Nadciśnienie dla bystrzaków - Helionpdf.helion.pl/nadcby/nadcby-3.pdf · 2008. 12. 4. ·...

24
Nadciśnienie dla bystrzaków Autor: Alan L. Rubin T³umaczenie: Izabela Szybilska-Fiedorowicz ISBN: 978-83-246-1854-5 Tytu³ orygina³u: High Blood Pressure for Dummies Format: 180x235, stron: 360 Dowiedz siê wiêcej, a poczujesz siê lepiej Twoja podrêczna apteczka w domowej biblioteczce Nadciœnienie têtnicze (³ac. hypertonia arterialis) zwane jest tak¿e epidemi¹ XXI wieku. To przewlek³a choroba uk³adu kr¹¿enia, charakteryzuj¹ca siê trwale podwy¿szonym ciœnieniem krwi (ponad poziom 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie rozkurczu serca). Mo¿na j¹ zauwa¿yæ podczas rutynowych badañ i kilkukrotnego pomiaru ciœnienia, jednak zdiagnozowana zbyt póŸno mo¿e spowodowaæ powa¿ne uszkodzenia organizmu. Najnowsze badania podaj¹, ¿e na nadciœnienie têtnicze cierpi prawie 8,5 miliona (czyli blisko 1/3) doros³ych Polaków, a 30% osób, u których obserwuje siê tzw. ciœnienie wysokie prawid³owe, znajduje siê w grupie ryzyka. U oko³o 90% pacjentów nadciœnienie ma charakter samoistny, co znaczy, ¿e nie uda³o siê jeszcze ustaliæ jego przyczyny. Nadciœnienie mo¿e byæ odpowiedzialne za Twoje problemy z sercem, bóle i zawroty g³owy, dusznoœæ, pobudzenie lub zmêczenie i sennoœæ. Niestety, mo¿e byæ tak¿e chorob¹ prowadz¹c¹ do zawa³u, udaru, a nawet œmierci. Nie pozwól na to! Kartka po kartce odzyskuj zdrowie i dobre samopoczucie: • SprawdŸ, czy znajdujesz siê w grupie ryzyka zagro¿onej nadciœnieniem. • Poznaj najczêstsze czynniki wywo³uj¹ce tê chorobê. • Naucz siê prawid³owo mierzyæ ciœnienie sobie i Twoim bliskim. • Skorzystaj z zawartych tu rad i zacznij prowadziæ higieniczny tryb ¿ycia. • Dowiedz siê wiêcej na temat nadciœnienia u kobiet, dzieci i osób starszych. Dodatek specjalny: Pomocne dane odnoœnie polskich organizacji, które wespr¹ Ciê w walce z nadciœnieniem

Transcript of Nadciśnienie dla bystrzaków - Helionpdf.helion.pl/nadcby/nadcby-3.pdf · 2008. 12. 4. ·...

  • Nadciśnienie dla bystrzaków

    Autor: Alan L. RubinT³umaczenie: Izabela Szybilska-FiedorowiczISBN: 978-83-246-1854-5Tytu³ orygina³u: High Blood Pressure for DummiesFormat: 180x235, stron: 360

    Dowiedz siê wiêcej, a poczujesz siê lepiejTwoja podrêczna apteczka w domowej biblioteczce

    Nadciœnienie têtnicze (³ac. hypertonia arterialis) zwane jest tak¿e epidemi¹ XXI wieku. To przewlek³a choroba uk³adu kr¹¿enia, charakteryzuj¹ca siê trwale podwy¿szonym ciœnieniem krwi (ponad poziom 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie rozkurczu serca). Mo¿na j¹ zauwa¿yæ podczas rutynowych badañ i kilkukrotnego pomiaru ciœnienia, jednak zdiagnozowana zbyt póŸno mo¿e spowodowaæ powa¿ne uszkodzenia organizmu.

    Najnowsze badania podaj¹, ¿e na nadciœnienie têtnicze cierpi prawie 8,5 miliona(czyli blisko 1/3) doros³ych Polaków, a 30% osób, u których obserwuje siê tzw. ciœnienie wysokie prawid³owe, znajduje siê w grupie ryzyka. U oko³o 90% pacjentów nadciœnienie ma charakter samoistny, co znaczy, ¿e nie uda³o siê jeszcze ustaliæ jego przyczyny. Nadciœnienie mo¿e byæ odpowiedzialne za Twoje problemy z sercem, bólei zawroty g³owy, dusznoœæ, pobudzenie lub zmêczenie i sennoœæ. Niestety, mo¿e byæ tak¿e chorob¹ prowadz¹c¹ do zawa³u, udaru, a nawet œmierci. Nie pozwól na to!Kartka po kartce odzyskuj zdrowie i dobre samopoczucie:

    • SprawdŸ, czy znajdujesz siê w grupie ryzyka zagro¿onej nadciœnieniem.• Poznaj najczêstsze czynniki wywo³uj¹ce tê chorobê.• Naucz siê prawid³owo mierzyæ ciœnienie sobie i Twoim bliskim.• Skorzystaj z zawartych tu rad i zacznij prowadziæ higieniczny tryb ¿ycia.• Dowiedz siê wiêcej na temat nadciœnienia u kobiet, dzieci i osób starszych.

    Dodatek specjalny:Pomocne dane odnoœnie polskich organizacji, które wespr¹ Ciê w walce z nadciœnieniem

    http://septem.pl/ksiazki/nadcby.htmhttp://www.septem.pl/ksiazki/nadcby.htmhttp://septem.pl/zakupy/add.cgi?id=nadcby

  • Spis tre�ciO autorze .......................................................................................................................... 13

    Podzi�kowania od autora ................................................................................................. 15

    Wst�p .............................................................................................................................. 17O ksi��ce ................................................................................................................................ 19Konwencje zastosowane w ksi��ce ....................................................................................... 19Czego nie czyta� .................................................................................................................... 20Naiwne za�o�enia .................................................................................................................. 20Jak podzielona jest ksi��ka .................................................................................................... 20

    Cz��� I: Czym jest nadci�nienie? ..................................................................................... 21Cz��� II: Medyczne nast�pstwa nadci�nienia .................................................................. 21Cz��� III: Leczenie (albo profilaktyka) nadci�nienia t�tniczego .................................... 21Cz��� IV: Grupy wymagaj�ce szczególnej opieki ........................................................... 21Cz��� V: Dekalogi ............................................................................................................. 22Dodatek ............................................................................................................................ 22

    Ikony wykorzystane w ksi��ce .............................................................................................. 22Co dalej .................................................................................................................................. 23

    Cz��� I: Czym jest nadci�nienie? ................................25Rozdzia� 1: Nadci�nienie t�tnicze. Podstawowe informacje ............................................ 27

    Jak funkcjonuje uk�ad kr��enia ............................................................................................ 28Mierzenie ci�nienia i odczytywanie wyników ..................................................................... 29Czynniki zwi�kszaj�ce ryzyko wyst�pienia nadci�nienia .................................................... 29Nast�pstwa nadci�nienia ....................................................................................................... 31Obni�anie ci�nienia za pomoc� ró�nych kuracji ................................................................. 32Ochrona dzieci, kobiet w ci��y i osób starszych ................................................................. 32By� na czasie .......................................................................................................................... 33

    Rozdzia� 2: Diagnozowanie nadci�nienia .......................................................................... 35Podstawowe informacje o ci�nieniomierzu ....................................................................... 35Prawid�owy pomiar ci�nienia krwi ....................................................................................... 37Jak unikn�� niedok�adnego odczytu .................................................................................... 40

    Unikanie k�opotów ze sprz�tem ...................................................................................... 40Unikanie z�ego podej�cia do pomiaru ci�nienia i trudno�ci ze strony pacjenta ............ 41

  • 6 Nadci�nienie dla bystrzaków

    Odczytywanie wyników ........................................................................................................ 41Co �wiadczy o nadci�nieniu? ............................................................................................ 42Klasyfikacja ci�nienia t�tniczego u osób doros�ych ......................................................... 42

    Nadmierne obni�enie ci�nienia ............................................................................................ 44Syndrom bia�ego fartucha i inne przyczyny waha� ci�nienia ............................................. 45Mierzenie ci�nienia w domu ................................................................................................ 47Ambulatoryjne monitorowanie ci�nienia krwi .................................................................... 48Prawid�owa ocena stanu zdrowia ......................................................................................... 49

    Wywiad medyczny ............................................................................................................ 49Ocena badania lekarskiego ................................................................................................ 50Badania laboratoryjne ........................................................................................................ 51

    Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? ................................................................53Na co nie masz wp�ywu ........................................................................................................ 54

    Globalny obraz nadci�nienia ............................................................................................. 54Wp�yw genów .................................................................................................................... 55Wp�yw pochodzenia .......................................................................................................... 57Wp�yw p�ci ......................................................................................................................... 60Ci�nienie a wiek ................................................................................................................ 61

