Mlody Technik 12 2012

cena: 9,90 z (w tym

8% VA

T)

Mody Technik nr 12. grudzie 2012 M

iesicznik edukacyjny od1932 roku kolejne pokolenia wprow

adza w w

iat techniki

001.indd 1001.indd 1 2012-10-29 15:56:532012-10-29 15:56:53

002.indd 2002.indd 2 2012-10-29 15:57:072012-10-29 15:57:07

Happy EndNie, to jeszcze nie koniec Modego Technika.To wspaniay dla naszego pisma koniec roku 2012.Nie do, e odwieony MT cieszy si coraz wikszym zainteresowa-niem Czytelnikw, to okazao si rwnie, e trafnie przewidzielimy Nobla zfi zyki, publikujc we wrzeniowym numerze artyku okom-puterze kwantowym. Nagroda Nobla zfi zyki zostaa przyznana 9 pa-dziernika dwm uczonym Serge Haroche (Francja) iDavid J. Wineland (USA) wanie za badania eksperymentalne, ktre zdaniem Komitetu Noblowskiego pozwoliy na podjcie pierwszych krokw wkierunku budowy nowego typu superkomputera woparciu ofi zyk kwantow. Nagrodzone prace byy publikowane kilkadziesit lat temu, akomputera kwantowego na razie nie ma ipewnie poczekamy na niego jeszcze kilka-dziesit lat. Zatem medialne komentarze do tej nagrody, e jest ona za komputer kwantowy to nadmierne uproszczenie.

Kiedy ju powstanie kiedy komputer kwantowy, przewyszajcy miliony razy zdolnoci obliczeniow obecne komputery, zasugi trzeba bdzie przypisa wielu innym uczonym, nie tylko tegorocznym nobli-stom. Ich osignicie to opracowanie byskotliwych technik dowiad-czalnych, pozwalajcych na bezporedni obserwacj pojedynczych czstek kwantowych bez ich niszczenia napisa Komitet Noblowski. Wineland potrafi zapa wpuapce pojedyncze jony, aHaroche zrobi to zpojedynczymi fotonami. Zrozumienie istoty ich eksperymentw nie jest atwe, gdy praw fi zyki kwantowej, czyli praw mikrowiata, nie da si tumaczy przez odwoanie do intuicji czowieka dowiadczajcego zjawisk wiata makro. Powiedzmy wicej, prawa fi zyki kwantowej s sprzeczne ze zdrowym rozsdkiem. Tym gorzej dla zdrowego rozsdku.

Nieatwo jest zatem napisa przystpnie ale nie baamutnie oosig-niciach tegorocznych noblistw zfi zyki. Wtej sytuacji uznalimy, e najlepiej byoby porozmawia znimi bezporednio. Podjlimy tak prb iokazao si e powab Modego Technika dziaa na wszystkich na caym wiecie. Mamy go! Yes, Yes, Yes. Tylko dla Czytelnikw Modego Technika mamy

EKSKLUZYWNY WYWIADztegorocznym laureatem

nagrody Nobla zfi zykiProfesor David J. Wineland, wtych gorcych dla niego dniach, gdy

bombarduj go tysice dziennikarzy zcaego wiata, znalaz czas wanie dla Modego Technika.

Do formuy pyta iodpowiedzi dostosowalimy te tekst redakcyj-ny prezentujcy istotne elementy osigni tegorocznych noblistw. Polecam rwnie cile zwizany ztegorocznym Noblem artyku Komputer kwantowy wMT 9/2012 (numer dostpny nawww.ulubionykiosk.pl).

Wiesaw Marciniak

Nie przeocz!Wyjtkowa akcja rozdawania zestaww elementw do zmontowania wieccej choinki witecznej, to wietna okazja do zasmakowania przy-gody zelektronik. Dla redakcji MT jest to te prba generalna przed rozpoczciem wnowym roku (od numeru lutowego) caorocznego cyklu elektronicznych projektw wrubryce Na warsztacie, poczonego zkursem podstaw elektroniki. Prenumeratorzy MT dostan od nas za darmo komplet elementw zuniwersaln pytk stykow do wykony-wania wszystkich projektw przez cay rok trwania tego cyklu. Zatem sprawd czy elektronika Ci krci istartuj znami do rocznego kursu elektroniki wnowym roku.

Temat okadkowyWyjtkowa akcja rozdawania wszystkim Czytelnikom MT ze-staww elementw zpocztw-k do montau rcznego (bez uycia lutownicy) wieccej choinki witecznej. Jeli nie masz bladego pojcia oelektro-nice to wanie dla Ciebie jest ten projekt. Film pokazujcy monta jest do obejrzenia naYouTube pod hasemwiteczna choinkaod Modego Technika

SzkoyNauczycieleMiesicznik Mody Technik jest dostpny dla szk podstawo-wych iponadpodstawowych wprenumeracie czciowo spon-sorowanej przez Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego. Szkoy opacaj 50% kosztw prenumeraty Modego Technika.Dziki tej prenumeracie Mody Technik trafi a prawie do kadej biblioteki szkolnej ijest czytany przez kilkaset tysicy uczniw. Specjalnie dla uczniw oznacza-my stopie trudnoci artykuw: jeden punkt oznacza, e arty-

ku powinni zrozumie ucz-niowie szk podstawowych

dwa punkty odpowiada pozio-mowi uczniw gimnazjum

trzy punkty poziom szkoy redniej

UczniowiePrenumerata MT

czytaj na str. 96

-50%Studenci

Prenumerata MT

czytaj na str. 96

-50%

OD

WYD

AWC

Y

3

003_od-wydawcy.indd 3003_od-wydawcy.indd 3 2012-10-29 15:57:182012-10-29 15:57:18

Active Reader

STAY KONKURS

Tajemnic dugowiecznoci iwigoru Modego Technika jest czerpanie si witalnych od Czytelnikw. Chyba adna gazeta nie moe si pochwali takimi wspaniaymi, chtnymi do wsppracy Czytelnikami. Ta niezwyka aktywno przyjmuje rne formy, ktre s punktowane wzbiorczym konkursie Active Reader. Apunkty zamieniamy na nagrody. Szczegy na str. 95, aoto niektre ztych nagrd:

1 szt.

3 szt.

Samolot

4 m.technik m.technik - www.mt.com.pl

Wwywiadzie udzielonym ekskluzywnie czytelnikom Modego Technika laureat tegorocznej nagrody Nobla zfi zyki D.J. Wineland powiedzia, e zapa kawaek kota Schrdingera. Oco mu chodzio dowiesz si na pasjonujcych stronach 20-23.

6 szt.

3 szt.

Nobel

004-005_ac_spis.indd 4004-005_ac_spis.indd 4 2012-10-29 15:57:442012-10-29 15:57:44

18 Highfl ier

24 Protoplaci Titanica

30 Lata iwalczy

samodzielnie

32 Pstryczek elektryczek

36 Rzeczy na czacie

40 Polacy nie gsi...

Polskie aplikacje

mobilne

44 Jak dziaa... RFID

20 Nobel 2012 za kwanty

48 Alchemiczne zoto

53 Zgaduj, zgadula,

wktrej rce zota kula

56 Transport

58 Klub wynalazcw

62 witeczna choinka

64 Lokomotywa

68 InsektBot Typ K

Na

war

szta

cie

78 Tajemnice czarnej gumy

84 Kreatywne

fotografowanie

86 Guitar gear

Dla modego rockmana

88 Akademia audio

Subwoofery

90 Tworzenie muzyki

6 Listy

93 Pomysy genialne

94 Active Reader

96 Prenumerata

98 Sdziwy Technik

inne

hobb

ysz

koa

m.te

chni

kTe

chni

ka

KONKURS

30

bojowy bez pilota

5

Spis treci 12/2012

za kwanty

Wywiad z laureatem nagrody Nobla Davidem J. Winelandem

X-47B

20

004-005_ac_spis.indd 5004-005_ac_spis.indd 5 2012-10-29 15:57:452012-10-29 15:57:45

Co Ci poruszyo? Chcesz podzieli si zRedakcj iCzytelnikami MT swoj opini, wiedz komentarzem?Wylij e-mail na adres [email protected] lub list na adres ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa.Co miesic jeden list nagradzamy roczn prenumerat Modego Technika lub magazynu T3 (do wyboru).

nagroda: 3 pytywybrane zlisty 100

Listy Forum Facebook

Klub Kultury TechnicznejWiosn 2011 roku wystpiem do Redakcji Modego Technika zprob oobjcie patronatem dziaa propagujcych kul-tur techniczn wrd uczniw naszego Technikum, nota bene najstarszej technicznej szkoy wodzi. Dziaania te nazwalimy Klubem Kultury Technicznej. Dziaalno ta przejawiaa si do tej pory zorganizowaniem zokazji Dnia Dziecka Pikniku Technicznego kolejno wlatach 2011 i2012, przeprowadzeniem IForum Modych Technikw konferencji dla modziey szk technicznych, gwnie zwojewdztwa dzkiego, wczasie ktrej uczniowie prezentowali swoje zainteresowania iosignicia zdziedziny techniki. Ponadto, regularnie prowadzimy zajcia pozalekcyjne dla naszych uczniw popularyzujce rne aspekty techniki. Cz tych zaj udao nam si wkomponowa wprojekty unijne realizo-wane wnaszej szkole. Obecnie trwaj przygotowania do II Forum Modych Technikw, ktre wstpnie planujemy na 30 stycznia 2013 roku... Praca zmodzie daje mi duo satysfakcji, gdy mog dzieli si zuczniami nie tylko wiedz informatyczn, ale rwnie swoimi zainteresowaniami technicznymi. Niestety, zau-wa-am braki wzakresie wiedzy oglnotechnicznej oraz oglnie rozumianej kultury technicznej. Std te zrodzi si pomys, aby umoliwi modziey uzupenienie tyche brakw przez powoanie tzw. Klubu Kultury Technicznej. Jest to cykl zaj dodatkowych, pozalekcyjnych... Tematyka zaj to:

1. Nieco fi lozofi i, czyli co to jest technika ido czego suy?2. Jestem (bd) technikiem co to znaczy?

3. Technologiczne co nieco, czyli:a. do czego suy motek jak dobiera iposugiwa si

rnymi narzdziami?b. wpltaninie kresek umiem czyta rysunek technicz-

ny, maszynowy, budowlany, elektryczny;c. troch techniki iczowiek si gubi, czyli jak dziaaj

rne urzdzenia techniczne;d. potyczki technologiczne, czyli chc co zbudowa co,

zczego ijak?4. Elektronika nie tylko dla informatykw, czyli podstawowe

ukady cyfrowe ianalogowe.5. DIY, czyli sami tworzymy praktyczne prby zbudowa-

nia rnych urzdze, np. elektronicznych. Nie ukrywam, e powysza tematyka zaj powstaa pod wpywem moich osobistych przemyle, zainteresowa oraz lektury Modego Technika iinnych czasopism wyda-wanych przez wydawnictwo AVT (szczeglnie wiat Radio iElektronika dla Wszystkich).

Andrzej Winia Winiewski

Redakcja. Wrd setek listw imaili napywajcych co-dziennie do redakcji Modego Technika znajduj si do czsto informacje ociekawych wydarzeniach, czy inicjaty-wach podejmowanych wposzczeglnych szkoach. Wszelkie pozalekcyjne aktywnoci nauczycieli iuczniw s bardzo budujcym zjawiskiem. Zastanawiamy si nad utworzeniem na stronie www.mt.com.pl strefy (zakadki) Zycia szk, powiconej takim informacjom. Niech su one inspiracj dla innych szk, nauczycieli iuczniw.Co otym mylicie?

List miesica

Utalentowany samoukCzytam miesicznik Mody Technik. Zafascynoway mnie artykuy, ktre zamieszczacie. Jestem nauczycie-lem fi zyki. Pracuj wszkole dopiero 4 rok. Pierwszy raz wtym roku ucz wklasie zawodowej kucharz - fryzjer. Trafi mi si ucze, ktry nie potrafi policzy najprost-szego zadania, zaskoczy mnie jednak pokazujc mi wasnej roboty transformator Tesli, alarm na rower itp. Sytuacja fi nansowa rodziny nie jest ciekawa, wic dorabia sobie skadajc telewizory, radia, komputery zczci, ktre uda mu si wyprosi zrnych sklepw elektronicznych. Nie wiem jak go przekona eby zasta-nowi si nad liceum uzupeniajcym idalsz edukacj. Poszukuj konkursu, wktrym mgby si sprawdzi, czego co go zmotywuje do pracy, pokae, e moe co osign, sprawdzi, swoje moliwoci. Pisz ten email poniewa nie chciaabym go zaszufl adkowa. Ja urodziam si wdomu, gdzie od dziecka wpajano mi, e powinnam si uczy ikontakt zprzedmiotami ci-symi miaam od najmodszych lat. Tutaj jest sytuacja

odwrotna. Nikt nie pokierowa tym chopcem. Zdolnoci, ktre posiada nie s wyuczone, ale wrodzone.

