Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu 713 [04]/ZSZ/MENiS/2002.08.

PROGRAM NAUCZANIA

Monter systemów rurociągowych 713 [04]

Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej i Sportu

Warszawa 2002

Autorzy: mgr inż. Janusz Jasek

mgr inż. Dariusz Oparowski

mgr Zbigniew Zienkiewicz

Recenzent: mgr inż. Małgorzata Skowrońska

Opracowanie redakcyjne: mgr Anna Wojciechowska

2

Spis treści I. Plan nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 5

1. Technologia 5

2. Rysunek techniczny 22

3. Maszynoznawstwo 28

4. Zajęcia praktyczne 35

3

I. PLAN NAUCZANIA Plan nauczania Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: monter systemów rurociągowych 713 [04]

Dla młodzieży Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo

w dwuletnim okresie

nauczania

Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim

okresie nauczania

Liczba godzin w dwuletnim

okresie nauczania

Semestry I - IV

Lp. Przedmioty nauczania

Klasy I - II Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1. Technologia 6 4 82

2. Rysunek techniczny 2 1,5 28

3. Maszynoznawstwo 2 1,5 28

4. Zajęcia praktyczne 24 19 330

Razem 34 26 468

4

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH

TECHNOLOGIA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: − zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska, − rozróżnić metale oraz stopy metali, − posłużyć się przyrządami pomiarowymi, − dobrać odpowiednie narzędzia i sprzęt do obróbki ręcznej

i mechanicznej rur, − rozpoznać powłoki ochronne zabezpieczające przed korozją, − dobrać technologię cięcia rur, − dobrać technologię wykonania połączeń nierozłącznych rur, − określić spawalność różnych gatunków stali, − scharakteryzować strefę wpływu ciepła w połączeniach spawanych, − dobrać materiały i sprzęt do spawania, − rozróżnić sposoby zapobiegania naprężeniom i odkształceniom

spawalniczym, − rozpoznać i oznaczyć wady i niezgodności w połączeniach

spawanych, − scharakteryzować połączenia rozłączne rur, − zorganizować magazynowanie, składowanie i transportowanie

materiałów stosowanych do budowy systemów rurociągowych, − scharakteryzować rodzaje rurociągów i ich elementy konstrukcyjne, − zastosować zasady montażu systemów rurociągowych, − zaplanować kolejność wykonywania prac przy montażu systemów

rurociągowych różnymi technologiami, − sporządzić zapotrzebowanie materiałowe, − ocenić stan techniczny materiałów do montażu rurociągów i instalacji, − scharakteryzować rodzaje instalacji i sieci, − scharakteryzować sposoby przejścia rurociągów przez przeszkody

konstrukcyjne, − wskazać metody izolacji termicznych, zabezpieczeń antykorozyjnych

i przeciwwilgociowych rurociągów, − obliczyć koszt pracy, zużytych materiałów i sprzętu,

5

− przeprowadzić próbę szczelności i próbę ciśnienia systemu rurociągowego,

− skorzystać z PN, − skorzystać z dokumentacji technicznej. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do technologii Znaczenie i rozwój systemów rurociągowych. Postęp techniczny w budowie rurociągów. Stanowisko robocze do obróbki ręcznej metali. Urządzenie i wyposażenie działu oraz stanowiska obróbki ręcznej. 2. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa oraz ochrona środowiska Prawna ochrona pracy. Wymagania higieniczno-sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budowie rurociągów przemysłowych. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Miejsca składowania odpadów. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Środki ochrony osobistej. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń. Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem. Zasady bezpieczeństwa przy transporcie oraz magazynowaniu materiałów i wyrobów. Zasady bezpieczeństwa związane z używaniem gazu ziemnego i płynnego. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy. Zabezpieczenie miejsca wypadku. Regulamin i organizacja pracy w warsztacie. Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy w warsztacie. 3. Właściwości metali i stopów Właściwości fizyczne i chemiczne metali i stopów. Gęstość, temperatura topnienia i wrzenia, ciepło właściwe, rozszerzalność i przewodnictwo cieplne. Odporność na korozję. Właściwości mechaniczne metali i stopów. Wytrzymałość na rozciąganie, udarność. Właściwości technologiczne metali i stopów. Skrawalność, lejność, plastyczność, zgrzewalność. Ćwiczenia • •

Badanie twardości metali i stopów. Badanie wytrzymałości metali na rozciąganie.

6

4. Stopy żelaza z węglem Właściwości stali.Podział stali ze względu na skład chemiczny, właściwości. Gatunki stali i ich znakowanie. Stale konstrukcyjne, stale narzędziowe i ich zastosowanie. Oznaczenia stali niestopowych i niskostopowych. Wpływ zawartości pierwiastków na właściwości stali niestopowych, niskostopowych i wysokostopowych. Obróbka cieplna stali. Właściwości, rodzaje i zastosowanie staliwa i żeliwa Spawalność stali i żeliw. Ćwiczenia • •

•

•

• •

Rozpoznawanie próbek żeliw i stali. Rozpoznawanie struktur stali i żeliw pod mikroskopem.

5. Metale nieżelazne i ich stopy Miedź, właściwości i zastosowanie stopów miedzi. Aluminium, właściwości i zastosowanie stopów aluminium. Stopy łożyskowe, ich właściwości i zastosowanie. Cynk, cyna, ołów, właściwości, zastosowanie. Ćwiczenia

Rozpoznawanie próbek metali nieżelaznych. 6. Tworzywa sztuczne Rodzaje i zastosowanie tworzyw sztucznych. Zastosowanie tworzyw sztucznych jako materiałów konstrukcyjnych i powłokowych. Kleje syntetyczne, lakiery i emalie. Zastosowanie klejów, lakierów, emalii, włókien sztucznych. Ćwiczenia

Rozpoznawanie próbek różnych tworzyw sztucznych. 7. Ceramika, szkło i materiały uszczelniające Rodzaje, właściwości i zastosowanie materiałów ceramicznych. Rodzaje, właściwości i zastosowanie szkła. Materiały uszczelniające i izolacyjne. Właściwości techniczne i zastosowanie materiałów uszczelniających i izolacyjnych. Rodzaje i zastosowanie materiałów ściernych. Ćwiczenia:

Rozpoznawanie próbek materiałów ceramicznych. Rozpoznawanie próbek materiałów uszczelniających.

7

8. Korozja i ochrona metali Rodzaje i podział korozji. Straty wywołane korozją. Ochrona przed korozją. Ćwiczenia • •

• • •

• • •

Rozpoznawanie korozji na próbkach metali. Rozpoznawanie powłok ochronnych.

9. Przyrządy pomiarowe Pomiary i dokładność mierzenia. Przyrządy pomiarowe – przymiar kreskowy, szczelinomierz, promieniomierz, liniał krawędziowy, kątowniki. Przyrządy suwmiarkowe. Przyrządy mikrometryczne. Ćwiczenia

Wykonywanie pomiarów przymiarem kreskowym. Wykonywanie pomiarów suwmiarką. Wykonywanie pomiarów mikrometrem.

10. Trasowanie Pojęcie trasowania. Narzędzia i materiały do trasowania. Dobór baz traserskich. Stanowisko do trasowania. Zasady trasowania. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas trasowania. Ćwiczenia

Wykreślanie linii prostych równoległych oraz prostopadłych do siebie. Trasowanie przedmiotów według rysunku. Analizowanie rysunku trasowanej części.

11. Cięcie metali Rodzaje oraz budowa narzędzi i sprzętu do cięcia metali. Zasady mocowania przecinanych materiałów. Technologia cięcia metali. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas cięcia metali. 12. Gięcie i prostowanie metali Odkształcenia wewnętrzne materiału podczas gięcia. Przyrządy, urządzenia i narzędzia do gięcia kształtowników i prostowania metali. Gięcie kształtowników i prostowanie metali. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas gięcia i prostowania metali.

8

Ćwiczenia •

•

• •

•

Obliczanie długości materiału wyjściowego do gięcia, na podstawie rysunku.

13. Piłowanie Naddatki na piłowanie. Dobór narzędzi do piłowania. Zasady mocowania materiału. Rodzaje i sposoby piłowania. Zasady eksploatacji i konserwacji narzędzi do piłowania. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas piłowania. 14. Wiercenie Rodzaje, budowa narzędzi do wiercenia, pogłębiania i rozwiercania. Zasada doboru narzędzi do wiercenia, pogłębiania i rozwiercania. Sposoby mocowania przedmiotów. Zasady wiercenia, pogłębiania i rozwiercania. Dobór parametrów skrawania. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas wiercenia, pogłębiania i rozwiercania. Ćwiczenia

Obliczanie szybkości skrawania przy wierceniu stali. 15. Gwintowanie Podstawowe wiadomości o połączeniach gwintowych. Rodzaje, budowa i zastosowanie gwintów. Narzędzia i sprzęt do gwintowania. Zasady wykonywania gwintów zewnętrznych i wewnętrznych. Pomiar gwintów. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas gwintowania. Ćwiczenia

Dobieranie średnicy otworu pod gwint. Sprawdzanie gwintów zewnętrznych i wewnętrznych.

16. Nitowanie i kołkowanie Rodzaje i zastosowanie nitów i kołków. Rodzaje i sposób nitowania. Narzędzia do nitowania ręcznego. Rodzaje i sposób kołkowania. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas nitowania i kołkowania. Ćwiczenia

Obliczanie długości nitów. 17. Klejenie Zastosowanie klejenia. Rodzaje klejów. Sposób przygotowania powierzchni do klejenia. Zalety i wady klejenia metali i innych materiałów. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona środowiska podczas klejenia.