    Zapobieganie nadci�nieniu za pomoc� zmian trybu �ycia .................................................. 62Obni�anie napi�cia ............................................................................................................ 63Kontrolowanie wagi .......................................................................................................... 64Mniej soli ........................................................................................................................... 66Eliminacja palenia i nadmiernego spo�ycia alkoholu ...................................................... 67

    Rozdzia� 4: Wtórne nadci�nienie t�tnicze .........................................................................69Wczesne wykrywanie wtórnego nadci�nienia t�tniczego .................................................... 70Rola nerek we wtórnym nadci�nieniu t�tniczym ................................................................ 71

    Uszkodzenie tkanki nerek ................................................................................................ 71Zw��enie t�tnic nerkowych .............................................................................................. 74

    Nowotwory wydzielaj�ce hormony i podnosz�ce ci�nienie krwi ...................................... 76Nowotwór produkuj�cy epinefryn� ................................................................................. 77Nowotwór produkuj�cy aldosteron ................................................................................. 80Zespó� Cushinga ............................................................................................................... 84

    Choroba genetyczna jako przyczyna nadci�nienia t�tniczego ................................................ 87Inne przyczyny wtórnego nadci�nienia t�tniczego .............................................................. 88

    Zw��enie cie�ni aorty ........................................................................................................ 88Za du�o lub za ma�o hormonów tarczycy ....................................................................... 89Akromegalia ....................................................................................................................... 89Bezdech senny ................................................................................................................... 90Guz mózgu ........................................................................................................................ 91Oparzenia ........................................................................................................................... 91

  • Spis tre�ci 7

    Cz��� II: Medyczne nast�pstwa nadci�nienia ..............93Rozdzia� 5: Jak chroni� swoje serce? .............................................................................. 95

    Pompa o du�ej mocy ............................................................................................................. 96Niedokrwienie mi��nia sercowego ...................................................................................... 97

    Badanie mia�d�ycy t�tnic (arteriosklerozy) ..................................................................... 98Stabilny ból serca .............................................................................................................. 99Leczenie zawa�u mi��nia sercowego .............................................................................. 106

    Rozwój niewydolno�ci serca ............................................................................................... 108Sygna�y ostrzegawcze ...................................................................................................... 108Czego szuka lekarz? ........................................................................................................ 109Leczenie niewydolno�ci serca ......................................................................................... 111

    Unikanie czynników ryzyka ............................................................................................... 111Kontrola nad cholesterolem ........................................................................................... 112Ograniczanie palenia ....................................................................................................... 112Cukrzyca pod kontrol� ................................................................................................... 113Intensyfikacja aktywno�ci fizycznej ............................................................................... 114

    Rozdzia� 6: Jak zadba� o nerki? ...................................................................................... 115Rola nerek ............................................................................................................................ 116

    Funkcja filtrowania ......................................................................................................... 117Inne funkcje nerek .......................................................................................................... 119

    Uszkodzenie nerek ............................................................................................................. 120Z�o�liwe nadci�nienie t�tnicze ........................................................................................... 122Schy�kowa niewydolno�� nerek ......................................................................................... 124

    Dializa, która ratuje �ycie ............................................................................................... 126Przeszczep nerki .............................................................................................................. 131

    Rozdzia� 7: Jak zabezpieczy� swój mózg? ....................................................................... 135Przyczyny udaru mózgu ..................................................................................................... 136

    Mia�d�yca t�tnic (arterioskleroza) ................................................................................. 137Zator naczy� mózgowych (udar niedokrwienny) ......................................................... 138Wylew krwi do mózgu (udar krwotoczny) ...................................................................... 138

    Unikanie udaru przez obni�enie ci�nienia ....................................................................... 139Przegl�d innych czynników sprzyjaj�cych udarowi mózgu ............................................. 139

    Z tym nie wygrasz — czynniki niekontrolowane ......................................................... 140Nad tym masz w�adz� — czynniki kontrolowane ........................................................ 140Dokonaj cudów za pomoc� leków zapobiegawczych ................................................... 142

    Dzia�aj szybko, gdy zauwa�ysz objawy udaru ................................................................... 143Monitorowanie czynno�ci mózgu ...................................................................................... 144Rozmaite metody leczenia udaru mózgu ............................................................................. 146Rehabilitacja ........................................................................................................................ 148

    Odzyskiwanie zdolno�ci ruchu po udarze .................................................................... 148Mo�liwo�ci rehabilitacji .................................................................................................. 149Osoby odpowiedzialne za rehabilitacj� .......................................................................... 149Jak znale� pomoc po udarze mózgu? ........................................................................... 151

  • 8 Nadci�nienie dla bystrzaków

    Cz��� III: Leczenie (albo profilaktyka)nadci�nienia t�tniczego ........................... 153

    Rozdzia� 8: Opracowanie udanego programu leczenia ....................................................155Realizacja za�o�e� leczenia .................................................................................................. 156Modyfikacje trybu �ycia ...................................................................................................... 159

    Zmiana trybu �ycia na lepsze .......................................................................................... 159Jak obni�y� ci�nienie �miechem? ................................................................................... 161

    Rozdzia� 9: Dieta obni�aj�ca ci�nienie ............................................................................165Obni�anie ci�nienia za pomoc� diety DASH .................................................................... 165

    Jak powsta�a dieta DASH? .............................................................................................. 166Dowody na warto�� diety DASH ................................................................................... 167Rozpocz�cie programu ................................................................................................... 169Ograniczanie spo�ycia soli w czasie stosowania diety DASH ...................................... 173

    Utrata na wadze w celu obni�enia ci�nienia ...................................................................... 174Obliczanie wagi idealnej ................................................................................................. 174Ustalanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego .................................................... 175Dostosowanie diety DASH ............................................................................................ 177

    Inne diety ............................................................................................................................. 178Pomoc zewn�trzna .............................................................................................................. 180

    Rozdzia� 10: Dieta bez soli ..............................................................................................183Zwi�zek mi�dzy sol� a nadci�nieniem ............................................................................... 184Dowody na istnienie zwi�zku mi�dzy sol� a nadci�nieniem ............................................ 185

    Wczesne eksperymenty ................................................................................................... 185Wp�yw chloru na ci�nienie krwi ..................................................................................... 186Najnowsze badania ......................................................................................................... 187

    Czy jeste� wra�liwy na sól? ................................................................................................. 188Zmniejszenie spo�ycia soli .................................................................................................. 189

    Kupowanie produktów ubogich w sól ........................................................................... 190Unikanie pokarmów bogatych w sól ............................................................................. 191Dieta niskosolna .............................................................................................................. 191

    Rozdzia� 11: Unikanie tytoniu, alkoholu i kofeiny ............................................................193Nie igraj z ogniem. Tyto� i nadci�nienie t�tnicze ............................................................. 194

    Zasi�g problemu .............................................................................................................. 195Jedn� nog� w grobie ........................................................................................................ 196Zwalczanie biernego palenia ........................................................................................... 197Nie b�d ciemny jak tabaka w rogu ............................................................................... 197Zrywanie z na�ogiem. Same plusy, �adnych minusów ................................................. 198Jak sko�czy� z na�ogiem? ................................................................................................ 199Korzystanie z dost�pnej pomocy .................................................................................... 203

  • Spis tre�ci 9

    Zwi�zek alkoholu z nadci�nieniem t�tniczym .................................................................. 204Objawy choroby alkoholowej ........................................................................................ 204Zobacz, kto pije ............................................................................................................... 206Medyczne skutki picia alkoholu ..................................................................................... 206Terapia ............................................................................................................................. 207Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 212

    Kofeinowa euforia ............................................................................................................... 212Kiedy za du�o jest niezdrowo? ....................................................................................... 213Wp�yw kofeiny na zdrowie ............................................................................................. 214Korzy�ci z rezygnacji z kofeiny ...................................................................................... 215Unikanie kawy, czekolady i napojów gazowanych ....................................................... 215Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 216

    Rozdzia� 12: Obni�anie ci�nienia krwi za pomoc� �wicze� fizycznych ............................ 217Korzy�ci p�yn�ce z aktywno�ci fizycznej ........................................................................... 218Przygotowanie si� do �wicze� ............................................................................................ 218

    Sprawdzanie kondycji fizycznej ..................................................................................... 219Dobór �wicze� ................................................................................................................ 220Odpowiedni sprz�t ......................................................................................................... 222

    Odpowiednie nat��enie �wicze� ....................................................................................... 223

    wiczenia na schudni�cie ................................................................................................... 224

    wiczenia si�owe ................................................................................................................. 226

    wiczenia na górn� cz��� cia�a ....................................................................................... 227

    wiczenia wzmacniaj�ce nogi ........................................................................................ 228

    Obni�anie ci�nienia za pomoc� metod alternatywnych .................................................... 229Joga ................................................................................................................................... 229Medytacja ........................................................................................................................ 230Hipnoza ........................................................................................................................... 231Biologiczne sprz��enie zwrotne ..................................................................................... 231

    Rozdzia� 13: Terapia lekowa ........................................................................................... 233Charakterystyka leków ........................................................................................................ 235