Marta Kapica

Pozaziemskie cywilizacjeBrawo za artyku Nie jestemy sami we Wszechwiecie. wietna okadka isuper artyku. Rzeczywicie coraz wicej mwi si oodkryciach nowych planet. Ostatnio przez media przetoczya si informacja onowo odkry-tym ukadzie planetarnym zczterema socami (gwiaz-dami). Jednak sceptyczny jestem wkwestii cywilizacji pozaziemskich. Gdy sobie uzmysowimy, e ludzie istniej ok. miliona lat, anasza cywilizacja liczy sobie kilka tysicy lat (no, gra 100.000 lat) irozwija si wco-raz wikszym tempie, to przy obecnym tempie rozwoju chyba przez nastpnych kilka tysicy lat czowiek rozpo-zna iwykorzysta wszystkie moliwoci przyrody. Mam na myli, e za kilka tysicy lat cywilizacja ziemska dojdzie do kresu moliwoci rozwoju. Iteraz policzmy sobie wjakim odcinku czasu to si dzieje. Od pocztkw


006-007_listy.indd 6006-007_listy.indd 6 2012-10-29 15:57:592012-10-29 15:57:59

Gorce tematy na Forum mt.com.plDocz do Forumowiczw

Spoeczno MT komunikuje si na Facebookuwww.facebook.com/magazynMlodyTechnik. Spotkasz tam swoich znajomych ipoznasz wielu fajnych ludzi.

do koca rozwoju cywilizacji kilkadziesit tysicy lat. Wporwnaniu zczasem trwania Wszechwiata(ponad 13 miliardw lat) to zaledwie kilka milionowych cz-ci. Std wniosek, e jeeli wtakim tempie dojrzewaj wkosmosie cywilizacje, to s to niemal punkty na osi czasu Wszechwiata, czyli wiele znich ju byo isi skoczyo, ainne dopiero bd. Prawdopodobiestwo, e dwa takie punkty wystpi wtym samym miejscu na osi czasu Wszechwiata jest chyba niewielkie. Oszan-sach kontaktu zcywilizacjami pozaziemskimi myl sceptycznie, natomiast inaczej ma si sprawa zyciem na innych planetach. ycie rozwija si wdugim czasie, liczonym wsetkach milionw, anawet miliardach lat.

Grzegorz urek

Mody Technik wiarygodnyZaczynam rozumie oco chodzi wnowym Modym Techniku. Wyranie nie stronicie od sensacji. Trzeba przyzna, e tematy takie jak pozaziemskie cywilizacje czy prawdopodobne zderzenie Ziemi zasteroid przy-cigaj uwag. Wabi ikusi sensacyjnym tematem to dobre prawo kadej gazety. Ale gdzie powaga MT, gdzie renoma powanej gazety, ktr sobie wyrobi Mody Technik przez 80 lat? Zauwayem jednak, e wcale nie jest ztym tak le, jeli si przeczyta cay artyku, czyli popatrzy nie tylko jak si artyku zaczyna, ale rwnie jak si koczy. Wtedy mona si dowiedzie, e zde-rzenia Ziemi zasteroid nie bdzie aocywilizacjach pozaziemskich pki co nic pewnego nie wiemy. Najlepiej Wasz metod wida na przykadzie artykuu odrukarce 3D. To od pewnego czasu ulubiony temat mediw. Ato, e studenci wAmeryce produkuj pistolety na drukar-kach 3D, ato, e mona sobie wydrukowa samochd, albo nawet wieowiec. Zartykuu jak to dziaa naresz-cie dowiedziaem jak si sprawy maj. Pki co mona sobie produkowa modele czy prototypy wzornicze, areszta to szum medialny. Widz, e mog nadal mie zaufanie do Modego Technika. Wkadym razie zacz-em wierzy, e MT nie stoczy si do poziomu tabloidw.

Adam Kcki

Redakcja. Drogi Czytelniku! Przejrzae nas na wylot. Wanie oto nam chodzi. Chcemy by powabni ale nie baamuci bzdurami. Wbrew pozorom pewnej lekkoci nad kadym tematem pracujemy mozolnie, eby przekaza czytelnikowi rzeczywista wiedz. Zaoylimy, e gazeta powana iwiarygodna nie musi omija tematy medialne.

Archiwum MTWostatnim czasie prbuj dotrze do archiwalnych wyda Modego Technika oraz zgromadzi wasny zbir papierowych numerw. Niestety okazuje si to

Od RedakcjiAutorw opublikowanych listw bdcych prenumeratorami MT, nagradzamy py-tami znajwyszej pki. Mamy ponad 100 tytuw wspaniaych albumw muzycz-nych. Prosimy Autorw listw, aby zlisty Pyty znajwyszej pki, publikowanej wkadym wydaniu miesicznika Audio, wybrali pyt dla siebie inapisali do redakcji (email: [email protected]) list zawierajcy:

tytu wybranej pyty (Autor Listu miesica ma prawo do nagrody wpostaci 3pyt wybranych zw/wlisty);

numer prenumeratora MT.Wybran pyt wylemy wraz zprzesyk najbliszego numeru MT.

bardzo trudne, poniewa coraz mniej jest na rynku dawnych wyda, akoszt zgromadzenia caego ksigo-zbioru, poprzez zakupy wantykwariatach albo serwisy aukcyjne jest wysoki. Rwnie biblioteki publiczne nie maj wswoich zasobach tego czasopisma, ajeli nawet to zazwyczaj s to zbiory niepene ipowyej roku 1960.Bardzo ceni sobie warto merytoryczn Modego Technika idlatego chciabym mie dostp do wszyst-kich archiwalnych numerw wpostaci elektronicznej.Na Forum MT zadaem pytanie, czy inni czytelnicy s rwnie zainteresowani dostpem do wyda MT wpo-staci elektonicznej iwszyscy wypowiadajcy si s za tym, aby taki dostp by moliwy.Wiem, e na stronie MT jest archiwum dziau Na Warsztacie zlat 1956-95, za co bardzo dzikuj, ale to zbyt mao iwarto by udostpni pene numery.Std moje pytanie: czy Redakcja/Wydawca przewiduje udostpnienie penego ksigozbioru wszystkich wyda MT wpostaci elektronicznej? Czy to poprzez stron internetow, czy te odpatnie poprzez wydanie ich wpostaci pyt DVD zplikami wformacie PDF albo DJVU (mam nadziej, e niezbyt drogie)?

Syzyf

Redakcja. Prbujemy zmierzy si z tym tematem.

Drony s omylneWczerwcowym numerze MT z2012 r. moglimy prze-czyta obezzaogowych samolotach bojowych czyli odronach. Przypomn e dron to (cytujc MT) statek powietrzny, ktry nie wymaga do lotu zaogi obecnej na pokadzie oraz nie ma moliwoci zabierania pasae-rw, pilotowany zdalnie lub wykonujcy lot autonomicz-nie. Wykorzystywane s one gwnie przez siy zbrojne do obserwacji irozpoznania. Ale prawd jest take, e s one uzbrojone isu do eliminowania wroga. Ipo-dobno wg amerykaskich wadz drony s praktycznie nieomylne.Ostatnio wyczytaem, e wUSA powsta raport na-ukowcw amerykaskich uczelni podwaajcy tez onieomylnoci dronw. Oparto go na wywiadach ze wiadkami bombardowa, lokalnymi dziennikarzami, lekarzami, dziaaczami humanitarnymi. Wraporcie tym przedstawiono, ze drony zabiy ju setki cywilw (wtym dzieci) oraz e terroryzuj lokaln ludno co przyspa-rza wicej wrogw ni likwiduje. Autorzy raportu pod-krelaj ponadto e drony zabijaj gwnie szeregowych partyzantw, zaledwie 2% ze zgadzonych to onierze wyszej rangi, co zwiksza wtpliwo dotyczc skutecznoci dziaania. Tyle one-gatywnych skutkach dziaania tych jednostek bojowych.

Maciej Skrzetuszewski

7

006-007_listy.indd 7006-007_listy.indd 7 2012-10-29 15:58:002012-10-29 15:58:00

http://goo.gl/tK2Nd

NASA ODZYSKIWANIE SPRZTU

Wirnik zamiast spadochronu dla kosmicznej kapsuy?Kapsuy zludmi lub prbkami, zuyte ale cenne silniki rakietowe, powracajce zmisji kosmicznych mogyby zamiast spadochronw wykorzystywa do opadania na Ziemi wirniki podobne do stosowa-nych wmigowcach uwaaj niektrzy konstruktorzy zNASA. Nie przewiduj jednak silnika, ktry napdzaby miga. Te musiayby

WEJCIE SMOKA MINI

iPad mini ju jest

Potworny ryk rakietowego silnika maszyny znanej jako Bloodhound SSC sprawi, e wpoudniowej Anglii zadray fi lianki ztrady-cyjn herbatk. Ato dopiero testy jednostki napdowej pojazdu, ktry, jeli wszystko pjdzie zgod-nie zplanem, popdzi po ziemi zprdkoci 1000 mil czyli po-nad 1600 kilometrw na godzin.Kady wie, e taka szybko to ju daleko poza barier dwiku. Iwanie przekraczaniem tej bariery konstruktorzy martwi si najbardziej. Wprawdzie dotych-czasowy rekord pdu pojazdem naziemnym 1227 km/h to

DEMONY SZYBKOCI

1600 km/h

Oczekiwania s przeogromne. Przewaaj opinie, e ten produkt dobije laptopy i ostatecznie przesdzi o zwycistwie mobilnego internetu. Ze zwgldu na niska cen i porczne rozmiary ma by sprztem osobistym dla kadego jak smartfon.

Ju po prezentacji Appleawiemy, e jest prawie dokadnie taki jak ocze-kiwano. Zprzektn wywietlacza 7,9 cala przy rozdzielczoci 1024 na 768 pikseli rekomendowany jest jako urzdzenie do czytania ksiek iczaso-pism online, pracy nad dokumentami, przegldania stron internetowych.

Tablet napdzany jest przez dwurdzeniowy procesor Apple A5, starszy ni procesor Apple A6X wprezentowanej wraz zmini nowszej wersji duego iPada. Dziki zastosowaniu tego wanie ukadu may ma mie lepsz wydajno przy mniejszej ni w duym baterii ipozwala na10 godzin pracy napojedynczym adowaniu.

Tak jak przewidywano, mini wyposaony jest waparat 5 Mpx, kamer FaceTime HD, zcze Lightning imodu cznoci zsieci LTE. Kosztowa bdzie wUSA 329 dolarw za wersj zpamici opojemnoci 16 gigabaj-tw. Od 2. listopada dostpny jest rwnie wsprzeday wPolsce.

Ju po zamkniciu tego numeru, 26. padziernika miaa miejsce premiera tabletu oczekiwanego z coraz wikszym zainteresowaniem. Jest to tablet fi rmy Microsoft - Surface, wdwch wersjach, obu opartych na nowych systemach operacyjnych: Windows RT z procesorem Nvidii, oraz Windows 8 Pro zprocesorem Intela. Otablecie sporo ju byo prze premier wiadomo itake MT onim pisa. Teraz, po premierze ju wiadomo wszystko za-praszamy czytelnikw do podzielenia si znami wlistach lub na naszym forum swoimi opiniami onowych produktach. Czy Surface ma szans ziPadami?

Tego

nie

moz

esz

prze

oczy


TEC

HN

IKA

Info Zoom

008-017_infozoom.indd 8008-017_infozoom.indd 8 2012-10-29 16:26:312012-10-29 16:26:31

samodzielnie zacz si obraca watmosferze wskutek natarcia prdw powietrznych.Wprawienie wirnika wruch obrotowy samorzutnie jest najwikszym wyzwaniem pomysodawcw. Technik samorzutnego wzbudzania ob-rotw zpewnymi sukcesami sprawdzano ju na helikopterach. Jednak kapsuy kosmiczne, przy ich wielkich prdkociach to jednak co innego.Wykorzystanie wirnikw do spowalniania spadajcych moduw ma ogromne zalety wporwnaniu ze spadochronami zapewnia Jim Meehan zCentrum Lotw Kosmicznych wHuntsville. Moesz wyldo-wa agodnie itam gdzie chcesz, zamiast ldowa wbliej nieokrelo-nym miejscu na oceanie mwi.

take wicej ni prdko dwiku wpowietrzu, to wcale nie jest pewne czy wjeszcze wyszych rejestrach nie pojawi si problemy dodatkowe, inne ni znane przy wyprzedzaniu przez bolid wasnej fali akustycznej.Bdziemy porusza si ok. 30 procent szybciej ni przy dotychczaso-wych rekordach inic nie wiadomo otym, co dzieje si zpojazdem przy takich szybkociach powiedzia serwisowi New Scientist Richard Noble, szef zespou konstruktorw Bloodhounda SSC.Naziemny rakietowz, ktry prb bicia rekordu podejmie w2014 roku na pustyni wRPA, napdzany jest przez dwa, anawet, trzy silni-ki. Pierwszy znich, odrzutowa jednostka pochodzca zEurofi ghtera, rozpdzi ma Bloodhounda do ok. jednej trzeciej docelowej prdkoci. Wwczas wczony ma by pochodzcy zFormuy 1 silnik Cosworth V8. Ten nie tyle napdza sam wsobie, ile posuy ma jako wielka pompa paliwowa wtaczajca specjalnie przygotowane paliwo wzbogacon ciek form nadtlenku wodoru, znan pod kryptonimem HTP, do silni-ka rakietowego wtylnej czci pojazdu. Idopiero cig osignity wtej czterometrowej rakietowej dyszy sign ma wanie 1600 km/h.Pierwsze prby silnika odbyy si na lotnisku RAF, St Mawgan. Przed inynierami, apotem kierowcami super-szybkiego monstrum jeszcze dugie miesice prb itestw bezpieczestwa.