9

Ćwiczenia •

•

Rozpoznawanie klejów i utwardzaczy. 18. Spajanie metali Charakterystyka metod spajania metali. Oznaczenia metod spajania według PN-EN. 19. Przygotowanie elementów do spawania, oznakowanie spoin na rysunkach, pozycje spawania Złącza spawane. Rodzaje spoin. Elementy złącza i spoiny. Przygotowanie elementów do spawania. Zasady ukosowania blach, kształtowników i rur do spawania. Zasady sczepiania elementów spawanych. Oznakowanie spoin na rysunkach. Podział i oznakowanie pozycji spawania. 20. Naprężenia, skurcz i odkształcenia spawalnicze Strefa wpływu ciepła i jej utwardzenie w połączeniach spawanych, rozkład ciepła w strefie spawania. Mechanizm powstawania naprężeń spawalniczych. Przyczyny powstawania naprężeń i odkształceń elementów spawanych. Sposoby zapobiegania naprężeniom i odkształceniom spawalniczym. 21. Wady spoin, metody badania połączeń spawanych Wada a niezgodność. Podstawowe wady. Niezgodności z dokumentacją techniczną występujące w połączeniach spawanych. Sposoby rozpoznawania i oznaczania wad. Rozpoznawanie niezgodności z dokumentacją techniczną i sposoby ich usuwania w połączeniach spawanych. Zewnętrzne i wewnętrzne niezgodności w spoinach czołowych i pachwinowych. Klasyfikacja niezgodności spawalniczych. Podstawowe metody sprawdzania jakości połączeń spawanych. Niszczące i nieniszczące metody badania połączeń spawanych. Wpływ zanieczyszczeń w stali na właściwości połączeń spawanych. Ćwiczenia

Rozpoznawanie wad i niezgodności występujących w połączeniach spawanych.

22. Spawanie gazowe metali Podział gazów spawalniczych. Właściwości gazów palnych w połączeniu z tlenem. Właściwości acetylenu i jego magazynowanie. Właściwości tlenu i jego magazynowanie. Zasilanie stanowisk spawalniczych gazami do cięcia i spawania. Budowa i działanie reduktorów ciśnienia. Budowa i działanie bezpieczników. Węże do acetylenu i tlenu. Budowa

10

i działanie palników do spawania. Zasady obsługi urządzeń do spawania i cięcia. Płomień acetylenowo - tlenowy do spawania. Podstawowe czynności podczas zapalania i gaszenia płomienia palników do cięcia. Strefy spalania w płomieniu acetylenowo-tlenowym. Zasady regulacji płomienia spawalniczego. Technika gazowego spawania w lewo. Technika gazowego spawania w prawo. Lutowanie płomieniowe. Spawanie i napawanie. Spoiwo do spawania gazowego - skład chemiczny, oznakowanie i właściwości spoiwa do spawania gazowego. Wpływ spawania gazowego na materiał. Wady spawalnicze występujące podczas spawania gazowego i przyczyny ich powstawania. Niezgodności spawalnicze. Spawanie z zastosowaniem lusterka. Spawanie z wycinaniem okna. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas spawania gazowego metali. 23. Cięcie termiczne metali Podstawowe metody cięcia termicznego. Zasada cięcia tlenowego. Gazy stosowane do cięcia. Właściwości gazów stosowanych do cięcia. Zasady bezpiecznego obchodzenia się z gazami stosowanymi do cięcia. Urządzenia do cięcia tlenowego. Technika cięcia tlenowego. Zasada cięcia plazmowego. Urządzenia do cięcia plazmowego. Przydatność materiałów do cięcia tlenowego i do cięcia plazmowego. Wady występujące na brzegach materiału ciętego tlenowo i plazmowo - odchyłki płaskości, rowki, wżery, nadtopienia krawędzi, nawisy żużli. Sposoby unikania wad podczas cięcia. Zasada żłobienia elektropowietrznego. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas cięcia termicznego metali. 24. Spawanie metali elektrodą otuloną Urządzenia do spawania łukowego. Transformator spawalniczy. Prostownik spawalniczy. Przetwornica wirująca. Prostowniki inwertorowe. Porównanie właściwości spawalniczych różnych źródeł energii. Rodzaje i zastosowanie elektrod otulonych. Rodzaje otulin ich zadanie i charakterystyczne właściwości. Podział elektrod ze względu na rodzaj, grubość otuliny i średnicę. Zasady oznaczania elektrod otulonych. Zasady magazynowania, suszenia, transportowania i użytkowania elektrod. Zasady zajarzenia łuku elektrycznego. Ugięcie łuku spawalniczego, sposoby zapobiegania. Wpływ długości łuku na przebieg spawania. Zasady doboru natężenia prądu do spawania. Zasady prowadzenia łuku. Stanowiska do spawania. Wyposażenie oraz sprzęt spawacza. Obsługa i naprawa sprzętu spawalniczego. Techniki spawania elektrodą otuloną. Podłączenie przewodów spawalniczych do

11

spawanego elementu. Przewody spawalnicze i uchwyty elektrodowe. Obsługa urządzeń i osprzętu spawalniczego. Niezgodności w spoinach i przyczyny ich powstawania. Zahartowanie i pękanie materiału podstawowego po spawaniu. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas spawania metali elektrodą otuloną. 25. Spawanie metali metodami MIG/MAG Budowa typowych urządzeń do spawania w osłonach gazów elektrodą topliwą, metodami MIG/MAG. Zasady działania poszczególnych zespołów urządzeń do spawania metodami MIG/MAG. Spawalnicze źródła energii. Podgrzewacze gazu. Podajniki drutu elektrodowego. Uchwyty do spawania. Gazy osłonowe stosowane do spawania stali metodami MIG/MAG. Właściwości dwutlenku węgla oraz mieszanek gazowych stosowanych do spawania stali metodami MIG/MAG. Zasada zasilania stanowisk spawalniczych gazami osłonowymi. Podział drutów do spawania metodami MIG/MAG. Druty elektrodowe lite i proszkowe. Druty elektrodowe do spawania stali niestopowych i niskostopowych. Podstawowe parametry spawania metodą MIG/MAG - napięcie łuku, natężenia prądu, prędkości podawania drutu elektrodowego. Wpływ parametrów spawania na kształt spoiny, przekroje układanych ściegów i wydajność spawania. Zasady doboru parametrów spawania. Rodzaje i zastosowanie łuków spawalniczych - łuk krótki zwarciowy, łuk długi zwarciowy, łuk natryskowy, łuk pulsujący. Wielkość wolnego wylotu elektrody i jego wpływ na proces spawania. Prowadzenie uchwytu spawalniczego. Zalety i wady stosowania łuku pulsującego. Zasady ustawiania wielkości przepływu gazu osłonowego. Wpływ zakłóceń w doprowadzeniu gazu osłonowego na jakość połączenia spawanego. Przyczyny powstawania przyklejeń i porów w spoinach i sposoby ich unikania. Rodzaje zakłóceń spotykanych w pracy podstawowych zespołów urządzeń spawalniczych - przewodu doprowadzającego, uchwytu spawalniczego i podajnika drutu elektrodowego. Wpływ zakłóceń na stabilność jarzenia się łuku elektrycznego. Usuwanie zakłóceń w pracy urządzeń spawalniczych. Sposoby unikania wad i niezgodności w spoinach. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas spawania metali metodami MIG/MAG. 26. Spawanie metodą TIG Budowa urządzeń do spawania metodą TIG. Zasady działania poszczególnych zespołów urządzenia. Uchwyty do spawania metodą TIG. Ustawianie przepływu gazu osłonowego do spawania metodą TIG. Urządzenia do spawania metodą TIG z programowanym przebiegiem

12

prądu spawania. Obsługa urządzeń do spawania metodą TIG. Gazy osłonowe do spawania metodą TIG. Zasilanie stanowisk spawalniczych gazami osłonowymi. Właściwości fizyczne i chemiczne argonu i helu. Zadania gazów osłonowych. Jarzenie łuku przy spawaniu prądem stałym i przemiennym. Podłączanie urządzeń i ich obsługa. Zasady doboru natężenia prądu spawania. Elektrody wolframowe. Kształty końcówek elektrod wolframowych. Zajarzenie łuku elektrycznego przy spawaniu metodą TIG. Zużycie gazu osłonowego. Dobór dysz gazowych. Technika spawania metodą TIG. Pręty do spawania stali niestopowych i wysokostopowych. Typowe wady spawania metodą TIG. Przyczyny powstawania: wtrąceń wolframowych, wtrąceń tlenków, pęcherzy i przyklejeń w spoinach. Zakłócenia w pracy urządzeń spawalniczych i ich wpływ na stabilność jarzenia się łuku. Sposoby usuwania zakłóceń. Wpływ procesu spawania na materiał podstawowy. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas spawania metodą TIG. 27. Zagrożenia występujące podczas pracy spawacza Przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska obowiązujące podczas prac spawalniczych. Środki ochrony osobistej spawacza. Zagrożenia spowodowane: prądem elektrycznym, promieniowaniem łuku, dymami spawalniczymi i hałasem. Spawanie w warunkach podwyższonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym. Spawanie w warunkach podwyższonego zagrożenia pożarowego. Spawanie w ciasnych pomieszczeniach. Zasady pracy spawacza w warunkach szczególnego zagrożenia: w wykopach, na wysokich konstrukcjach. Zagrożenia występujące podczas cięcia termicznego. Pierwsza pomoc osobom poszkodowanym w nagłych wypadkach występujących podczas spawania. 28. Uprawnienia spawaczy Zasady uzyskiwania uprawnień spawalniczych. Zasady przeprowadzania egzaminu, jego oznaczenie i zakres dopuszczenia do spawania konstrukcji poszczególnych klas. Rodzaje i wymiary próbnych złączy egzaminacyjnych. Możliwości podnoszenia kwalifikacji spawacza. Egzaminowanie spawaczy po kursach ponadpodstawowych. System szkolenia spawaczy według programów Europejskiej Federacji Spawalniczej i jego zastosowanie w Polsce. 29. Podstawowe pojęcia z zakresu budowy rurociągów Rodzaje rurociągów. Elementy składowe rurociągu i ich funkcja. Obciążenia działające na rurociąg. Prace montażowe podczas wykonywania rurociągów. Roboty wykończeniowe podczas wykonywania

13

rurociągów. Rodzaje systemów rurociągowych (rurociągi: chłodnicze, górnicze, przemysłu spożywczego, okrętowe, itp.). Ćwiczenia • • •

•

•

Rozróżnianie elementów rurociągu przedstawionych na rysunku. Określanie położenia elementów rurociągu na rysunku. Zestawianie elementów przedstawionych na rysunku w grupy konstrukcyjne.

30. Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów

stosowanych do budowy rurociągów Sposoby przechowywania materiałów w miejscu wykonywania rurociągów. Miejsca składowania i magazynowania materiałów budowlanych stosowanych do budowy rurociągów. Zasady organizowania stanowisk składowania i magazynowania. Zasady magazynowania i składowania materiałów stosowanych do budowy rurociągów. Zasady transportowania materiałów stosowanych do budowy rurociągów zależnie od rodzaju materiałów i sposobu transportu. Narzędzia i sprzęt do transportu w miejscu wykonywania rurociągów. Szacowanie ilości składowanych i magazynowanych materiałów. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska dotyczące składowania i magazynowania materiałów stosowanych do budowy systemów rurociągowych. Ćwiczenia

Dokonywanie podziału materiałów (z określonego zestawu) według sposobu ich przechowywania (miejsce, sposób), zgodnie z zasadami składowania i magazynowania materiałów stosowanych do budowy systemów rurociągowych. Określanie miejsca i sposobu przechowywania elementów metalowych stosowanych do budowy rurociągów, zgodnie z technicznymi wymaganiami składowania.

31. Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych Dokumentacja techniczna systemów rurociągowych. Rodzaje systemów rurociągowych. Organizacja stanowiska do montażu systemów rurociągowych. Rozliczenie kosztów pracy i materiałów. Zapotrzebowania materiałowe. Próby szczelności i ciśnienia rurociągów. Przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania prac przygotowawczych w systemach rurociągowych.

14

Ćwiczenia • •

Rozliczanie kosztów pracy i materiałów. Sporządzanie zapotrzebowania materiałowego.

32. Montaż instalacji z rur stalowych Stanowisko do wykonywania połączeń rur stalowych (dobór narzędzi i sprzętu). Podstawowe operacje obróbki materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych: trasowanie, piłowanie, wiercenie, cięcie, gwintowanie. Połączenia spawane rur stalowych metodą spawania gazowego: poziomo, pionowo, pod różnymi kątami, spoinami czołowymi, spoinami pachwinowymi. Połączenia gwintowane rur stalowych. Połączenia kołnierzowe rur stalowych. Sposoby mocowania rur stalowych na elementach budowli. Rury i kształtki stalowe oraz podstawowa armatura stosowana w instalacjach z rur stalowych. Przejścia instalacji z rur stalowych na instalacje wykonane z innych materiałów. Przejścia rurociągów przez przeszkody konstrukcyjne. Izolacja systemów rurociągowych: ciepłochronna, antykorozyjna, przeciwwilgociowa. Przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. przy wykonywaniu połączeń rur instalacyjnych spawanych. 33. Montaż instalacji z rur miedzianych Stanowisko do wykonywania montażu instalacji z rur miedzianych (dobór narzędzi i sprzętu do montażu).Cięcie rur miedzianych. Przygotowywanie końcówek rur miedzianych do montażu. Gięcie rur miedzianych. Wyoblanie boczników. Połączenia nierozłączne rur miedzianych za pomocą lutowania: miękkiego, twardego. Połączenia rozłączne rur miedzianych. Mocowanie elementów instalacji z rur miedzianych w budynku. Rury i kształtki miedziane oraz podstawowa armatura. Prowadzenie rur miedzianych różnymi sposobami: na wierzchu ścian, pod tynkiem, w kanałach instalacyjnych, z odgałęzieniami, przez przegrody budowlane. Kompensatory wydłużeń cieplnych w instalacji z rur miedzianych. Przejścia instalacji z rur miedzianych na instalacje wykonane z innych materiałów. Przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. obowiązujące podczas wykonywania instalacji z rur miedzianych. 34. Montaż rurociągów stalowych Stanowisko do spawania rurociągów stalowych. Metody cięcia rur stalowych. Połączenia spawane rurociągów stalowych (spawanie doczołowe, pachwinowe, poziome, pionowe, pod różnymi kątami). Osadzanie kołnierzy, kolan i trójników na rurociągach stalowych. Połączenia kołnierzowe rurociągów stalowych i ich uszczelnianie. Rury i kształtki stalowe, ich montaż oraz połączenia z podstawową armaturą

15

sieciową. Wycinane otworów w rurociągach za pomocą cięcia termicznego. Odgałęzienia rurociągów. Zawieszenia i podparcia rurociągów stalowych. Kompensatory na rurociągach stalowych. Podłączenia aparatury i urządzeń pomiarowych: studzienki na termometry, manometry, poziomowskazy. Przejścia rurociągów stalowych na rurociągi wykonane z innych materiałów. Przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania połączeń rurociągów stalowych. 35. Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych Połączenia rur żeliwnych. Połączenia rur kamionkowych. Połączenia rur betonowych. Rury i kształtki żeliwne i ich montaż. Rury i kształtki kamionkowe i ich montaż. Rury i kształtki betonowe i ich montaż. Połączenia rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych z armaturą. Przejście rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych na rurociągi wykonane z innych materiałów. Przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania połączeń rur sieciowych żeliwnych, kamionkowych i betonowych. Środki dydaktyczne Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu rurociągów przemysłowych. Polskie Normy i akty prawne dotyczące ergonomii. Kodeks Pracy. Ilustracje i fotografie dotyczące zagrożeń na stanowiskach pracy. Wyposażenie do nauki udzielania pomocy przedlekarskiej (fantom, niezbędne środki medyczne). Filmy dydaktyczne dotyczące procedury postępowania w razie wypadków przy pracy, udzielania pomocy przedlekarskiej. Typowy sprzęt gaśniczy, gaśnice. Odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej. Regulaminy i instrukcje dotyczące obsługi urządzeń stwarzających zagrożenia. Foliogramy i przezrocza na temat typowych zagrożeń na stanowiskach pracy. Filmy dydaktyczne na temat zagrożenia pożarowego, zachowania pracowników w przypadku powstania pożaru i w sytuacjach awarii technologicznych. Filmy dydaktyczne na temat ochrony środowiska na stanowiskach pracy. Dokumentacja techniczna. Polskie Normy i Branżowe Normy dotyczące systemów rurociągowych.

16

Plansze przedstawiające prace przy montażu systemów rurociągowych. Prospekty materiałów i technologii stosowanych przy montażu systemów rurociągowych. Zestaw narzędzi kontrolno-pomiarowych (taśma miernicza, suwmiarka, przymiar kreskowy, poziomnica). Zestaw narzędzi ślusarskich (młotki, piłki ręczne do przecinania, przecinaki). Zestaw narzędzi monterskich (klucze, klucze do rur, wkrętaki, śrubokręty). Próbki stali, metali nieżelaznych i ich stopów. Próbki materiałów instalacyjnych stosowanych w sieciach (rury, kształtki, złączki, armatura ), materiałów izolacyjnych, materiałów pomocniczych. Plansze, foliogramy, fazogramy, przezrocza. Instrukcje fabryczne. Katalogi i materiały reklamowe. Sprzęt komputerowy z oprogramowaniem umożliwiającym dostęp do Internetu. Modele rurociągów i elementów rurociągu. Czasopisma specjalistyczne. Uwagi o realizacji programu Realizując program przedmiotu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności stosowania przez uczniów zasad bezpiecznej pracy, posługiwania się dokumentacją techniczną oraz opanowanie wiadomości dotyczących spawalnictwa i zasad wykonywania systemów rurociągowych. Należy zwrócić uwagę na umiejętność racjonalnej gospodarki narzędziami i materiałami stosowanymi przy budowie systemów rurociągowych, a także utylizacji odpadów. Ważne jest również opanowanie przez ucznia podstawowych pojęć

związanych z budową systemów rurociągowych i spawalnictwem. Wskazane jest zwracanie uwagi na posługiwanie się przez uczniów poprawną terminologią techniczną.

W pracy nauczyciela powinny znaleźć zastosowanie przede wszystkim metody aktywizujące jak: sytuacyjna, inscenizacji, gry dydaktyczne, dyskusja dydaktyczna oraz metoda projektów. Wskazane jest wykonywanie ćwiczeń, prezentowanie filmów dydaktycznych, organizowanie wycieczek do zakładów produkujących elementy rurociągów, na wystawy materiałów i technologii.

Zajęcia powinny być realizowane w pracowni szkolnej, w terenie, na budowie, w zakładzie produkcji materiałów. Należy stosować zarówno indywidualną, jak i grupową formę pracy uczniów. Pozwala także na zdobywanie przez uczniów umiejętności ponadzawodowych, jak:

17

komunikowanie się, współpraca w zespole, prezentowanie wyników. Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z różnych źródeł informacji (Internet, normy, instrukcje, poradniki, atesty, materiały informacyjne producentów).

Proponowany podział godzin na poszczególne działy tematyczne

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin

1. Wprowadzenie do technologii 1

2. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa oraz ochrona środowiska. 8

3. Właściwości metali i stopów 2 4. Stopy żelaza z węglem 7 5. Metale nieżelazne i ich stopy 3 6. Tworzywa sztuczne 2 7. Ceramika, szkło i materiały uszczelniające 2 8. Korozja i ochrona metali 2 9. Przyrządy pomiarowe 6 10. Trasowanie 2 11. Cięcie metali 4 12. Gięcie i prostowanie metali 2 13. Piłowanie 2 14. Wiercenie 2 15. Gwintowanie 2 16. Nitowanie i kołkowanie 2 17. Klejenie 1 18. Spajanie metali 2

19. Przygotowanie elementów do spawania, oznakowanie spoin na rysunkach, pozycje spawania 2

20. Naprężenia, skurcz i odkształcenia spawalnicze 2 21. Wady spoin, metody badania połączeń spawanych 2 22. Spawanie gazowe metali 10 23. Cięcie termiczne metali 2 24. Spawanie metali elektrodą otuloną 10 25. Spawanie metali metodami MIG/MAG 10 26. Spawanie metodą TIG 10 27. Zagrożenia występujące podczas pracy spawacza. 4 28. Uprawnienia spawaczy 2 29. Podstawowe pojęcia z zakresu budowy rurociągów 5

18

30. Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów stosowanych do budowy rurociągów 5

31. Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych 8

32. Montaż instalacji z rur stalowych 25 33. Montaż instalacji z rur miedzianych 25 34. Montaż rurociągów stalowych 29

35. Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych 25

Razem 228 Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych osiągnięć ucznia

Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Podczas oceny osiągnięć uczniów należy sprawdzać umiejętność operowania zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie terminologii technicznej, poprawność wnioskowania. Ocena osiągnięć szkolnych powinna aktywizować i mobilizować do pracy zarówno ucznia jak i nauczyciela. Proces oceniania powinien obejmować: – identyfikowanie postępów uczniów podczas realizacji programu oraz

rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia, – sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu

programu. Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: – ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności, – pisemnych sprawdzianów lub testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań (ćwiczeń).

