Motywy, czyli dlaczego ochraniamy przyrodę

· motywy religijne i kulturowe

· motywy patriotyczne, historyczno-pamiątkowe

· motywy gospodarcze:

· motywy naukowe:

· motywy społeczne:

· motywy estetyczne:

· motywy etyczne

Dlaczego chronimy przyrodę? Użyteczność przyrody.

Bezpośrednia wartość użytkowa: - wartość ekonomiczna

(rynkowa) bogactw naturalnych takich jak drewno, zasoby ryb,

kopaliny.

Pośrednia wartość użytkowa: wartość ekonomiczna takich

pożytków jak: zaopatrzenie w wodę, czyste powietrze, tereny

rekreacyjne.

Wartość opcjonalna: wartość ekonomiczna przyszłych korzyści

(dotąd nie dostrzeganych) jakie mogłyby dostarczać obszary

naturalne.

• Wartość bytowa: wartość ekonomiczna siedliska lub gatunku

wyliczona na podstawie tego, ile ludzie byliby skłonni zapłacić , by

zapobiec jego zniszczeniu.

Co to jest obszar chroniony??

Wg IUCN (WCN): obszar lądu i\lub morza wyznaczony celowo do ochrony i

zachowania różnorodności biologicznej i zasobów naturalnych, a także związanych z nimi dóbr kulturowych, zarządzany prawnie

lub innymi skutecznymi środkami.

Kategorie obszarów chronionych i ich definicje wg IUCNKategoria Ia – rezerwat ścisły(Strict Nature Reserve)

obszar obejmujący wyjątkowe lub reprezentatywneekosystemy, twory przyrody nieożywionej i gatunki,użytkowane głównie do celów naukowych imonitoringowych.

Kategoria Ib – obszar pierwotny(Wilderness Area)

duże obszary naturalnych ekosystemów w stanienienaruszonym lub słabo zmienionym, które są chronione izarządzane tak, by zachować ich naturalne warunki.

Kategoria II – park narodowy(National Park)

naturalny obszar wyznaczony, by (a) chronić inte gralnośćjednego lub więcej ekosystemów dla obecnych i przyszłychpokoleń, (b) wyeliminować jego eksploatację i działalnośćwpływającą na dany teren szkodliwie, (c) umożliwićrealizację celów naukowych, dydaktycznych iwypoczynkowych.

Kategoria III – pomnik przyrody(Natural Monument)

obszar obejmujący jeden lub więcej charakterystycznychobiektów przyrodniczych, także obiektów o znaczeniukulturowym o wybitnej lub wyjątkowej wartości.

Kategoria IV – obszar ochronygatunkowej zwierza^t/siedliskowej (Habitat/SpeciesManagement Area)

obszar ustanowiony w celu czynnej ochrony wybitnychbiotopów, siedlisk poszczególnych gatunków, któremogłyby nie przetrwać bez zabiegów ochronnych.

Kategoria V – obszarchronionego krajobrazu(Protected Landscape/Seascape)

teren gdzie wzajemne oddziaływanie człowieka i naturystworzyło obszar o odrębnym charakterze i znaczącejestetycznej, ekologicznej i/oraz kulturowej wartości, częstoo wysokiej różnorodności biologicznej. Głównym celemzarządzania tym obszarem jest ochrona krajobrazu izapewnienie terenów rekreacyjnych.

Kategoria VI – obszar czynnejochrony zasobówprzyrodniczych (ManagedResource Protected Area)

obszar zawierający w przeważającej części niezmienionesystemy naturalne, ustanowione głównie w celuzapewnienia długotrwałej ochrony i zachowaniaróżnorodności biologicznej, przy jednoczesnymzaspakajaniu potrzeb społeczności lokalnych.

Kryteria oceny wartości obszaru dla ochrony przyrody. Które obszary powinniśmy chronić?

Różnorodność biotyczna jest wyrazem ilości i zróżnicowania świata przyrody

Biotyczna różnorodność:

Trzy poziomy rozpatrywania bioróżnorodności:

Różnorodność w obrębie gatunku - wewnątrzgatunkowa –

mierzona różnicami genetycznymi pomiędzy osobnikami i populacjami;

Różnorodność gatunków - międzygatunkowa-

wyrażana poprzez zestawienie liczby i równomierności występowania

gatunków;

Różnorodność zespołów lub ekosystemów mierzona liczbą różnych

wielogatunkowych zbiorowisk

Dlaczego bioróżnorodność spada?