Auto czy rakieta

TRANSMISJA PRZYSZOCI

Internet przypieszy dziki optycznemu przekanikowi

Naukowcy zUniwersytetu wMinnesocie zbudowali nowy rodzaj przecznika do optycz-nych ukadw telekomunikacyj-nych. Wynalazek ma wielokrotnie przyspieszy transmisje danych wsieciach przesyowych ioszcz-dza energi dziki wykorzysta-niu do przekazu sygnau wycz-nie fal wietlnych zamiast prdu elektrycznego wykorzystywanego tradycyjnie welektronice.Profesor Mo Li zzespou pracu-jcego nad optycznym przekani-kiem, tumaczy, e przeom pole-ga na wykorzystaniu efektu okre-lanego jako opto-mechaniczny. Jest to wzmocnienie sygnau fali wiata bez koniecznoci zamiany wimpuls elektryczny.Badania nad nanotechnologiczny-mi rozwizaniami, ktre pozwol na sterowanie mechanicznymi waciwociami ukadu wy-cznie za pomoc siy sygnau wietlnego trwaj od 2008 roku. Ich efekt to zbudowany wlabo-ratorium wzmacniacz oksztacie krka obracajcego si pomidzy nonikami sygnau wejciowego iwyjciowego. Obecnie mikro--urzdzenie obraca si zprdko-ci miliona obrotw na sekund, co jak wyjaniaj konstruktorzy, dostosowane jest do czstotliwo-ci stosowanych wsieciach wiat-owodowych. Docelowo prdko obrotowa krka wzmacniacza optycznego moe by zwikszona do kilku miliardw obrotw na sekund.

Testy auta-rakiety, o nazwie Bloodhound SSC, ktre rozpdzi si do 1600 km/h

9


LOT W KOSMOS NA

Sok orbit

ZAWSZE OSTRY APARAT

wiatowa premiera aparatu LytroInnowacyjna kamera fi rmy Lytro wykorzystujca nowoczesn tech-nologi Light Field, pozwalajc na ustawienie gbi ostroci nawet po wykonaniu zdjcia, trafi a wreszcie do sklepw na caym wiecie.Aby globalna premiera nabraa mocniejszego wyrazu, producent zdecydowa si doda do urzdze-nia kilka nowych funkcji. Od teraz uytkownicy uzyskaj moliwo manualnej kontroli ISO oraz prdko-ci migawki.Lytro wychodzio zzaoenia, e im wicej opcji kontroli daje si uyt-kownikowi do dyspozycji, tym trudniej jest aparatowi osign unikalny efekt ostroci. Proby klientw oimplementacj choby podstawowej kontroli manualnej zmikczyy jednak nieco postaw producenta, ktry zdecydowa si na ustpstwa wtej kwestii. Szybko migawki wtym aparacie osignie warto 1/250 sekundy, zakres ISO ma za wynosi 80-3200.Kamera Lytro dostpna bdzie wsprzeday wcenie 400 dolarw. Za tak kwot moemy ju kupi porzdnego bezlusterkowca jeli jednak szu-kacie sprztu, ktry pozwoli wam zmieni gbi ostroci zdjcia po jego zrobieniu, to aparat ten moe okaza si niezastpiony.

Wystrzelenie rakiety na orbit wdzisiejszych czasach nie jest wiadomoci, ktra elektryzo-waaby miliony. Jednak przelot rakiety Falcon 9 (Sok) ido-starczenie przez ni kapsuy Dragon (Smok) zzaopatrzeniem na Midzynarodow Stacj Kosmiczn trzeba uzna za wy-darzenie historyczne. Bya to bowiem pierwsza taka misja spe-niana przez cakowicie prywatn konstrukcj dzieo fi rmy SpaceX (Space Exploration Technologies Corporation).NASA nie ma statkw, ani rakiet gotowych do realizacji tego rodza-ju misji od czerwca 2012 roku, kiedy to, po ostatnim locie, ze suby odszed prom Atlantis.Lot Falcona na orbit nie by zupenie bezproblemowy. Wtrak-cie wynoszenia, w89 sekundzie

SUPER SZYBKI PALNIK

Miecz wietlny do szybkiego cicia stali

http://goo.gl/me0nL

Metal Vapor Torch, super-gorcy isuper--szybki palnik do cicia grubego metalu zaprojektowany przez fi rm Energetic Materials & Products zTeksasu jest czym bliskim tym, ktrzy od dzie-cistwa marzyli obroni rycerzy Jedi. Dziki pomieniowi otemperaturze 2700 stopni Celsjusza nacierajcemu na przecinan powierzchni zimpe-tem 2000 metrw na sekund, grube warstwy stali poddaj si jak maso na letnim pikniku.Tak wysoka wydajno urzdzenia wynika zwykorzystania wnim gwa-townych reakcji pomidzy tlenkiem miedzi aodpowiednio dobranymi porcjami czstek magnezu ialuminium. Strumie przy wylocie zurzdze-nia jest ksztatowany przez dysz zwkien wglowych jako specyfi czne paskie ostrze, ktre nie tylko topi metal swoj temperatur ale dodatko-wo naciera na city przedmiot strumieniem czstek tlenkw metali.Jak to wyglda idziaa mona obejrze na fi lmie. Warto zwrci uwag na niewielkie rozmiary urzdzenia ifakt, e paliwo ma wnim posta niewielkich magazynkw, zktrych kady starcza na kilka sekund pracy. Wymiana jest jednak bardzo prosta. Wplanie s te wiksze wersje, zdol-ne do przecinania pancerzy stalowych ogruboci przekraczajcej 2cm.

Tego

nie

moz

esz

prze

oczy


TEC

HN

IKA

Info Zoom


ZLECENIE

wynis Smoka na

INTELIGENTNY DOM

Lockitron imoesz zapomnie okluczach

lotu nastpio co, co inynierowie ze SpaceX okrelaj jako anomalia wdziaaniu jednego zdziewiciu silnikw rakiety. Jak to wygldao zze-wntrz pokazuje fi lm wzwolnionym tempie, ktry udostpniamy. Wida na nim, e anomalia wyglda zupenie jak eksplozja.To co si stao, nie zatrzymao jednak misji. Silnik, ktry odpowiada za anomali zosta natychmiast wyczony aSok dotar na orbit znie-wielkim opnieniem wstosunku do planu. Konstruktorzy podkrelaj, e zdolno wypenienia misji, pomimo takiego problemu, wiadczy nie tyle le, lecz raczej dobrze orakiecie, dodajc, e mogaby wykona zadanie nawet po stracie dwch silnikw. Przypominaj, e legendarny olbrzym Saturn V dwukrotnie traci silnik podczas wynoszenia na orbi-t, koczc mimo to swoje misje sukcesem.Wskutek incydentu kapsua Dragon dotara na orbit 30 sekund pniej ni planowano. Nie miao to adnego negatywnego wpywu na dalsz cz misji. Poczya si zISS zgodnie zplanem, tak jak to moemy zobaczy na dodanym tu na fi lmie-symulacji.

http://goo.gl/1jmkl http://goo.gl/6MHZV

http://goo.gl/vDzc4

Lockitron, czyli aplikacja na smart-fona + zamek do drzwi to jeden ztych wynalazkw, oktrych myli si gdy si go widzi, e co takiego musiao prdzej czy p-niej by wymylone. Skoro przy uyciu iPhoneasterowa mona dzi domowymi zestawami stereo, lustrzankami fotografi cznymi, systemami monitoringu obiektw, inteligentnymi domami iwkocu autami, to dlaczego nie mona by uywa go jako zdalnego zamka do drzwi.Jest to zamek zdalny do tego stopnia, e moesz by na dru-gim kocu miasta lub winnym miecie, anawet winnym kraju, aitak moesz otworzy drzwi, np. domownikom, ktrzy zapomnieli wzi ze sob klucza. Nie tylko zreszt waplikacji, lecz rwnie za pomoc SMS-a. Co wicej Lockitron powiadamia ci, gdy drzwi do twojego mieszkania zosta-n otwarte.Modu Lockitrona montowany na drzwiach czy si zsieci przez Wi-Fi. Ma dwie wady. Pierwsza dotyczy ywotnoci baterii, na kt-r trzeba uwaa, aby nie musie pewnego dnia wamywa si do wasnego domu. Druga wada jest taka, e nie jest dostpny jeszcze na rynku. Premiera wUSA zapla-nowana jest na marzec 2013 r.

11


Okrty zeko-napdemW2013 roku na morza ioce-any wypynie USS Zumwalt, nowy okrt wojenny fl o-ty USA, bdcy zarazem inauguracj caej nowej klasy DDG-1000 Zumwalt. Innowacja wprojekcie polega na wykorzystaniu do zasila-nia urzdze na pokadzie odzi rozwiza mikrosiecio-wych (microgrids) opartych na energii zrozproszonych rde.Oznacza to, e energia po-trzebna do funkcjonowania systemw nawigacji, wyposa-enia iuzbrojenia jednostki pochodzi bdzie nie zjed-nego rda, np. generatora na pokadzie, lecz zwszel-kich dostpnych wdanym momencie rde, np. energii ogniw fotowoltaicznych, turbin wiatrowych, zgene-ratorw opartych na gazie ziemnym itd.Za napd okrtu odpowiadaj dwie turbiny gazo-we Marine Trent-30 fi rmyRolls-Royce. Na wyposa-eniu jest te awaryjny silnik diesla omocy 78MW. Jednak caa reszta urzdze pokadowych dziaa dziki inteligentnemu systemowi dystrybucji energii ze zdywersyfi kowanych rde.

Klasa DDG-1000 Zumwalt to niewielkie jednostki zaprojektowane do dziaa wpobliu wybrzea. Prawdopodobnie wprzyszoci planuje si do ich zasilania wykorzysta technologie bezprzewodowego przesyu energii elektrycznej (co sugeruje ilustracja). Jednak na razie opisie projektu podkrela si jedynie dywersyfi kacj rde energii znaciskiem na czyste rda.

Tego

nie

moz

esz

prze

oczy


TEC

HN

IKA

Info Zoom


Firma, ktra stworzya najpopularniejsz wyszuki-wark internetow, ju od pewnego czasu stosuje komputerowe sieci neuronowe do rozpoznawania obiektw wfi lmach YouTube. Sztuczna inteligen-cja odgaduje, czy bohaterami fi lmikw s koty, na podstawie analizy zawartych wich treci ksztatw ikolorw. Kolejny krok to rozpoznawanie zawartoci wszystkich zdj na podstawie samej analizy obrazu, bez uwzgldniania opisw tekstowych ilustracji. Algorytmy stworzone przez Googleamaj inn cech imitujc nasz mzg ucz si samodzielnie.Rozwizania Googleaprzybliaj nas stopniowo do ostatecznego celu sztucznej inteligencji (Artifi cial Inteligence AI), jakim jest powstanie programu, ktry potrafi to samo, co zwierzca, anawet ludzka inteligencja mwi dla technologyreview.com pro-fesor Yoshua Bengio zUniwersytetu wMontrealu, pracujcy nad podobnymi projektami. Jego zdaniem, trudno sobie wyobrazi inteligencj, take maszyno-w, bez odpowiednio duego zasobu wiedzy owie-cie. Dlatego tak wana wrozwoju AI jest zdolno uczenia si sieci neuronowych.Jeff Dean zzespou pracujcego nad algorytmami neuronowymi dla Googlea, zwraca uwag, e pro-gramom, ktre udao si skonstruowa, niektre zadania, zwaszcza te wizualne, wychodz lepiej ni ludziom. Jako przykad podaje znacznie wik-sz zdolno maszyny do szybkiego rozpoznawania numerw domw na zdjciach Google Street View.Google wykorzystuje samouczce si sieci neurono-we take do aplikacji rozpoznajcych mow, zna-nych uytkownikom opartych na systemie Android urzdze przenonych. Ich bezbdno, wzrosa wostatnich miesicach ookoo jedn czwart in-formuj przedstawiciele Googlea

MYLCE SIECI NEURONOWE

Sztuczna inteligencja wedug Googlea

http://goo.gl/tOBCz

http://goo.gl/HU4iu

Czy mj tablet naprawd jest wszystkomajcy? Takie pytanie zada sobie Hall Davidson, nauczyciel wsppracujcy zDiscovery Education. Iszczerze przyzna, e nie - brakuje mu bowiem mikroskopu.Okazao si, e wyposaenie iPada wobiektyw mi-kroskopowy opowikszeniu 45x lub 60x nie jest takie trudne. Wcale te nie trzeba grzeba we wn-trzu drogiego sprztu. Davidson uda si do sklepu ikupi mini-mikroskop jubilerski zowietleniem LED, gumow uszczelk (orozmiarach dobranych tak, aby mona wniej byo umieci nieruchomo mini-mikroskop) oraz tubk kleju Superglue.Po wyrodkowaniu gumowego elementu spajajcego na obiektywie kamery iPada naley go przykle-i do tabletu klejem. Nastpnie, po wyschniciu spoiny, wciskamy okular do gumy zdrugiej strony. Eksploracj mikrowiata moemy rozpocz po uruchomieniu aplikacji obsugujcej aparat tabletu iwczeniu lampy LED wmikroskopie.Podobnie moemy wyposay rwnie iPhonea, jak to wida na zdjciu, lub inny smartfon.Zdajemy sobie spraw, e owo przyklejanie brzmi nieco kontrowersyjnie. Wyglda jednak, e to naj-mniej niebezpieczna dla urzdzenia przenonego metoda mocowania. Mechaniczne uchwyty mogyby je zniszczy mechanicznie, za silne magnesy, np. neodymowe zamieni je wtzw. ceg czyli bez-uyteczny kawaek metalu iplastiku.

