Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 267 · 2016

Grażyna Wieteska1 Uniwersytet Łódzki Wydział Zarządzania Katedra Logistyki gwieteska@uni.lodz.pl

MODELE WSPÓŁPRACY DOSTAWCA – NABYWCA W ZAKRESIE ROZWIJANIA ZIELONYCH PRODUKTÓW

Streszczenie: Celem artykułu jest próba identyfikacji modeli współpracy dostawca –nabywca i możliwości ich zastosowania w procesie rozwijania zielonych produktów. W artykule wykorzystano metodę analizy źródeł wtórnych, na podstawie której sformu-łowano wnioski i wskazano kierunki przyszłych badań. Artykuł przyczynia się do wzbo-gacenia wiedzy w zakresie nauk o zarządzaniu, gdyż do tej pory w taki sposób nie ze-stawiono ze sobą zagadnienia modeli współpracy dostawca – nabywca z problematyką rozwijania zielonych produktów. Informuje także praktyków gospodarczych o możli-wych kierunkach kształtowania partnerstwa w tym zakresie oraz zasadach projektowania wyrobów przyjaznych środowisku. Praktyki prośrodowiskowe powinny być uwzględ-niane już na etapie generowania i selekcji pomysłów na nowe produkty. Jest to możliwe, zwłaszcza przy implementacji modelu współpracy ESI, czyli wczesnego angażowania dostawców w rozwój produktów. Słowa kluczowe: współpraca dostawca – nabywca, proces rozwijania produktów, zielo-ny produkt. Wprowadzenie

Jak podaje raport PricewaterhouseCoopers [2013, s. 10], jednym z czterech głównych globalnych trendów w zakresie zarządzania łańcuchami dostaw w ostat-nich latach jest doskonalenie jego elastyczności (ang. flexibility). Elastyczność łańcucha dostaw pozwala na odpowiadanie na niepewność popytu, zmiany w do-

1 Autorce przyznana została w 2015 r. nagroda Naukowej Fundacji Uniwersytetu Łódzkiego.

Grażyna Wieteska 176

stawach, a także rosnącą turbulencję otoczenia. W literaturze przedmiotu wyra-żana jest ona kilkunastoma wymiarami elastyczności (ang. flexibility dimensions) [Fantazy i in., 2009]. Dwa następujące wymiary bezpośrednio dotyczą górnego łańcucha dostaw: elastyczność relacji z dostawcami (ang. supplier relationship flexibility) oraz elastyczność w zakresie rozwijania produktów (ang. product development flexibility). Są one szczególnie ważne w dobie szybkiego tempa zmian technologicznych i presji na skracanie czasów cyklów łańcucha dostaw [Garber i Sarkar, 2007]. Christopher [2000] zalicza wspólne z dostawcami roz-wijanie produktów do praktyki łańcuchów dostaw agile.

W obliczu postępujących zmian klimatycznych, coraz bardziej restrykcyj-nych przepisów środowiskowych i powszechnie implementowanej koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu bardzo ważną cechą współcześnie rozwi-janych innowacji produktowych jest ich ekologiczność.

Artykuł koncentruje się na zagadnieniu włączania dostawców w projekto-wanie i komercjalizację produktów na rynku B2B. Problematyka ta nie została do tej pory opisana, zwłaszcza w kontekście celu artykułu. Jest nim bowiem próba identyfikacji modeli współpracy dostawca – nabywca i możliwości ich za-stosowania w procesie rozwijania zielonych produktów.

W artykule wykorzystano metodę analizy źródeł wtórnych (ang. desk rese-arch). Analiza dokumentów zastanych objęła m.in. artykuły z ogólnopolskich czasopism naukowych oraz anglojęzyczne artykuły z naukowych baz czasopism EBSCO i Emerald, jak również pozycje książkowe i raporty (np. PwC). 1. Modele współpracy dostawca – nabywca

w zakresie rozwijania produktów

Produkt rozwijany to nowy produkt wcześniej nieoferowany przez przed-siębiorstwo na niezmienionym rynku lub zmieniony produkt wcześniej oferowany przez przedsiębiorstwo na niezmienionym rynku.

Wymienia się następujące sytuacje pod względem nowości produktu [Olczak i Urbaniak, 2006, s. 151]: − całkowicie nowe produkty (produkty innowacyjne, nowości w skali światowej), − produkty udoskonalone (o wyższej jakości technicznej w porównaniu do

wersji poprzedniej), − produkty zmodyfikowane (o istotnie zmienionych parametrach technicznych),

Modele współpracy dostawca – nabywca... 177

− produkty pozornie zmodyfikowane (o niewielkich zmianach jakości technicznej, ale o zauważalnych zmianach np. estetycznych, jak kolor, opakowanie, nie-znaczna zmiana wagi).

