MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/TECHNIK...• Dobieranie...

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

PROGRAM NAUCZANIA

TECHNIK GÓRNICTWA PODZIEMNEGO 311[15]

Zatwierdzam

Minister Edukacji Narodowej

Warszawa 2009

311[15]/MEN/2009.

1

Autorzy: mgr inŜ. Jerzy Honysz inŜ. Marek Kopka mgr inŜ. Dariusz Kowalik mgr inŜ. Jacek Witkowski Recenzenci: dr inŜ. Józef Parchański mgr inŜ. Marian Straś Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Janina Dretkiewicz – Więch Opracowanie techniczne: mgr Magdalena Mrozkowiak

2

Spis tre ści I. Plany nauczania 3 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 6

1. Konstrukcje i technologie mechaniczne

2. Elektrotechnika i automatyka

3. Pracownia techniczna

4. Eksploatacja złóŜ

5. Przepisy prawa i bhp w górnictwie

6. Maszyny i urządzenia górnicze

7. Miernictwo górnicze

8. Zajęcia praktyczne

9. Praktyka zawodowa

6

16

25

32

51

62

80

86

96

3

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Technikum czteroletnie Zawód: technik górnictwa podziemnego 311[15] Podbudowa programowa: gimnazjum

Lp. Przedmioty nauczania

Dla młodzieŜy Dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo w czteroletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

tygodniowo w

czteroletnim okresie

nauczania

Liczba godzin

w czteroletnim

okresie nauczania

Klasy I-IV Semestry I-VIII

Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1. Konstrukcje i technologie mechaniczne 5 4 60

2. Elektrotechnika i automatyka 4 3 50 3. Pracownia techniczna 2 2 30 4. Eksploatacja złóŜ 11 7 140 5. Przepisy prawa i bhp w górnictwie 3 2 35 6. Maszyny i urządzenia górnicze 5 4 65 7. Miernictwo górnicze 2 2 30 8. Zajęcia praktyczne 11 6 130 9. Zajęcia specjalizacyjne 7 5 90 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

4

PLAN NAUCZANIA Technikum uzupełniaj ące Zawód: technik górnictwa podziemnego 311[15] Podbudowa programowa: zasadnicza szkoła zawodowa


Dla młodzieŜy Dla dorosłych Liczba godzin

tygodniowo w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

tygodniowo w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

w trzyletnim okresie

nauczania

Klasy I-III Semestry I-VI

Forma stacjonarna

Forma zaoczna



5

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik górnictwa podziemnego 311[15] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie


Dla młodzieŜy Dla dorosłych Liczba godzin

tygodniowo w dwuletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

tygodniowo w dwuletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

w dwuletnim

okresie nauczania

Klasy I-II Semestry I-IV

Forma stacjonarna

Forma zaoczna



6

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH

KONSTRUKCJE I TECHNOLOGIE MECHANICZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: −−−− wykonać rysunki części maszyn w rzutach prostokątnych

i aksonometrycznych, −−−− zwymiarować rysunek, −−−− wykonać szkice typowych części maszyn, −−−− odczytać informację z dokumentacji technicznej oraz zamieszczone

w nich oznaczenia, −−−− wykorzystać technikę komputerową do sporządzania rysunków

technicznych, −−−− scharakteryzować właściwości metali i ich stopów, −−−− rozróŜnić gatunki stopów Fe-C i metali nieŜelaznych, −−−− rozróŜnić rodzaje obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej, −−−− określić właściwości i wykorzystanie w górnictwie podziemnym

materiałów niemetalowych, −−−− rozpoznać zjawiska korozyjne i ich skutki, −−−− zastosować zasady mechaniki technicznej, −−−− wykonać podstawowe działania na wektorach, −−−− określić warunki równowagi ciała sztywnego, −−−− obliczyć: prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię,

sprawność, −−−− wyznaczyć siłę tarcia tocznego i ślizgowego, −−−− rozróŜnić rodzaje odkształceń i napręŜeń oraz wyjaśnić pojęcie

napręŜenia dopuszczalnego, −−−− rozróŜnić proste przypadki obciąŜenia elementów konstrukcyjnych, −−−− obliczyć napręŜenie w elemencie ściskanym i rozciąganym dla

prostych przypadków, −−−− obliczyć napręŜenia gnące i skręcające dla prostych przypadków

obciąŜenia wału, −−−− rozróŜnić konstrukcje: połączeń, osi, wałów, łoŜysk, sprzęgieł,

przekładni mechanicznych i mechanizmów (dźwigniowe, krzywkowe, śrubowe) oraz wskazać ich zastosowanie w maszynach i urządzeniach,