DIY

Przenony przyjaciel zmikroskopem

13


Potrafi , unoszc si wpowie-trzu, wsppracowa ze sob wpodrzucaniu iwyapywaniu pieczki do siatki. Siatka, co wida na zdjciu izaczonym fi lmie ma niewielk powierzchni, co kae jeszcze bardziej podziwia zdolno koordynacji druyny liczcej trzy roboty-quadrotory.Te, bawice si beztrosko wpowietrzn pik apan, drony to dzieo inynierw szwajcarskich zpoli-techniki wZurichu. Wynalazcy szczyc si nie tylko tym, e za pomoc zaawansowanych algorytmw udaje si tak bezbdnie koordynowa ruchy maszyn

UCZCE SI DRONY

Szwajcarskie drony graj zespoowo

TEORIA A PRAKTYKA

Prdkoci nadwietlnej nie ma, chyba e wrwnaniach Einsteina

http://goo.gl/7ldjo

wpowietrzu, lecz rwnie umiejtnoci uczenia si przez aparaty wtzw. czasie rzeczywistym. Gdy po-peniaj bd przy wyapywaniu pieczki, potrafi go zapamita iza nastpnym razem koryguj swj ruch tak, aby go nie powtrzy. Oznacza to, e podob-nie jak uczowieka uczcego si pilnie gry wpik siatkow lub tenisa, po serii bdw izych zagra, zaczyna si pojawia gra zcoraz mniejsz liczb bdw, anawet, po odpowiedniej liczbie wicze, perfekcyjna.

Trjwymiarowy wykres, ktry powsta wwyniku oblicze Hilla iCoxa, opisuje relacje pomidzy v prdkoci drugiego obserwujcego mierzon przez pierwszego obserwujcego, u prdkoci czsteczki mierzonej przez drugiego obserwujcego oraz U wzgldn prdkoci czsteczki dla pierw-szego obserwujcego. Jednostki wtym wykresie to c czyli prdko wiata, ktre jak wida mog by multiplikowane iprzyjmowa ujemne wartoci.

Zoblicze wyania si wiat rozszczepiony na dwa ten, wktrym podruje si wolniej ni wiato iten, wktrym prd-ko ruchu moe by wiksza ni ta prdko. Ioczywicie wtym drugim obowizuje zupenie inna fi zyka. Np. model Australijczykw sugeruje, e obiekt przypieszaj-cy do prdkoci bdcych wielo-krotnoci prdkoci wiata traci anie zyskuje na masie. Przy prd-koci nieskoczonej masa obiektu miaaby wynosi zero.Oczywicie wyliczenia Hilla iCoxa maj czysto teoretycz-ny, spekulatywny, charakter. Jeli jednak co moliwe jest wmatematyce

Zdaniem matematykw zaustralijskiego uniwersy-tetu wAdelajdzie, rwnania opisujce szczegln teori wzgldnoci mona rozwin zzaoeniem, e moliwa jest szybko wiksza ni szybko wiata.Zdaniem Jamesa Hilla iBarryego Coxa, ktrzy opublikowali wyniki swoich studiw wczasopimie Proceedings of the Royal Society A: Mathematical and Physical Sciences , rzecz zdawaa si natural-nym rozszerzeniem rwna Alberta Einsteina.

Tego

nie

moz

esz

prze

oczy


TEC

HN

IKA

Info Zoom


Oczywicie, rower znapdzan pedaami bezporednio osi koa to nie jest nowy pomys znamy takie wehikuy od dawna, np. zcyrku. Jednak bicymple, bo tak nazywany jest wynalazek projektanta rowerw Josha Bechtela, ma by powan alternatyw dla masowo uywanych wmiecie iwterenie, rowerw acuchowych.Winternecie pojawio si sporo sceptycznych wobec tej koncepcji komentarzy. Zwraca si uwag, e bicympel (moe taka nazwa si wPolsce przyjmie?) nie jest atwy wprowadzeniu iwymaga od jedcego sprawnoci fi zycznej iniemaych umiejtnoci. Niektrzy uwaaj, e bez ramy, spojenia iuchwytu na dole, do ktrych wtra-dycyjnych rowerach mocuje si acuch imechanizm przekadni, rower bdzie niestabilny iniebezpieczny.Zdrugiej strony wideo, ktre dodajemy do informacji, pokazuje, e jedenie na tym czym jest moliwe iwy-glda nie najgorzej. Aco czytelnicy MT obicymplu myl? Napiszcie na naszym forum: www.mt.com.pl/forum lub na stronie facebook.com/magazynMlodyTechnikOto adres strony internetowej projektu: www.bicymple.com

OWADY PRZYSZOCI

Latajcy robot zmzgiem jak pszczoaModel pszczelego mzgu wniewielkim robocie nad tym pracuj obecnie zespoy badawcze Uniwersytetw wSheffi eld iSussex. Od razu trzeba wyjani, e projekt nie polega na tworzeniu mini-cyborgw, czyli umieszczaniu fi zycznie mzgu owada wmaszynie. Chodzi okomputerow symulacj jej zmysw, wchu, wzroku iumiejtnoci sprawnej nawigacji wlocie.Suszne jest jednak podejrzenie, e jednym zgwnych zada mechanicznych pszczek bdzie wsparcie ich naturalnych pierwowzorw wpracy na kach, polach iwogrodach, czyli wzapylaniu. Nie od dzi wiadomo, e pszczoy gin. Przyczyny pszczelego pomoru s badane, jednak, mimo wielu hipotez iodkry, nie udao si zatrzyma tego zagraajcego przyrodzie iludzkim uprawom rolnym, procesu.Std pomys na skonstruowanie armii zapylaj-cych robocikw, ktre bd lata, myle ipo-strzega otoczenie jak prawdziwe pszczoy.Ciekawostk jest fakt, e symulacja pszczelej inte-ligencji ma by oparta nie na zwykych proceso-rach, lecz na kartach grafi cznych ktre, zdaniem badaczy, sprawdzaj si wtej pracy lepiej. Projekt zakada, oprcz programowania imitujcych owa-dy robotw, take procesy okrelane jako sztucz-na inteligencja (AI), czyli rosnc autonomi urzdze, zdolno do uczenia si isamodzielne-go podejmowania decyzji wterenie.

Chcesz mie urz-dzenie, np. detektor gazu zbudowany znanorurek wglo-wych narysuj je owkiem na kartce

papieru, proponuj chemicy zMassachusetts Institute of Technology. Jest to moliwe, gdy rysik owka nie jest wykonany zgrafi tu, lecz ze sprasowanego proszku znanoczsteczek.

Metoda polegajca na rysowaniu kreski znanorurek na papierze znaniesionymi elektrodami ze zota, dziki czemu po przyczeniu prdu powstaje sensor wyapuj-cy obecno okrelonego gazu wotoczeniu, oprcz pro-stoty, jest rwnie okrelana jako ekologiczna. Tradycyjne metody wytwarzania takich czujnikw wymagay bowiem rozpuszczania czsteczek wdwuchlorobenzenie, substan-cji niebezpiecznej dla rodowiska.

Owek zrysikiem ze sprasowanych nanorurek jest dzieem dr. Katherine Mirica zMIT, ktra prezentuje swj wynalazek na zaczonym fi lmie.

MAGICZNY OWEK

Nanorurki owkiem rysowane

15

ROWEROWA EWOLUCJA

Rower bez acucha jedzi ale wzbudza kontrowersje

http://goo.gl/VPzmY

http://goo.gl/9LmrA


Jeli nie jestecie historykami brany gier video, to mao prawdopodobne, bycie kojarzyli posta Tripa Hawkinsa. Wroku 1982 Hawkins zaoy fi rm Electronic Arts. Po trzydziestu latach od tego wyda-rzenia EA jest najwikszym na wiecie wydawc gier. Chocia Hawkins nie ma ju tak duych wpyww jak niegdy, bardzo czsto wygasza swoje opinie na temat brany, wktrej wici najwiksze sukcesy.Wwywiadzie dla serwisu IGN Hawkins stwierdzi, e rynek konsol bdzie si kurczy a do momentu, wktrym zacznie by postrzegany jako segment dla prawdziwych hobbystw. Wszystko zuwagi na ros-nce wsi komputery PC, smartfony itablety.Facebookowy gracz jest wstanie gra wpracy, wdomu czy whotelu czyli tam, gdzie posiada jakikolwiek dostp do internetu. Ludzie zawsze na pierwszym miejscu stawiaj swoj wygod. dodaje Hawkins.To ju nie pierwszy raz, gdy pojawiaj si tego typu opinie. Coraz wicej analitykw podejrzewa, e wraz zpodbijaniem rynkw przez smartfony/tablety, kon-sole (gwnie przenone, czyli PS Vita i3DS) bd traktowane jako platformy niszowe.

Marynarka wojenna USA zlecia zbudowanie robota, ktry do rozwizywania zoonych zada ma wyko-rzystywa to co akurat jest pod rk. Ju okrzyknito do MacGyverem na cze bohatera serialu sprzed lat, oktrym opowiadano dowcipy, e potrafi zbudowa helikopter zpudeka zapaek.Zadanie skonstruowania zaradnej maszyny wojskowi zlecili instytutowi technologicznemu stanu Georgia. Ma ona nie tylko widzie wszystko, co znajduje si wjej otoczeniu, ale take wszystko to rozumie imie

ROBOTYKA

Robot zaradny

CIEKAWSZE KODY

Czas na rozruszanie kodw QR

KONSOLE ODDAJ RYNEK

Zaoyciel Electronic Arts przewiduje skurczenie si rynku konsol

http://goo.gl/OaGCb

Kody QR znane s dobrze czytelnikom MT nie-jeden fi lm demonstrujcy nowe odkrycie, bd wynalazek, obejrzeli dziki skanowaniu tych tajem-niczych kwadratowych wzorkw. Niemcy zfi rmy Nerdindustries uznali znane obecnie kody za zbyt nudne ipostanowili je rozrusza na potrzeby fi lmu.

Kody animowane przez fi rm na potrzeby fi lmw reklamowych nie s po prostu naklejk wywietlan na obrazie widocznym wwideo. Staj si czci widocznej wokienku akcji, gdy np. naoony na

http://goo.gl/weKu9

Tego

nie

moz

esz

prze

oczy


TEC

HN

IKA

Info Zoom


jak MacGyver

EKSPLORACJA WNTRZA ZIEMI

Dowierci si do paszcza Ziemi

zdolno kalkulowania, czy obiekty znajdujce si wpobliu mona wykorzysta do realizacji zadania.Misje za, ktre robot ma wykonywa s na razie do proste. Na przykad uoenie skrzy na sobie lub wy-korzystanie krzesa, aby wspi si na podan wyso-ko. Roboty te docelowo miayby zastosowanie gw-nie wakcjach ratowniczych, wmiejscach niebezpiecz-nych dla ludzi, choby ze wzgldu na trujce opary.Oprogramowanie robota musi by zatem zdolne nie tyl-ko do rozpoznawania ianalizy otoczenia, lecz rwnie do kalkulacji rnych wariantw dziaania, ich efektw itd. Badacze licz, e uda si je zainstalowa silnemu robotowi Golem Krang, ktry jest najbardziej znanym dotychczas dzieem robotykw zGeorgii.

Do nieomal szeciu kilometrw pod dnem morskim pragnie wbi si wierceniami grupa badaczy skupiona wprogramie zintegrowanego wiercenia oceanicznego IODP. Celem jest przebicie si przez skorup ziemsk ipobranie prbek ska zwarstwy geologicznej okrelanej jako paszcz ziemski, do ktrej nikt jeszcze nie zdoa si dowierci. Nie jest to oczywicie pierwszy ambitny pro-jekt naukowych odwiertw pod dnem morskim. Prby dotarcia pod skorup datuj si od lat 60-tych. We wrze-niu 2012 roku jednostka Chikyu wiercca wpobliu wysp japoskich, wramach programu IODP ustanowia nowy rekord 7000 stp czyli 2133,6 metra.Fakt, e projekty te podejmuje si, mimo sporych kom-plikacji ztym zwizanych, wdnie oceanicznym, nie powinien dziwi nikogo, kto wie, e grubo skorupy pod dnem morskim jest przecitnie znacznie mniejsza ni na ldzie waha si od nieco ponad szeciu do ok. dziesiciu kilometrw. Na ldzie to zwykle kilkadziesit kilometrw do przebicia.Pomimo, e warstwa do przewiercenia jest znacznie ciesza ni na ldzie, to woceanicznym przedsiwziciu wcale nie jest atwo. Po pierwsze - trzeba bezpiecznie opuci na gboko prawie dwch kilometrw sprzt. Po drugie - mimo zastosowania wierte wykonanych zsuper-twardego wglika wolframu itak musz by one wymieniane co 50-60 godzin, skay bowiem spod dna morza charakteryzuj si bardzo wysok twardoci. Po trzecie - wyzwaniem jest relatywnie bardzo maa redni-ca otworu, ok. 28 cm.Jeden zuczestnikw projektu, Damon Teagle, geochemik zUniwersytetu wSouthampton, tak opisuje serwisowi CNN skal trudnoci. To jest jak spuszczenie stalowego drutu ogruboci ludzkiego wosa na dno basenu, wpro-wadzenie go do otworu wdnie orednicy 1/10 milimetra anastpnie wwiercenie si za pomoc tego czego kilka metrw wbetonowy fundament pod basenem.Gdy wreszcie uda si dotrze do warstwy okrelanej jako paszcz, geologowie pobior prbki ska idowiedz si wreszcie dowiadczalnie, zczego skada si ta liczca prawie 3 tysice kilometrw gruboci warstwa Ziemi, ktra decyduje osejsmicznym yciu planety.

szklank kod QR zapenia si ciemnymi pikselami wmiar napeniania naczynia. Wfi lmie promujcym wystaw malarstwa we frankfurckim muzeum, przez statyczne zwykle okienko QR przelatuje stado animowanych wron. Winnym fi lmiku wida wkwa-dracie poruszajc si pik.

yjce kody daj si oczywicie skanowa wtrakcie ruchu. Jak wida na zaczonej ilu-stracji zrzucie ekranowym fi lmu promujcego Nerdindustries wywietla si na fi lmie rwnie informacja otym, jak dugo jeszcze bdzie mona skanowa dany kod.