Nadmierna eksploatacja zasobów (gatunków) Zaburzenia siedlisk: wskutek zanieczyszczenia środowiska, zmian klimatu (antropogenicznych), wprowadzania nowych gatunków

Zanieczyszczenia chemiczne: kwasne opady i porosty; pestycydy;Obce gatunki: króliki i lisy w Australii – konkurencja dla torbaczy; zawleczenie chorób: wyginięcie kasztana amerykańskiego ( grzyb przywleczony z Azji)

Niszczenie siedlisk (niszczenie siedlisk naturalnych); w wielu krajach Europy nie ma siedlisk naturalnych, co najwyżej półnaturalne.

Niszczenie siedlisk -Fragmentacja

Fragmentacja – rozbicie siedliska o charakterze ciągłym na kilka fragmentów –Następstwa fragmentacji:

Całkowita powierzchnia pozostałych fragmentów jest mniejsza niż siedliskapierwotnego

Udział krawędzi w całkowitej powierzchni jest większy Każdy punkt jest bliżej krawędzi, niż by poprzednio; Każdy z fragmentów siedliska jest bardziej izolowany od pozostałych, niż był

poprzednio.Biologiczne konsekwencje fragmentacji:Na poziomie gatunku:

Generalnie im mniejszy płat siedliska tym mniejsze bogactwo gatunków – bomniejsza pojemność siedliskowa

Efekt krawędzi (zmieniony klimat, katastrofy środowiskowe ( ogień)) Zwiększona penetracja drapieżników i konkurentów Wzrost prawdopodobieństwa biernej (przypadkowej) emigracji

Na poziomie populacji: Mniejsza pojemność siedliskowa, czyli mniejsza liczba osobników danego gatunku, która

może się w danym płacie siedliskowym utrzymać, czyli fragmentacji siedlisk towarzyszyfragmentacja populacji

Czy różnorodność gatunkowa jest jedynym kryterium identyfikacji obszarów chronionych???

Region Roślinynaczyniowe

Ssaki Gady Płazy Motyle

Region Przylądkowy (RPA) 6,000 15 43 23 0Zachodnia Amazonia 5,000 ok. 70 .Atlantyckie wybrzeże Brazylii 5,000 40 92 168 7Madagaskar 4,900 86 234 142 11Filipiny 3,700 98 120 41 23Borneo (pn. część) 3,500 42 69 47 4Wschodnie Himalaje 3,500 - 20 25 -SW Australia 2,830 10 25 22 0Zachodni Ekwador 2,500 9 - - 2Kolumbia- Chocó 2,500 8 137 111 0Płw. Malajski 2,400 4 25 7 0Kalifornia 2,140 15 15 16 0Ghaty Zachodnie Indie 1,600 7 91 84 5Centralne Chile 1,450 - - - -Nowa Kaledonia 1,400 2 21 0 2Eastern Arc Mts (Tanzania) 535 20 - 49 3SW Sri Lanka 500 4 - - 2SW Wybrzeże Kości Słoniowej 200 3 - 2 0Razem 49,955 375 892 737 59

Praktyczne metody wyznaczania obszarów chronionych.– Analiza luk ( w systemie obszarów chronionych)

– Metoda reprezentacji – wybór miejsc najlepiej reprezentujących zasoby naturalne Ziemi (hotspots). Uwzględnia się:

• Bogactwo gatunkowe

• Endemizm

• Unikatowość taksonomiczna

• Niezwykła zjawiska ekologiczne lub ewolucyjne

• Rzadkość samych typów siedliskowych w skali globalnej.

—Metoda komplementarności – minimalny system ochronny wymagany do ochrony danego taksonu- wyznaczenie terenu, na którym występują wszystkie dane gatunki