    Jak skutecznie dzia�a lek? ................................................................................................ 235Jak bardzo mo�e obni�y� ci�nienie w porównaniu z innymi lekami? ......................... 235Czy leki w tym samym stopniu obni�aj�ce ci�nienie krwi

    w identyczny sposób wp�ywaj� na prawdopodobie�stwo choroby i �mierci? ........ 236Klasy leków .......................................................................................................................... 236Leki moczop�dne ................................................................................................................ 237

    Tiazydowe albo tiazydopodobne leki moczop�dne ...................................................... 238P�tlowe leki moczop�dne ............................................................................................... 239Leki moczop�dne oszcz�dzaj�ce potas ........................................................................... 240Antagoni�ci aldosteronu ................................................................................................. 240Kombinacje �rodków moczop�dnych ............................................................................ 241

  • 10 Nadci�nienie dla bystrzaków

    Leki oddzia�uj�ce na uk�ad nerwowy ................................................................................. 241Metyldopa ........................................................................................................................ 241Klonidyna ......................................................................................................................... 242Blokery receptora beta-adrenergicznego ....................................................................... 243Antagoni�ci receptora adrenergicznego alfa 1 ................................................................ 245

    Wazodilatory ........................................................................................................................ 246Hydralazyna ..................................................................................................................... 246

    �rodki blokuj�ce kana� wapniowy ...................................................................................... 247Inhibitory konwertazy angiotensyny .................................................................................. 249Blokery receptora angiotensyny II ...................................................................................... 251Wybór leku ........................................................................................................................... 252

    Leczenie nadci�nienia bez powik�a� .............................................................................. 252Leczenie nadci�nienia z powik�aniami ........................................................................... 253Gdy zawiedzie lek pierwszego wyboru… ...................................................................... 254Jak pami�ta� o braniu leków? ......................................................................................... 255

    Dzia�ania niepo��dane ......................................................................................................... 255Identyfikacja nazw handlowych .......................................................................................... 258

    Cz��� IV: Grupy wymagaj�ce szczególnej opieki ....... 259Rozdzia� 14: Osoby starsze ..............................................................................................261

    Ocena sprawno�ci umys�owej ............................................................................................ 262Ocena ci�nienia krwi ........................................................................................................... 263

    Pierwotne nadci�nienie t�tnicze ..................................................................................... 263Wtórne nadci�nienie t�tnicze .......................................................................................... 265Leki podnosz�ce ci�nienie krwi u osób starszych .......................................................... 265

    W�a�ciwe od�ywianie si� w celu obni�enia ci�nienia ........................................................ 267Kontrola diety .................................................................................................................. 267Dieta DASH .................................................................................................................... 268Redukcja spo�ycia soli ..................................................................................................... 268

    Zmiana trybu �ycia w celu obni�enia ci�nienia ................................................................. 269Stosowanie leków na obni�enie ci�nienia .......................................................................... 271

    Podstawowa terapia lekowa — tiazydowe �rodki moczop�dne .................................... 272Druga mo�liwo�� — beta-blokery ................................................................................. 273Trzecia mo�liwo�� ........................................................................................................... 273Sytuacje wyj�tkowe ......................................................................................................... 274

    Niebezpieczne spadki ci�nienia .......................................................................................... 274

    Rozdzia� 15: Nadci�nienie t�tnicze u dzieci ....................................................................277Prawid�owy pomiar ci�nienia krwi ..................................................................................... 278

    USG dopplerowskie i ma�e r�czki .................................................................................. 278Wybór w�a�ciwego rozmiaru mankietu ......................................................................... 279Odpowiednia technika .................................................................................................... 279

    Interpretacja wyników pomiaru ......................................................................................... 280

  • Spis tre�ci 11

    Mo�liwe przyczyny podwy�szonego ci�nienia .................................................................. 281Przyczyny dziedziczne .................................................................................................... 281Uwarunkowania zwi�zane z wag� ................................................................................. 282Czynniki chorobowe ...................................................................................................... 283

    Ustalanie przyczyny podwy�szonego ci�nienia u dziecka ................................................ 283Kluczowe momenty w przesz�o�ci dziecka ................................................................... 283Wskazówki odkrywane podczas badania lekarskiego .................................................... 284Pomoc z laboratorium .................................................................................................... 285

    Rozpocz�cie leczenia od zmian trybu �ycia ....................................................................... 285Intensywne �wiczenia fizyczne .......................................................................................... 287Terapia lekowa .................................................................................................................... 288

    Rozdzia� 16: Leczenie nadci�nienia u kobiet .................................................................. 291Co si� dzieje z ci�nieniem kobiety w czasie ci��y? ............................................................ 292Co powoduje nadci�nienie w ci��y? .................................................................................. 293

    Przewlek�e nadci�nienie t�tnicze ................................................................................... 293Stan przedrzucawkowy ................................................................................................... 294Stan przedrzucawkowy obok nadci�nienia t�tniczego .................................................. 300Nadci�nienie ci��owe ..................................................................................................... 301

    Nadci�nienie t�tnicze po porodzie ..................................................................................... 301Kobieca terapia hormonalna w przypadku nadci�nienia ................................................... 302

    Hormonalna antykoncepcja doustna ............................................................................. 302Hormonalne uzupe�nianie niedoboru estrogenu ......................................................... 303

    Cz��� V: Dekalogi ...................................................305Rozdzia� 17: Dziesi�� prostych sposobów zapobiegania nadci�nieniu i obni�enia go .... 307

    Rozpoznawanie nadci�nienia .............................................................................................. 307Ustalanie wtórnego nadci�nienia t�tniczego ..................................................................... 308Podj�cie diety DASH .......................................................................................................... 309Utrata na wadze za pomoc� ograniczenia liczby spo�ywanych kilokalorii ...................... 310Redukcja soli w diecie ......................................................................................................... 311Rzucanie palenia i ograniczenie picia ................................................................................. 312Podj�cie planu treningowego ............................................................................................. 313Uzupe�nienie leczenia za pomoc� technik doskonalenia cia�a i umys�u ......................... 313Leki s�u��ce do obni�ania ci�nienia .................................................................................... 315Unikanie leków podnosz�cych ci�nienie krwi .................................................................. 316

    Rozdzia� 18: Dziesi�� (lub wi�cej) mitów dotycz�cych nadci�nienia ............................. 319Nadci�nienie jest nieuniknionym skutkiem starzenia ...................................................... 319Leczenie jest gorsze od choroby ......................................................................................... 320Musisz ograniczy� swoje �ycie z powodu nadci�nienia .................................................... 321Leczy si� tylko nadci�nienie rozkurczowe ......................................................................... 322Nadci�nienie oznacza �ykanie leków przez reszt� �ycia .................................................... 323

  • 12 Nadci�nienie dla bystrzaków

    Po zawale serca albo udarze mózgu mo�na przesta� si� leczy� ........................................ 323Jak masz nadci�nienie, nie mo�esz �wiczy� ....................................................................... 324Je�li dobrze si� czujesz, mo�esz nie bra� leków na nadci�nienie ...................................... 325Wysokiego ci�nienia krwi nie mo�na uregulowa� ............................................................. 326Leczy si� tylko osoby nerwowe i l�kliwe ............................................................................... 327Osób starszych nie trzeba leczy� ........................................................................................ 328Nadci�nienie jest mniej niebezpieczne u kobiet ............................................................... 329

    Rozdzia� 19: Dziesi�� nowych odkry� na temat nadci�nienia t�tniczego .....................331Ocena skutków obni�enia ci�nienia krwi ......................................................................... 332Stan przednadci�nieniowy to wcale nie nic takiego .......................................................... 332Przewidywanie nadci�nienia (i zapobieganie mu) ............................................................. 333Wyrokowanie o nadci�nieniu u doros�ych na podstawie poziomu ci�nienia u dzieci ..... 334Czy wszyscy pacjenci po udarze mózgu maj� nadci�nienie? ............................................ 335Ocena wp�ywu obci��e� zawodowych .............................................................................. 335Czy alkohol jest dobry, czy z�y dla osoby z nadci�nieniem? ............................................. 336Operacja zmniejszenia �o��dka w celu schudni�cia i obni�enia ci�nienia krwi ............... 336Czy nadci�nienie oddzia�uje na cukrzyc�? ......................................................................... 337Znaczenie badania ALLHAT .............................................................................................. 338

    Dodatek: Najnowsze informacje i �ród�a .................. 341Serce ..................................................................................................................................... 342

    Polskie Towarzystwo Kardiologiczne ............................................................................ 342Serwis kardiologiczny ..................................................................................................... 342

    Nerki .................................................................................................................................... 342Stowarzyszenie „Nie�miertelni” .................................................................................... 342Dialped — dializoterapia i nefrologia dzieci�ca ............................................................. 343Dializoterapia otrzewnowa ............................................................................................. 343Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej .................................................................... 343Stowarzyszenie „�ycie po przeszczepie” ....................................................................... 344

    Mózg .................................................................................................................................... 344Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu ......................................... 344Dekalog Udarowca .......................................................................................................... 344Forum Neurologiczne .................................................................................................... 344Polskie Towarzystwo Fizjoterapii oraz Polskie Towarzystwo Rehabilitacji ................ 345Centrum Polskiej Rehabilitacji ...................................................................................... 345Sanatoria ........................................................................................................................... 345

    Cukrzyca .............................................................................................................................. 345Polskie Towarzystwo Diabetologiczne .......................................................................... 345Polska Federacja Edukacji w Diabetologii ........................................................................ 346Polskie Stowarzyszenie Diabetyków .............................................................................. 346

    Nadci�nienie t�tnicze .......................................................................................................... 346Polskie Towarzystwo Nadci�nienia T�tniczego ........................................................... 346

    Skorowidz .......................................................................................................................347

  • Rozdzia� 3

    Czy znajdujesz si�w grupie ryzyka?