Gwnym celem twrcw ruchomych QR-w byo wtym przypadku tchnicie nieco ycia izabawy wnudne, ich zdaniem, czarno-biae kwadraciki.

17


Info Zoom

Rekordowy skok 14

Hihg

Okazao si jednak, e czowiek ubrany jedynie wkombinezon zwygldu podobny do uywanych przez kosmonautw, przekroczy prdko dwiku iprzey. To chyba s inne zagadnienia aerodyna-miczne ni podczas lotu samolotem, poniewa spa-dek swobodny bardzo rni si od kontrolowanego lotu, ale osoby interesujce si lotnictwem wiedz, e pionierskie prby przekraczania bariery prdkoci dwiku przez samoloty kosztoway wiele istnie ludzkich oraz wiele rozbitych samolotw. Ateraz, dziki osigniciom techniki, jest moliwy spadek swobodny czowieka zprdkoci dwiku! Ico najwaniejsze po wyldowaniu ten czowiek cieszy si znakomitym zdrowiem.

Wyczyn skoczka nie byby jednak moliwy bez osigni wspczesnej technologii: urzdze tech-nicznych imateriaw. Istnym cudekiem techniki by na przykad balon, ktry wznis si niemal do granicy stratosfery. Jego powoka bya wykonana zpolietylenu imiaa jedynie 20 mikrometrw gru-boci! Jej cakowita powierzchnia wynosia blisko 162 m2. Objto gazu wbalonie wynosia 850 tys. m3, ahel do jego napenienia by dostarczony przez dwie ciarwki cysterny. Podczas napeniania balon by podtrzymywany wpozycji pionowej przez dwig, anapenianie trwao a 8 godzin! Hel jest duo lejszy od powietrza, anapenione nim balony czy sterowce wznosz si stosunkowo szybko. red-nia prdko wznoszenia si balonu Baumgartnera wynosia ponad 6,5 m/s. Na wysokoci 39 km balon przesta si wznosi imona byo odda skok. Po zakoczeniu skoku za pomoc specjalnej nylonowej nici rozerwano balon, co spowodowao uwalnianie helu iubezpieczany spadochronem spadek balonu zkapsu na powierzchni Ziemi. Nad bezpiecze-stwem caej operacji czuwaa Federalna Administra-cja Lotnictwa agenda rzdowa odpowiedzialna za bezpieczestwo ruchu powietrznego nad terenem caych Stanw Zjednoczonych. Wszelkie loty wob-szarze objtym przez prb zostay wstrzymane, awszwy powoki balonu wpleciono specjalny ma-teria, ktry powodowa, e balon by widoczny dla radarw. Na koniec warto doda, e zbalonu mona

korzysta wielokrotnie iprzyda si on do innych testw ipomiarw.

Obrazy obserwowane przez nas na ekranach telewizorw oraz wInternecie trafi y tam za pored-nictwem kilkudziesiciu kamer ornym stopniu zaawansowania technicznego. Na przykad, kapsu wyposaono w9 kamer Full HD, 3 kamery orozdziel-czoci 40002000 pikseli zmatrycami 4K, 3 aparaty fotografi czne oraz aparatur zsystemem elektronicz-nym sterujcym caym tym zestawem. Wyposaenie elektroniczne musiao by przystosowane do pracy wbardzo niskiej temperaturze oraz przy bardzo niskim cinieniu atmosferycznym. Dla oprzyrz-dowania opracowano specjalne obudowy, ktre wypenione azotem imitoway warunki panujce na powierzchni Ziemi. Wikszo kamer umieszczono poza kapsu, wktrej przebywa skoczek. Obrazy byy zapisywane na dyskach SSD iprzesyane na Ziemi za pomoc 3 transmiterw, pracujcych w3 rnych pasmach. Kamery wbudowane wkombine-

Dwa znaczenia sowa highfl ier (wysoko latajcy iniezwykle ambitny) idealnie okrelaj Felixa Baumgartnera. Jego podwjnie rekordowy skok (rekord wysokoci 39 014 m inaddwikowej szybkoci opadania) widzia chyba kady na kuli ziemskiej. Byy ztym wyczynem zwizane rne zagroenia, ale najwiksze obawy towarzyszyy faktowi przekroczenia szybkoci dwiku.

TEC

HN

IKA

Pozi

om te

kstu

: at

wy


018-019_highflier.indd 18018-019_highflier.indd 18 2012-10-29 15:56:372012-10-29 15:56:37

19

padziernika 2012 r.

f l ier

Yakov Solodovnik skoczy z10.000m w1939 roku

zon skoczka miay dziaa przy zasilaniu bateryjnym przez okoo 20 minut, bez wzgldu na temperatur icinienie. Warto te wspomnie osystemie kamer naziemnych onazwie JLAIR (Joint Longe-range Aero-space Imaging & Relay) zoonym zdwch kamer P2, jednej 4K, kamery pracujcej wpodczerwieni iapa-ratu fotografi cznego Za jego pomoc obserwowano balon zodlegoci blisko 40 km!

Wszyscy bylimy pod wielkim wraeniem tele-wizyjnego iinternetowego show Red Bulla iodwagi Austriaka. Tym bardziej godny podziwu jest po-przedni rekord wysokoci skoku (34668 m), niewiele ustpujcy obecnemu, austanowiony 50 lat temu. Jeszcze wikszy podziw mamy dl pierwszego skoczka wstratosferze Rosjanina Yakova Solodovnika, ktry w1939 roku skoczy zwysokoci ponad 10.000 me-trw wdo prymitywnym skafandrze (zdjcie obok) iledwo przey ten skok (wicej na: nytimes.com/globar opinion).

018-019_highflier.indd 19018-019_highflier.indd 19 2012-10-29 15:56:372012-10-29 15:56:37

Pozi

om te

kstu

: re

dnio

trud

ny Nobel 2012

Niezalenie od siebie dwaj uczeni wykonali dowiadczenia dopeniajce

Eksperyment D.J. Winelanda

Tegorocznym Noblem zfi zyki nagrodzono dwch kwantowej iwynalezienie metody obserwacji Noblowski docenia ich pomysowe metody

kruchych stanw kwantowych oraz rewolucyjne bada oraz umoliwiy podjcie pierwszych krokw

woparciu ofi zyk kwantow. D.J. Wineland pomocy fotonw promieniowania laserowego,

pojedyncze fotony za pomoc oddziaujcych znimi

Rys. 1.

David J. Wineland. Obywatel USA. Urodzony w1944 r. wMilwaukee, WI, USA. Stopie Ph. Dr uzyska w1970 r. wHarvard University, Cambridge, MA, USA. Pracuje wNational Institute of Standards and Technology (NIST) iwUniversity of Colorado, Boulder, CO, USA.

SZK

OA


Fizyka na Nobla

020-023_noblisci.indd 20020-023_noblisci.indd 20 2012-10-29 15:55:512012-10-29 15:55:51

e-suplement

za kwanty

(Amerykanin iFrancuz) si jak dwie strony medalu

Eksperyment S. Harochea

uczonych Za eksperymenty zdziedziny optyki osobliwych waciwoci wiata kwantowego. Komitet laboratoryjne, ktre umoliwiy kontrolowanie imierzenie pomysy, ktre pooyy podwaliny pod now dziedzin wkierunku budowy nowego typu superkomputera potrafi obserwowa stany pojedynczych atomw przy aweksperymencie Harocheaodwrotnie obserwuje si atomw.

Rys. 2.

Serge Haroche. Obywatel Francji. Urodzony w1944 r. wCasablance, Maroko. Stopie Ph. Dr uzyska w1971 r. wUniversit Pierre et Marie Curie, Pary. Profesor wCollge de France iEcole Normal Suprieure, Pary.

21


Pozi

om te

kstu

: re

dnio

trud

ny

MT: Przede wszystkim serdecznie gratulujemy Nagrody Nobla w dziedzinie fi zyki!

David J. Wineland: Dzikuj.MT: Paskie studia zatytuowane Badania nad maga-

zynowaniem jonw s postrzegane jako istotny wkad i podstawa do rozwoju komputerw kwantowych. Czy uwa-a Pan, e takie komputery mogyby by dostpne na rynku w perspektywie dwch dekad?

D. J. W.: Przypuszczam, e w okresie, o ktrym mwimy, bd to w najlepszym razie, wci urzdzenia laboratoryjne, badawcze. Wielu fi zykw uwaa, e pierwszym zastosowa-niem komputerw kwantowych bdzie symulacja innych sy-stemw kwantowych. Sugerowa to jeszcze w latach 80-tych ubiegego wieku Richard Feynman. Nawet jeli uda nam si je zbudowa, to, jak podejrzewam, zastosowania komercyjne przyjd znacznie pniej ni w cigu dwch dekad.

MT: Czy moemy powiedzie, e paskie eksperymenty z jonami zapanymi w puapki z pl elektromagnetycznych day nam nieco wicej pewnoci w oglnie niepewnym obszarze, jakim jest wiat kwantowy?

D. J. W.: Tak czy inaczej trzymamy si twardych zasad mechaniki kwantowej. Jednak niektre techniki, ktre udao si rozwin pozwoliy nam osign pewne granice pomia-ru wynikajce z tej mechaniki.

MT: Jest taka legenda miejska, ktra mwi, e informa-cja w stanach spltania kwantowego podruje z prdko-ci wiksz ni szybko wiata. Czy naprawd tak jest? Czy my po prostu te efekty le rozumiemy?

D. J. W.: Mwimy o czym co Einstein okrela jako upiorneoddziaywanie na odlego. Chocia wyniki sko-relowanych pomiarw w odizolowanych systemach wska-zuj, e odizolowane systemy mog wchodzi w interakcj szybsz od szybkoci wiata, to jednak, jak wiemy adna rzeczywista informacja, taka jak fi zyczny stan bitw pamici, nie moe by przesyana szybciej ni wiato.

MT: W mediach informacje o Nagrodzie dla Pana i Sergea Harochea pojawiay si z komentarzami, e udao si zapa kota Schrdingera, e wasze odkrycia daj co w rodzaju rozwizania tego znanego paradoksu. Czy to

tylko medialny szum, czy rzeczywicie moemy paskie badania tak rozumie?

D. J. W.: Wydaje mi si, e w naszych pracach zawarte s elementy zwizane z mylowym eksperymentem znanym pod nazw kota Schrdingera. Gwna rnica polega na tym, e przykad z kotem dotyczy ogromnej liczby atomw, natomiast my eksperymentowalimy na pojedynczych czsteczkach. Co do zasady jednak , chodzi o to samo. Z czasem bdziemy pracowa nad wikszymi ilociami elementw badanych i apanych, chocia nie mona za-gwarantowa, e rozwiemy rwnanie kwantowe dla tak duego obiektu jak kot.

MT: Otrzyma Pan nagrod Nobla wraz z francuskim uczonym Sergeem Haroche. Czy wsppracowalicie w swoich badaniach i studiach, czy prowadzicie dziaalno naukow niezalenie od siebie?

D. J. W.: Pracowalimy niezalenie od siebie. Ale nasze eksperymenty maj ze sob wiele wsplnego i w wielu aspektach uzupeniaj si. Z wielk przyjemnoci dowie-dziaem si, e Serge otrzyma rwnie Nobla, poniewa jestemy przyjacimi od wielu lat.

MT: W jaki sposb, paskim zdaniem, paskie badania i odkrycia mog pomc ludziom?

D. J. W.: Tak, jak to czsto bywa z badaniami podstawo-wymi, take w przypadku naszych studiw trudno o natych-miastowe zastosowania praktyczne. Niektre z technik, nad ktrymi pracowalimy zaczynaj by wykorzystywane w budowie niezwykle precyzyjnych atomowych zegarw, a te z kolei s niezbdne do prawidowego dziaania wielu uy-tecznych rzeczy, np. systemw nawigacji satelitarnej GPS.

MT: Co doradziby pan czytelnikom, zwaszcza modym czytelnikom, Modego Technika, ktrzy rozwaaj wybr kariery naukowej?

D. J. W.: Mog powiedzie tylko, eby znaleli co, co ich naprawd interesuje i zajli si tym, nie aujc pracy. To moe nieco banalne, co mwi, ale nic nie zastpi cikiej pracy.

Rozmawia Mirosaw Usidus

Wywiad

z Noblist

Laureat tegorocznej nagrody NoblaDavid J. Wineland

w dniu 21 padziernika udzieliEKSKLUZYWNEGO WYWIADU

dla Czytelnikw Modego Technika

Nic nie zastpi cikiej pracy...