Wykonanie ćwiczenia należy sprawdzać w trakcie i po jego zakończeniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny. Potem kontroli według tego samego arkusza powinien dokonać nauczyciel, oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania. Po zakończeniu realizacji działu tematycznego proponuje się zastosowanie testu dydaktycznego wielostopniowego. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, prawda –fałsz).

19

Literatura Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997 Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Część 1. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Część 2. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1996 Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. Zeszyt ćwiczeń. WSiP, Warszawa 1996 Górecki A., Grzegórski Z.: Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 Górecki A.: Instalacje z rur miedzianych. Poradnik. COBRTI „INSTAL”, Warszawa 1994 Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000 Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998 Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja. Część 1. Wodociągi. WSiP, Warszawa 1999 Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja. Część 2. Kanalizacja. WSiP, Warszawa 1999 Hilar J., Jarmoszczuk S.: Ślusarstwo i spawalnictwo. WSiP, Warszawa 1995 Jarmoszuk S.: Spawanie metodą MAG. WSiP, Warszawa 1996 Karpiński M.: Instalacje gazu. WSiP, Warszawa 1996 Keszthelyi F.: Spawanie rurociągów. WNT, Warszawa 1977 Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo. Wentylacja. Klimatyzacja. WSiP, Warszawa 1997 Kurpisz B. Egzaminowanie spawaczy wg PN-En 287- 1 i 2 po podstawowych i ponadpodstawowych kursach spawania. Biuletyn Instytutu Spawalnictwa nr 6/1999, Gliwice 1999 Kurpisz B.: Wytyczne Instytutu Spawalnictwa W-99.IS-17. Egzaminowanie spawaczy wg PN-EN 287 po kursach spawania objętych merytorycznym nadzorem Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1999 Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Podręcznik dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999 Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999 Mistur L.: Spawanie gazowe i elektryczne. WSiP, Warszawa 1991 Mistur L.: Spawanie gazowe, elektryczne i w osłonie gazów ochronnych. KaBe, Krosno 1999

20

Mistur L.: Spawanie półautomatyczne w osłonie CO2 i mieszankach gazowych. ZDZ, Katowice 1996 Mistur L.: Spawanie w osłonie gazów oraz zasady szkolenia i egzaminowania spawaczy, według Europejskiej Federacji Spawalniczej (EWF). WiHK KaBe s.c., Krosno, 2000 Martinek W., Pieniążek J.: Technologia budownictwa. Cz.4. WSiP, Warszawa 1998 Mielnicki J.S.: Centralne ogrzewanie. Regulacja i eksploatacja. ARKADY, Warszawa 1985 Mirski J.: Budownictwo z technologią. Cz.3. WSiP, Warszawa 1995 Mirski J., Łącki K.: Budownictwo z technologią. Cz.2. WSiP, Warszawa 1998, Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999 Wasilewski Z.: BHP na placu budowy. Arkady, Warszawa 1989 Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP, Warszawa 1999 Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999 Wolski Z.: Zarys materiałoznawstwa budowlanego. WSiP, Warszawa 1994 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

21

RYSUNEK TECHNICZNY Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – określić znaczenie rysunku technicznego, – dobrać arkusze rysunkowe i przybory do rysowania, – zastosować znormalizowane linie rysunkowe, – posłużyć się podziałką, – zwymiarować i opisać rysunki, – zastosować podstawowe zasady geometrii wykreślnej, – skorzystać z dokumentacji technicznej, – scharakteryzować poszczególne elementy dokumentacji, – wykorzystać informacje zawarte w opisie technicznym, – rozróżnić oznaczenia graficzne zastosowane w dokumentacji, – odczytać rzuty poziome i przekroje pionowe, – wykonać szkice elementów rurociągów, – odczytać rysunki elementów konstrukcyjnych, – odczytać kompletną dokumentację, – wykonać przedmiary robót, – przeprowadzić pomiary, – sporządzić rysunki inwentaryzacyjne, – skorzystać z PN. Materiał nauczania 1. Podstawy rysunku technicznego Podstawowe pojęcia dotyczące rysunku technicznego. Rodzaje rysunków. Materiały i przybory kreślarskie. Normy rysunku technicznego. Techniki kreślenia. Formaty arkuszy rysunkowych. Podziałki rysunkowe. Tabelki rysunkowe. Linie rysunkowe. Pismo techniczne. Opis rysunków technicznych. Programy komputerowe do sporządzania rysunków technicznych i przedmiarów robót. Ćwiczenia • Dobieranie formatu arkusza rysunkowego do wykonania rysunków

technicznych w określonej podziałce. • Dobieranie rodzaju i grubości linii rysunkowych do narysowania osi

przedmiotów, urwania przekrojów, linii wymiarowych oraz oddzielenia widoku od przekroju.

• Dobieranie tabliczek rysunkowych do formatu arkuszy rysunkowych.

22

2. Rzuty prostokątne Pojęcie rzutu geometrycznego. Rodzaje rzutów prostokątnych. Płaszczyzny rzutowania prostokątnego. Zasady rzutowania. Rzutowanie prostokątne odcinków. Rzutowanie prostokątne płaszczyzn, figur i brył. Rzutowanie prostokątne prostych elementów budowlanych i instalacyjnych. Widoki, przekroje, półwidoki i rozwinięcia. Podstawy przenikania figur i brył. Ćwiczenia • Wykonywanie w dwóch rzutach rysunku określonej figury

geometrycznej. • Wykonywanie na podstawie przykładowego rzutu przekroju

określonego elementu. 3. Rzuty aksonometryczne Rodzaje rzutów aksonometrycznych. Rysunki aksonometryczne. Układy płaszczyzn rzutowania aksonometrycznego. Zasady rzutowania aksonometrycznego na płaszczyznę rysunku. Zasady rzutowania aksonometrycznego w układzie przestrzennym. Rzuty aksonometryczne odcinków. Rzuty aksonometryczne prostych figur i brył. Rzuty aksonometryczne wybranych elementów budowlanych. Ćwiczenia • Sporządzanie w aksonometrii rysunku określonej figury lub bryły. 4. Wymiarowanie rysunków Wymiar rysunkowy. Zasady wymiarowania. Linie wymiarowe. Liczby wymiarowe. Znaki wymiarowe. Oznaczenia wymiarów. Ćwiczenia • Określanie położenia linii wymiarowych na rysunku technicznym. • Rozmieszczanie wymiarów na rysunku technicznym. • Określanie wielkości i kierunku wpisania znaków oraz liczb

wymiarowych na rysunku technicznym w danej podziałce. 5. Szkicowanie Etapy szkicowania. Zasady wykonywania szkiców technicznych. Szkic w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych. Szkice przedmiotów płaskich i brył. Ćwiczenia • Sporządzanie szkiców elementów rurociągów.

23

6. Rysunek maszynowy Zastosowanie i zasady wykonania rysunku maszynowego. Podziałki. Zasady wymiarowania rysunku. Oznaczenia graficzne na rysunkach maszynowych. Oznaczanie i opisywanie chropowatości powierzchni. Oznaczanie i opisywanie tolerancji i pasowań. Rysunki połączeń rozłącznych i nierozłącznych. Uproszczenia rysunkowe. Ćwiczenia • Oznaczanie chropowatości na rysunku maszynowym. • Stosowanie oznaczeń graficznych na rysunku maszynowym. 7. Dokumentacja techniczna Znaczenie dokumentacji technicznej. Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej. Elementy dokumentacji technicznej. Etapy opracowania dokumentacji technicznej. Rodzaje projektów. Oznaczenia graficzne elementów budowlanych i instalacyjnych. Uproszczenia rysunkowe. Podstawowe zasady wykonywania rzutów i przekrojów obiektów. Rysunki szczegółów konstrukcyjnych. Dokumentacja technologiczna i techniczno-ruchowa. Instrukcje montażu i eksploatacji. Ćwiczenia • Wskazywanie na rysunku położenia określonych elementów

systemów rurociągowych. • Interpretowanie dokumentacji technicznej. 8. Dokumentacja techniczna systemów rurociągowych Elementy składowe dokumentacji technicznej systemów rurociągowych. Rysunki wchodzące w skład dokumentacji technicznej systemów rurociągowych. Oznaczenia graficzne stosowane w dokumentacji technicznej systemów rurociągowych. Ćwiczenia: • Określanie przebiegu systemów rurociągowych na podstawie

projektu. • Określanie lokalizacji armatury i urządzeń na rysunku rzutu

systemów rurociągowych. 9. Inwentaryzacja systemów rurociągowych. Pomiary inwentaryzacyjne. Zasady wykonywania inwentaryzacji. Inwentaryzacja systemów rurociągowych.

24

Ćwiczenia • Sporządzanie rysunku inwentaryzacyjnego elementów pracowni. 10. Przedmiary prac i zestawienia materiałowe. Zasady wykonywania przedmiarów i zestawień materiałów. Katalogi Nakładów Rzeczowych i cenniki materiałów. Podstawy kosztorysowania planowanych prac. Ćwiczenia • Sporządzanie zestawienia rur potrzebnych do wykonania systemów

rurociągowych na podstawie przykładowej dokumentacji technicznej. Środki dydaktyczne Materiały i przybory kreślarskie. Wzorniki pisma technicznego. Zestaw norm dotyczących rysunku technicznego. Model rzutni prostokątnej. Modele elementów budowlanych, instalacyjnych i maszynowych. Modele: elementów płaskich, brył geometrycznych, przekrojów, Plansze poglądowe, foliogramy, fazogramy przedstawiające: rodzaje i grubości linii rysunkowych, formaty arkuszy rysunkowych, układ płaszczyzn rzutowania prostokątnego, układ płaszczyzn rzutowania aksonometrycznego. Przykładowe rysunki techniczne. Przykładowe schematy budowlane. Dokumentacja techniczna systemów rurociągowych. Dokumentacja budowlana. Komplety Katalogów Nakładów Rzeczowych oraz cenniki materiałów. Uwagi o realizacji programu Program nauczania przedmiotu obejmuje zagadnienia niezbędne uczniowi w dalszej nauce zawodu oraz w pracy montera systemów rurociągowych. Umiejętność korzystania z dokumentacji technicznej jest punktem wyjścia do prawidłowej realizacji zadań zawodowych. Dlatego głównym celem kształcenia w tym przedmiocie jest nauczenie uczniów sporządzania prostych rysunków technicznych i przedmiarów robót oraz czytania dokumentacji technicznej.