—Metody siedliskowe – ochrona siedlisk

Ochrona przyrody w Polsce

Przyjęta w 2004 roku nowa Ustawa o ochronie przyrody opisuje następujące formy ochrony przyrody:

parki narodowe, rezerwaty przyrody, obszary NATURA 2000 parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, inne formy ochrony przyrody: pomniki przyrody, stanowiska

dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Do końca roku 2003 utworzono w Polsce 23 parki narodowe• Białowieski 1947 105,02 km2 • Świętokrzyski 1950 76,26 km2• Babiogórski 1954 33,92 km2• Pieniński 1954 23,46 km2• Tatrzański 1954 211,64 km2 • Ojcowski 1956 21,46 km2• Wielkopolski 1957 75,84 km2• Kampinoski 1959 385,44 km2• Karkonoski 1959 55,76 km2• Woliński 1960 109,37 km2• Słowinski 1967 186,18 km2• Bieszczadzki 1973 292,02 km2• Roztoczański 1974 84,83 km2• Gorczański 1980 70,30 km2• Wigierski 1988 150,86 km2• Drawieński 1990 113,42 km2• Poleski 1990 97,62 km2• Biebrzański 1993 592,23 km2• Gór Stołowych 1993 63,39 km2• Magurski 1994 194,39 km2• Narwiański 1996 73,50 km2• “Bory Tucholskie” 1996 47,98 km2• “Ujście Warty” 2001 80,38 km2

Obszary chronione w Polsce

Rodzaje rezerwatów przyrodyROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 30 marca 2005 r.

w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. Nr 60, poz. 533)

Lp. Rodzaj rezerwatuprzyrody

Symbol Przedmiot ochrony

1 Leśny L Pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterzepierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzewna granicach zasięgu.

2 Wodny W Wody jezior, rzek, potoków i morza wraz zezbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt.

3 Stepowy St Murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym igipsowym

4 Słonoroślowy(halofilny)

Sł Słonorośla nadmorskie i śródlądowe.

5 Faunistyczny Fn Populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów,ryb i bezkręgowców.

6 Florystyczny Fl Populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślinzarodnikowych i kwiatowych oraz grzybówkapeluszowych i porostów.

7 Torfowiskowy T Zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych iwysokich.

8 Przyrodynieożywionej

N Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formyskalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiskaskamieniałości, przykłady erozji i innych procesówkształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne,wydmy.

9 Krajobrazowy K Krajobrazy o cechach naturalnych, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, często z występującymi zabytkami.

Typy i podtypy rezerwatów przyrodyA. Ze względu na dominujący przedmiot ochrony

Lp. Typ rezerwatu przyrody Symbol Podtyp rezerwatu przyrody Symbol PFI roślin zarodnikowych rz

roślin zielnych i krzewinek rzk krzewów i drzew kd

1 Florystyczny

roślin na granicy zasięgu gz PFi zbiorowisk leśnych zl 2 Fitocenotyczny

zbiorowisk nieleśnych zn PGr grzybów kapeluszowych gk 3 Grzybów

porostów pr PBf biocenoz naturalnych i półnaturalnych bp 4 Biocenotyczny i

fizjocenotyczny biocenoz antropogenicznych ba PFn ssaków ss

ptaków pt gadów ga płazów pł ryb ry

5 Faunistyczny

bezkręgowców bk PGg stanowisk paleontologicznych sp

form tektonicznych i erozyjnych te 6 Geologiczny i glebowy

skał, minerałów, osadów, gleb i wydm smg PKr krajobrazów naturalnych kn 7 Krajobrazów

krajobrazów antropogenicznych ka PNu starych drzew sd 8 Nasadzeń i upraw

fitoagrocenoz fa PKu miejsc kultu i pamięci narodowej kp 9 Kulturowy

zabytków za

Typy i podtypy rezerwatów przyrodyB. Ze względu na główny typ ekosystemu

Lp Typ rezerwatu przyrody Symbol Podtyp rezerwatu przyrody Symbol lasów nizinnych lni lasów wyżynnych lwż lasów górskich i podgórskich lgp lasów mieszanych nizinnych lmn lasów mieszanych górskich i podgórskich lmg borów nizinnych bni borów wyżynnych bwż borów górskich i podgórskich bgp borów mieszanych nizinnych bmn

1 Leśny i borowy EL

borów mieszanych górskich i podgórskich bmg łąk hydrofilnych łh łąk mezofilnych łm pastwisk ps hal wysokogórskich hw muraw kserotermicznych mk

2 Łąkowy, pastwiskowy,murawowy i zaroślowy

EŁ

zarośli kserotermicznych zk wód morskich wm jezior oligotroficznych jo jezior mezotroficznych i eutroficznychoraz stawów

jm

jezior dystroficznych jd

3 Wodny EW

rzek i ich dolin, potoków i źródeł rp torfowisk niskich tn torfowisk wysokich tw

4 Torfowiskowy(bagienny)

ET

torfowisk przejściowych tp słonorośli śródlądowych sl5 Słonoroślowy

(halofilny) ESł

słonorośli nadmorskich sn wydm śródlądowych ws6 Wydmowy EWd wydm nadmorskich wn pochodzenia naturalnego pn7 Podziemny EP pochodzenia antropogenicznego pa skał magmowych sm skał osadowych so