Proces rozwijania nowego produktu składa się z następujących po sobie etapów, którymi są: generowanie pomysłów, selekcja pomysłów, wybór pomysłu, projektowanie produktu i komercjalizacja produktu [Michalski, 2003, s. 206].

Pierwszy etap oznacza zbieranie pomysłów i poszukiwanie idei nowych produktów. Selekcja pomysłów (ang. screening) polega na ich ocenie pod wie-loma aspektami, jak ekonomiczno-finansowy (np. analiza zwrotu, analiza zysku inwestycji ROI), możliwości wytworzenia, posiadane zasoby, potrzeby rynku, a także w ujęciu szerszym – czas, koszty i zyskowność projektu. Po podjęciu ostatecznej decyzji o wyborze koncepcji produktu następuje etap tworzenia pro-jektu wyrobu. Opracowywana jest najbardziej odpowiednia specyfikacja, testuje się prototyp, a także produkuje serię próbną. Komercjalizacja to etap ostatni, podczas którego przygotowuje się strategię produktu i dochodzi do urynkowie-nia produktu.

Dostawca w procesie projektowania i wytwarzania produktów może pełnić różne role, wpływając tym samym na cechy produktu [Wynstra, Corswant i Wet-zels, 2010]. Nellore i Söderquist [2000] opracowali model portfolio relacji z do-stawcami, który opisuje zagadnienie rozwijania produktu we współpracy do-stawca – nabywca. Nabywcą w tym modelu jest OEM (ang. Original Equipment Manufacturer), czyli przedsiębiorstwo sprzedające pod własną marką produkty wytworzone przez dostawcę. Autorzy zdefiniowali następujące rodzaje dostaw-ców w kontekście różnych modeli angażowania ich w rozwój produktu: − dostawcy „partnerzy” (ang. partner suppliers) – zaangażowani w rozwój

produktu od samego początku, − dojrzali dostawcy (ang. mature suppliers) – dostawcy włączani w rozwój

produktu na etapie, w którym wstępna specyfikacja została przez nabywcę opracowana,

− dostawcy „dzieci” (ang. child suppliers) – dostawcy otrzymujący gotową specyfikację,

− dostawca kontraktowy (ang. contractual supplier) – dostarczający nabywcy produkt ze swojej gotowej oferty.

Wyniki badań wskazują, że na wybór modelu współpracy dostawca – na-bywca w zakresie rozwijania produktu wpływa rodzaj zakupu (rys. 1).

1

R Ź

js„[„

dDd−−

−

−

[ip

178

Rys

Źród

jest się „wą[Kr„wą

dostDevdzia− m− w

z− g

w− b

b

[Hainteproj

8

s. 1.

dło: N

Spnajnatąskialjiąski

Htawveloalnomakwhiz dogreywspblacbyw

Wandfegrajekt

Str

Nello

pecjczęomie gic, 1ich

Handwca opmościkes ite bostay bopólnck

wcyWłąc

fielacji tów

rony

ore i

cyfikęści

miastgard198gar

dfie– n

mentią dto p

boxawcox –nie box

y ogczend i z k

w [W

y roz

Söde

kaciej bt w dła”83]. rdełeld inabyt, N

dostprin

x – ncam– fopro

x – gólnnie Law

klucWag

zwij

erqu

cja bez

prz” (a

Finł” –i LaywcNPDtawnt –nief

mi swormojek

pronychdo

wsoczowgner

ijają

uist [2

komang

zypang.naln

– doawsca wD).

wcy:– brformwój

malnkt, pojekh wstawon, wymr, 20

ące s

2000

mpogaż

padk. boną stawson w za

Os

rak malj prna iprowkt w

wytywcó200mi 012

spec

0].

oneowaku rottlespewca[20

akrestat

zaalna rojentewadwykycznów 07]par

2].