    W tym rozdziale:� Przyjrzysz si� demografii nadci�nienia.� Dowiesz si�, co mo�esz zrobi� — a czego nie — �eby obni�y� swoje ci�nienie.

    rozwoju nadci�nienia odgrywa rol� wiele czynników. Mimo �e naniektóre nie masz wp�ywu (predyspozycja genetyczna, pochodzenie, wiek

    czy p�e�), inne ju� mo�esz kontrolowa�, na przyk�ad sposób od�ywiania,nat��enie aktywno�ci fizycznej, poziom stresu, przyzwyczajenia zwi�zanez paleniem i piciem oraz sk�onno�� do parkowania jak najbli�ej kompleksusportowego. Ka�dy z tych czynników mo�e wyst�powa� z wi�kszym lubmniejszym nasileniem w danym regionie �wiata, wi�c w niektórych miejscachwskaniki nadci�nienia s� niskie, a w innych wysokie i towarzysz� mu ci��kiepowik�ania.

    W tym rozdziale omówi� czynniki zwi�zane z rozwojem nadci�nieniat�tniczego, zarówno te, nad którymi mo�na zapanowa�, jak i te, na które niema si� wp�ywu. Je�eli nie zdiagnozowano u Ciebie nadci�nienia, konieczniezapoznaj si� z opisem czynników, które mo�na kontrolowa�, poniewa�pomog� Ci zmniejszy� prawdopodobie�stwo zachorowania. Je�eli cierpiszju� na nadci�nienie, przeczytaj cz��� III ksi��ki, gdzie omówi� te same,mo�liwe do opanowania czynniki, ale powi��� je z leczeniem schorzenia.

    Uwaga! Zapomnienie o urodzinach wspó�ma��onka to czynnik, który mo�epodnie�� ci�nienie krwi. Podobnie jak przejechanie samochodem le��cegow gara�u roweru syna. Na szcz��cie takie skoki ci�nienia s� tylko tymczasowe!

    W niniejszym rozdziale nie opisa�em wszystkich czynników prowadz�cychdo nadci�nienia. K�ad� tu nacisk jedynie na najwa�niejsze. Tymczasemnaukowcy nieustannie dodaj� nowe. Je�eli chcesz dowiedzie� si� wi�cej natemat najnowszych odkry�, zajrzyj do Dodatku i wyszukaj zaktualizowanedane.

    W

  • 54 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    Na co nie masz wp�ywuW tym punkcie poznasz czynniki �yciowe, na które nie masz wp�ywu.Nie mo�esz odmieni� genów swojej rodziny, pochodzenia etnicznego, p�cii wieku. Uwaga! Do tych czynników nie zaliczamy sytuacji, w której pewnegorazu wieszasz w szafie koszul�, a po jakim� czasie okazuje si�, �e skurczy�asi� o 2 rozmiary!

    Mimo �e nie nad wszystkimi czynnikami mo�esz zapanowa�, i tak powiniene�si� dowiedzie�, w jaki sposób wp�ywaj� one na Twoje ci�nienie, oraz zachowa�ostro�no��. Je�eli pozwolisz sobie na nadwag�, szybko mo�esz nabawi� si�nadci�nienia, nawet gdy znajdujesz si� w grupie niewielkiego ryzyka.

    Globalny obraz nadci�nienia�wiatowe wskaniki nadci�nienia dziel� poziom zapadalno�ci na nie na4 podstawowe kategorie:

    � Poziom zerowy — kilka �yj�cych w pewnym odosobnieniu grup,jak te w dorzeczu Amazonki, wykazuj� zerow� zapadalno�� nanadci�nienie.

    � Poziom niski — przypadki nadci�nienia nale�� do rzadko�ci (poni�ej15 procent), w�ród ludno�ci zamieszkuj�cej obszary wiejskie Ameryki

    aci�skiej i Po�udniowej, Chin i Afryki.

    � Poziom normalny — najcz��ciej nadci�nienie wyst�puje u 15 – 30procent przedstawicieli danej populacji, w tym mieszka�ców obszarównajbardziej uprzemys�owionych; taka sytuacja jest w Japonii, Europiei w�ród przedstawicieli rasy kaukaskiej (bia�ej) w StanachZjednoczonych.

    � Poziom wysoki — wysoka zapadalno�� na nadci�nienie (30 – 40 procent)wyst�puje w Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Polsce oraz w populacjachAfroamerykanów.

    W miejscach, gdzie wyst�puje du�e rozpowszechnienie przypadkównadci�nienia, wysokie s� tak�e wskaniki zapadalno�ci na choroby serca,mózgu i nerek (zob. cz��� II). Ryzyko zachorowania na nie z powodunadci�nienia jest ogromne na przyk�ad w Federacji Rosyjskiej czy w�ródAfroamerykanów. (Zob. punkt „Afroamerykanie” w dalszej cz��ci rozdzia�u).Z kolei w Japonii drug� g�ówn� przyczyn� zgonów jest udar mózgu — zwyklekojarzony z nadci�nieniem — a naukowcy podkre�laj� konieczno��kontrolowania ci�nienia jako sposób na zapobieganie temu zaburzeniupracy mózgu (Stroke, sierpie� 2001).

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 55

    Pewna cz��� bada� prowadzonych nad nadci�nieniem na ca�ym �wieciedowodzi, �e du�a liczba przypadków tego schorzenia w danej populacjicz�sto zbiega si� z nisk� �wiadomo�ci� i niedostatecznym poziomemleczenia. Na przyk�ad:

    � Badanie omówione w czasopi�mie Archives of Brazilian Cardiology (lipiec2001) wykazuje, �e wskaniki nadci�nienia w Brazylii przypominaj�dane ze Stanów Zjednoczonych, ale z powodu niskiej �wiadomo�cioraz s�abej opieki medycznej jedynie niewielki wycinek brazylijskiegospo�ecze�stwa mo�e utrzyma� swoje ci�nienie pod kontrol�.

    � Niektóre europejskie populacje s� �wiadome du�ej zapadalno�ci nanadci�nienie, ale nie potrafi� go kontrolowa�:� W Hiszpanii dopiero ci�nienie na poziomie 160/95 mm Hg jest

    decyduj�cym sygna�em do rozpocz�cia leczenia (a nie 140/90 mm Hg,zalecane przez JNC 7; zob. rozdzia� 2.).

    � We Francji niedostateczny poziom ma zarówno �wiadomo�� spo�eczna,jak i jako�� leczenia.

    � Mimo �e wielu mieszka�ców Korei Po�udniowej cierpi na nadci�nieniei si� leczy, jedynie ma�a cz��� z nich jest w stanie zapanowa� nad jegopoziomem — donosi badanie opublikowane w pi�mie Journal ofHypertension (wrzesie� 2001).

    Zanim spakujesz walizki i odlecisz do Amazonii w nadziei na d�ugie i wolneod chorób �ycie w tropikalnym raju, zastanów si� nad jedn� rzecz�: skorowysoki odsetek przypadków nadci�nienia cz�sto wspó�istnieje z nisk��wiadomo�ci� i niedostateczn� opiek� medyczn�, to prawdopodobnie wyostrzona�wiadomo�� oraz odpowiednie leczenie prze�o�� si� na spadek liczby osóbz nadci�nieniem — i to bez wycieczki w tropiki! Czytaj zatem dalej.

    Wp�yw genówNadci�nienie cz�sto wyst�puje w�ród cz�onków jednej rodziny, wi�c wywiadlekarski w kierunku tego schorzenia mo�e przewidzie� rozwój chorobyu krewnych, którzy wci�� maj� ci�nienie w normie. Na przyk�ad, kiedyporównano stan zdrowia dzieci biologicznych z adoptowanymi, okaza�o si�,�e pomiary ci�nienia u rodziców i dzieci biologicznych cz��ciej dawa�y takiesame albo podobne warto�ci ni� u dzieci adoptowanych i ich przybranychrodziców. Wniosek? Je�eli masz 2 lub wi�cej krewnych, u których nadci�nieniewyst�pi�o przed 55. rokiem �ycia, sam jeste� znacznie bardziej zagro�onytym schorzeniem. (A nast�pnym razem postaraj si� troch� uwa�niej wybra�rodziców!)