8 Skalny ESk

innych skał si pól i ogrodów po9 Uprawowy EU parków i innych zieleni pi lasów i wód lw lasów i łąk lł lasów i torfowisk lt lądowych ekosystemów nieleśnych ln ekosystemów wodnych i nieleśnych nw

10 Różnych ekosystemów EE

mozaiki różnych ekosystemów me

Według stanu na 31.12.2004 (GUS 2004) znajdują się w Polsce 1385 rezerwaty przyrody

. o faunistyczne – 138 rezerwaty,• o krajobrazowe – 109 rezerwatów,• o leśne – 695 rezerwatów,• o torfowiskowe – 141 rezerwaty,• o florystyczne – 165 rezerwaty,• o wodne – 28 rezerwatów,• o przyrody nieożywionej – 71 rezerwatów,• o stepowe – 34 rezerwaty,• o słonoroślowe – 4 rezerwaty.

Dokumenty Europejskie1. Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku

2. DYREKTYWA RADY 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory

184 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk

71 - Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

Obszary zajmują powierzchnię: 4 118 062,6 ha, w tym:

• Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk: 1 185 288,9 ha,

• Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków: 3 311 396,3 ha.

• Obszary lądowe zajmują powierzchnię: 3 217 560,9 ha.

• Obszary morskie zajmują powierzchnię: 900 501,7 ha.

Obszary lądowe stanowią 10,3 % powierzchni Polski, w tym:

• Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk: 3,7 %,

• Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków: 7,8 %.

Według stanu na 31.12.2004 (GUS 2004) znajdują się w Polsce następujące formy ochrony:

parki krajobrazowe - 120 - 2 603 683 ha

obszary chronionego krajobrazu - 342 - 7 075 694 ha

obszary NATURA 2000,

• pomniki przyrody -28 497

• stanowiska dokumentacyjne - 100

• użytki ekologiczne - 4567

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 106

Ochrona gatunkowa

Kategorie zagrożeń na poziomie gatunku według oryginalnej definicji IUCN są następujące:1. Wymarłe ( extinct) - gatunki, które nie są już znane z występowania w naturze, po

powtarzanych poszukiwaniach na byłych stanowiskach i w innych znanych, bądźprawdopodobnych miejscach (w Polsce należą tu tarpan, tur);

2. Silnie zagrożone ( endangered) - gatunki [taksony] zagrozone wyginięciem, którychprzetrwanie jest bardzo mało prawdopodobne, jeśli nadal działać będą czynniki powodującespadek liczebności. ( w Polsce należą tu: świstak, dąb omszony, wąż Eskulapa, zółw błotny,głuszec)

3. Wysokiego ryzyka (vulnerable) - uważa się za prawdopodobne, ze gatunki te w najbliższejprzyszłości przemieszczą się do kategorii silnie zagrożonych, jeśli w dalszym ciągu działaćbędą na nie te same czynniki (lista tych gatunków jest b. długa. W Polsce należą tu: kotewkaorzech wodny, ostnica Jana, długosz królewski, paź żeglarz, suseł perełkowany);

4. Rzadkie (rare) - gatunki o małych światowych populacjach, które nie zaliczają się dokategorii silnie zagrożonych czy wysokiego ryzyka, ale będące w obliczu ryzyka.

5. Nieokreślone ( indeterminate) - gatunki, o których wiadomo, ze są silnie zagrożone,wysokiego ryzyka, lub rzadkie, ale nie ma wystarczających informacji, aby określić, którakategoria jest odpowiednia.

6. Niedostatecznie poznane (insufficiently known) - gatunki, które podejrzewa się, że należądo jednej z powyższych kategorii, ale nie jest to ostatecznie ustalone z powodu braku danych.