cyfi

entóaniarozweneecyfa, n007esietni

anginte

ekt,gradzą konnycjes. Imrtne

Gr

ikac

ów a drwija

eck)fikaatom

7] we roz n

ażoegra

acjaws

nujech.st mm szeram

raży

cję p

nierugiania) i kacjęmia

wyróozwnich

owaacja

a z dspóle do

możlzybmi, t

yna

prod

ekryiej sa kokomę koast dóżn

wijanh c

aniaa z

dostlne osta

liwciejtym

Wi

dukt

ytycstroomp

mpoompdóbili c

nia nchar

a dodos

tawdzi

awc

e nj je

m w

iete

tu

cznony.pon

onenponbr krcztenowrakt

ostastaw

wcamiałaca n

na kdna

więk

ska

nych W

nentntów

nentrytyery wyctery

awcywca

mi, aniana p

każdak pksza

h (aspótóww któwycznnas

ch pyzuj

y wami,

doa rozpod

dympoda sz

angółpraw „dkryt

w „dnycstępprodje

w pr, pr

stawzwodsta

m etdejmans

g. naca dźwtycz

dźwch –pująduktsię

rocerzed

wcaojowawie

tapimie sa n

non-a z dwignzny

wign– forące tówna

es Ndsię

a i nwe,e o

ie rsię

na p

-cridrugnie”ych nie”rmamo

w (aajwi

NPDębio

nab,

otrzy

rozwdzi

pow

iticagą s” (an

(str” gealniodelang.ięks

D, orstw

byw

yma

wijaiała

wodz

al) stronng. rate

enerie ole w Neszą

wo

wca

any

aniaaniazen

rozną plev

egicruje

obiewspew P

od

kon

kon

ych

a pra z znie n

zwipojaveracznye O str

półpProdpow

nsu

nsu

od

roduzaknow

ijanawiage)ychEM

ronypracoducwie

ultuj

ltuj

d na

uktkreswyc

na ia ),

h) M, y. cy ct e-

je

ją

a-

tu u

ch

a„nzsoz

R Ź

śPtnrjbwldkp

wr−−

ang„zernadznastawonazie

Rys

Źród

ści, Przetu, cna zrzanjektbezpwielepsdukklieprzy

wyrrozw− d− w

Zagażoro”

d rozcze

wcóa forgen

s. 2.

dło: O

Wktó

edeco mzrednia.towpie

edząszejktówentaysz

Wróżnwijadziewsp

a krowa

[Kzwo

eniaów wrmanero

Mi

Opra

Wczeóry

e wsma duk. W

waniczną, aj jaw uma, tyłych

W banionaniaelenpóln

rytyanie

Koenojema w w ralneowa

iejsc

cowa

esnych szyszc

kowWpły

ia, negoa wiakośmoym h dadano a prnie ne r

ycze pan i im sos

rozwe anania

ce fa

anie

ne wźró

ystkiczeg

waniywa

deto dięc ści żliwsam

dostaniu

nasrojesię

rozw

zny artnin., specstatnwójngaa i s

fazy

wła

włącódłeim gólnie róa teżterm

dla takpro

wiamymaw.

u zrstępektóspe

wija

M

czyneró

20cyfinichj prżowsele

FF

sne n

czanem nasne óżnż pominkon

kże oduk

imm g. realpująów ecyanie

Mod

ynnów 04,ikach laroduwanekcj

Z w

na po

nie jes

stępzna

noroozy

nująnsumna ktu

m spgwa

lizoącepro

yfikae sp

dele

nik sna s. cji patacuktónie djono

w pr

odsta

dost epujeaczeodnytywąc wmendos

u. Wprawaran

owa m

odukacjąpecy

wsp

suketa6]. proch nów dosowa

oce

awie

stawefeke prenie

nychwniewybnta)stęp

W kownientuj

anymmode

któą pryfik

półp

kcesapieEta

oduknab(an

stawania

esie

e Koe

wcókt srzyśe wh koe nabór ) ropie ońcejsząc

m pele w wrodukacj

prac

su ne FFap „ktu

bierang. wcóa po

rozw

en i i

ów syneśpie

w dooszta m

naozwdo

cu aze dodp

przews

w buktji p

cy d

nowFZ „zer(ry

a kEa

ów womy

woj

in. [2

w rergieszeobietów

minimajlepwiąz

wieangdoppow

ez Aspółrantu/kprod

dost

wych(an

ro” ys. 2oncrly w pysłó

ju p

2004

rozwii weniee kow, wmalpszzaniedz

gażoaso

wied

Accłpra

nży komdukt

tawc

h png.

pop2). WcepcSup

proców.

prod

4].

wójwe e pronkuw tym

lizozegoia.

zy dowaowadnią

cenacyPC

mpontu/k

ca –

projFuzprzW zcja ppl

ces

duktu

j prwsproceurom powao (nPon

dostanieanieą ja

nturey do

: nenkom

– na

ektzzy

zedzzwitzw

lier roz

u

rodupółpesu

owanprojanienp. niewtawe doe swakoś

e i osta

ntu,mpo

abyw

ów Fr

za fiązkw. wInv

zwij

uktpra

u roznia jekte ry

naważ

wcy, osta

woicść t

Staawc

onen

wca

corontformku zwczvolvjani

ów acy zwicza

towyzykajbaż opo

awcch ptech

anfca –

ntu,

...