−−−− określić na podstawie dokumentacji technicznej elementy składowe maszyny lub urządzenia,

7

−−−− wyjaśnić istotę tolerancji, pasowania i chropowatości powierzchni, −−−− zastosować układ tolerancji i pasowań, −−−− rozróŜnić cechy charakterystyczne oraz wskazać zastosowanie

w przemyśle podstawowych technik wytwarzania, jak: odlewnictwo, obróbka plastyczna, spajanie metali, maszynowa obróbka wiórowa,

−−−− wyjaśnić przebieg procesu technologicznego montaŜu maszyn i urządzeń,

−−−− scharakteryzować podstawowe procesy eksploatacji maszyn i urządzeń,

−−−− posłuŜyć się dokumentacją techniczną, normami technicznymi i katalogami,

−−−− dokonać analizy przepisów bhp, ochrony ppoŜ. i ochrony środowiska dotyczących wytwarzania części maszyn i urządzeń.

Materiał nauczania

1. Rysunek techniczny Wiadomości wstępne. Konstrukcje geometryczne. Rzuty prostokątne. Rzuty aksonometryczne. Widoki i przekroje rysunkowe. Uproszczenia rysunkowe. Oznaczenia tolerancji, pasowań, chropowatości powierzchni i rodzaju obróbki na rysunkach. Uproszczenia rysunkowe. Wymiarowanie. Rysunki wykonawcze i złoŜeniowe. Schematy mechaniczne, hydrauliczne, pneumatyczne. Menu programu typu CAD. Komputerowe wspomaganie rysowania figur geometrycznych. Komputerowe wspomaganie opracowywania rysunków wykonawczych, złoŜeniowych i schematycznych. Ćwiczenia: • Szkicowanie płaskich figur geometrycznych z uwzględnieniem

poprawności kształtu, proporcji i wymiarów. • Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej lub części maszyny

w rzutach aksonometrycznych dimetrii ukośnej. • Szkicowanie i oznaczanie przekrojów niezbędnych do odwzorowania

kształtów wewnętrznych części maszyny. • Wymiarowanie szkiców części maszyn z oznaczeniem tolerancji,

pasowań, chropowatości powierzchni, rodzaju obróbki. • Czytanie rysunków wykonawczych części maszyn. • Czytanie rysunków złoŜeniowych prostych urządzeń. • Czytanie schematów kinematycznych maszyn.

8

• Czytanie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej, dokumentacji technologicznej, warsztatowej oraz instrukcji obsługi maszyn i urządzeń.

• Sporządzanie rysunku z wykorzystaniem programu komputerowego do wspomagania projektowania.

2. Materiałoznawstwo Materiały konstrukcyjne. Zasady doboru materiałów. Właściwości metali i ich stopów: mechaniczne, fizyczne, technologiczne. Uproszczony układ Ŝelazo-węgiel. Stopy techniczne. Korozja metali i ochrona przed korozją. Cel obróbki cieplnej. Proces obróbki cieplnej. Przemiany podczas obróbki cieplnej. Hartowanie, odpuszczanie, wyŜarzanie. Cel obróbki cieplno-chemicznej. Rodzaje i zastosowanie obróbki cieplno-chemicznej. Drewno. Tworzywa sztuczne. Guma.

Ćwiczenia: • Rozpoznawanie materiałów konstrukcyjnych na podstawie próbek

oraz określanie ich zastosowania. • Określanie gatunku stali i Ŝeliwa na podstawie podanego oznaczenia. • Dobieranie z katalogu oraz obowiązujących norm stali na określone

elementy maszyn i urządzeń. • Dobieranie z katalogu oraz obowiązujących norm stopów metali

nieŜelaznych na określone elementy maszyn i urządzeń. • Planowanie sposobu zabezpieczenia elementów maszyn przed

korozją. • Wyznaczanie temperatury hartowania stali węglowych na podstawie

wykresu Ŝelazo-węgiel. • Dobieranie rodzaju obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej w celu

otrzymania stali o określonych właściwościach. 3. Elementy mechaniki i wytrzymało ści materiałów Podstawy statyki. Płaski układ sił zbieŜnych. Dowolny płaski układ sił. Środek cięŜkości ciała. Tarcie. Kinematyka punktu materialnego. Dynamika punktu. Praca, moc, sprawność. NapręŜenia i odkształcenia. Rozciąganie, ściskanie, ścinanie. Zginanie. Skręcanie. Wytrzymałość złoŜona. Wytrzymałość zmęczeniowa. Wyboczenie. Ćwiczenia: • Wyznaczanie metodą analityczną reakcji w podporach dowolnie

obciąŜonej belki. • Wyznaczanie warunków równowagi przestrzennego układu sił.