Rezerwaty przyrody i parki krajobrazowe na terenie woj. łódzkiego (stan na IX 2004)

Parki krajobrazowe na terenie woj. łódzkiego (stan na 31.12.2004)

Nazwa Parku Rokpowstania

Calkowita pow. (ha) Pow. parku wgranicach woj.

parku otuliny (ha)

Bolimowski Park Krajobrazowy 1995 23130 2940 13253

Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich 1996 10748 2996 10748

Przedborski Park Krajobrazowy 1988 16640 18446(ochk)

7385

Spalski Park Krajobrazowy 1995 12875 23192 12875Sulejowski Park Krajobrazowy 1994 17440 38927 17440

Park Krajobrazowy MiędzyrzeczaWarty i Widawki

1989 25330 nie wyzna-czono

25330

Załęczański Park Krajobrazowy 1978 14485 12.328 13323

Łączna powierzchnia: 120648 98829 100354

Obszary Natura 2000 na terenie woj. łódzkiego (stan na XII 2004)

Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (stan na 31.12.2004)

Nazwa obszaru Kod Powierzchnia całkowita (ha)

Powierzchniaw województwie (%)

Dabrowa Grotnicka PLH 100001 108,5 100

Dąbrowa świetlista w Pernie PLH 100002 40,1 100

Lasy Spalskie PLH 100003 1 970,7 100

Łąka w Bęczkowicach PLH 100004 24,6 100

Niebieskie Ź ródła PLH 100005 28,8 100

Pradolina Bzury-Neru PLH 100006 17 884,0 83,8

Zalęczański Łuk Warty PLH 100007 9 055,2 99,9

Ostoja Przedborska PLH 260004 11 568,8 31,3

Łączna powierzchnia 40 680,7 31 609,9 ha

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (stan na 31.12.2004)

Nazwa obszaru Kod Powierzchnia całkowita (ha)

Powierzchniaw województwie (%)

Dolina Pilicy PLB 100001 23 677,4 12,1

Pradolina Bzury-Neru PLB 140003 30 833,0 93,7

Dolina środkowej Warty PLB 300002 60 133,8 7,1

Łączna powierzchnia 114 644,2 30 185,8 ha

Obszary chronionego krajobrazu na terenie woj. łódzkiego (stan na 31.12.2004)

Lp. Nazwa obszaru Pow. (ha)

1 Bolimowsko-Radziejowski 166782 Brąszewicki 142043 Chrząstawsko-Widawski 41944 Doliny Bzury 135005 Dolina Prosny 228546 Dolina Przysowy 21687 Gornej Rawki 83008 Mrogi i Mrozycy 11871

9 Nadwarciański 27 432

10 Pradolina Warszawsko-Berlińska 14 639

11 Puczniewski 6 276

12 Przedborski 5 417

13 Srodkowej Grabii 6 558

14 Pozostałe – bez nazwy 24 244

Łączna powierzchnia 178 335

Indywidualne formy ochrony przyrody na terenie woj. łódzkiego (stan na 31.12.2004)

Powiat Pomniki przyrody (liczba) Stanowiskadokumentacyjne

Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

ogółem żywej nieoży-wionej

pow. (ha) liczba pow. (ha) liczba pow. (ha) liczba

bełchatowski 57 57 . . - 265,17 122 -brzeziński 78 78 - - - - - 619,95 3kutnowski 55 55 - - - - - -łaski 73 73 - - - 5,52 4 2 880,92 6łęczycki 26 26 - - - - - -łowicki 46 46 - - - 3,05 2 46,35 1łódzki 307 304 3 - - - - -łódzki wschodni 44 44 - - - 12,88 17 -opoczyński 235 235 - - - 34,8 39 -pabianicki 73 71 2 - - 42,39 6 1 407,09 6pajęczński 76 66 10 - - 1,9 3 -piotrkowski ziemski 218 218 - - - 358,32 214 -piotrkowski grodzki 17 17 - - - 7,17 8 -poddębicki 82 80 2 10 1 18,9 b.d. 86,62 3radomszczański 141 140 1 - - 114,7 117 -rawski 136 135 1 - - 8,8 7 -sieradzki 302 302 - - - 85,32 48 8,08 2skieniewicki ziemski 202 201 1 93,8 89 572,3 1skieniewicki grodzki 73 73 - - - - - -tomaszowski 368 368 - - - 51,5 21 -wieluński 119 117 2 0,52 1 84,1 55 2766 2wieruszowski 46 46 - - - 1,02 1 -zduńskowolski 93 93 - - - 46,9 6 -zgierski 213 213 - 0,03 1 48,3 b.d. -

RAZEM 3080 3058 22 10,55 3 1 284,54 - 8 387,31 24