Zapalimy kawaek kota Schrdingera

SZK

OA


Fizyka na Nobla


Erwin Schredinger (nagroda Nobla wroku 1933), twrca rwnania falowego, stanowicego podstaw mechaniki kwantowej, dla ilustracji dziwnych praw wiata kwantw posuy si opowiastk oekspery-mencie mylowym zkotem zamknitym wpudeku ibdcym jednoczenie wobu stanach ywy imar-twy. Chodzi tutaj oilustracj zjawiska superpozycji dwch stanw kwantowych istniejcych jednocze-nie, przy czym kady ztych stanw moe zaistnie zokrelonym prawdopodobiestwem, ale wwyniku pomiaru zostanie zaobserwowany jeden ztych sta-nw izostanie zniszczona superpozycja. Na przykad foton jest jednoczenie wdwch stanach polaryzacji izokrelonym prawdopodobiestwem przechodzi jednoczenie przez dwa otwory po czym obie fale bdce wsuperpozycji interferuj ze sob. Wmylo-wym eksperymencie Schredingera kot wpudeku stanowi ukad opisany superpozycj dwch stanw jest jednoczenie ywy imartwy, jeli narzdzie mordu jest ukadem kwantowomechanicznym opisa-nym superpozycj dwch stanw (na przykad pisto-let, ktry jednoczenie strzela inie strzela).

Weksperymencie mylowym Schredingera rol pistoletu spenia atom pierwiastka radioaktywnego, ktry jest jednoczenie wstanie przed ipo rozkadzie radioaktywnym. Wwyniku radioaktywnego rozkadu tego atomu zadziaa licznik Geigera (patrz rysunek) iopadnie motek rozbijajc fi olk zcyjankiem, czyli dojdzie do otrucia kota ijego mierci. Oczywicie, otwierajc pudeko stwierdzimy jednoznacznie, e kot jest ywy lub martwy, niszczc tym samym su-perpozycj dwch stanw.

Jak dziaa puapka jonowa?Pomys na schwytanie pojedynczego jonu wpolu elek-trycznym zrodzi si wroku 1950 ijego autorem jest Wolfgang Paul. Problem polega na tym, e pole elektro-statyczne jest polem potencjalnym inie da si utworzy wpostaci trjwymiarowej statycznej jamy potencjau,

wktrej mgby sobie spoczywa wbezruchu adunek elektryczny, np. jon. Zatem stosuje si pole zmienne oczstotliwoci radiowej (RF-radio frequency), ktre wytwarza potencja oksztacie sioda wirujcego zcz-stotliwoci radiow. Jon umieszczony wtym siodle nie opuszcza go ze wzgldu na bezwadno, czyli siod-o potencjau spenia rol puapki dla pojedynczych jonw, ktre drgaj wrytm sioda potencjau zczstotli-woci radiow zmieniajcego si pola.

Jeli Paul odkry puapk jonow, to za co dosta wtym roku Nobla DavidJ. Wineland?Paul za t puapk dosta Nobla wczeniej, wroku 1989. Natomiast Wineland uczyni kolejny krok. Wychodzi jon wpuapce do temperatury bliskiej zera absolutnego, oddziaujc na jon promieniowa-niem lasera. Oczywicie, uycie pojcia temperatury wodniesieniu do pojedynczego jonu nie ma sensu takiego jak wwiecie makro, lecz oznacza tylko, e jon si nie porusza ijego elektrony znajduj si wnajniszych stanach energetycznych. Wineland potrafi stworzy takie warunki eksperymentu, e jon pobierajc energi fotonw ze wiata laserowe-go najpierw podnosi poziom energetyczny swojego elektronu, po czym ten elektron spada na niszy ni by pierwotnie poziom energetyczny, emitujc foton owikszej energii (wikszej czstotliwoci) ni foton wiata laserowego. Fotony emitowane s wrnych, dowolnych kierunkach, zatem rejestrujc je dookoa puapki jonowej moemy otrzyma obraz rozbysku-jcego jonu. Ito jest fantastyczne, e moemy obser-wowa pojedynczy jon zawieszony wkonkretnym miejscu przestrzeni puapki jonowej. Jeli jest wpu-apce kilka jonw, to mona je policzy na sztuki.

(cig dalszy na stronie 43)

Oco chodzi ztym kotem Schrdingera ikilka innych pyta

23


TEC

HN

IKA

Pozi

om te

kstu

: at

wy


Jednostki pywajce po morzach i oceanach

Dzi prawdziwych pasaerskich transatlantykw ju nie ma. Ich era trwaa 130 lat izakoczya si 50 lat temu wraz zrozwojem komunikacji lotniczej.

Najsynniejszym transatlantykiem pozostanie na zawsze Titanic, ktry zaton wdramatycznych okolicznociach 15 kwietnia 1912 roku. Przypomnijmy

burzliwe losy niektrych protoplastw Titanica, pionierskich transatlantyckich statkw parowych.

PROTOPLACI

Pier wsze t ransa t lan tyck ie

Great Western

Wroku 1819 aglowo parowy statek Savannah przepyn ocean Atlantycki, jako pierwsza jednostka majca rwnie napd mechaniczny. Jednake stano-wi on tylko wspomaganie agli, gdy wczasie 27 dni i11 godzin podry silnik parowy pracowa tylko 3,5 doby. Wnastpnych latach dokonywano wielu podobnych prb. Specjalici stali na stanowisku, e rejs przez ocean przy wycznie parowym napdzie by niemoliwy, gdy nie dao si zabra do adowni dostateczniej iloci wgla. Dalej twierdzili, e nawet zwikszenie rozmiarw statkw nie pomoe, bo do napdu 2 razy wikszego statku, potrzeba bdzie

Obogactwie imperiw iwpywach monarchw wielokrotnie wdziejach ludzkoci decydoway prze-wagi techonogiczne wdziedzinie budownictwa okr-towego. Wpoowie XIX wieku aglowce, od wiekw krlujce na morzach ioceanach, zaczy oddawa palm pierwszestwa statkom budowanym zelaza, napdzanym silnikami parowymi ze rub okrtow. Nowe statki kieroway si do portu przeznaczenia niezalenie od kierunkw wiatrw, cisza na morzu nie zatrzymywaa ich podry ibyy wiksze. Mogy przewozi coraz wicej towarw iludzi wcoraz lepszych warunkach.

024-029_parowce.indd 24024-029_parowce.indd 24 2012-10-29 15:54:382012-10-29 15:54:38

25

2 razy wicej paliwa. Dopiero Isambard Kingdom Brunel (1806-59) zwrci uwag na fakt, e opr wody na kadub jest proporcjonalny do powierzchni styku zwod, czyli do drugiej potgi dugoci statku, apojemno adowni jest proporcjonalna do trzeciej potgi dugoci kaduba. Wywnioskowa ztego e, aby zabra ze sob wystarczajc ilo paliwa na dug podr, wystarczy zbudowa odpowiednio duy statek.

Parowiec Great WesternPomys powstania tej jednostki zrodzi si wpa-dzierniku 1835 roku, przy okazji budowy linii kole-jowej, synnej Great Western Railway zLondynu do Bristolu. Luksusowy parowiec pasaerski kursujcy do Nowego Jorku sta si jej przedueniem. Statek mia 72 metry dugoci cakowitej, 18,2 metra sze-rokoci wraz zkoami opatkowymi. Znacznie prze-wysza rozmiarem wszystkie najwiksze wspczes-ne mu jednostki pywajce. Mocny kadub powsta

Sirius

T i t a n i c a

s ta tk i parowe

zdrewna dbowego. Napd stanowiy dwa boczne koa opatkowe orednicy 8,8 metra. Silniki wykona wiodcy producent na tym polu fi rma Maudseley, Sons & Field. Par wytwarzay 4 olbrzymie koty, ktre puste wayy 90 ton. Maszyna parowa miaa dwa cylindry, orednicy 1,8 metra idugoci suwu 2,1 metra. Jej moc ocenia si na 750 KM. Jednostka rutynowo pywaa zprdkoci 9 wzw, ale nawet na duszych odcinkach moga rozwija prdko 13 wzw. Funkcj agli byo tylko usprawnienie sterownoci jednostki. Kadub zwodowano wlipcu 1837 roku wBristolu, awLondynie zamontowano napd iwyposaono wntrza. Specjalne wraenie na zamonych pasaerach mia robi kapicy od ozdb salon, oimponujcych rozmiarach, odugoci 23 m iszerokoci 6 m. Parowiec ten wprzeciwiestwie do wszystkich innych dzie Brunela (MT 8/2009) by koncepcj zbiorow. Wczasie budowy Brunel korzy-sta zrad ipomocy wybitnych specjalistw budowni-ctwa okrtowego.


TEC

HN

IKA

Pozi

om te

kstu

: at

wy



Wycig przez AtlantykI. K. Brunel zwizany by zpoudniem Anglii. Wrnych jego przedsiwziciach przyszo mu ry-walizowa zkonkurencj zAnglii rodkowej, zwa-n Liverpool Party. Gdy dosza tam wiadomo opowstawaniu ss Great Western, biznesmeni zLiverpoolu wiedzieli, e nie uda im si zbudowa podobnego statku wczeniej ni Brunelowi, anie chcieli dopuci, by konkurent mia pierwszy paro-wiec transatlantycki. Wtej sytuacji wyczarterowali statek Sirius odugoci 61 m, kursujcy midzy Wielk Brytani aIrlandi. Szybkie przygotowanie go do podry oceanicznej polegao na zwikszeniu wielkoci adowni na wgiel. Wrejs do Nowego Jorku wyruszy zCork wIrlandii 4 kwietnia 1838 roku. Tymczasem 31 marca na Great Western wy-buch poar. By niegrony dla statku, ale Brunel wakcji ganiczej spad zdrabiny ipotuk si tak dotkliwie, e kilka nastpnych tygodni spdzi unie-ruchomiony wku. Wypadek spowodowa dwu-nastogodzinne opnienie Great Western wwy-cigu zSiriusem oraz zwrot zakupionych biletw przez 50 pasaerw. Na rejs pozostao tylko siedmiu chtnych. 7 kwietnia statek sta zaprowiantowany izaadowany wglem pod Bristolem. Wypynicie odwleko si jeszcze odob zpowodu sztormu.

Sirius dotar do Nowego Jorku 22 kwietnia 1838 roku, jako pierwszy statek onapdzie parowym,

ktry pokona Atlantyk. Wadowniach pozostao zaledwie 15 ton wgla, aspalono po drodze nawet 4 beczki ywicy, bdcej towarem powierzonym do przewozu. Podr trwaa 18 dni i14 godzin. Wczasie rejsu zmagano si zsilnym zachodnim sztormem, trudy eglugi nadszarpny mocno mora-le pasaerw izaogi. Kapitan wykaza si niespoty-kanym hartem ducha idoprowadzi statek do portu przeznaczenia. Rejs ten zasuguje bez wtpienia na miano historycznego wyczynu. Ju rano nastpnego dnia, 23 kwietnia Great Western dotar do Nowego Jorku. Podr trwaa 15 dni i5 godzin. Wadow-niach pozostao 200 ton paliwa, czyli okoo 25% wgla zaadowanego na pocztku podry. Wtym rejsie nie byo nic heroicznego, bo nie mia to by aden wyczyn, atylko pierwsza zrutynowych, bezpiecznych, terminowych iwygodnych podry parowcami przez ocean.

EksploatacjaNa powrt do Bristolu sprzedano 68 biletw. Tym razem pomimo trwajcej 2 dni awarii silnikw na rodku oceanu statek dotar do celu po 15 dniach. Wcigu kolejnych omiu lat pokona tras przez pnocny Atlantyk 67 razy. Nie okaza si jednak dochodow inwestycj. Ruch do Ameryki Pnocnej nie rozwin si jeszcze na tyle, by jednostka zabie-raa na pokad wystarczajc liczb pasaerw do

Najstarsza fotografi a Great Britain z1844 roku


27

osignicia istotnego zysku. Inne fi rmy zajmujce si przewozami na tej trasie budoway parow-ce mniejsze, tasze wbudowie iuytkowaniu, aich waciciele skuteczniej walczyli oregularne kontrakty na przykad na przewz poczty. Potem ss Great Western kursowa jeszcze 10 lat do Indii Zachodnich. Zosta rozebrany wdokach we wschodnim Londynie wlatach 1856-57.

elazny kadubGreat BritainSukces techniczny ss Great Western szybko zach-ci Brunela do budowy kolejnego statku. Zpocztku mia by podobny do poprzedniego, tylko wikszy. Ale wjesieni 1838 roku zawita do Bristolu paro-wiec Rainbow oelaznym kadubie. Brunel uzna, e jest to lepsze rozwizanie ni tradycyjne drew-niane. Zanim rozpoczto prace wstoczni przygoto-wano pi wersji planw. Drugi statek Brunela te by najwikszym wwczas budowanym na wiecie. Mia 98,2 m dugoci i15,5 m szerokoci. Dziesi elaznych dwigarw na caej dugoci dna statku stanowio wzdune wzmocnienie konstrukcji. Na wysokoci pokadu przy burtach zamontowane byy elazne podune elementy wzmacniajce, asam pokad zawiera dwigary uoone take po przektnych konstrukcji. ebra statku igwny

pokad zamocowane ze sob byy za pomoc sos-nowych ukonych podpr. Dodatkowo rwnie wadowniach przy burtach sztywno nadaway skone wzmocnienia. Na uwag zasuguje take, e kadub podzielony by poprzecznie przez 5 wodo-szczelnych grodzi, awzdunie, na dwie szczelne poowy. Chocia sam pokad nie by wodoszczelny, to cao bya cakowicie nowatorska wporwna-niu do wczesnych kadubw. Statek nie mia kilu. Zanurzenie wynosio 9,9 m. Zdna na zewntrz wychodziy boczne podprki, ktrych funkcj byo utrzymywanie kaduba wpozycji pionowej, wrazie ugrznicia wczasie odpywu wporcie, lub na mielinie. Wkrtce okazao si, jak bardzo mog si przyda. SS Great Britain sta si form przejcio-w pomidzy tradycyjnym drewnianym jednowar-stwowym kadubem, apowsta ju niedugo ela-zn struktur komorow parowca Great Eastern (MT 10/2008).