razt Enmalnz tyzesnvemia p

gedo

ijanase

wanika bardzopieozwcówprochnic

ford– n

,

cznd)ne r

ym neg

mentprod

nerstaw

nia m. ia, zbłędziejera

wala w wcesóczn

d Unaby

ęśc, czrozpcor

go wt, Eduk

rujewcanowESzakdów nisię na

w roów

ną i

Univywc

ciej zylipocraz wwłącESI)któw

e wia – wegI po

kupuw wiezana

a opzwidoter

versca

uzni naczęcwięcza). O

w ju

ielena

go pozwu i w

w fazawoa dzpracijan wy

rmin

sity w

najea etcie ększaniaOznuż w

e koabywprodwalawytzie odnzielcownie ymanow

[20ram

17

e sitapiprazeg

a doacz

w fa

orzywcaduka tetwapro

negoleni

waniproagawoś

002mac

9

ię ie ac go o-za a-

y-a. k-eż a-o-o, iu ie o-ań ść

2] ch

Grażyna Wieteska 180

− dzielenie się informacją na temat nowego produktu, − dzielenie się cyklem życia produktu/komponentu, − dzielenie się planem wprowadzania nowego produktu, − wspólne rozwijanie planu wprowadzania nowego produktu.

Część modeli współpracy wskazywana jest jako dobre praktyki doskonalenia dostawców [Christopher, 2000; Zsidisin i Ellram, 2003; Giunipero i Eltantawy, 2004]. Mowa tu o praktykach realizowanych w ramach koncepcji rozwoju do-stawców (ang. Supplier Development). Ukierunkowane są one na poprawę jakości technicznej produktów oraz sprawności procesów, w tym procesu wprowadzania nowych produktów [Krause, 1997; Wagner, 2006].

Analiza literatury przedmiotu przeprowadzona przez autorkę pozwoliła na zidentyfikowanie kilkunastu modeli współpracy dostawca – nabywca w zakresie rozwijania produktów (rys. 3): a) wczesne włączanie dostawców w rozwój produktów (ang. Early Supplier

Involvement, ESI): − włączanie dostawców na etapie generowania pomysłów, − włączanie dostawców na etapie selekcji pomysłów, − włączanie dostawców na etapie wyboru pomysłu,

b) włączanie dostawców na etapie projektowania produktu/rozwijania specyfi-kacji (ang. Early Design Collaboration/Supplier Product and Process Design Involvement/Sharing Specification Plan), wspólne projektowanie produktu (ang. Joint Product Development, JPD): − firma konsultuje z dostawcami projekt – nieformalna kooperacja, − firma i dostawca prowadzą wspólne działania w zakresie rozwijania pro-

jektu – formalna kooperacja, − na podstawie ogólnych wymagań nabywcy dostawca rozwija projekt pro-

duktu, − nabywca dostarcza dostawcy pełną specyfikację produktu, − nabywca wybiera gotowy produkt z portfolio dostawcy,

c) dzielenie się planem komercjalizacji produktu (ang. Sharing New Product In-troduction Plan): − plan komercjalizacji przygotowuje dostawca, − plan komercjalizacji przygotowuje nabywca, − wspólne rozwijanie planu wprowadzania nowego produktu (ang. Joint

NPI Plan),

R d

e

f

g

sc 2

cg

Rys

d) wC

e) nw

f) w−−−

g) w−−−−

są: czan

2. R

camgo

s. 3.

wspComnabwejwsp− w− w− wwsp− − w− d− n

Modpnia

Roz

Pami u

i w

Wł

półpmpobywj/zmpółpwspwspwsppółpstrawąsdźwniek

Możnpowdos

zwi

ageuwzwym

łącz

pracone

wca mienpracpólnpólnpólnpracategskiewignkryna z

wiedstaw

ijan

ell, Wzglęmiar

zani

ca went/P

roznionca wne rne rne rca wgicze gania

ytyczaudziawcó

nie

Wuędniru s

e do

w ra/Prozwinej w zrozwrozwrozww zzny,ardł,

cznyuważalnoów w

pr

u i Wili rspo

M

osta

amaoducija speależwijwijwijależ, ło,

y. żyć

ość w p

rod

Wasryzyołec

Mod

awcó

achct Ldosecyżnoanianianiżno

ć, żeza

proc

duk

sserykozne

dele

ów

h całLifestaw

yfikaoście ke pre pr

ości

e głutwces

któw

rmao dlaego

wsp

w r

łego Cywcęacjii odomrodrodi od

łówworz

roz

w –

an [2a w

(an

półp

rozw

o cyycleę wi pr

d typmponduktduktd rod

wnymzenzwo

– zi

201wym

ng.

prac

wój

yklue, PLw zarodupu pnentu ftu fdza

mi knie soju p

elo

10] miar

Tr

cy d

pro

u żLC)akreuktupro

ntu,finafinaaju z

kryspecpro

one

w sru eripl

dost

duk

yci), esieu,

oduk

alnealnezak

ytericyfi

oduk

pr

swoekone B

tawc

któw

a/pr

e im

ktu:

go go

kupu

iamfikacktów

rak

oimnomBott

ca –

w

rod

mpl

:

dosdosu:

mi pocji pw, a

ktyk

m momicztom

– na

dukt

lem

starstar

odzproa ta

ki

odezne

m Li

abyw

tu k

ment

rczarcza

ziałuodukakże

elu pego,ine,

wca

kom

tacj

aneganeg

u wktu,e pr

por, wy, TB

...