9

• Składanie sił metodą wieloboku sznurowego. • RozróŜnianie rodzajów ruchu na podstawie jego parametrów oraz

obliczanie prędkości: obwodowej, kątowej i obrotowej. • Obliczanie pracy, mocy, energii, sprawności. • Analizowanie próby rozciągania i ściskania stali. • Wykonywanie obliczeń wytrzymałościowych elementów rozciąganych

i ściskanych. • Obliczanie elementów konstrukcyjnych naraŜonych na zginanie oraz

skręcanie. • Wykonywanie wykresu sił tnących i momentów gnących. • Określanie napręŜeń dopuszczalnych materiałów konstrukcyjnych na

podstawie norm.

4. Zarys cz ęści maszyn Klasyfikacja i cechy uŜytkowe części maszyn. Normalizacja części maszyn. Połączenia nitowe. Połączenia spawane, zgrzewane, lutowane i klejone. Połączenia wciskowe. Połączenia kształtowe. Połączenia gwintowe. Połączenia rurowe i zawory. Charakterystyka i klasyfikacja osi i wałów. ObciąŜenia osi i wałów. Konstrukcja osi i wałów. Klasyfikacja łoŜysk. ŁoŜyska ślizgowe: konstrukcja łoŜyska, tarcie i smarowanie łoŜysk ślizgowych, zastosowanie. ŁoŜyska toczne: podział, budowa łoŜysk, normalizacja łoŜysk tocznych i ich oznaczanie, obciąŜenia łoŜysk tocznych, zastosowanie, podstawy doboru łoŜysk tocznych. Przekładnie mechaniczne: rodzaje, cechy uŜytkowe, przełoŜenie, moment obrotowy, moc i sprawność. Przekładnie zębate. Rodzaje kół i przekładni zębatych. Parametry koła zębatego. Przekładnie cierne Przekładnie cięgnowe. Mechanizm korbowy, śrubowy, krzywkowy, zapadkowy. Rodzaje i budowa sprzęgieł. Zasady dobierania sprzęgieł. Rodzaje i budowa hamulców. Zasady dobierania hamulców.

Ćwiczenia: • Identyfikowanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych. • Rozpoznawanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych na podstawie

dokumentacji konstrukcyjnej. • Konstruowanie połączenia nitowego. • Konstruowanie połączenia spawanego. • Identyfikowanie osi, wałów i łoŜysk. • Dobieranie łoŜysk tocznych do określonych warunków pracy. • Identyfikowanie przekładni i mechanizmów w zespołach maszyn

górniczych.

10

• Obliczanie przekładni zębatych. • Analizowanie budowy i działania mechanizmu korbowego. • Dobieranie z katalogu sprzęgła do zadanych warunków pracy. • Dobieranie z katalogu hamulca do zadanych warunków pracy. • Projektowanie elementów maszyn. 5. Metrologia warsztatowa Pomiar, sprawdzanie. Metody pomiaru. Błędy pomiaru. Zamienność części maszyn. Rodzaje wymiarów. Wymiary graniczne, wymiar nominalny, odchyłki graniczne. Tolerancja wymiaru. Pasowanie. Układ tolerancji i pasowań. Chropowatość powierzchni. Klasyfikacja przyrządów pomiarowych. Właściwości metrologiczne przyrządów pomiarowych. Wzorce miar. Sprawdziany. Przyrządy suwmiarkowe i mikrometryczne. Przyrządy do pomiaru kątów. Dobór przyrządów pomiarowych. Pomiar wielkości geometrycznych. UŜytkowanie i konserwacja przyrządów pomiarowych. Przyrządy pomiarowe z odczytem cyfrowym. Ćwiczenia: • Obliczanie wymiarów granicznych, odchyłek, tolerancji. • Obliczanie luzów i wcisków. • Odczytywanie z PN odchyłek dla zadanych pasowań. • Wykonywanie pomiarów części maszyn o róŜnych kształtach za

pomocą przyrządów suwmiarkowych i mikrometrycznych. • Sprawdzanie otworów i wałków sprawdzianami jednogranicznymi

i dwugranicznymi. • Wykonywanie pomiarów kątów. 6. Wytwarzanie cz ęści maszyn Obróbka skrawaniem. Odlewnictwo. Obróbka plastyczna. Spajanie metali. Technologia proszków. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie narzędzi skrawających. • Analizowanie budowy tokarki, frezarki, wiertarki. • Dobieranie metody lutowania, lutu i topnika do łączenia określonych

elementów. • Ustalanie kolejności czynności w procesie wytwarzania formy

odlewniczej piaskowej. • RozróŜnianie części maszyn wykonywanych róŜnymi rodzajami

obróbki plastycznej.