  • 56 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    Strefa udarów mózguDo tzw. strefy udarów mózgu (ang. Stroke Belt)zalicza si� po�udniowo-wschodnie stany USAz wyj�tkiem Florydy. Wy�sze wskaniki zapadal-no�ci na nadci�nienie w tym regionie kraju ozna-czaj�, �e dochodzi tam do bardzo wielu udarówmózgu. Zgony spowodowane tym czynnikiemprzekraczaj� o 10 procent �redni� dla reszty kra-ju. Jednak�e udary mózgu to nie jedyna konse-kwencja nadci�nienia t�tniczego. W tej cz��ciUSA znacznie cz��ciej ni� gdzie indziej wyst�pujerównie� niewydolno�� nerek i serca. (Wi�cej in-formacji na temat udarów mózgu oraz niewy-dolno�ci nerek i serca znajdziesz w cz��ci II).Poza tym ogólne wskaniki �miertelno�ci tak�es� tam wy�sze ni� w innych stanach Ameryki.

    Biali m��czyni zamieszkuj�cy po�udniowo-wschodnie stany cz��ciej zapadaj� na nadci�nie-nie w porównaniu z reszt� kraju. Jednak niskawaga urodzeniowa oraz nadci�nienie t�tniczecz��ciej wyst�puje w populacjach afroamery-ka�skich zamieszkuj�cych po�udniowo-wschodni�

    cz��ci kraju, czyli obszar, w którym skupia si�wi�kszo�� czarnej ludno�ci w USA.

    Natomiast przyczyny takich wysokich wska-ników nadci�nienia i zgonów w wyniku kom-plikacji zwi�zanych z tym schorzeniem w�ródAfroamerykanów z po�udniowo-wschodniegoregionu USA nie ró�ni� si� od ogólnych powo-dów wyst�powania nadci�nienia.

    � Spo�ywanie du�ych ilo�ci soli to rzecz nor-malna na po�udniowym wschodzie, zw�aszczaw�ród czarnej ludno�ci.

    � Spo�ywanie ma�ych ilo�ci potasu podpostaci� owoców i warzyw to powszechnezjawisko.

    � Oty�o�� wyst�puje tu u znacznie wi�kszegoodsetka populacji.

    � Siedz�cy tryb �ycia to zasada, któr� kierujesi� wielu mieszka�ców po�udniowo-wschod-niego regionu USA. Po�owa ludno�ci nieuprawia sportu odpowiednio cz�sto.

    Naukowcy wci�� nie do ko�ca wiedz�, jak geny — i które z nich — wp�ywaj�na nadci�nienie, ale przypuszczaj�, �e za problemy odpowiada ca�kiem du�aich liczba. Innymi s�owy, posiadanie jednego konkretnego genu wcale nieprzes�dza o nadci�nieniu — zreszt� gdyby nawet naukowcy znaleli te w�a�ciwe,nie potrafiliby ich zmodyfikowa�.

    Czynniki dziedziczne wp�ywaj� tak�e na wag� cia�a. Osoby blisko spokrewnionezwykle maj� ten sam stopie� oty�o�ci, która przecie� odgrywa du�� rol�w rozwoju nadci�nienia. (Zob. fragment „Kontrolowanie wagi” w dalszejcz��ci rozdzia�u, gdzie znajdziesz bardziej szczegó�owe informacje na tematskutków dodatkowych kilogramów).

    Wyj�tkowo istotnym przyk�adem roli, jak� odgrywa w nadci�nieniu czynnikdziedziczno�ci, mo�e by� zespó� insulinooporno�ci. Otó� osoby cierpi�ce na t�dolegliwo�� maj�:

    � podwy�szone st��enie insuliny (hormonu, który kontroluje poziomcukru we krwi) i jednocze�nie obni�on� wra�liwo�� na w�asn� insulin�;

    � okre�lon� zawarto�� t�uszczu we krwi, gdzie wyst�puje wysokie st��enietrójglicerydów (rodzaju t�uszczów — powy�ej 200 mg/dL) oraz niskiest��enie cholesterolu typu HDL (tzw. dobrego cholesterolu, którychroni przed zawa�ami serca — poni�ej 30 mg/dL).

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 57

    Poza tym osoby z zespo�em insulinooporno�ci:

    � zazwyczaj s� oty�e (cho� nie zawsze);� cz��ciej ni� pozostali ludzie przechodz� �miertelne zawa�y serca;� stanowi� 20 procent wszystkich przypadków nadci�nienia;� najcz��ciej gromadz� tkank� t�uszczow� wokó� talii.

    Wp�yw pochodzeniaWed�ug danych ameryka�skich O�rodków Kontroli i Zapobiegania Chorobom1w latach 1960 – 1990 uda�o si� zmniejszy� liczb� przypadków zapadalno�cina nadci�nienie w ka�dej ameryka�skiej grupie etnicznej, jednak póniejw latach 1990 – 2001 (ostatni rok bada�, z którego udost�pniono dane)wskaniki si� podnios�y. W tabeli 3.1 zmiany te wida� jak na d�oni.

    Tabela 3.1. Odsetek mieszka�ców Stanów Zjednoczonych w wieku ponad 20 latcierpi�cych na nadci�nienie*

    Grupa 1960 1970 1980 1990 2002

    Obie p�ci 36,9 38,3 39,0 23,1 33,6

    M��czyni 40,0 42,4 44,0 25,3 30,6

    Kobiety 33,7 34,4 34,0 20,8 31,0

    Biali m��czyni 39,3 41,7 43,5 24,3 32,5

    Bia�e kobiety 31,7 32,4 32,3 19,3 31,9

    Czarni m��czyni 48,1 51,8 48,7 34,9 42,6

    Czarne kobiety 50,8 50,3 47,5 33,8 46,6

    M��czyni Latynosi 25,0 25,2 26,3

    Kobiety Latynoski 21,8 22,0 23,4

    *Dane dostarczone przez ameryka�skie O�rodki Kontroli i Zapobiegania Chorobom

    Tabela pokazuje, �e w tym 42-letnim okresie podj�to powa�ne dzia�ania,aby ograniczy� liczb� przypadków nadci�nienia. Jednak dowodzi równie�,�e blisko jedna trzecia populacji powy�ej 20. roku �ycia cierpi na to schorzenie,

    1 Ang. Centers for Disease Control and Prevention — agencja rz�du federalnego USA, wchodz�ca w sk�ad

    Departamentu Zdrowia i Opieki Spo�ecznej, z siedzib� w Atlancie; do jej zada� nale�y zapobieganiechorobom i ich zwalczanie oraz podejmowanie dzia�a� maj�cych na celu popraw� stanu zdrowiaAmerykanów — przyp. t�um.

  • 58 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    a w�ród Afroamerykanów choruje a� 2 na 5. Je�eli jednak po��czy si��wiadomo�� istnienia tych czynników z w�a�ciw� opiek� medyczn� orazzmianami w trybie �ycia (które opisz� w dalszej cz��ci rozdzia�u), mo�euda si� obni�y� wskaniki zachorowa� na nadci�nienie.

    AfroamerykanieU Afroamerykanów — populacji najbardziej zagro�onej nadci�nieniemi zwi�zanymi z nim komplikacjami — chorob� wykrywa si� 2 razy cz��ciejni� u przedstawicieli rasy kaukaskiej. Poza tym u Afroamerykanów:

    � znacznie cz��ciej wykrywa si� schy�kow� niewydolno�� nerek, przynajmniejpo cz��ci spowodowan� podwy�szonym poziomem ci�nienia;

    � wyst�puje mo�liwo�� odziedziczenia wady nerek, ograniczaj�cejzdolno�� usuwania nadmiaru soli z organizmu;

    � wyst�puje s�absza reakcja na tlenek azotu (wa�ny zwi�zek chemicznyobecny w naczyniach krwiono�nych) ni� u przedstawicieli rasy bia�ej(wi�cej informacji na temat tlenku azotu znajdziesz w ramce ni�ej —„Tlenek azotu na ratunek”).

    Ponadto win� przynajmniej za cz��� przypadków nadci�nienia t�tniczegow populacji Afroamerykanów nale�y zrzuci� na napi�cia zwi�zane z ni�szymstatusem spo�eczno-ekonomicznym tej grupy ludno�ci.

    Wyj�tkowo dobre efekty przynios�a w terapii nadci�nienia u Afroamerykanówodpowiednia dieta. Najlepiej sprawdzi�a si� dieta o nazwie DASH2 (zob.rozdzia� 9.), na któr� sk�ada si� zwi�kszona ilo�� owoców, warzyw, zbo�a,odt�uszczonych produktów nabia�owych i innych produktów bia�kowycho ma�ej zawarto�ci t�uszczu.

    LatynosiWskaniki zachorowalno�ci na nadci�nienie w�ród ludno�ci latynoskiejmaj� mniej wi�cej takie same warto�ci jak u przedstawicieli rasy kaukaskiej.Mimo �e na nadci�nienie cz��ciej zapadaj� Afroamerykanie, to Latynosi maj�wi�ksze opory przed stosowaniem leków ni� czarni i biali mieszka�cy USA.