Obszerny zakres treści programowych wymaga stosowania efektywnych metod nauczania. W procesie nauczania – uczenia się tego

25

przedmiotu konieczne jest odwoływanie się do wiedzy uczniów z geometrii. Zajęcia powinny odbywać się w klaso-pracowni wyposażonej w stanowiska komputerowe, stoły kreślarskie i materiały dydaktyczne związane z rysunkiem technicznym. Formy pracy uczniów powinny być zróżnicowane, jednak preferowana powinna być indywidualna praca na oddzielnym stanowisku kreślarskim. Szczególną uwagę należy zwrócić na opanowanie przez uczniów umiejętności: − sporządzania szkiców sytuacyjnych i rysunków technicznych, − poprawnej interpretacji informacji zawartych w dokumentacji

technicznej. Proponowany podział godzin na poszczególne działy tematyczne

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin

1. Podstawy rysunku technicznego 4 2. Rzuty prostokątne 6 3. Rzuty aksonometryczne 6 4. Wymiarowanie rysunków 4 5. Szkicowanie 4 6. Rysunek maszynowy 8 7. Dokumentacja techniczna 10 8. Dokumentacja techniczna systemów rurociągowych 12 9. Inwentaryzacja systemów rurociągowych 14 10. Przedmiary prac i zestawienia materiałowe 8

Razem 76 Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych osiągnięć ucznia

Kryteria sprawdzania i oceniania powinny dotyczyć poziomu i zakresu

realizacji celów kształcenia, a w szczególności: – poprawnej interpretacji informacji zawartych w dokumentacji

technicznej, – stosowania właściwych oznaczeń i opisów rysunków, – wykonywania przedmiarów robót. Sprawdzanie postępów uczniów powinno odbywać się na bieżąco, w trakcie realizacji programu nauczania. Kryteria oceny należy przedstawić uczniom na początku zajęć. Nauczyciel powinien sprawdzać postępy uczniów w trakcie zajęć, rozpoznawać trudności w osiąganiu

26

założonych celów kształcenia i ewentualnie korygować metody realizacji tych celów. Proces oceniania powinien obejmować:

- poziom wiedzy zdobytej przez uczniów, - merytoryczną jakość wypowiedzi, - poprawność wnioskowania, - prawidłowe stosowanie terminologii technicznej.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów na podstawie:

- ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności, - pisemnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, - obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Popełniane przez uczniów błędy powinny być wyjaśniane przez nauczyciela, aby uczniowie mogli samodzielnie je poprawić. Po zakończeniu realizacji działów tematycznych proponuje się zastosowanie testu dydaktycznego wielostopniowego. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda -fałsz). Literatura Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1996 Rysunek techniczny budowlany. Zbiór Polskich Norm. Wydawnictwa Normalizacyjne ALFA-WERO Sp. z o.o., Warszawa 1997 Rysunek techniczny i rysunek techniczny maszynowy. Zbiór Polskich Norm. Wydawnictwa Normalizacyjne ALFA-WERO Sp. z o.o., Warszawa 1997 Straszak K.: Rysunek zawodowy dla zasadniczych szkół budowlanych. Część ogólna. WSiP, Warszawa 1989 Szczepkowski A.: Poradnik rysunkowy. WSiP, Warszawa 1989 Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP, Warszawa 1999 Wojciechowski L.: Zawodowy rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

27

MASZYNOZNAWSTWO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: − sklasyfikować maszyny, − zinterpretować podstawowe parametry maszyn, − wyjaśnić podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki,

wytrzymałości materiałów, hydromechaniki i termodynamiki, − rozróżnić elementy maszyn, − scharakteryzować maszyny oraz urządzenia cieplne i energetyczne, − scharakteryzować napędy pneumatyczne i hydrauliczne, − scharakteryzować proces spalania, − sklasyfikować paliwa techniczne, − zastosować ekonomiczną gospodarkę paliwami, − scharakteryzować urządzenia transportowe, − scharakteryzować podstawowe elementy automatyki przemysłowej, − wyjaśnić zasady eksploatacji maszyn, − wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpożarowej podczas obsługi maszyn, − skorzystać z PN – ISO − posłużyć się DTR, instrukcjami, dokumentacją techniczną, − skorzystać z literatury technicznej. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do maszynoznawstwa Podstawowe pojęcia z zakresu maszynoznawstwa. Rola maszyny w życiu człowieka. Rodzaje silników i maszyn roboczych. Ważniejsze zespoły występujące w silnikach i maszynach roboczych. Podstawowe zasady eksploatacji maszyn. 2. Mechanika Zasady dynamiki. Parametry techniczne maszyn. Moc i sprawność maszyn. Tarcie. Ćwiczenia • Wyznaczanie prędkości liniowej i kątowej w mechanizmach maszyn • Obliczanie parametrów maszyn: praca, moc, sprawność • Obliczanie tarcia ślizgowego i tocznego • Rozpoznawanie korzystnego i niepożądanego oddziaływania tarcia.

28

3. Wytrzymałość materiałów Rodzaje obciążeń i naprężeń. Odkształcenia sprężyste i plastyczne. Próba rozciągania. Wykres rozciągania. Naprężenia dopuszczalne. Prawo Hooke’a. Podstawowe przypadki obciążeń elementów konstrukcyjnych: rozciąganie i ściskanie, ścinanie, zginanie i skręcanie. Ćwiczenia • Obliczanie wydłużenia naprężeń rozciągających. 4. Części maszyn Podział części maszyn. Normalizacje części maszyn. Tolerancje, pasowania i chropowatość powierzchni. Połączenia nierozłączne i rozłączne. Osie, wały i czopy. Łożyska ślizgowe i toczne. Zasady smarowania łożysk. Oznaczenia łożysk tocznych. Sprzęgła i hamulce. Rodzaje przekładni. Ćwiczenia • Obliczanie przełożenia przekładni. • Dobieranie z katalogów zamienników łożysk tocznych. 5. Hydromechanika Ściśliwość i lepkość płynów. Ciśnienie hydrostatyczne. Rodzaje przepływu cieczy. Przepływ cieczy w przewodach. Wypływ cieczy i jego natężenie. Ćwiczenia • Obliczanie ciśnienia hydrostatycznego. • Przeliczanie jednostek ciśnienia. • Obliczanie natężenia przepływu cieczy. 6. Pompy i silniki wodne Pompy i ich przeznaczenie. Budowa i zasada działania pomp wyporowych i wirowych. Zasada działania i budowa turbin wodnych. Budowa i zastosowanie napędów hydraulicznych. 7. Napędy hydrauliczne Klasyfikacja napędów hydraulicznych. Zastosowanie i zasada działania napędów hydraulicznych. Silniki hydrauliczne. Siłowniki hydrauliczne. Napędy hydrokinetyczne. Obsługa i konserwacja napędów hydraulicznych.

29

8. Termodynamika Energia wewnętrzna. Gaz doskonały i rzeczywisty – właściwości. Energia wewnętrzna gazu. Pierwsza zasada termodynamiki. Ciepło właściwe gazu. Przemiany termodynamiczne gazów doskonałych. Wykresy pracy i obiegi. Para wodna i jej rodzaje. Przemiany termodynamiczne pary wodnej. Przepływ czynnika termodynamicznego. Paliwa techniczne i proces ich spalania. 9. Paliwa techniczne Rola i znaczenie paliw. Podstawowe pojęcia z zakresu paliw. Klasyfikacja paliw. Źródła, pochodzenie, rodzaje i właściwości paliw. Mieszaniny i składniki paliw. Właściwości wybuchowe i toksyczne paliw. Produkcja i otrzymywanie paliw. Zastosowanie paliw technicznych. Spalanie paliw. Wartości opałowe paliw. Wymienność paliw. Magazynowanie i przesyłanie paliw. 10. Energetyka cieplna Wymiana ciepła. Wymienniki ciepła. Kotły parowe. Podgrzewacze wody i przegrzewacze pary. Osprzęt kotłów. Ciepłownie. 11. Turbiny parowe Turbina parowa. Turbiny akcyjne i reakcyjne. Zastosowanie turbin parowych. Elektrownie i elektrociepłownie. 12. Sprężarki Rodzaje, zasada działania i budowa sprężarek. Zastosowanie sprężarek. 13. Wentylatory Klasyfikacja wentylatorów. Budowa i działanie wentylatorów odśrodkowych i osiowych. 14. Napędy pneumatyczne Klasyfikacja napędów pneumatycznych. Siłowniki pneumatyczne. Silniki pneumatyczne. Napędy pneumatyczne. Zastosowanie napędów pneumatycznych. Instalacje sprężonego powietrza. 15. Chłodziarki Rodzaje i zastosowanie chłodziarek. Zasada działania i budowa chłodziarki sprężarkowej i absorpcyjnej. Obiegi czynników chłodniczych w chłodziarkach.

30

16. Silniki spalinowe Rodzaje silników spalinowych. Zasada działania silnika spalinowego dwu i czterosuwowego z zapłonem iskrowym i samoczynnym. Moc i sprawność silnika. Podstawowe zespoły silnika. 17. Dźwignice i przenośniki Dźwignice. Podstawowe elementy dźwignic. Suwnice i żurawie. Przenośniki. Przepisy związane z obsługą dźwignic i przenośników. Znaczenie mechanizacji transportu w zakładach przemysłowych. Ćwiczenia • Obliczanie układu wielokrążkowego. 18. Automatyka przemysłowa Zastosowanie automatyki w przemyśle. Podstawowe elementy automatyki i ich funkcja. Podstawowe układy automatyki. Układy regulacji ciśnienia. Układy regulacji poziomu. Układy regulacji natężenia przepływu. Czujniki, przetworniki, wzmacniacze i siłowniki. Serwomechanizmy. Automatyzacja aktywnej kontroli obróbki skrawaniem. Środki dydaktyczne Modele i obiekty rzeczywiste: dźwignic i przenośników, pomp wodnych, turbin wodnych i parowych, kotłów parowych, sprężarek, wentylatorów osiowych i promieniowych, chłodziarek sprężarkowych i absorpcyjnych, silników spalinowych dwu- i czterosuwowych z zapłonem iskrowym i samoczynnym, różnych części maszyn, elementów dźwignic i przenośników, różnych części silników spalinowych, różnych elementów automatyki przemysłowej. Próbki olejów i smarów. Polskie Normy z zakresu maszynoznawstwa. Katalogi łożysk tocznych. Uwagi o realizacji programu

Maszynoznawstwo to przedmiot ogólnozawodowy, który zawiera treści wspólne dla wielu kierunków kształcenia. Obszerny materiał nauczania, który łączy elementy wiedzy z zakresu fizyki, chemii, mechaniki, części maszyn, termodynamiki, automatyki oraz stosukowo

31

niewielka liczba godzin przeznaczonych na przedmiot stwarza konieczność maksymalnego upoglądowienia zajęć. Zajęcia powinny być przeprowadzone w klaso-pracowni wyposażonej w modele części mechanizmów, maszyn i urządzeń.