mpon

ji p

go pgo p

wyże, jakrzed

rtfolymiBL

nen

prze

przeprze

ej ok ródmi

lio iaru) z

ntu

ez d

ez dez n

opisówniot w

relau śrzrów

(an

dos

dosnab

sanynieżwsp

acjirodowno

ng. S

staw

tawbyw

ych ż etpółp

i z dowiowa

Sha

wcę

wcę,wcę,

motap prac

dostiskoażon

18

arin

no

,

odewłący.

tawoweneg

1

ng

o-

li ą-

w-e-go

Grażyna Wieteska 182

rozwoju łańcucha dostaw (ang. Sustainable Supply Chain Management, SSCM). Ich badanie wykazało, że część liderów zarządza relacjami z dostawcami pro-duktów „dźwignie” w podobny sposób, jak relacjami z dostawcami produktów strategicznych. Dobra „dźwignie” podzielone zostały w modelu na trzy grupy: standardowe (ang. true commodity), strategiczne (ang. strategic commodity) i pośrednie (ang. transitional commodity). Zidentyfikowano, że dla pierwszej i drugiej grupy dóbr ryzyko jest wysokie dla jednego wymiaru TBL, a dla trze-ciej – przynajmniej dla jednego wymiaru.

Przedsiębiorstwa implementują różnorodne zielone praktyki ukierunkowane na doskonalenie produktów w kontekście redukowania ryzyka dla TBL (tabela 1). Podzielić je można na praktyki realizowane w relacjach z dostawcami, w rela-cjach z klientami oraz w pojedynczym przedsiębiorstwie. Tabela 1. Wybrane praktyki ukierunkowane na rozwijanie zielonych produktów

Obszar implementacji zielonej praktyki Praktyka

Relacje z dostawcami

Kooperacja z dostawcami w zakresie realizowania ekologicznych celów, np. ocena dostawców pierwszego i drugiego szczebla z wykorzystaniem zielonych kryteriów (np. zużycie surowców, zarządzanie odpadami, efektywność energetyczna), dostarczanie dostawcom prośrodowiskowych specyfikacji produktowych, rozwijanie zielonych dostawców (np. szkolenie ich pracowników, redukowanie negatywnego wpływu na środowisko ich procesów).

Relacje z klientami

Kooperacja z klientami w zakresie rozwijania przyjaznych środowiskowo projektów wyrobów, prośrodowiskowych opakowań, czystszej produkcji (ang. cleaner production), bezpiecznego transportu, logistyki zwrotnej.

Pojedyncze przedsiębiorstwo

Projektowanie przyjaznych dla środowiska wyrobów i procesów ich wytwarzania oraz dystrybucji; ekoetykietowanie, stosowanie recyklingu, powtórnego wykorzystania surowców (ang. reuse) i powtórnego wykorzystania do produkcji części zużytych produktów (ang. remanufacturing), realizowanie programów prewencyjnych, ewaluacja wpływu procesów na środowisko naturalne, wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z normą ISO 14001.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zhu, Sarkis i Laic [2012]; Diabat, Khodaverdi i Olfat [2013].

Pierwszy obszar praktyk koncentruje się głównie na procesie zakupów i do-skonaleniu produktów oraz procesów dostawców. Obszar relacji z klientami dotyczy zwłaszcza wspólnego z odbiorcami rozwijania zielonych projektów produktów i opakowań, a także organizowania logistyki zwrotnej. Obszar pojedynczego przedsiębiorstwa z kolei obejmuje cały wewnętrzny łańcuch dostaw i realizację wyrobu zgodnie z zasadami norm środowiskowych.

Współcześnie etap projektowania wyrobów przyjaznych środowisku (ang. De-sign for Environment, DfE, eco-design) stanowi kluczową kwestię dla inżynie-rów i menedżerów łańcuchów dostaw (tabela 2). Podstawą DfE jest odpowiednia

Modele współpracy dostawca – nabywca... 183

selekcja materiałów, projektowanie ukierunkowane na zieloną logistykę, czyst-szą produkcję oraz przyjazną środowiskowo eksploatację wyrobów.