Silniki iruba okrtowaBrunel radzi zarzdowi inwestorw budujcych ss Great Britain zamwi silniki parowe do k opat-kowych wsprawdzonej fi rmie Maudseley, Sons & Field. Mimo to wybrano tasz, ale jak szybko si okazao niedoszacowan ofert modego Francisa Humphrysa. Jego bd polega na tym, e zapro-jektowa za due elementy zkutego elaza, jak

Great Britain dzisiejszy widok parowca na nadbrzeu wBristolu


TEC

HN

IKA

Pozi

om te

kstu

: at

wy



na wczesne moliwoci produkcyjne. Co wicej, spka zbudowaa fabryk specjalnie po to, eby skonstruowa tam silniki dla tego jednego statku, co zfi nansowego punktu widzenia nie mogo by dobr decyzj. Hamphrys nie mg poradzi sobie zzadaniem.

Wmaju 1840 roku, ani ksztat kaduba, ani rodzaj napdu nie by przesdzony. Za to do Bristolu zawi-n ss Archimedes, inny ni wszystkie parowce, bo wyposaony wrub okrtow, opatentowan przez Francisa Pettita Smitha. Zafascynowany tym napdem Brunel przeprowadzi na Archimedesie testy, ktre wykazay, e ruba zapewnia dobr prdko jednostce pywajcej przy umiarkowa-nym zuyciu paliwa. Brunel przez kilka miesicy, metod prb ibdw, wybiera ksztat urzdzenia. Zdecydowa, e bdzie miaa 6 opatek, 4,6 m red-nicy iwag 4 ton.

Nastpnie Isambard K. Brunel wraz ze swoim wsppracownikiem Thomasem Guppym przyst-pili do projektowania silnikw parowych do poru-szania ruby okrtowej. Wwczas, na pocztku lat 40-tych XIX wieku, problemem byo uzyskanie wy-starczajcej liczby obrotw ruby na minut. Bya to sytuacja odwrotna do pniejszej, gdy zastosowano turbiny, ktre wiroway szybciej, ni moga obraca si ruba. Brunel przy pomocy przekadni uzyska zwikszenie liczby obrotw ruby wstosunku do liczby obrotw wau korbowego silnikw parowych jak 1 : 2,95. Czyli przy 18 obrotach wau korbowe-go na minut dao to 53 obroty ruby na minut. Pozwalao to statkowi pyn ze redni prdkoci 12 wzw. Silniki omocy 1500 KM wayy 340 ton, miay 4 cylindry orednicy 2,3 m idugoci suwu 1,8 m. Poszstny kocio owadze 400 ton zwod (200 t bez wody) mia 10,4 m dugoci.

Losy statku Great BritainUroczyste wodowanie kaduba odbyo si wlipcu 1843 roku wBristolu. Nastpnie zamontowano silniki iczciowo wyposaono statek jeszcze wBristolu. Dopiero ptora roku pniej, nie bez kopotw, popyn do Londynu, aby tam zakoczy wyposaanie. luza na rzece Avon, ktr naleao przepyn wdrodze zBristolu na morze bya za maa. Wiadomo byo otym od pocztku. Najpierw dugo czekano na pozwolenie jej przebudowy, apo-tem powikszono j za mao. Wkocu, naprdce trzeba byo usuwa jeszcze kolejn warstw jej obmurowania.

Wlecie 1845 roku ss Great Britain wyruszy wswj dziewiczy rejs do Nowego Jorku, pokonujc Atlantyk wrekordowym czasie 14 dni i21 godzin. Wdrugiej podry zamaa si ruba okrtowa. Wnastpnym sezonie, 22 wrzenia 1846 roku jednostka skierowaa si zLiverpoolu na pnoc. Pod pokadem znajdowao si 180 pasaerw. Bya sztormowa noc. Na skutek bdu nawigacyjnego statek wpad na mielizn. Ofi cer nawigacyjny

Przekrj poprzeczny Great Britain przez kadub. Widoczne skone usztywnienia adowni burtowych

ruba parowca Great Britain

Silniki Great Britain na tle poprzecznego przekroju kaduba


29

Great Britain na play wZatoce Dundrum wIrlandii

niewaciwie zidentyfi kowa now, jeszcze mu nieznan latarni morsk. Oprcz tego ewidentne-go bdu wsztuce, pomyka wokreleniu pozycji moga powikszy si, gdy nie brano wwczas pod uwag wpywu elaznego kaduba na wskaza-nia kompasu, czyli tzw. dewiacji. Statek osiad na piaszczystym brzegu. Wszyscy myleli, e znajduj si koo Wyspy Man, ale rano okazao si, e wy-sztrandowano si wZatoce Dundrum wIrlandii. Pasaerowie such nog opucili statek. Dziki wspomnianym wczeniej podprkom parowiec utrzymywa pozycj pionow. Po wielu nieudanych rozpaczliwych prbach, cignito go zbrzegu do-piero wsierpniu nastpnego roku. Kadub by na tyle wdobrym stanie, e udao si go odholowa do Liverpoolu. Najprawdopodobniej aden inny statek nie przetrwaby zderzenia zdnem przy sztormowej pogodzie, zimowych wichur na brzegu iwielu prb cigania na wod. Pomimo uratowania liniowca jego waciciel - fi rma Great Western Steam-Ship Company bya zrujnowana fi nansowo.

Od 1852 roku ss Great Britain wyposaony wnowe silniki inow rub, obsugiwa lini do Melbourne wAustralii. Wykona 32 podre na tej trasie. Wczasie wojen krymskich ipowstania wIndiach suy do przewozu wojska. Potem popy-n dwa razy do San Francisco. Byy to oczywicie czasy zanim powsta Kana Panamski, wic jedyna droga na Ocean Spokojny prowadzia wok osa-wionego Przyldka Horn. I6 lutego 1886 roku, wa-nie wczasie opywania Przyldka Horn zauwaono ogie wadowniach na wgiel. Statek zawrci na Falklandy. Tam pozosta na dugo, zaadaptowano go na hurtowni. Funkcj t spenia do 1933 roku. Potem pozostawiono go samemu sobie. Wroku 1970 stan kaduba by zadziwiajco dobry ijego entuzjaci sprowadzili go do Wielkiej Brytanii. Przywrcono go do dawnej wietnoci. Mona go zwiedza ipodziwia na nadbrzeu wBristolu. W2013 roku bdzie obchodzi swoje 170-te urodziny.

Bronisawa redniawa

Wredakcji Modego Technika dziaa wehiku cza-su, ktry pozwoli nam zamieni par sw znajwybit-niejszym inynie-rem twrc bry-tyjskiej rewolucji przemysowej (y wlatach 1806 - 1859). Wrankingu najwybitniejszych postaci whistorii Wielkiej Brytanii I. K. Brunel zaj 2-e miejsce za W.Churchillem.

Angielsk form You dla prostoty przetumaczylimy na Ty.

1. Najprzyjemniejsze wspomnienia zdziecistwa? Zabawy zojcem. Miaem wspaniaego ojca. By

Francuzem wybitnym inynierem budowlanym, ktry przy zabawie uczy mnie wielu rzeczy. Nauczy, mnie kreli, gdy miaem 4 lata, awwie-ku lat 8 znaem geometri. Francuski by moim drugim native language. To ojca zasuga.

2. Miae rodzestwo? Tak, dwie starsze siostry.3. Bylicie zamoni? Moe to dziwne, ale mimo wysokiej pozycji za-

wodowej ojca, wdomu si nie przelewao. Sporo kosztowao moje wyksztacenie ojciec posa mnie do najlepszych szk we Francji. Gdy miaem 15 lat ojciec trafi do wizienia za dug 5000 fun-tw. Dopiero, gy dosta ofert lukratywnej pracy od cara Rosji, wadze angielskie daroway mu dug nie chcc pozbywa si wybitnego inyniera.

4. Potem pracowae pod kierownictwem ojca? Tak, przy budowie tunelu pod Tamiz. To bya

niezwykle nowatorska technologia. Nie obyo si bez wypadkw. Sam omal nie zginem. Majc 22 lata p roku dochodziem do zdrowia wszpitalu.

5. Ajakim ojcem Ty bye? Staraem si. Nawet tak bardzo, e bawic si

zmoim synkiem zainhalowaem nieszczliwie monet do tchawicy. Wypada dopiero, gdy zawi-sem do gry nogami.

6. Jak to moliwe, eby jeden czowiek mg kiero-wa tak wielka liczb pionierskich projektw: statki parowe, mosty, koleje, tunele, nawet prefa-brykowane, skadane szpitale polowe na wojn krymsk (1853 r)?

To proste, zawsze angaowaem si wkilka projek-tw jednoczenie.

7. Ogldalimy niedawno przepikny most wisz-cy nad rzek Avon wBristolu. Gratulujemy tej konstrukcji.

Dzikuj. Troch tylko al, e nie doczekaem koca tej budowy.

8. Anam najbardziej al, e odszede wkwiecie wieku, majc 53 lata. Czy musiae tak duo pali?Hmmm...

Swko z... I. K. Brunelem


Pozi

om te

kstu

: at

wy

Krtka wzmianka oX-47B wpoprzednim numerze MT wywoaa wielkie zainteresowanie. Warto wic poszerzy informacje na ten temat.

X-47B nowa generacja bezzaogowych samolotw wojskowych

Lata iwalczy samodzielnie

latajcego (UAV Unmanned Aerial Vehicles). Wykorzystuje je gwnie na obszarach konfl iktw zbrojnych ina terenach zagroonych terroryzmem, wAfganistanie, Pakistanie, Jemenie, ale take ostat-nio nad Stanami Zjednoczonymi. X-47B powstaje wramach programu UCAV (Unmanned Combat Aerial Vehicles), dotyczcego samolotw bojowych.

Samodzielny na polu bitwyZzaoenia ludzie wlot X-47B nie ingeruj lub inge-ruj wsposb minimalny. Jego relacje zczowiekiem opieraj si na regule zwanej zangielska man--on-the-loop, wktrej czowiek sprawuje oglny nadzr, ale nie krci bez przerwy joystickiem, co

Powiedzie onim pierwszy dron, ktry lduje na lotniskowcu to dla tych, ktrzy znaj si na rzeczy, pasjonujca wiadomo. Ale taki opis Northropa Grummana X-47B jest mocno krzywdzcy. Epokowa to bowiem konstrukcja zbardzo wielu innych wzgldw.

Przede wszystkim onowym projekcie nie mwi si ju dron, lecz bezzaogowy samolot bojowy. Autonomiczna maszyna niezauwaona moeprzeni-ka do wrogiej przestrzeni powietrznej, rozpoznawa pozycje nieprzyjaciela iuderza zsi iskutecznoci, jakiej latajce automaty bojowe dotychczas nie znay.

Wojsko amerykaskie ma ju na stanie, jak si ob-licza, okoo 10 tysicy sztuk bezzaogowego sprztu

TEC

HN

IKA


Era dronw

030-033_X-47.indd 30030-033_X-47.indd 30 2012-10-29 15:51:422012-10-29 15:51:42

odrnia ten projekt zasadniczo od dotychczasowych dronw, ktre byy kierowane zdalnie ioperowane na zasadzie man-in-the-loop, wktrej zdalny ludz-ki operator decyduje owszystkim na bieco.

Systemy autonomicznych maszyn, oglnie rzecz biorc, to nie jest zupena nowo. Naukowcy od kilku lat uywaj samodzielnych urzdze weks-ploracji oceanicznego dna. Nawet niektrzy rolnicy znaj tego rodzaju automatyk wtraktorach pracuj-cych na polu.

Jednak zarwno dna oceaniczne jak ipola pszeni-cy to, wsensie rodowiskowym, zupenie co innego ni wspczesne pole bitwy pene przeciwnikw, si natarcia isprztu do walki, gdzie pracowa ma X-47B. Sztuczna inteligencja na pokadzie tej jed-nostki przelicza ogromne iloci danych, podejmujc decyzje wtzw. czasie rzeczywistym, nie majc zresz-t innego wyjcia, jeli chce przetrwa iwykona zadanie.

Warto podkreli, e zrobotyzowana autonomia, ktra cechuje X-47B, jest czym rnym od tradycyj-nej automatyki, ktra opiera si na zaprogramowa-nych zawczasu zadaniach. Tak dziaa np. autopilot. Przy czym, najnowoczeniejsze systemy autopilotau s zdolne do podejmowania samodzielnych decyzji wpewnym zakresie, np. przy balansowaniu wtrak-cie zwykego lotu. Jednak dzieje si to zawsze wbli-skiej obecnoci ipod nadzorem czowieka.

Podchodzc do lotniskowca X-47B komunikuje si

zwie kontroli lotw okrtu, aby dosta pozwolenie na ldowanie. Sam wybiera ciek podejcia kal-kulujc prdko wiatru iporuszajcej si jednostki. Wsamodzielnych obliczeniach bierze rwnie pod uwag ruchy koysania si jednostki na morskich fa-lach. Piloci uwaaj ldowanie na lotniskowcach za jedno znajtrudniejszych zada wich fachu. X-47B ma ldowa na pywajcym pasie bez pilota!