Uczniowie powinni poznać maszyny i urządzenia najczęściej stosowane w różnych gałęziach przemysłu oraz zasady ich działania. Przy omawianiu budowy i zasad działania maszyn należy zwrócić

uwagę na ich właściwą eksploatację, racjonalną gospodarkę energią oraz wpływ pracy maszyn na środowisko. Ważne jest opanowanie przez ucznia podstawowych pojęć związanych z maszynoznawstwem, wskazane jest zwracanie uwagi na posługiwanie się przez uczniów poprawną terminologią. W pracy nauczyciela powinny znaleźć zastosowanie przede wszystkim metody aktywizujące: metoda sytuacyjna, inscenizacji, gry dydaktyczne, dyskusja dydaktyczna, oraz metoda projektów. Wskazane jest wykonywanie ćwiczeń, prezentowanie filmów dydaktycznych, organizowanie wycieczek do zakładów przemysłowych, ciepłowni, i elektrowni. Należy stosować zarówno indywidualną, jak i grupową formę pracy uczniów. Praca pozwala na zdobywanie przez uczniów umiejętności ponadzawodowych jak: komunikowanie się, współpraca w zespole, prezentowanie wyników.

Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z różnych źródeł informacji (Internet, normy, instrukcje, katalogi, poradniki, atesty, materiały informacyjne producentów).

Należy także wykorzystywać w maksymalnym stopniu techniczne środki nauczania. Wskazane jest odwoływanie się do przykładów z życia codziennego. Proponowany podział godzin na poszczególne działy tematyczne

Lp. Dział Liczba godzin

1. Wprowadzenie do maszynoznawstwa 2 2. Mechanika 3 3. Wytrzymałość materiałów 4 4. Części maszyn 7 5. Hydromechanika 6 6. Pompy i silniki wodne 5

7. Napędy hydrauliczne 3 8. Termodynamika 7 9. Paliwa techniczne 6

32

10. Energetyka cieplna 4

11. Turbiny parowe 4 12. Sprężarki 4 13. Wentylatory 3 14. Mechanizmy pneumatyczne 4 15. Chłodziarki 2 16. Silniki spalinowe 4 17. Dźwignice i przenośniki 3 18. Automatyka przemysłowa 5

Razem 76 Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych osiągnięć ucznia Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Należy oceniać merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie terminologii technicznej, umiejętność operowania zdobytą wiedzą. Ocena osiągnięć szkolnych powinna aktywizować i mobilizować do pracy zarówno ucznia jak i nauczyciela. Proces oceniania powinien obejmować: – diagnozę stanu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem

założonych celów kształcenia, – identyfikowanie postępów ucznia w trakcie realizacji programu oraz

rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia, – sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu

programu. Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: – ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności, – pisemnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań (ćwiczeń). Po zakończeniu realizacji działów tematycznych proponuje się zastosowanie testu dydaktycznego wielostopniowego. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda – fałsz).

33

Literatura 1. Bożenko L.: Maszynoznawstwo dla szkoły zasadniczej. WSiP,

Warszawa 1998 2. Fijałkowski K., Mac S.: Maszynoznawstwo dla zasadniczych szkół

zawodowych mechanicznych. WSiP, Warszawa 1985 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

34

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: − zastosować zasady bezpiecznej pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska przy wykonywaniu systemów rurociągowych,

− zorganizować stanowisko robocze do montażu systemów rurociągowych,

− przeprowadzić prace przygotowawczo – zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych,

− przeciąć mechanicznie i termicznie rury, − przygotować blachy, kształtowniki i rury do spawania, − zespawać rury: gazowo, elektrodą otuloną, metodą MIG/MAG,

metodą TIG, − przechować materiały do budowy rurociągów, − przetransportować materiały do budowy rurociągów, − przeprowadzić rurociągi z zastosowaniem różnych technologii, − osadzić na rurociągach kołnierze, kolana i trójniki, − połączyć kołnierzowo rurociągi stalowe, − wykonać odgałęzienia rurociągów , − wykonać zawieszenia i podparcia rurociągów, − wykonać połączenia rurociągów z różnych materiałów, − połączyć rury miedziane stosując lutowanie miękkie i twarde, − połączyć rurociągi z armaturą sieciową i z urządzeniami

pomiarowymi, − wykonać przejścia rurociągów przez przeszkody (terenowe,

budowlane), − zastosować izolację termiczną, zabezpieczyć antykorozyjnie

i przeciwwilgociowo rurociągi, − sporządzić kosztorysy prac, − skorzystać z PN, − skorzystać z dokumentacji technicznej. Materiał nauczania 1. Organizowanie stanowiska pracy Rozpoznawanie czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych występujących w procesach pracy. Przestrzeganie przepisów

35

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczanie urządzeń napędowych. Użytkowanie urządzeń elektrycznych. Użytkowanie urządzeń ciśnieniowych. Transportowanie oraz magazynowanie materiałów i wyrobów. Stosowanie zasad ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczanie miejsca wypadku. Organizowanie stanowiska pracy w warsztacie zgodnie z obowiązującymi przepisami. Dobieranie środków ochrony osobistej do rodzaju pracy. Udzielanie pierwszej pomocy osobie rażonej prądem elektrycznym. Opanowanie sposobu alarmowania straży pożarnej, zgodnie z instrukcją. Rozpoznawanie zagrożeń pożarowych. Stosowanie zasad ochrony przeciwpożarowej. Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych do rodzaju pożaru. Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia zarzewia pożaru. Wykonywanie (na fantomie) sztucznego oddychania, zgodnie z zasadami. 2. Trasowanie na płaszczyźnie Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas trasowania. Wykonywanie operacji trasowania na płaszczyźnie posługując się liniałem, kątownikiem, kątomierzem, cyrklem zwykłym i sprężynującym, rysikiem i punktakiem. Przygotowywanie powierzchni do trasowania. Trasowanie na płaszczyźnie: rys prostoliniowych, równoległych, przecinających się pod danym kątem. Wyznaczanie figur geometrycznych o danych wartościach wymiarów (kwadrat, prostokąt, równoległobok, sześciokąt, itp.) okręgów, kół współśrodkowych, stycznych, zarysów krzywoliniowych, rozwinięć prostych brył geometrycznych. Trasowanie z zastosowaniem podzielnicy. Punktowanie naniesionych zarysów na materiale. Trasowanie przedmiotów. Trasowanie według wzornika. Wyznaczanie baz pomiarowych. 3. Cięcie metali Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas ścinania, przecinania, wycinania i cięcia metali. Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali przecinakiem i wycinakiem. Dobieranie narzędzi, sposobu mocowania części lub materiału. Przecinanie blachy stalowej o grubości 2-5 mm. Wycinanie rowków prostoliniowych i krzywoliniowych na powierzchniach płaskich, walcowych zewnętrznych i wewnętrznych. Ostrzenie przecinaków i wycinaków. Przecinanie metali piłką. Dobieranie brzeszczotu i zakładanie brzeszczotu do ramki. Przecinanie prętów, rur grubościennych i cienkościennych. Przecinanie blach według rys traserskich. Przecinanie płaskowników i kątowników. Wycinanie zarysów wielokątnych. Przecinanie metali nożycami. Przecinanie cienkiej blachy

36

nożycami ręcznymi według rys traserskich. Przecinanie blachy nożycami dźwigniowymi według rys traserskich oraz według ogranicznika. Przecinanie blach, prętów i kształtowników na mechanicznych nożycach uniwersalnych. Przecinanie blach cienkich według rysunków traserskich nożycami ręcznymi i mechanicznymi. Wycinanie na prasach ręcznych z zastosowaniem przyrządu. 4. Prostowanie, gięcie, zwijanie Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas prostowania, gięcia, zwijania. Prostowanie taśmy stalowej i prętów okrągłych oraz blachy na płycie. Prostowanie kształtowników z użyciem pryzm i prasy lub innych urządzeń dźwigniowych. Sprawdzanie prostoliniowości. Gięcie płaskowników na prasie. Zwijanie blach. Wygniatanie zagłębień w blasze. Gięcie rur z wypełnieniem i bez wypełnienia. Zwijanie sprężyn śrubowych z drutu na trzpieniu. Wykonywanie zakończeń sprężyn śrubowych rozciąganych i ściskanych. Wyznaczanie długości drutu na sprężyny. 5. Piłowanie Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas piłowania. Dobieranie pilników. Mocowanie przedmiotu do piłowania. Piłowanie brył prostopadłościennych. Piłowanie powierzchni nachylonych pod kątem ostrym lub rozwartym. Piłowanie w pakietach według wytrasowanych rysunków. Sprawdzanie piłowanej części liniałem krawędziowym, kątownikiem, suwmiarką, wzornikiem, czujnikiem. Przechowywanie i konserwacja pilników. Piłowanie powierzchni wklęsłych i wypukłych, symetrycznych, o niewielkich krzywiznach. Piłowanie otworów o zarysie prostokątnym lub półokrągłym. Piłowanie przedmiotów okrągłych o niewielkiej średnicy. 6. Wiercenie Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wiercenia. Obsługiwanie wiertarki ręcznej, stołowej i kolumnowej. Konserwowanie i smarowanie wiertarek, uchwytów i przyrządów. Stosowanie cieczy smarująco-chłodzącej. Dobieranie narzędzi do obróbki otworów. Mocowanie uchwytu, wiertła i materiałów. Mocowanie obrabianych części. Punktowanie i nawiercanie wytrasowanych osi otworów. Pogłębianie otworów pogłębiaczami walcowymi i stożkowymi. Rozwiercanie otworów do określonego wymiaru. Wiercenie otworów w blachach. Wiercenie otworów w powierzchniach pochyłych.