Skuteczna realizacja każdej z wymienionych zasad projektowania wyrobów przyjaznych środowisku wymaga utworzenia odpowiedniej bazy dostawców z wy-korzystaniem szczegółowej oceny partnerów, a także implementacji programów prośrodowiskowego doskonalenia partnerów gospodarczych. Zasady te w dużej mierze znajdują odzwierciedlenie w ocenie cyklu życia produktu (ang. Life Cycle Assessment). Tabela 2. Zasady projektowania wyrobów przyjaznych środowisku

Zasada ekoprojektowania Stosowanie zasady

Selekcja materiałów do produkcji

– unikanie niebezpiecznych materiałów; – używanie przyjaznych środowiskowo materiałów; – używanie alternatywnych materiałów zamiast tych, które szkodzą środowisku

i społeczeństwu; – używanie materiałów, które można poddać recyklingowi

Projektowanie ukierunkowane na zieloną logistykę

– projektowanie komponentów, które są łatwe do identyfikacji i demontażu do recyklingu, co w konsekwencji ułatwia i skraca czas demontażu;

– minimalizacja wielkości i wagi produktów po to, by ich logistyka wymagała mniejszego zużycia energii, a tym samym pozwalała na redukcję kosztów transportu;

– zmniejszenie potrzeb materiałowych; – zmniejszenie potrzeb na opakowania; – projektowanie zamkniętego procesu logistyki zwrotnej produktów

Projektowanie ukierunkowane na czystszą produkcję

– używanie materiałów i technik produkcyjnych, które wymagają zużycia mniejszej ilości energii i wody;

– użycie czystszej technologii, by unikać w produkcji niebezpiecznych substancji; – projektowanie technik czystszej produkcji dla nowych produktów

Projektowanie ukierunkowane na przyjazną środowiskowo eksploatację wyrobów

– projektowanie solidnych produktów, by unikać marnotrawstwa; – projektowanie produktów, które zużywają podczas ich użycia mniej energii i wody

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Grant, Trautrims i Wong [2015, s. 103-104].

LCA to technika, która służy do identyfikacji wpływu produktu na środowi-sko naturalne w całym okresie jego życia, czyli w tzw. okresie from cradle to grave [ISO 14040]. Wpływ ten dotyczy dwóch kluczowych obszarów. Z jednej strony ocenia się zużycie surowców naturalnych do wytwarzania i dystrybuowa-nia określonego produktu, a z drugiej strony negatywne oddziaływanie na skutek generowania w tych procesach szkodliwych emisji do środowiska.

Grażyna Wieteska 184

3. Modele współpracy dostawca – nabywca w zakresie rozwijania zielonych produktów a możliwości implementacji prośrodowiskowych praktyk

Generując pomysły na nowe, konkurencyjne produkty, należy dziś uwzględ-niać nie tylko aspekty ekonomiczne, ale także społeczne i środowiskowe. Scree-ning pomysłów oraz ostateczny wybór idei produktu powinny opierać się na znaczącej wadze zielonych kryteriów. Rozpatrując różnorodność opisanych po-wyżej prośrodowiskowych praktyk, można stwierdzić, że rozwijanie zielonych produktów powinno rozpoczynać się już na etapie generowania i wybierania pomysłów. Dlatego za właściwe uznać należy implementowanie zwłaszcza modelu współpracy ESI wczesnego włączania dostawców w rozwój produktu. Dzięki niemu rozsądne poszukiwanie nowych idei zielonych produktów uwzględni koncepcje i możliwości większej liczby uczestników łańcucha dostaw, pozwala-jąc tym samym na efektywniejsze wytworzenie wartości dla świadomego ekolo-gicznie klienta.

Mając na uwadze skuteczne realizowanie zasad projektowania wyrobów przyjaznych środowisku, należy podkreślić rolę oceny wstępnej i okresowej do-stawców, uwzględniającej kryteria środowiskowe (np. certyfikaty środowiskowe, odległość od nabywcy). Pozwoli ona na przemyślane (re)konfigurowanie społecz-nie i środowiskowo odpowiedzialnych łańcuchów dostaw. W przypadku wybie-rania gotowego produktu z portfolio dostawcy dobrą praktyką jest zdecydowanie się na zakup dobra, dla którego ocena cyklu życia została przeprowadzona, a jej wyniki są zadowalające.

Ponieważ zarówno dostawca, jak i nabywca bezpośrednio determinują ja-kość techniczną wyrobów, a tym samym są odpowiedzialni za realizowanie pro-cesów ich wytwarzania i dostarczania, model wspólnego projektowania produk-tu wydaje się najbardziej optymalnym modelem z punktu widzenia osiągania środowiskowych celów łańcucha dostaw. Jeśli jedna ze stron rozwija specyfika-cję na bazie ogólnych wytycznych strony drugiej, dobrą praktyką będzie ciągłe komunikowanie się w zakresie implementowania zasad prośrodowiskowych.