    Biali (rasa kaukaska)Oko�o 30 procent doros�ych przedstawicieli rasy kaukaskiej w StanachZjednoczonych cierpi na nadci�nienie. Ta grupa populacji wydaje si�bardziej �wiadoma swojego nadci�nienia i cz��ciej poddaje si� leczeniu ni�Afroamerykanie i Latynosi. Jednak terapia dzia�a jedynie w 20 procentachwypadków — wci�� wiele pozostaje do zrobienia. W tym przypadkuproblemem najprawdopodobniej jest brak podatno�ci pacjentów na leki.

    2 Ang. Dietary Approach to Stop Hypertension (leczenie nadci�nienia za pomoc� diety) — przyp. t�um.

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 59

    Tlenek azotu na ratunekTlenek azotu, wa�ny zwi�zek chemiczny, któryrozszerza naczynia krwiono�ne i obni�a ci�nieniet�tnicze, jest produkowany przez komórki wy-�cie�aj�ce od wewn�trz naczynia krwiono�ne.Jednak�e pewne czynniki ryzyka, zwi�kszaj�ceprawdopodobie�stwo zapadni�cia na chorobyserca, niszcz� te komórki i upo�ledzaj� ich zdol-no�� produkowania tlenku azotu. Zaliczamydo nich:

    � nadci�nienie t�tnicze,� wysoki poziom cholesterolu,

    � insulinooporno��,� pomenopauzalny brak estrogenu,� palenie lub �ucie tytoniu.Takie czynniki podnosz� równie� podatno�� da-nej osoby na nast�pstwa stresu objawiaj�cesi� wzrostem ci�nienia krwi. Je�eli jednak udasi� wyeliminowa� te czynniki, dojdzie do usu-ni�cia ich zgubnych skutków i przywróceniaprodukcji tlenku azotu. Z cz��ci III dowiesz si�,jak mo�na si� z nimi upora�.

    Identyfikacja winowajców. Rola soli i t�uszczówW 1999 roku w magazynie Scientific Americanopublikowano wnioski z badania, którego celemby�o znalezienie wyja�nienia wysokich wska-ników nadci�nienia w populacji Afroameryka-nów. W ramach projektu porównano ze sob�ludzi tej samej rasy mieszkaj�cych w ró�nychzak�tkach �wiata. Autorzy, których nie zado-woli�o wyja�nienie genetyczne, odkryli ogrom-ne ró�nice dziel�ce czarnoskórych mieszka�-ców Nigerii, Jamajki i Stanów Zjednoczonych:

    � Ogólnie rzecz bior�c, Nigeryjczycy s� szczu-pli, wykonuj� ci��k� prac� fizyczn� i spo�y-waj� tradycyjne posi�ki nigeryjskie, z�o�onez ry�u, warzyw i owoców. Gdy si� starzej�,nie podnosi si� im ci�nienie. Przypadki nad-ci�nienia t�tniczego nale�� do rzadko�ci.

    � Dieta Jamajczyków stanowi mieszank� �yw-no�ci wiejskiej i produktów kupowanychw sklepach spo�ywczych. Mieszka�cy Ja-majki �yj� �rednio o 6 lat d�u�ej ni� Afroame-rykanie, poniewa� ni�sze s� wskaniki za-chorowa� na raka i choroby serca.

    � W Maywood, niedaleko Chicago, afroame-ryka�ska spo�eczno��, z�o�ona z emigran-tów z po�udniowego wschodu USA, od�y-wia si� s�ono i t�usto.

    Mimo �e wszystkie grupy ��czy wspólne pocho-dzenie genetyczne, odsetek przypadków osóbz nadci�nieniem wyniós� 7 procent dla Nigeryj-czyków, 26 — dla Jamajczyków i 33 — dlaAfroamerykanów. Ci ostatni tak�e wi�cej wa��,spo�ywaj� wi�ksze ilo�ci soli i mniejsze potasuni� Nigeryjczycy.

    Autorzy doszli do wniosku, �e wyja�nienierasowe nie ma racji bytu. Przypadki nadci�nieniau Afroamerykanów nie maj� pod�o�a genetycz-nego, gdy� osoby czarnoskóre, które cierpi� nanadci�nienie, i te, które maj� ci�nienie w nor-mie, maj� takie same geny. Badanie dowodzi,�e wyja�nienia rozbie�nych wyników nale�y szu-ka� w warunkach �rodowiskowych, a nie ge-nach. Nigeryjczycy poch�aniali mniej soli, spo�y-wali wi�cej potasu i prowadzili bardziej aktywnytryb �ycia.

  • 60 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    Wp�yw p�ciCh�opcy cz��ciej ni� dziewczynki maj� podwy�szone ci�nienie skurczowe(ci�nienie powsta�e w t�tnicach w chwili wypchni�cia do nich krwi przezserce; zob. rozdzia� 2., w którym znajdziesz wi�cej szczegó�ów). Opisanew 2006 roku w czasopi�mie Circulation badanie z udzia�em uczestnikóww wieku od 12 lat, a potem dobieranych co 2 lata, dowiod�o, �e w Kanadziewskaniki nadci�nienia wzros�y u ch�opców o 19 procent, podczas gdyu dziewcz�t pozosta�y na tym samym poziomie. Do g�ównych przyczyntakiego stanu rzeczy zaliczono siedz�cy tryb �ycia oraz brak sportu i u ch�opców,i u dziewcz�t. Wi�cej na temat nadci�nienia i dzieci pisz� w rozdziale 15.

    W przypadku m�odych doros�ych osób (18 – 35 lat) nadci�nienie cz��ciejwyst�puje u m��czyzn ni� u kobiet. Jednak kiedy kobiety osi�gaj� 50. rok�ycia (i wi�kszo�� z nich traci mo�liwo�� produkcji estrogenu z powodumenopauzy b�d usuni�cia jajników), cz��ciej ni� m��czyni cierpi� nanadci�nienie.

    Niemniej to kobiety cz��ciej od m��czyzn maj� �wiadomo�� swojegoschorzenia, lecz� je i kontroluj�. Wyt�umaczy� to mo�na tym, �e kobietycz��ciej widuj� lekarzy z powodu ci��y czy kontrolnych bada� miednicylub piersi — ka�da z tych okazji daje lekarzowi dodatkow� mo�liwo��zdiagnozowania nadci�nienia.

    U kobiet — tak samo jak u m��czyzn — spada ryzyko udaru, je�li poddadz�si� terapii przeciwnadci�nieniowej, wi�c powinna by� im ona zalecana takcz�sto jak panom.

    Ni�ej opisuj� wp�yw, jaki na poziom kobiecego ci�nienia wywieraj� pigu�kiantykoncepcyjne i menopauza.

    Antykoncepcja doustnaDawniej pigu�ki antykoncepcyjne zawiera�y wi�ksze ilo�ci estrogenui progesteronu ni� obecnie. Ich stosowanie ��czono z wy�szymi wskanikamipodatno�ci na choroby serca, zawa�y i udary mózgu oraz cz�stszymiprzypadkami zgonów. Wspó�czesne specyfiki zawieraj� mniej hormonówi nie prowadz� do tego typu powik�a�, zw�aszcza w porównaniu z innymimetodami antykoncepcji. Jednak�e antykoncepcja doustna mo�e powodowa�lekki wzrost ryzyka zakrzepów i raka piersi, wi�c kobiety, które w przesz�o�ciboryka�y si� z tym pierwszym zjawiskiem, nie powinny stosowa� tej metodyzapobiegania ci��y.

    Pigu�ki antykoncepcyjne kojarzy si� niekiedy z pewnym wzrostem ci�nieniat�tniczego, które si� stabilizuje po odstawieniu �rodka. Jednak raz na jaki�czas ta metoda antykoncepcji mo�e wywo�a� powa�niejszy przypadek

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 61

    nadci�nienia. Je�eli w rodzinie pacjentki wyst�powa�y przypadki tej chorobyb�d niewydolno�� nerek, lekarz powinien powa�nie przemy�le� przepisaniejej antykoncepcji hormonalnej i cz�sto kontrolowa� jej ci�nienie.

    Nie do ko�ca wiadomo, dlaczego ci�nienie wzrasta w wyniku stosowaniapigu�ek antykoncepcyjnych, ale problem mo�e stanowi� ilo�� progesteronu(nie estrogenu) w preparacie. Otó� �rodki, które zawieraj� mniej progesteronualbo jego �ladowe ilo�ci, rzadziej wp�ywaj� na powstanie nadci�nieniau pacjentek.

    Je�eli po odstawieniu przez kobiet� antykoncepcji doustnej poziom ci�nienianie powróci do normy, powinna zosta� ona przebadana w kierunku innychprzyczyn. Kobiety, które nie mog� stosowa� innej formy zapobiegania ci��y,powinny po��czy� t� metod� ze �rodkami obni�aj�cymi ci�nienie t�tnicze.(Wi�cej informacji na ten temat znajdziesz w rozdziale 13.).