Prawd mwic konstruktorzy bardziej obawiali si nie tyle ozdolno samolotu bezzaogowego do wyldowania na morskim lotnisku, ile ojego rela-cje ikomunikacj z, nie zawsze przewidywalnymi, ludmi na pokadzie okrtu. Wikszo danych ze zbliajcej si maszyny nie jest komunikowana przez radio, tak jak to robi piloci, ale za pomoc transmisji bezporednio do komputera operatora lotu. Widzi on wic stan paliwa, szybko, wysoko iinne informa-cje ostanie X-47B na monitorze swojego komputera.

Okazao si, e cakowite wyeliminowanie polece ludzkich nie byo moliwe. Opracowano sownik skadajcy si z53 komend komputerowych, ktre podczas procedur startu ildowania s przekazywa-ne maszynie. Dowdca zwiey wyposaony bdzie take wmae przenone urzdzenie, ktre suy do przekazywania bezporednio do X-47B fi nalnej decy-zji zezwolenia lub braku zezwolenia na ldowanie. Wprzyszoci maszyna ma widzie irozumie take jzyk gestw obsugi naziemnej oraz inne wizualne sygnay.

W locie... ...i na lotnisku

31

e-suplemente-suplement wicej na www.mt.com.pl/e-suplementwww.mt.com.pl/e-suplement

030-033_X-47.indd 31030-033_X-47.indd 31 2012-10-29 15:51:432012-10-29 15:51:43

Pozi

om te

kstu

: at

wy

Jeli komunikacja zlatajcym robotem bojowym zostanie zerwana, maszyna automatycznie odchodzi iwykonuje due okrenie. Gdy nie udaje si, mimo kolejnych prb, nawiza cznoci, X-47B jest zaprogramowany tak, aby poszuka ldowiska na ldzie. Gdy ito jest niemoliwe, samolot popenia sa-mobjstwo woceanie.

Niewidzialny iszybkiPierwszy lot zldowaniem na prawdzi-wym lotniskowcu (do tej pory byy tylko symulatory) zaplanowany jest na pierw-sze miesice 2013 roku. Warto doda, e autonomiczny system X-47B zainstalo-wany na pokadzie myliwca F/A-18 ju ldowa samodzielnie na penomorskim ldowisku, oczywicie zczuwajcym wkabinie pilotem. Ten jednak nie mu-sia nawet kiwn palcem. Jeli wszyst-kie testy pjd zgodnie zplanem, to w2014 roku X-47B czeka kolejny wany test tankowanie wpowietrzu.

Najpopularniejsze do tej pory drony, takie jak Predator czy Reaper s za due ipowolne, aby przystosowa je do lot-niskowcw. Nie ma te mowy otym, aby byy stealth czyli niewidzialne, gdy zbliaj si do pozycji przeciwnika. S cakowicie bezbronne, gdy napotykaj baterie przeciwlotnicze. Dlatego do zada cile bojowych ido rozpozna-nia pola bitwy potrzebna bya nowa maszyna.

Wojsko USA w2007 roku zamwio zatem wfi rmie Northrop Grumman bezzaogowy samolot, ktry:

Bdzie zdolny do startu ildowania na lotniskowcach,

Bdzie niewidzialny dla radarw przeciwnika,

Bdzie autonomiczny nie tylko automatyczny.

Ciekawostk jest fakt, e jednostk na-pdow X-47B jest pojedynczy silnik tur-boodrzutowy Pratt & Whitney F100, ten sam, ktry pracuje wdobrze znanych myliwcach F-15 iF-16. Ito te odrnia go od Predatora iinnych starszych braci, ktre napdzane s migami.

Na pokadzie zaawansowanego no-woczesnego sprztu nie brakuje. GPS imechanizmy yroskopowe to oczywi-sto. Jak atwo si domyli, s tam te precyzyjne wysokociomierze, akcelero-metry iwszystko, co dostarcza informacji komputerowi pokadowemu opooeniu iruchach maszyny. Oewentualnym

Z lotniskowcem w tle wizualizacja

Startuje z lotniskowca fotomonta

W boju wizualizacja

TEC

HN

IKA


Era dronw

030-033_X-47.indd 32030-033_X-47.indd 32 2012-10-29 15:51:432012-10-29 15:51:43

uzbrojeniu wiadomo tyle, e moe za-bra dwie tysickilogramowe bomby.

Niebagateln rol odgrywa wbez-zaogowym urzdzeniu wydajno iniezawodno cza bezprzewo-dowego. Trzeba pamita, e X-47B musi by zdolny do szybkiej komuni-kacji itransmisji sporych iloci da-nych na pokad lotniskowca, na odle-go przynajmniej 80 kilometrw.

Dla obnienia skutecznej po-wierzchni odbicia radiolokacyjnego samolot ma ksztat latajcego skrzyd-a. Kocwki skrzyde s skadane dla zmniejszenia wymiarw samolotu podczas bazowania na lotniskowcu.

Dziewiczy, 29-minutowy lot maszyny odby si wlutym 2011 roku wbazie si powietrznych USA, Edwards. Maszyna zaskoczya swoi-mi dobrymi osigami isprawnoci operowania do tego stopnia, e zamiast planowanych pierwotnie 50 lotw testowych poprzestano na szesnastu.

Konstrukcja, ktr ogldamy na zdj-ciach, to prototyp. Nie jest jasne co si zni stanie po pozytywnym przejciu planowanych testw. Amerykaskie wojsko nic ofi cjalnie nie mwi oprzy-jciu X47B wswoje szeregi.

Mirosaw Usidus

Podstawowe parametry X47BZaoga 0Napd

Cig

1 x silnik turboodrzutowy Pratt & Whitney F-100-PW 220E 1057 kN

RozpitoDugoWysoko

18,9 m11,6 m3,1 m

Masa startowaMasa uzbrojenia

19000 kg2050 kg

PrdkoPuap praktycznyZasigDugotrwao lotu

Poddwikowa12190 m6500 km12 h

Luk bombowy

Ofi cjalna prezentacja X47B

33

030-033_X-47.indd 33030-033_X-47.indd 33 2012-10-29 15:51:432012-10-29 15:51:43

Pamitamy wszyscy (no, moe jednak tylko najstarsi modzi technicy) taki sympatyczny wierszyk Juliana Tuwima, napisany na fali radosnej elektryfi kacji

kraju wlatach 50.

Bardzo atwo:Pstryk iwiato!

Pstrykn potem jeszcze raz Zaraz mrok otoczy nas.

Ajak pstrykn trzeci raz Znowu dawny wieci blask.

Jak to dziaa

Pstryczekelektryczek

Wierszyk ten dotyczy wzasadzie pstryczka cienne-go, ktrego dziaanie wydaje si intuicyjnie zrozumiae, bo tu mamy do czynienia zklawiszem odwch kocach inaciskanie jednego lub drugiego daje rne efekty. Nie-co trudniej zrozumie dziaanie, ju nie pstryczka, lecz guziczka na lampce nocnej, biurowej iinnych podob-nych. Sterczy sobie zwyky guzik, naciskamy go raz - lampka si zapala. Naciskamy drugi raz lampka ganie. Jak to jest? Naciskamy przecie tak samo icay czas ten sam guzik! Efekt jest tylko co drugi raz ten sam.

Na og nie zastanawiamy si nad dziaaniem ikon-strukcj takich pstryczkw, jakich peno jest wnaszych urzdzeniach domowych zasilanych elektrycznoci.

Nasz znajomy elektronik powiedzia kiedy zarozumia-le, e najlepsi konstruktorzy urzdze mechanicznych welektrotechnice ielektronice to nie mechanicy, aelek-trycy ielektronicy! Twierdzi dalej, e inynier mechanik dostrzega obiekty ociarze powyej jednej tony inigdy wyciu nie zaprojektuje zwykego guzika do lampki biu-rowej lub nocnej! (Rys. 1)

Kolega by jednak wbdzie, poniewa wspczesny guzik do lampki nocnej posiada ciekawy mechanizm, ale zaadaptowany zkonstrukcji dugopisu, ktry wymyli jednak nie elektryk, ani elektronik! Dzi nie wiadomo kto, ale niemal na pewno musia to by jednak mechanik!

(Od redakcji: dugopis wynalaz w1931 roku wgierski dziennikarz Laszlo Biro, std wwielu krajach angielskoj-zycznych poza nazw ballpoint pen ma rwnie nazw biro.)

Wystarczy rzuci okiem na rozrzucony obraz tego wy-cznika Rys 2.

Najwaniejsze zpunktu widzenia realizacji funkcji dugopisowej s trzy elementy:

grna cz korpusu: biaa, widoczna wprzekroju oznaczonym na niebiesko,

przycisk czerwony, wkadka porednia biaa.Wewntrz otworu grnej czci korpusu sa cztery row-

ki, ktre prowadz cztery wypusty przycisku. Nie moe si on obrci wstosunku do korpusu. Zprzyciskiem wsppracuje wkadka, ktra rwnie posiada cztery wypusty, mogce wsuwa si wrowki korpusu, albo oprze si wczeniej na trjktnych wyciciach pomidzy rowkami.

Caa tajemnica dziaania tego przycisku tkwi we

Rysunek 1.

Rysunek 2.

Rysunek 3.

TEC

HN

IKA

Pozi

om te

kstu

: at

wy


034-035_jak_to_dziala-wylacznik.indd 34034-035_jak_to_dziala-wylacznik.indd 34 2012-10-29 15:48:412012-10-29 15:48:41

35

wspdziaaniu tych trzech elementw pokazanych na Rys.2. Przycisk (czerwony) moe schowa si wkorpusie na gboko 5,33 mm. Wsppracujca znim wkadka posiada zby na obwodzie, przesunite okt okoo 22,5 wstosunku do zbw przycisku. Wrezultacie wcinity przycisk wymusza obrt wkadki odalszy kt 22,5 dzi-ki ukonym powierzchniom zbw rozmieszczonych na obwodzie. Wsumie wic wkadka obraca si okt 45 co powoduje, e jej cztery wypusty mog wej wrowki kor-pusu, wtedy wkadka chowa si najgbiej: na gboko 3,85 mm, albo - gdy wypusty nie trafi aj wrowki korpu-su tylko na 1,8 mm. Wkadka jest cay czas dociskana do wntrza przycisku przez spryn za porednictwem elementu stykowego (Rys. 3). Cay proces odbywa si cyklicznie inaciskajc kolejno kilka razy mamy kolejne gbsze ipytsze chowanie si wkadki we wntrzu przy-cisku. To wystarcza, eby konierzyk elementu stykowego znajdowa si raz wyej, araz niej wstosunku do dwch blaszek stykowych zamocowanych wdolnej czci korpu-su (Rys. 4).

Wdolnym pooeniu oczywicie zwiera obydwie blasz-ki stykowe ilampka nocna wieci!

Pewn wad tego typu wycznika jest to, e wzasadzie nie realizuje on tzw. byskawicznego czenia obwodu, znajdujcego si przecie pod prdem. Skutkiem jest stosunkowo niska trwao elementw stykowych, jakkol-wiek zasilanie przy pomocy takiego wycznika dotyczy zreguy urzdze oniewielkich mocach. Nikt przecie do lampki nocnej nie wkrca arwki omocy rzdu 100 150 W.

Przeciwiestwem co do sposobu dziaania wycznika, jest tzw. wycznik byskawiczny lub inaczej: klawi-szowy - Rys. 5.

Zasad jego dziaania dobrze ilustruje Rys. 6.Do korpusu wycznika wprowadzone sa dwie blaszki,

zktrych jedna peni funkcj podpory dla hutawki blaszki stykowej, ktra obraca si na krawdzi blaszki podporowej. Popychacz klawisza jest dociskany spryn-k do tej wanie hutawki. Jeli naciniemy klawisz, powodujemy jego obrt iprzestawienie osi popychacza ze spryn wjedno zdwch skrajnych pooe. Po przej-ciu przez najwyszy punkt hutawki, napita spryna pchajc rami hutawki, powoduje niemal natychmia-stowe, wanie byskawiczne zwarcie stykw: hutawki istyku na drugiej blaszce osadzonej wkorpusie.

Wyczniki tego typu s bardzo rozpowszechnione, mona je spotka niemal wkadym sprzcie elektrycz-nym. Zalet ich jest prostota budowy iwanie to byska-wiczne dziaanie, skracajce czas iskrzenia, co wpywa znaczco na trwao caego urzdzenia.

Elektrotechnika dorobia si bardzo wielu takich sprytnych urzdze, wktrych byskotliwe pomysy kon-struktora obojtne: mechanika czy elektryka wywouj podziw przy bliszym zbadaniu ich dziaania.

Na pewno nie ma sensu opisywanie zbyt wielu tego typu gadetw, ale moe jeszcze jaki si znajdzie, byle ciekawy!

Kazimierz ToprRysunek 6.

Rysunek 5.

Rysunek 4.

034-035_jak_to_dziala-wylacznik.indd 35034-035_jak_to_dziala-wylacznik.indd 35 2012-10-29 15:48:422012-10-29 15:48:42

Koncept inteligentnej ipoczonej zsieci rzeczywistoci nieoywionej nie jest taki nowy. Pomijajc fantastyk naukow, zaczto otym mwi niemal rw-noczenie zeksplozj popularnoci internetu wlatach dziewidziesitych.

Weterani sieci zapewne pamitaj te pogawdki ifantazje olodwkach samo-dzielnie zamawiajcych ywno wsklepach internetowych, gdy tylko odnotu-

j koczce si zapasy mleka, masa isera.

Wieci ze wiatakomunikujcych si przedmiotw

m.te

chni

k


Pozi

om te

kstu

: re

Mlody Technik 12 2012

Documents

Transcript of Mlody Technik 12 2012