Etap komercjalizacji produktu nie powinien stanowić etapu ostatniego, na którym uwzględniane są aspekty środowiskowe. Zrównoważone zarządzanie łańcuchem dostaw uwzględniać powinno współpracę ogniw w ramach całego cyklu życia produktu PLC, czyli od momentu wprowadzenia go na rynek, po-przez fazę wzrostu, dojrzałości, aż do fazy spadku i schodzenia produktu z ryn-ku. Każda faza bowiem wiąże się ze zmianami w łańcuchu dostaw. Oznaczają one zwiększanie lub zmniejszanie zdolności produkcyjnych/dystrybucyjnych,

Modele współpracy dostawca – nabywca... 185

a w konsekwencji włączanie w łańcuch dostaw, a niekiedy eliminowanie z łań-cucha dostaw niektórych ogniw.

Raport z badań, opublikowany przez General Electric pod nazwą Global Innovation Barometer 2014 – Insight on Disruption, Collaboration and the Future of Work informuje, że przedsiębiorstwa coraz chętniej współpracują ze sobą w za-kresie badań i rozwoju oraz produkcji, przedkładając tym samym potencjalne re-zultaty płynące ze współpracy nad negatywne skutki zagrożeń dotyczących ochrony własności intelektualnej [Harary i Pulizzi, 2015]. Dziesięć firm, które w 2014 r. poniosły najwięcej wydatków na B+R, funkcjonuje w następujących branżach: motoryzacyjnej, elektronicznej, IT i medycznej [Jaruzelski, Staack i Goehle, 2014, s. 5]. Autorzy książki The Purchasing Machine wskazują ESI jako jedną z najlepszych praktyk zarządzania łańcuchem dostaw realizowaną przez czołowe firmy właśnie z tych branż: Chrysler Corporation, Honda, Harley- -Davidson Motor Company, Toyota, Lexmark [Nelson, Moody i Stegner, 2001, s. 60]. To właśnie firmy z branży motoryzacyjnej bardzo silnie manifestują roz-wijanie zielonych produktów w swoich raportach CSR i na swoich stronach in-ternetowych.

Dużym wyzwaniem dla przedsiębiorstw, zwłaszcza doświadczonych korpo-racji międzynarodowych, jest poprawa funkcjonowania procesów dostawców w kontekście zmniejszania ich negatywnego wpływu na środowisko. Doskona-lenie powinno być manifestowane nie tylko prowadzeniem audytów środowi-skowych drugiej strony, ale także realizowaniem prośrodowiskowych programów rozwoju dostawców, obejmujących szkolenia pracowników czy implementowanie w procesy partnera narzędzi doskonalenia operacyjnego, np. 5S, kaizen, TPM. Tego typu praktyki mają szczególne znaczenie, kiedy to dostawca jest odpowie-dzialny za wytworzenie produktu na podstawie gotowej specyfikacji otrzymanej od nabywcy. Taka sytuacja ma często miejsce w przypadku zaopatrywania się w krajach rozwijających się (ang. low cost country sourcing). Podsumowanie

Problematyka rozwijania zielonych produktów w relacjach dostawca – na-bywca jest z pewnością wielopłaszczyznowa. Obejmuje złożone zagadnienia, które zostały w artykule jedynie zasygnalizowane. Zanalizowanie ich w sposób wyczerpujący wymaga przeprowadzenia badań empirycznych (ankietowych oraz wywiadów wśród np. menedżerów ds. zakupów, pracowników działów B+R), które pozwoliłyby na odpowiedź na m.in. takie nurtujące pytania badaw-

Grażyna Wieteska 186

cze jak: które modele współpracy są najbardziej skuteczne w przypadku rozwi-jania produktów zielonych, które zielone praktyki są przez partnerów z różnych branż stosowane najczęściej, z jakich metod należy korzystać, rozwijając zielone produkty z dostawcami (np. DMADV, FMEA), jakie kryteria wyboru stosować wobec dostawców, z którymi rozwija się produkty zielone, jaką rolę odgrywają: zaangażowanie, zaufanie i zależności dla procesu rozwijania produktów we współ-pracy dostawca – nabywca oraz jakie bariery podczas tej współpracy pojawiają się i jak najlepiej je przezwyciężać.

Mimo że artykuł bazuje głównie na źródłach wtórnych, jego rezultaty mogą wspierać praktyki biznesowe w obszarze decydowania o kierunkach budowania relacji z dostawcami. Artykuł przyczynia się też do wzbogacenia wiedzy w za-kresie nauk o zarządzaniu. Zestawienie ze sobą zagadnienia modeli współpracy dostawca – nabywca z problematyką rozwijania zielonych produktów stanowi bowiem oryginalny punkt wyjścia do dalszych rozważań. Literatura Christopher M. (2000), The Agile Supply Chain: Competing in Volatile Markets, „Indu-

strial Marketing Management”, Vol. 29, No. 1.

Diabat A., Khodaverdi R., Olfat L. (2013), An Exploration of Green Supply Chain Practices and Performances in an Automotive Industry, „International Journal of Advanced Manufacturing Technology”, Vol. 68, No. 1-4.