37

7. Gwintowanie Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas gwintowania. Dobieranie sprzętu i narzędzi do gwintowania metali. Gwintowanie ręczne otworów i trzpieni. Dobieranie średnicy trzpienia do wykonania gwintu zewnętrznego. Gwintowanie rur. Gwintowanie otworów nieprzelotowych. Sprawdzanie gwintów. 8. Nitowanie i kołkowanie Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas nitowania i kołkowania. Przygotowywanie części oraz dobór nitów i narzędzi do nitowania. Wyznaczanie długości nitów w zależności od kształtu zakuwki. Wykonywanie połączenia nitowego na zimno. Usuwanie starych nitów. Łączenie części kołkami cylindrycznymi i stożkowymi. Usuwanie kołków. 9. Lutowanie i klejenie Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas lutowania i klejenia. Przygotowywanie części oraz lutów i topników do lutowania. Pobielanie powierzchni lutowanych. Lutowanie z zastosowaniem lutów miękkich lutownicą transformatorową i oporową. Przygotowywanie powierzchni i kleju do klejenia metali i tworzyw sztucznych. Sprawdzanie wytrzymałości połączenia. 10. Spawanie gazowe metali Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas spawania gazowego. Użytkowanie butli z gazami spawalniczymi zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Magazynowanie butli z acetylenem. Magazynowanie butli z tlenem. Zasilanie stanowisk spawalniczych gazami do cięcia i spawania. Użytkowanie reduktorów ciśnienia. Użytkowanie bezpieczników. Użytkowanie węży do acetylenu i tlenu. Obsługiwanie urządzeń do spawania i cięcia. Rozpoznawanie barwy płomienia acetylenowo-tlenowego do spawania. Rozpoznawanie strefy spalania w płomieniu acetylenowo-tlenowym. Regulowanie płomienia spawalniczego. Spawanie w lewo i w prawo. Lutowanie płomieniowe. Spawanie i napawanie. Dobieranie spoiwa do spawania gazowego. Określanie wpływu spawania gazowego na materiał podstawowy. Wykrywanie wad spawalniczych powstających podczas spawania gazowego. Wykrywanie niezgodności spawalniczych. Spawanie z zastosowaniem lusterka. Spawanie z wycinaniem okna.

38

11. Cięcie termiczne metali Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas cięcia termicznego metali. Obsługiwanie urządzeń do cięcia plazmowego. Zapalanie i gaszenie płomienia palników do cięcia. Przecinanie termiczne. Przecinanie tlenowe. Przecinanie plazmowe. Określanie przydatności materiałów do cięcia tlenowego i do cięcia plazmowego. Rozpoznawanie wad występujących na krawędziach materiałów ciętych tlenowo i plazmowo - odchyłki płaskości, rowki, wżery, nadtopienia krawędzi, nawisy żużli. Żłobienie elektropowietrzne. 12. Spawanie metali elektrodą otuloną Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż podczas spawania metali elektrodą otuloną. Organizowanie stanowiska do spawania. Użytkowanie butli z gazami spawalniczymi zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Obsługiwanie urządzeń do spawania elektrodą otuloną. Dobieranie natężenia prądu do spawania elektrodą otuloną. Rozróżnianie elektrod otulonych. Interpretowanie oznaczeń elektrod otulonych. Magazynowanie, suszenie, transportowanie i użytkowanie elektrod. Uruchamianie urządzeń spawalniczych, zajarzanie łuku elektrodą otuloną, regulacja natężenia prądu, zmiana biegunowości. Podłączanie przewodów spawalniczych do spawanego elementu. Zajarzanie łuku elektrodowego. Dobieranie długości łuku. Prowadzenie łuku. Spawanie elektrodą otuloną. Napawanie elektrodami otulonym Wykonywanie spoin pachwinowych jedno i wielościegowych Wykonywanie spoin czołowych jednościegowych i wielościegowych. Wykrywanie niezgodności w spoinach. 13. Spawanie metali metodami MIG/MAG Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy ochrony ppoż podczas spawania metali metodami MIG/MAG. Obsługiwanie urządzeń do spawania w osłonach gazów elektrodą topliwą metodami MIG/MAG. Interpretowanie zasad działania poszczególnych zespołów urządzeń do spawania metodami MIG/MAG. Obsługiwanie podajników drutu elektrodowego. Stosowanie gazów osłonowych Dobieranie podstawowych parametrów spawania w metodą MIG/MAG. Zajarzenie łuku spawalniczego. Prowadzenie uchwytu spawalniczego. Ustawianie wielkości przepływu gazu osłonowego. Interpretowanie zakłóceń w doprowadzeniu gazu. Usuwanie zakłóceń w pracy urządzeń spawalniczych. Zapobieganie powstawaniu wad i niezgodności w spoinach. Wykonywanie spoin jedno i wielościegowych.

39

14. Spawanie metodą TIG Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony ppoż. podczas spawania metali. Obsługiwanie urządzeń do spawania metodą TIG. Ustawianie przepływu gazu osłonowego do spawania metodą TIG. Zajarzenie łuku podczas spawania prądem stałym i przemiennym. Podłączanie urządzeń i ich obsługa. Dobieranie wielkości prądu spawania. Rozpoznawanie elektrod wolframowych. Regulacja zużycia gazu osłonowego. Dobieranie dysz gazowych. Gazy osłonowe do spawania metodą TIG. Spawanie metodą TIG. Dobór spoiwa do spawania stali niestopowych i wysokostopowych. Unikanie wad i niezgodności w spoinach. Wykrywanie zakłóceń w pracy urządzeń spawalniczych i określenie ich wpływu na stabilność jarzenia się łuku. Przygotowywanie próbek do spawania. Trawienie blach. Uruchamianie stanowisk spawalniczych, zajarzanie łuku, regulacja parametrów spawania, próby napawania. 15. Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów stosowanych do budowy rurociągów Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony ppoż. i ochrony środowiska podczas magazynowania, składowania i transportowania materiałów stosowanych do budowy rurociągów. Przechowywanie materiałów w miejscu wykonywania rurociągów. Wyznaczanie miejsca składowania i magazynowania materiałów budowlanych stosowanych do budowy rurociągów. Organizowanie stanowisk składowania i magazynowania. Magazynowanie i składowanie materiałów stosowanych do budowy rurociągów. Transportowanie materiałów stosowanych do budowy rurociągów. Dobieranie środków transportu w miejscu wykonywania rurociągów. Szacowanie ilości składowanych i magazynowanych materiałów. Dokonywanie podziału materiałów (z określonego zestawu) według sposobu ich przechowywania (miejsce, sposób), zgodnie z zasadami składowania i magazynowania materiałów stosowanych do budowy systemów rurociągowych. Określanie miejsca i sposobu przechowywania elementów metalowych stosowanych do budowy rurociągów, zgodnie z technicznymi wymaganiami składowania. Transportowanie pojemników z materiałami niebezpiecznymi o ciężarze powyżej 25 kg, zgodnie z zasadami transportu niebezpiecznych materiałów.

40

16. Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania prac przygotowawczych w systemach rurociągowych. Interpretowanie dokumentacji technicznej systemów rurociągowych. Rozpoznawanie rodzajów systemów rurociągowych. Organizowanie stanowiska do montażu systemów rurociągowych. Sporządzanie zapotrzebowania materiałowego. Przygotowywanie elementów do spawania. Wykonywanie złącz spawanych. Rozpoznawanie rodzaju spoin. Rozpoznawanie elementów złącza i spoiny. Ukosowanie blach, kształtowników i rur do spawania. Sczepianie elementów do spawania. Interpretowanie oznakowania spoin na rysunkach. Rozróżnianie i znakowanie pozycji spawania. Sporządzanie zapotrzebowania materiałowego do określonych prac, według dokumentacji. Wykonywanie, według dokumentacji izolacji systemów rurociągowych: ciepłochronnych, antykorozyjnych, przeciwwilgociowych. Wykonywanie przejść rurociągów przez przeszkody budowlane i terenowe. Obliczanie kosztów pracy, zużytych materiałów i narzędzi. 17. Montaż instalacji z rur stalowych Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej przy wykonywaniu połączeń spawanych rur instalacyjnych. Organizowanie stanowiska roboczego do wykonywania połączeń rur stalowych (dobór narzędzi i sprzętu). Spawanie rur stalowych metodą spawania gazowego: poziomo, pionowo, pod różnymi kątami. Spawanie rur stalowych spoinami czołowymi i pachwinowymi. Gwintowanie rur stalowych. Wykonywanie połączeń kołnierzowych rur stalowych. Mocowanie rur stalowych na elementach budowli. Montowanie armatury w instalacjach wykonanych z rur stalowych. Łączenie elementów instalacji wykonanych z różnych materiałów. Wykonywanie przejść rurociągów przez przeszkody budowlane i terenowe. Izolowanie systemów rurociągowych: ciepłochronnie, antykorozyjnie, przeciwwilgociowo. 18. Montaż instalacji z rur miedzianych Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej obowiązujących podczas wykonywania instalacji z rur miedzianych. Organizowanie stanowiska pracy do wykonywania montażu instalacji z rur miedzianych (dobór narzędzi i sprzętu do montażu).Przecinanie rur miedzianych. Przygotowywanie końcówek rur miedzianych do montażu. Gięcie rur miedzianych. Wyoblanie boczników. Wykonywanie połączeń nierozłącznych rur miedzianych za pomocą

41

lutowania: miękkiego, twardego. Wykonywanie połączeń rozłącznych rur miedzianych. Mocowanie elementów instalacji z rur miedzianych w budynku. Prowadzenie rur miedzianych różnymi sposobami: na wierzchu ścian, pod tynkiem, w kanałach instalacyjnych, z odgałęzieniami, przez przegrody budowlane. Wykonywanie kompensatorów w instalacji z rur miedzianych. Łączenie elementów instalacji wykonanych z różnych materiałów. 19. Montaż rurociągów stalowych Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania połączeń rurociągów stalowych. Organizowanie stanowiska pracy do spawania rurociągów stalowych. Przecinanie rur stalowych. Spawanie rurociągów stalowych. Osadzanie kołnierzy, kolan i trójników na rurociągach stalowych. Łączenie kołnierzowe rurociągów stalowych i ich uszczelnianie. Montowanie rur i kształtek stalowych z podstawową armaturą sieciową. Wycinanie otworów w rurociągach za pomocą cięcia termicznego. Wykonywanie odgałęzień rurociągów. Wykonywanie zawieszeń i podparć rurociągów stalowych. Wykonywanie kompensatorów na rurociągach stalowych. Wykonywanie podłączeń aparatury i urządzeń pomiarowych: studzienki na termometry, manometry, poziomowskazy. Łączenie rurociągów wykonanych z różnych materiałów. 20. Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych Stosowanie zasad bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania połączeń rur sieciowych żeliwnych, kamionkowych i betonowych. Wykonywanie połączeń rur żeliwnych. Wykonywanie połączeń rur kamionkowych. Wykonywanie połączeń rur betonowych. Montowanie rur i kształtek żeliwnych. Montowanie rur i kształtek kamionkowych. Montowanie rur i kształtek betonowych. Wykonywanie połączeń rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych z armaturą. Łączenie rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych z rurociągami wykonanymi z innych materiałów. Środki dydaktyczne Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu rurociągów przemysłowych. Polskie Normy i Branżowe Normy. Dokumentacja techniczna. Poradnik montera. Wyposażenie do nauki udzielania pomocy przedlekarskiej (fantom, niezbędne środki medyczne).