    Po menopauzieKobiety po menopauzie — nawet te z normalnym ci�nieniem — reaguj�na stres wzrostem ci�nienia, w przeciwie�stwie do kobiet, które jeszczenie osi�gn��y wieku klimakterium. Niedobór estrogenu, który wyst�pujew czasie menopauzy, mo�e nie by� jedyn� przyczyn�; wp�yw mo�e mie�bowiem równie� przyrost wagi towarzysz�cy procesowi starzenia oraz inneczynniki, na przyk�ad mniejsza aktywno�� fizyczna. Uwaga! Kobiety pomenopauzie s� wra�liwsze na sól od m��czyzn, to za� zjawisko mo�estanowi� dodatkowy powód, dla którego ro�nie w�ród nich podatno��na nadci�nienie t�tnicze.

    Przyjmowanie hormonów estrogenowych najprawdopodobniej nie podnosipoziomu ci�nienia ani nie pobudza wra�liwo�ci kobiet po menopauzie na sólczy stres. Z tego powodu paniom z nadci�nieniem i po menopauzie mo�napodawa� estrogeny.

    Ci�nienie a wiekZ wielu przyczyn ci�nienie wzrasta wraz z wiekiem — nast�puje pogorszeniefunkcjonowania nerek, upo�ledzenie wydalania soli z organizmu, stwardnieniet�tnic, wzrost oty�o�ci oraz wi�ksza podatno�� na podnosz�ce ci�nieniedzia�anie soli.

    Ci�nienie ro�nie wraz z wiekiem etapami. Mimo �e u ró�nych osób ró�nieto wygl�da, nadci�nienie zazwyczaj rozwija si� w dosy� �atwy do przewidzeniasposób — od etapu przednadci�nieniowego do etapu utrwalonego nadci�nieniat�tniczego.

  • 62 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    Nadci�nienie t�tnicze mo�e pojawi� si� przed 30. rokiem �ycia, a typowakolejno�� wydarze� wygl�da nast�puj�co:

    � Okres mi�dzy urodzeniem a 30. rokiem �ycia (etapprzednadci�nieniowy): sporadyczne pomiary ci�nienia mog�pokazywa� podwy�szone warto�ci, ale wzrost nie utrzymuje si� stale.Jednak nawet okazjonalny skok ci�nienia mo�e stanowi� wskazówk�,�e kiedy� u pacjenta mo�e rozwin�� si� choroba. Do innychczynników nale��:� niska waga urodzeniowa;� nadmierny wzrost ci�nienia w sytuacji stresu b�d wysi�ku fizycznego;� wyniki wysokie (bliskie 140/90 mm Hg) — ale wci�� w normie

    — otrzymane w przypadkowych pomiarach;� inne: oty�o��, nadmierne spo�ywanie alkoholu, cukrzyca, obni�ony

    poziom cholesterolu HDL b�d podwy�szony trójglicerydów.

    � Zazwyczaj mi�dzy 30. a 40. rokiem �ycia: ten etap mo�e trwa�od 5 do 10 lat. Wysoki poziom ci�nienia wyst�puje do�� cz�sto, alepotem nadchodz� okresy normalnego ci�nienia.

    � Zazwyczaj tu� przed pi�dziesi�tk�, ale czasami nawet w 30.roku �ycia (nadci�nienie pierwotne — utrwalone nadci�nienie,którego przyczyny nie mo�na ustali): ludzie, którzy zapadaj�na nadci�nienie pierwotne w wieku 50 lat lub wcze�niej, s� niezwyklemocno nara�enie na zawa�y serca i udary mózgu. Je�eli nie poddadz�si� leczeniu, �rednia d�ugo�� ich �ycia ulegnie skróceniu o 15 – 20 lat.

    � Po 50. roku �ycia: najprawdopodobniej chodzi o schorzenie zwanenadci�nieniem wtórnym (spowodowane innymi przyczynami), któreomówi� w rozdziale 4. Z kolei rozdzia� 14. po�wi�cony jest problemomnadci�nienia u osób w starszym wieku.

    Zapobieganie nadci�nieniuza pomoc� zmian trybu �ycia

    Co roku w Stanach Zjednoczonych u 2 milionów nowych pacjentówdiagnozuje si� nadci�nienie t�tnicze. Owszem, genów przekazanych przezrodziców nie zmienisz, ale �eby zapobiec rozwojowi choroby, mo�eszwprowadzi� wiele modyfikacji do swojego stylu �ycia. Na pocz�tek wszystkieosoby doros�e powinny by� poddawane przynajmniej co 2 lata badaniomprzesiewowym w kierunku nadci�nienia. Do innych zmian zaliczamy:

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 63

    � obni�enie poziomu stresu za pomoc� poczucia humoru (zob. rozdzia� 8.);� zwi�kszenie ilo�ci spo�ywanego potasu przez wprowadzenie do swojej

    diety wi�kszej ilo�ci owoców i warzyw (zob. rozdzia� 9.);

    � sprowadzenie codziennego spo�ycia soli poni�ej poziomu 6 miligramów(1 �y�eczka), równego 2,4 miligrama sodu (zob. rozdzia� 10.);

    � utrzymanie spo�ycia alkoholu na poziomie 2 drinków lub mniejdziennie (zob. rozdzia� 11.);

    � kontrolowanie swojej wagi za pomoc� w�a�ciwej diety (zob. rozdzia� 9.)oraz sportu (zob. rozdzia� 12.).

    Wszelkie techniki, które zapobiegaj� nadci�nieniu t�tniczemu, mog� równie�pozwoli� na obni�enie podwy�szonego ju� ci�nienia. Jednak najwi�kszaró�nica mi�dzy profilaktyk� a leczeniem polega na kosztach i zagro�eniachzwi�zanych z lekami, które wi�kszo�� ludzi musi przyjmowa� w ramachterapii nadci�nienia. Je�eli jeste� w stanie zapobiec chorobie, rób, co w Twojejmocy, �eby do niej nie dopu�ci�. Nie po�a�ujesz.

    Obni�anie napi�ciaPierwotne nadci�nienie t�tnicze (zob. wcze�niejszy punkt „Ci�nienie a wiek”)powoduj� w równym stopniu czynniki dziedziczne, jak i �rodowiskowe.W�ród tych ostatnich najwa�niejsze s� dieta oraz napi�cia psychiczno-spo�eczne.

    Wiele populacji dowodzi istnienia wp�ywu stresuj�cych sytuacji na poziomci�nienia.

    � W ramach badania omówionego w pi�mie New England Journal of Medicine(marzec 1968) dokonano porównania �ycia kilku zakonnic, mieszkaj�cychwe W�oszech w �cis�ej klauzurze, z grup� kobiet �yj�cych w normalnymspo�ecze�stwie. Z pocz�tku kobiety mia�y takie same wyniki, ale po30 latach ci�nienie zakonnic by�o o 30 milimetrów ni�sze od ci�nieniaprzedstawicielek drugiej grupy.

    � Ludzie, którzy przechodz� ze spo�ecze�stw o ni�szym poziomie stresu(jak Nigeryjczycy w Afryce, których opisa�em wy�ej) do spo�ecze�stw,gdzie panuje wi�cej czynników stresogennych (na przyk�ad Afryka�czycyw Ameryce), wykazuj� trwa�y wzrost ci�nienia t�tniczego.

    � Ludzie, którzy pracuj� na stanowiskach, gdzie maj� ma�� w�adz�, leczdu�� odpowiedzialno��, wykazuj� podwy�szony poziom ci�nienia krwi.

    � Kontrolerzy ruchu lotniczego jako grupa maj� wy�szy poziom ci�nieniani� ludzie pracuj�cy w mniej stresuj�cych warunkach.

    � W�ród Afroamerykanów, dorastaj�cych w bardziej stresuj�cych�rodowiskach, wyst�puje wi�cej przypadków nadci�nienia t�tniczego.

  • 64 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    Wyniki niektórych z tych bada� zakwestionowano jednak, zwracaj�c uwag�na inne czynniki zwi�zane z nadci�nieniem. Na przyk�ad dieta zakonnicmog�a w mniejszym stopniu przyczynia� si� do rozwoju choroby, zw�aszczapo 30 latach. Z kolei ludzie wywodz�cy si� ze spo�ecze�stw, dla którychcharakterystyczny jest wy�szy poziom stresu, zwykle spo�ywaj� wi�cej soli.

    Mimo �e niektóre badania wykazuj� wspó�zale�no�� mi�dzy t�umionymgniewem a nadci�nieniem, inne jej nie dostrzegaj�. To, czy ci�nienie bywapodwy�szone u osób, które t�umi� w sobie z�o��, a nie daj� jej uj�cia w formiebezpo�redniego wyra�enia albo w jaki� inny uzewn�trzniony sposób(na przyk�ad w postaci wi�kszej dawki �wicze� fizycznych), wci�� stanowiprzedmiot wielu sporów.