Fantazy K.A., Kumar V., Kumar U. (2009), An Empirical Study of the Relationships among Strategy, Flexibility, and Performance in the Supply Chain Context, „Supply Chain Management: An International Journal”, Vol. 14, No. 3.

Garber R., Sarkar S. (2007), Want a More Flexible Supply Chain?, „Supply Chain Ma-nagement Review”, January/February.

Grant D.B., Trautrims A., Wong Ch.Y. (2015), Sustainable Logistics and Supply Chain Management, Kogan Page.

Handfield R.B., Lawson B. (2007), Integrating Suppliers into New Product Deve-lopment, „Research-Technology Management”, Vol. 50, No. 5.

Harary A., Pulizzi U. (2014), Global Innovation Barometer 2014 – Insight on Disruption, Collaboration and the Future of Work, General Electric, June, http://www.gereports.com/ innovation-barometer-2014/ (dostęp: 15.01.2015).

PN-EN ISO 14040:2000 (2000), Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Zasady i struktura, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa.

Jaruzelski B., Staack V., Goehle B. (2014), Proven Paths to Innovation Success, „Strategy & Business Magazine”, PwC Strategy & Inc, No. 77.

Modele współpracy dostawca – nabywca... 187

Koen P.A., Ajamian G.M., Boyce S., Clamen A., Fisher E., Fountoulakis S., Johnson A., Puri P., Seibert R. (2004), Fuzzy Front End: Effective Methods, Tools, and Tech-niques [w:] P. Belliveau, A. Griffin, S. Somermeyer (eds.) , The PDMA ToolBook 1 for New Product Development, John Wiley & Sons.

Kraljic P. (1983), Purchasing Must Become Supply Management, „Harvard Business Review”, September/October, Vol. 61, No. 5.

Krause D.R., (1997), Critical Elements of Supplier Development the Buying-firm Per-spective, „European Journal of Purchasing & Supply Management”, Vol. 3, No. 1.

Lee H.L. (2002), Aligning Supply Chain Strategies with Product Uncertainties, „Cali-fornia Management Review”, Vol. 44, No. 3.

Michalski E. (2003), Marketing, WN PWN, Warszawa.

Nellore R., Söderquist K. (2000), Portfolio Approaches to Procurement: Analyzing the Missing Link to Specifications, „Long Range Planning”, April, Vol. 33, No. 2.

Nelson R.D., Moody P.E., Stegner J. (2001), The Purchasing Machine, How the Top Ten Companies Use Best Practices to Manage their Supply Chains, The Free Press.

Olczak A., Urbaniak M. (2006), Marketing B2B w praktyce gospodarczej, Difin.

Pagell M., Wu Z., Wasserman M.E. (2010), Thinking Differently about Purchasing Port-folios: An Assessment of Sustainable Sourcing, „Journal of Supply Chain Manage-ment”, Vol. 46, No. 1.

PricewaterhouseCoopers (2013), Global Supply Chain Survey, Next-Generation Supply Chains: Efficient, Fast and Tailored.

Wagner S. (2006), Supplier Development Practices: An Exploratory Study, „European Journal of Marketing”, Vol. 40, Iss. 5/6.

Wagner S.M., (2012), Tapping Supplier Innovation, „Journal of Supply Chain Manage-ment”, Vol. 48, No. 2.

Wynstra F., Corswant F., Wetzels M. (2010), In Chains? An Empirical Study of Antece-dents of Supplier Product Development Activity in the Automotive Industry, „Jour-nal of Product Innovation Management”, September 2010, Vol. 27, No. 5.

Zhu Q., Sarkis J., Laic Kee-hung (2012), Examining the Effects of Green Supply Chain Management Practices and Their Mediations on Performance Improvements, „In-ternational Journal of Production Research”, Vol. 50, No. 5, 1.

SUPPLIER-PURCHASER MODELS OF COOPERATION ON GREEN PRODUCT DEVELOPMENT

Summary: The article attempts to identify models of supplier-purchaser cooperation and their role in the process of developing green products. The article uses the desk research method. On the base of the literature analysis, the conclusions were drawn and the direc-tions for future research were pointed out. The paper contributes to the enrichment of knowledge in the field of management science, since so far supplier-purchaser coopera-

Grażyna Wieteska 188

tion models have not been combined with the issue of green product development. It also provides the business practitioners with the information about the possible directions of partnership enhancement in the field of product development and with the principles of environmentally-friendly product design. Pro-environmental practices should be taken into consideration already at the stage of generating and selecting ideas for green prod-ucts. Therefore, a key model is a model of cooperation ESI, which is the early involve-ment of suppliers in product development. Keywords: supplier-purchaser cooperation, product development process, green product.