42

Typowy sprzęt gaśniczy, gaśnice. Odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej. Plansze przedstawiające: typowe prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych, elementy i urządzenia instalacji z rur stalowych, prace przy montażu rurociągów stalowych, elementy i urządzenia instalacji z rur miedzianych, montaż i elementy rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych. Prospekty materiałów i technologii stosowanych podczas prac przygotowawczo-zakończeniowych przy montażu systemów rurociągowych, w instalacji z rur stalowych, podczas montażu rurociągów stalowych, w instalacji z rur miedzianych, przy montażu rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych. Foliogramy, przezrocza i filmy dydaktyczne dotyczące materiałów, technologii i urządzeń stosowanych podczas wykonywania systemów rurociągowych. Narzędzia kontrolno-pomiarowe: taśma miernicza (5 m), przymiar kreskowy, suwmiarka, poziomnica, pion, łata miernicza. Zestaw narzędzi ślusarskich i monterskich: młotki, piłki ręczne do przecinania, przecinaki, pilniki, klucze (płaskie, oczkowe, uniwersalne), klucze do rur, wkrętaki, śrubokręty, przecinarki (krążkowe, nożycowe), giętarki, kalibratory. Wiertarka z udarem, zestaw wierteł z węglików spiekanych (widiowych) i ze stali narzędziowej, wkrętarka, wiertarka, przecinarka tarczowa. Drabina rozstawna, rusztowanie. Zestaw do lutowania. Urządzenia do cięcia termicznego metali. Urządzenia do spawania: gazowego, elektrodą otuloną , MIG/MAG, TIG. Materiały instalacyjne stosowane w systemach rurociągowych: rury, kształtki, złączki, armatura. Materiały izolacyjne i uszczelniające. Uwagi o realizacji programu

W realizacji programu zajęć praktycznych należy wykorzystywać wiedzę ucznia z technologii, maszynoznawstwa i rysunku technicznego. Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności przygotowania rur stalowych do montażu oraz łączenia rur metodą spawania.

Zajęcia należy prowadzić w pracowni obróbki ręcznej (ślusarni), oraz w pracowni systemów rurociągowych ze stanowiskami do spawania gazowego, elektrycznego oraz lutowania. Uczniowie mogą również uczyć się w zakładach przemysłowych.

43

Metody prowadzenia zajęć praktycznych należy dostosowywać do miejsca realizacji zajęć, możliwości organizacyjno-technicznych oraz bazy dydaktycznej. Zajęcia praktyczne powinny być realizowane metodą ćwiczeń. Wskazane jest również stosowanie metod aktywizujących, szczególnie metody przewodniego tekstu i metody przypadków.

Nauczyciel powinien przygotować materiały do wykonania ćwiczeń : teksty przewodnie, dokumentację techniczną, PN, poradniki i inne materiały. Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni poznać zasady bezpieczeństwa obowiązujące na danym stanowisku pracy i zagrożenia związane z wykonywana pracą.

Zadaniem nauczyciela jest obserwacja przebiegu realizacji zadania i zwracanie szczególnej uwagi na stosowanie zasad bhp. Wskazane jest, aby zajęcia praktyczne realizowane były w grupach liczących do 16 osób z podziałem na zespoły 2-3 osobowe.

Zajęcia praktyczne powinny odbywać się pod nadzorem nauczycieli posiadających doświadczenie zawodowe oraz uprawnienia spawalnicze. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone instruktażem i pokazem. Nauczyciel powinien objaśnić uczniom sposób przygotowywania materiału do spawania, podać parametry spawania, zaprezentować technikę wykonania złącz i przydzielić uczniom stanowiska spawalnicze. Ćwiczenia dotyczące łączenia rur metodą spawania powinny odbywać się na indywidualnych stanowiskach ćwiczeniowych pod bezpośrednim nadzorem nauczyciela.

W trakcie realizacji programu należy przewidzieć czas na powtarzanie najtrudniejszych ćwiczeń. Proponowany podział godzin na poszczególne działy tematyczne

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin

1. Organizowanie stanowiska pracy 8 2. Trasowanie na płaszczyźnie 6 3. Cięcie metali 6 4. Prostowanie, gięcie, zwijanie 6 5. Piłowanie 6 6. Wiercenie 6 7. Gwintowanie 12 8. Nitowanie i kołkowanie 6 9. Lutowanie i klejenie 6

10. Spawanie gazowe metali 112 11. Cięcie termiczne metali 24 12. Spawanie metali elektrodą otuloną 106 13. Spawanie metali metodami MIG/MAG 112

44

14. Spawanie metodą TIG 106

15. Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów stosowanych do budowy rurociągów 6

16. Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu systemów rurociągowych 12

17. Montaż instalacji z rur stalowych 96 18. Montaż instalacji z rur miedzianych 96 19. Montaż rurociągów stalowych 96

20. Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych 84

Razem 912 Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych osiągnięć ucznia

Sprawdzanie osiągnięć uczniów powinno odbywać się w sposób ciągły i systematyczny przez cały czas realizacji programu przedmiotu na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu wiadomości i umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia, a w szczególności wykorzystywania wiadomości potrzebnych do wykonywania zadań, organizowania stanowiska pracy, posługiwania się narzędziami, sprzętem i wykonywania zadań.

Wiadomości niezbędne do realizacji czynności praktycznych mogą być sprawdzane za pomocą testów osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, prawda – fałsz).

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwację czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń oraz stosowanie sprawdzianów testowych z zadaniami praktycznymi typu: próba pracy, zadania nisko symulowane, zadania wysoko symulowane, które powinny być zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.

Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy, szczególną uwagę należy zwrócić na: − przestrzeganie przepisów bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu

określonych prac, − umiejętność doboru odpowiednich narzędzi i sprzętu do

wykonywanych prac,

45

− umiejętność poprawnego wykonywania czynności wymaganych w ćwiczeniach ze szczególnym uwzględnieniem kolejności i dokładności wykonywanych prac.

Poprawność wykonania ćwiczenia należy sprawdzać w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny. Następnie nauczyciel, według tego samego arkusza, powinien ocenić poprawność, jakość i staranność wykonania zadania.

Po wykonaniu poszczególnych ćwiczeń należy dokonać oceny według przyjętych kryteriów, zgodnie z obowiązującą skalą ocen. Ćwiczenia wykonane nieprawidłowo należy powtarzać aż do uzyskania wyniku pozytywnego.

Literatura Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997 Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Część 1. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Część 2. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1996 Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. Zeszyt ćwiczeń. WSiP, Warszawa 1996 Górecki A., Grzegórski Z.: Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 Górecki A.: Instalacje z rur miedzianych. Poradnik. COBRTI „INSTAL”, Warszawa 1994 Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000 Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998 Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja. Część 1. Wodociągi. WSiP, Warszawa 1999 Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja. Część 2. Kanalizacja. WSiP, Warszawa 1999 Hilar J., Jarmoszczuk S.: Ślusarstwo i spawalnictwo, WSiP, Warszawa 1995 Jarmoszuk S.: Spawanie metodą MAG. WSiP, Warszawa 1996 Karpiński M.: Instalacje gazu. WSiP, Warszawa 1996 Keszthelyi F.: Spawanie rurociągów. WNT, Warszawa 1977 Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo. Wentylacja. Klimatyzacja. WSiP, Warszawa 1997

46

Kurpisz B. Egzaminowanie spawaczy wg PN-En 287-1 i 2 po podstawowych i ponadpodstawowych kursach spawania. Biuletyn Instytutu Spawalnictwa nr 6/1999, Gliwice 1999 Kurpisz B.: Wytyczne Instytutu Spawalnictwa W-99.IS-17. Egzaminowanie spawaczy wg PN-EN 287 po kursach spawania objętych merytorycznym nadzorem Instytutu Spawalnictwa, Gliwice 1999 Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Podręcznik dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999 Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999 Mistur L.: Spawanie gazowe i elektryczne. WSiP, Warszawa 1991 Mistur L.: Spawanie gazowe, elektryczne i w osłonie gazów ochronnych. KaBe, Krosno 1999 Mistur L.: Spawanie półautomatyczne w osłonie CO2 i mieszankach gazowych. ZDZ, Katowice 1996 Mistur L.: Spawanie w osłonie gazów oraz zasady szkolenia i egzaminowania spawaczy, według Europejskiej Federacji Spawalniczej (EWF). WiHK KaBe s.c., Krosno 2000 Martinek W., Pieniążek J.: Technologia budownictwa. Cz.4. WSiP, Warszawa 1998 Mielnicki J.S.: Centralne ogrzewanie. Regulacja i eksploatacja. ARKADY, Warszawa 1985 Mirski J.: Budownictwo z technologią. Cz.3. WSiP, Warszawa 1995 Mirski J., Łącki K.: Budownictwo z technologią. Cz.2. WSiP, Warszawa 1998 Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999 Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych. T.II. Instalacje sanitarne i przemysłowe. Centralny Ośrodek Badawczo Rozwojowy Techniki Instalacyjnej INSTAL, ARKADY, Warszawa 1988 Wasilewski Z.: BHP na placu budowy. Arkady, Warszawa 1989 Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP, Warszawa 1999 Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999 Wolski Z.: Zarys materiałoznawstwa budowlanego. WSiP, Warszawa 1994 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

47