wić wła ści wa ana li za sy tu acjilub oce na ry zy ka.
• In ter wen cje po win ny być do sto so wa ne do pro ble mów i po trzeb(np. po trzeb w za kre sie szko leń) da nej or ga ni za cji i da nych osób.
• Za sad ni cze zna cze nie ma za an ga żo wa nie i wspar cie kie row nic -twa od no śnie ce lów in ter wen cji oraz jej wdra ża nia.
• Oso by za an ga żo wa ne w in ter wen cję po win ny po no sić od po wie -dzial ność za ten pro ces. Do bry mi part ne ra mi we współ pra cy sąsłuż by BHP i związ ki za wo do we.
• Na le ży opra co wać stra te gię oce ny wdro że nia, któ ra po win na byćpo wią za na z ce la mi in ter wen cji oraz zi den ty fi ko wa ny mi pro ble -ma mi.
• Do oce ny in ter wen cji na le ży wy ko rzy stać róż no rod ne me to dy (np.son da że, wy wia dy lub dys ku sje gru po we), w za leż no ści od wiel -ko ści fir my i do stęp nych środ ków.
• Ja kość i sku tecz ność pro ce su wdro że nia in ter wen cji tak że po win -ny być sys te ma tycz nie oce nia ne.
Wska za nia wy ni ka ją ce z naj lep szych prak tyk od no śnie mob bin gu w pra cy
Świa do mość wy stę po wa nie mob bin gu w pra cy oraz je go roz po -zna wa nie, a tak że wie dza i know -how na ten te mat, róż nią się po -mię dzy kra ja mi UE oraz po mię dzy or ga ni za cja mi w ob rę biejed ne go kra ju.
PL 10 PRIMA-EF ISBN 978-83-7373-042-7
Pod sta wą za rzą dza nia w za kre sie prze mo cy zwią za nejz pra cą jest za sa da „ze ra to le ran cji” dla ja kich kol wiek ro dza jów prze mo cy fi zycz nej i psy chicz nej, za rów no z we -wnątrz, jak i z ze wnątrz miej sca pra cy.
ciop_wskazania10:Layout 1 10.03.09 10:25 Strona 19
© 2008 Prima-ef Consortium
• Na le ży pro mo wać świa do mość i umie jęt ność roz po zna wa niamob bin gu. Gdy są one nie do sta tecz ne mo że po ja wić się opórpra cow ni ków wo bec in ter wen cji. Tyl ko in ter wen cje, na któ re pra -cow ni cy są go to wi ma ją szan se suk ce su.
• Mob bing w pra cy na le ży wi dzieć ja ko pro blem śro do wi ska pra -cy. Pre wen cja i ogra ni cza nie zja wi ska po win no kon cen tro waćsię na re du ko wa niu ry zy ka mob bin gu tkwią ce go w śro do wi skupra cy, na zwra ca niu uwa gi na psy cho spo łecz ne śro do wi sko, at -mos fe rę w miej scu pra cy, kul tu rę or ga ni za cyj ną i styl przy wódz -twa. Ini cja ty wy skon cen tro wa ne na oso bo wo ści ra czej nie sąsku tecz ne.
• W or ga ni za cji po win na być wy pra co wa na po li ty ka an ty -mob bin -go wa oraz za sa dy po stę po wa nia uję te w ja sne i moż li we do wy -ko na nia pro ce du ry. Słu żą one wspie ra niu za rzą dza niapro ble ma mi mob bin gu.
• Me ne dże ro wie po win ni być szko le ni w za kre sie od po wie dzial ne -go i zgod ne go z pra wem po stę po wa nia w sy tu acjach mob bin gu.
• Ko niecz ne jest roz wi ja nie umie jęt no ści me ne dże rów i pra cow ni -ków oraz spraw no ści or ga ni za cji w zwal cza niu mob bin gu w miej -scu pra cy.
• Kon sul tan ci ze wnętrz ni za an ga żo wa ni w in ter wen cje do ty czą cemob bin gu po win ni za cho wać neu tral ną i bez stron ną po sta wę.
Wska za nia wy ni ka ją ce z naj lep szych prak tyk od no śnie prze mo cy osób trze cich w pra cy
• Wszyst kie miej sca pra cy o du żym ry zy ku prze mo cy ze stro ny osóbtrze cich po win ny mieć wy pra co wa ne ko dek sy po stę po wa nia, wy -tycz ne i pla ny kry zy so we, w ce lu pre wen cji prze mo cy i za rzą dza -nia w tym za kre sie.
• Wszy scy pra cow ni cy po win ni być prze szko le ni, by mo gli po ra dzićso bie w przy pad ku prze mo cy.
• Sys te ma tycz na re je stra cja i ana li za in cy den tów prze mo cy sta no -wi pod sta wę pre wen cji. Sys tem re je stra cji po wi nien obej mo waćtak że prze moc psy chicz ną.
• Oce na ry zy ka po win na obej mo wać np. or ga ni za cję śro do wi skapra cy, wy po sa że nie z za kre su bez pie czeń stwa, pla ny ka dro we,prak ty ki pra cy, wy tycz ne i szko le nia.
• W róż nych sek to rach/za wo dach (np. po li cji, opie ce nad oso ba -mi z de men cją) po win no się sto so wać róż ne me to dy in ter wen cji.