    Nale�y te� zapyta�, czy osoby, które przesadnie reaguj� na stres, cz��ciejzapadaj� na nadci�nienie t�tnicze ni� ludzie s�abiej reaguj�cy. Nie majednoznacznej odpowiedzi: badania zajmuj�ce si� tym zjawiskiem daj�sprzeczne wyniki.

    Owszem, wiele prac badawczych po�wi�conych stresowi i nadci�nieniuprzynosi niespójne wyniki, ale jedno jest pewne — obni�enie poziomunapi�cia mo�e Ci tylko wyj�� na dobre. Im mniej jeste� bowiem zestresowany,tym masz mniejsz� sk�onno�� do przejadania si�, palenia i nadmiernegopicia, czyli czynników powoduj�cych — jako wiadomo — nadci�nienie.W rozdziale 8. zapoznasz si� ze wspania�� form� obni�ania napi�cia— �miechem.

    Kontrolowanie wagiRola biernego trybu �ycia w rozwoju nadci�nienia t�tniczego jest oczywista.Kolejne badania dowodz�, �e osoby cz��ciej �wicz�ce rzadziej zapadaj� naschorzenie, a aktywny styl �ycia sprzyja kontroli nad w�asn� wag�.

    Na ka�de dodatkowe 4,5 kilograma przyrostu masy cia�a ci�nienie skurczowepodnosi si� o 4 – 5 milimetrów s�upa rt�ci. Dlatego wcale nie trzeba mie�nadwagi albo cierpie� na oty�o��, �eby nabawi� si� nadci�nienia.

    Oty�o�� brzuszn� (t�uszcz wokó� talii) cz��ciej kojarzy si� z nadci�nieniem ni�oty�o�� nóg i ud. Du�y obwód pasa to znak, �e zbli�a si� albo ju� si� pojawi�onadci�nienie.

    Zespó� insulinooporno�ci (opisuj� t� dolegliwo�� wy�ej w punkcie „Wp�ywgenów”) zawiera czynniki, które podnosz� prawdopodobie�stwo zapadni�ciana choroby serca:

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 65

    � oty�o��;� wysokie ci�nienie t�tnicze;� podwy�szone st��enie insuliny oraz insulinooporno��;� wi�ksza ilo�� tkanki t�uszczowej wokó� talii;� wysoki poziom trójglicerydów;� niski poziom HDL (dobrego cholesterolu), a wysoki — LDL

    (z�ego cholesterolu);

    � du�e st��enie kwasu moczowego w krwiobiegu;� cukrzyca typu 2 (dawniej nazywana cukrzyc� insulinoniezale�n�);� wysokie st��enie substancji chemicznych, które utrudniaj� rozpadanie

    si� skrzepów krwi.

    Nie wiadomo do ko�ca, w jaki sposób oty�o�� powoduje nadci�nienie.Jednak naukowcy odkryli ju� nast�puj�ce rzeczy:

    � Osoby oty�e maj� wi�ksz� pojemno�� minutow� serca (ilo�� krwi wyt�aczanejprzez serce) oraz podwy�szony opór obwodowy (opór stawiany krwip�yn�cej t�tnicami). W konsekwencji serce musi pompowa� wi�cej krwi,�eby dostarczy� sk�adników od�ywczych wi�kszej ilo�ci tkanek cia�a.

    � Wiele narz�dów, przede wszystkim nerki, nie toleruje podwy�szonegopoziomu przep�ywu krwi, wi�c produkuje hormony maj�ce go ograniczy�za pomoc� zw��enia t�tnic. W ten sposób ro�nie obwodowy opórnaczyniowy oraz ci�nienie t�tnicze.

    � Osoby oty�e cz�sto spo�ywaj� wi�cej soli ni� ludzie szczupli i s�bardziej podatne na podnosz�ce ci�nienie dzia�anie tej przyprawy.

    � Oty�o�� kojarzy si� ze wzrostem czynno�ci uk�adu nerwowego,co mo�e spowodowa� zw��enie naczy� krwiono�nych.

    W rozdziale 9. zalecam schudni�cie jako form� terapii w nadci�nieniut�tniczym. Je�eli do tego utrat� na wadze po��czy si� z aktywno�ci� fizyczn�(któr� omawiam w rozdziale 12.) oraz obni�eniem spo�ycia soli i alkoholu,mo�na oczekiwa� ca�kiem sporego obni�enia ci�nienia. Uwaga! Dzia�aniate powinny zawsze by� poprzedzone terapi� farmakologiczn� obni�aj�c�ci�nienie, chyba �e jego poziom jest niebezpiecznie wysoki (powy�ej 180/120mm Hg). Cz��� pozytywnych skutków tego typu zmian w trybie �ycia mo�epolega� na z�agodzeniu objawów zespo�u insulinooporno�ci, w tym obni�eniupoziomu insuliny i jej roli w podnoszeniu ci�nienia t�tniczego.

    Oczywi�cie z �wiczeniami nie nale�y przesadza�. Moja babcia zacz��a w wieku60 lat uprawia� marsze, codziennie pokonuj�c 8 kilometrów. Teraz ma 97 lati nikt nigdy nie wie, gdzie si� w danej chwili podziewa!

  • 66 Cz��� I: Czym jest nadci�nienie?

    Mniej soliW typowym jad�ospisie przedstawicieli bogatszych narodów �wiata znajdujesi� za du�o soli. Dowodów na taki stan rzeczy jest pod dostatkiem. Jednaknie u wszystkich ludzi wywi�zuje si� z tego powodu nadci�nienie t�tnicze— problem dotyczy jedynie po�owy populacji. Dlatego osoby z nadci�nieniemnajwyraniej cierpi� na jak�� form� podwy�szonej podatno�ci na schorzenie3(sól bowiem w wi�kszym stopniu podnosi u nich ci�nienie). Danepotwierdzaj�ce rol� soli mo�na zaczerpn�� z bada� prowadzonych napewnych grupach ludno�ci oraz eksperymentalnych manipulacji spo�yciemtej substancji. W pierwszym przypadku odnotowano, �e:

    � W plemionach pierwotnych, których cz�onkowie nie jedz� soli,wyst�puje zerowe nadci�nienie; osoby te równie� nie cierpi� z powodunast�pstw schorzenia — niewydolno�ci serca, nerek czy mózgu.

    � Kiedy te same plemiona zaczynaj� si�ga� po sól, zaczyna rozwija� si�nadci�nienie i jego nast�pstwa.

    � Im wi�cej soli si� spo�ywa, tym ci�nienie t�tnicze ma wy�szy poziom.

    W wyniku bada� drugiego typu ustalono, i�:

    � Kiedy ludzie z nadci�nieniem ograniczaj� spo�ycie soli, spada im ci�nienie.� Dzieci spo�ywaj�ce ma�o soli maj� ni�sze ci�nienie.� U zwierz�t karmionych �ywno�ci� z wi�ksz� zawarto�ci� soli nast�puje

    wzrost ci�nienia.

    Tego rodzaju wra�liwo�� na sól (sodowra�liwo��) najwyraniej dziedziczysi� po matce, gdy� najcz��ciej wyst�puje u niej ten sam skok ci�nienia pospo�yciu soli co u potomka. Osoba, która nie cierpi na sodowra�liwo��,wydala wi�kszo�� soli z organizmu wraz z wod� w nerkach, ale cz�owiek„wra�liwy na sól” ma ju� z tym problemy.

    Ci�nienie t�tnicze nie zawsze spada po ograniczeniu spo�ycia soli,poniewa� pewne osoby cierpi� na sodowra�liwo��. W�ród nich znajdziemy:

    � diabetyków;� osoby starsze;� osoby z niewydolno�ci� nerek;� osoby, które nie produkuj� dostatecznej ilo�ci reniny, enzymu

    podnosz�cego ci�nienie krwi w nerkach.

    3 T� podatno�� nazywamy sodowra�liwo�ci� — przyp. t�um.

  • Rozdzia� 3: Czy znajdujesz si� w grupie ryzyka? 67

    Obni�enie spo�ycia soli mo�e pomóc w zmniejszeniu niebezpiecze�stwazapadni�cia na nadci�nienie t�tnicze. Czytaj etykietki na opakowaniachproduktów �ywno�ciowych i wybieraj te opatrzone informacj� „Nie zawierasodu (soli)” b�d „Ni�sza zawarto�� sodu (soli)”. W ten sposób b�dzieszmóg� kontrolowa� spo�ycie tej przyprawy. W rozdziale 10. zapoznam Ci�z innymi przydatnymi sposobami redukcji soli w diecie.

    Eliminacja paleniai nadmiernego spo�ycia alkoholuStosowanie tytoniu pod ka�d� postaci� oraz picie nadmiernych ilo�ci alkoholu(zob. rozdzia� 11.) podnosi poziom ci�nienia krwi, podczas gdy eliminacjatych czynników je obni�a. Mimo �e oczywi�cie si�ganie po tyto� i alkoholpowoduje wiele innych problemów ze zdrowiem, ju� sam ich wp�yw napoziom ci�nienia t�tniczego powinien by� wystarczaj�cym powodem doodstawienia.