11

7. Monta Ŝ maszyn MontaŜ i demontaŜ typowych części maszyn i zespołów. Narzędzia, przyrządy i urządzenia specjalne montaŜowe i demontaŜowe. Dokumentacja technologiczna montaŜu. Odbiór techniczny po montaŜu.

Ćwiczenia: • Analizowanie przykładowej dokumentacji montaŜu określonej

maszyny. • Planowanie montaŜu łoŜyska tocznego stoŜkowego. • RozróŜnianie urządzeń i przyrządów montaŜowych.

8. Eksploatacja maszyn Podstawowe pojęcia dotyczące eksploatacji obiektów technicznych: obiekt eksploatacji, uŜytkowanie, niezawodność eksploatacyjna, trwałość eksploatacyjna, obsługiwanie, system eksploatacji, proces eksploatacji. Eksploatacyjna klasyfikacja maszyn i urządzeń. Materiały eksploatacyjne. Technika smarowania. ZuŜycie maszyn i urządzeń. Diagnostyka techniczna. UŜytkowanie maszyn i urządzeń. Obsługa techniczna. Technologia i organizacja napraw. Bhp, ochrona ppoŜ. i ochrona środowiska w procesie uŜytkowania i obsługiwania maszyn i urządzeń. Ćwiczenia: • Analizowanie zaleŜności między zuŜyciem mechanicznym

a smarowaniem. • Dobieranie środków do smarowania maszyn i urządzeń stosowanych

w górnictwie. • Rozpoznawanie procesów eksploatacyjnych maszyn i urządzeń. • RozróŜnianie rodzajów zuŜycia elementów maszyn w wyniku tarcia. • RozróŜniane na podstawie oznaczenia podstawowych rodzajów

olejów, smarów i paliw. • Diagnozowanie stanu technicznego maszyn i urządzeń na podstawie

oględzin. • Ustalanie czynności wchodzących w zakres obsługi operatorskiej

urządzenia lub maszyny górniczej. • Planowanie zakresu prac wykonywanych podczas przeglądu

technicznego i naprawy bieŜącej. • Opracowywanie planu remontów dla urządzenia lub maszyny

górniczej.

12

Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Wzory pisma znormalizowanego. Przykładowe rysunki: wykonawcze, złoŜeniowe, schematyczne. Model rzutni. Modele brył geometrycznych. Modele części maszyn z przekrojami. Próbki metali i ich stopów. Wykres Ŝelazo-węgiel. Eksponaty gatunków drewna, tworzyw sztucznych, gumy. Modele połączeń nierozłącznych. Modele połączeń kształtowych. Modele i eksponaty łoŜysk tocznych i ślizgowych. Modele i eksponaty osi i wałów. Modele zaworów. Modele sprzęgieł i hamulców. Modele kół zębatych. Modele przekładni mechanicznych. Modele mechanizmów. Foliogramy oraz prezentacje multimedialne z zakresu rysunku technicznego, mechaniki technicznej, części maszyn, mechanicznych technik wytwarzania, montaŜu, eksploatacji maszyn i urządzeń. Program do wspomagania projektowania CAD. Polskie Normy. Tablice wytrzymałościowe. Poradnik mechanika. Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu „Konstrukcje i technologie mechaniczne” obejmuje zintegrowane treści kształcenia z zakresu: rysunku technicznego, materiałoznawstwa, mechaniki technicznej, wytwarzania i eksploatacji maszyn. Powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami: zajęcia praktyczne oraz maszyny i urządzenia górnicze.

W procesie nauczania-ucznia się szczególną uwagę naleŜy poświęcić kształtowaniu umiejętności wykonywania szkiców części maszyn, czytania rysunków złoŜeniowych oraz schematów.

Podczas realizacji programu naleŜy wiązać teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń obliczeniowych i konstrukcyjnych oraz rozwijać u uczniów umiejętność samokształcenia i korzystania z róŜnych źródeł informacji.