• Po win no się rów nież szko lić in te re san tów i klien tów, by ich za cho -wa nia nie za wie ra ły gróźb i prze mo cy.
Mob bing i prze moc w miej scu pra cy wzbu dza ją po czu cie wsty dui wi ny. Ich zwal cza nie wy ma ga at mos fe ry po zba wio nej ob wi nia nia.
Wnio ski: głów ne czyn ni ki de cy du ją ce o po wo dze niu
Or ga ni za cje i eks per ci prze pro wa dza ją cy in ter wen cje do ty czą cepre wen cji i za rzą dza nia w za kre sie mob bin gu i prze mo cy, po win nipa mię tać o na stę pu ją cych kwe stiach, któ re przy czy nia ją się do po -wo dze nia i sku tecz no ści in ter wen cji.
Go to wość or ga ni za cji do zmian
Go to wość or ga ni za cji do zmian, jak rów nież opór wo bec zmian,ma ją wpływ na sku tecz ność i po wo dze nie in ter wen cji. Dla te go teżjest waż ne, by od sa me go po cząt ku pod trzy my wać za an ga żo wa -nie or ga ni za cji i jej wspar cie dla in ter wen cji.
Re ali stycz na stra te gia in ter wen cji
Stra te gia in ter wen cji po win na uwzględ niać dą że nie do roz wią zań,któ re moż li we są do osią gnię cia i sta rać się re ali zo wać je w co -dzien nej dzia łal no ści biz ne so wej. Da je to lep sze gwa ran cje po myśl -ne go wdro że nia in ter wen cji i jej sku tecz no ści.
Kom plek so wa stra te gia in ter wen cji
By sku tecz nie za po bie gać prze mo cy i mob bin go wi, in ter wen cje po -win ny mieć cha rak ter kom plek so wy i obej mo wać wszyst kie trzy po -zio my in ter wen cji, tj. pre wen cje pierw sze go -, dru gie go– i trze cie go -rzę du.
Wspie ra nie cią głe go do sko na le nia
Wy sił ki zmie rza ją ce do ogra ni cze nia ry zy ka psy cho spo łecz ne gooraz prze mo cy i mob bin gu w pra cy nie po win ny mieć cha rak te rujed no ra zo wych dzia łań, lecz po win ny być włą czo ne w tok co dzien -nej dzia łal no ści biz ne so wej. Dzię ki te mu za pew nio na bę dzie cią -głość pro ce su po pra wy psy cho spo łecz ne go śro do wi ska pra cy.
Wię cej in for ma cji
www.pri ma -ef.org LE KA, S., COX, T. (red). The Eu ro pe an Fra me work for Psy cho so cial RiskMa na ge ment: PRI MA -EF. I -WHO Pu bli ca tions, Not tin gham, 2008. LE KA, S., COX, T. (red). PRI MA -EF: Gu idan ce on the Eu ro pe an Fra me -work for Psy cho so cial Risk Ma na ge ment. WHO, Ge ne wa, 2008. Do -stęp ne: www.pri ma -ef.org [pol ska wer sja: Za rzą dza nie ry zy kiempsy cho spo łecz nym – ra mo we po dej ście eu ro pej skie. Wska za nia dla pra -co daw ców i re pre zen tan tów pra cow ni ków. CIOP -PIB, War sza wa, 2009].CHAP PELL, D., DI MAR TI NO, V. Vio len ce at work. In ter na tio nal La -bo ur Of fi ce, 2006. EU RO PE AN AGEN CY FOR SA FE TY AND HE ALTH AT WORK: FACT SHE ET ON BUL LY ING AT WORK: http://osha.eu ro -pa.eu/en/pu bli ca tions/fact she ets/23/view EU RO PE AN AGEN CY FOR SA FE TY AND HE ALTH AT WORK: FACT SHE ET ON VIO LEN CE AT WORK: http://osha.eu ro -pa.eu/en/pu bli ca tions/fact she ets/24/view EU RO PE AN FO UN DA TION FOR THE IM PRO VMENT OF LI VING ANDWOR KING CON DI TIONS. Fo urth Eu ro pe an Wor king Con di tions Su rvey.Lu xem burg: Of fi ce for Of fi cial Pu bli ca tions of the Eu ro pe an Com mu ni -ties, 2007. Do stęp ne: http://www.eu ro fo und.eu ro pa.eu/ew co/su -rveys/in dex.htmFRA ME WORK AGRE EMENT ON HA RAS SMENT AND VIO LEN CE ATWORK: http://ec.eu ro pa.eu/em ploy ment_so cial/news/2007/apr/ha -ras sment_vio len ce_at_work_en.pdf [pol ska wer sja: Au to no micz ne po -ro zu mie nie ra mo we do ty czą ce nę ka nia i prze mo cy w pra cy:http://www.so li dar nosc.org.pl/zagr/inf/2007/zagr%20_11.pdf]
Kon takt
Dr Ma arit Var tia, Fin nish In sti tu te of Oc cu pa tio nal He alth, To pe liuk sen ka tu 41 a A, FIN -00250 Hel sin ki, Fin landTel. +38 30 4742790Fax +38 30 4742552 E -ma il ma arit.var [email protected]
ciop_wskazania10:Layout 1 10.03.09 10:25 Strona 20