13

Efektywność kształcenia w znacznym stopniu zaleŜy od zastosowanych metod nauczania. Wskazane jest, aby program nauczania realizować następującymi metodami: −−−− metodą ćwiczeń – treści z zakresu rysunku technicznego, statyki,

kinematyki i dynamiki, −−−− metodą przewodniego tekstu – treści dotyczące odczytywania

rysunków i schematów oraz wykonywania ćwiczeń praktycznych, −−−− metodą projektów – treści dotyczące wykonywania zadań

projektowych, wykonywanych jako prace domowe. Do podsumowania ćwiczeń i prezentacji wyników moŜna zastosować

metodę dyskusji. Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w działach tematycznych stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres i temat ćwiczeń moŜe zostać rozszerzony w miarę potrzeb edukacyjnych i bazy szkoły.

W procesie dydaktycznym zaleca się wykorzystywać filmy dydaktyczne oraz prezentacje multimedialne, które uatrakcyjniają zajęcia dydaktyczne oraz zwiększą zainteresowanie przedmiotem. Dla właściwej realizacji programu nauczania konieczne jest korzystanie z wyposaŜonej w środki dydaktyczne pracowni oraz podręcznej biblioteczki zaopatrzonej w literaturę naukową, zbiory norm, przykładowe dokumentacje techniczne, katalogi i czasopisma techniczne.

Treści programowe powinny być realizowane w róŜnych formach organizacyjnych. Zajęcia teoretyczne naleŜy uzupełniać ćwiczeniami wykonywanymi w grupach 2-3 osobowych lub indywidualnie. Praca w grupach pozwoli na kształtowanie umiejętności komunikowania się, dyskusji, podejmowania decyzji oraz prezentacji wyników. Część zajęć powinna się odbywać w pracowni komputerowej z grupą maksimum 15 uczniów, kaŜdy uczeń powinien mieć zapewnione indywidualne stanowisko komputerowe.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Rysunek techniczny 40 2. Materiałoznawstwo 30 3. Elementy mechaniki i wytrzymałości materiałów 25 4. Zarys części maszyn 35 5. Metrologia warsztatowa 10 6. Wytwarzanie części maszyn 20 7. MontaŜ maszyn 10 8. Eksploatacja maszyn 10

Razem 180

14

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych, bazy i specyfiki szkoły.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów naleŜy prowadzić systematycznie podczas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie wymagań edukacyjnych przedstawionych na początku zajęć.

Podstawą określania wymagań powinny być szczegółowe cele kształcenia zamieszczone w programie nauczania. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów moŜe być dokonywana za pomocą: −−−− sprawdzianów ustnych i pisemnych, −−−− testów osiągnięć szkolnych, −−−− wykonanych ćwiczeń, −−−− ukierunkowanej obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i projektów,

−−−− wykonanego projektu, −−−− prezentacji projektu.

Podczas oceny dokonywanej w formie ustnej naleŜy zwracać uwagę na poprawne posługiwanie się terminologią techniczną, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń zaleca się opracować kartę obserwacji, która powinna uwzględniać: −−−− aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczenia, −−−− wykorzystywanie róŜnych źródeł informacji, −−−− współpracę w zespole, −−−− poprawność merytoryczną wykonywanego ćwiczenia.

Podczas sprawdzania i oceny projektów naleŜy zwrócić uwagę na: −−−− planowanie pracy, −−−− korzystanie z roŜnych źródeł informacji, −−−− współpracę w zespole, −−−− poprawność merytoryczną projektu, −−−− prezentację projektu, −−−− systematyczność w pracy oraz terminowość.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów tematycznych proponuje się zastosowanie testu pisemnego dwustopniowego z zadaniami zamkniętymi i otwartymi.

15

Ocena końcowa osiągnięć uczniów powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004 Dretkiewicz-Więch J.: Technologia mechaniczna. Techniki wytwarzania. WSiP, Warszawa 2000 Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 2000 Jakubiec W., Malinowski J.: Metrologia wielkości geometrycznych. ISBN, Warszawa 1999 Jaskulski A.: AutoCAD 2004 / LT 2004. Wydawnictwo Informatyczne MIKOM, Warszawa 2003 Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004 Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2005 Lewandowski T.: Zbiór zadań z rysunku technicznego. WSiP, Warszawa 1998 Malinowski J.: Pasowania i pomiary. WSiP, Warszawa 1991 Mały poradnik mechanika. Praca zbiorowa: WNT, Warszawa 1999 Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1995 Paprocki K. Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1999 Potyński A.: Podstawy technologii i konstrukcji mechanicznych. WSiP, Warszawa 1999 Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 2003 Rutkowski A., Stępniewska A.: Zbiór zadań z części maszyn. WSiP, Warszawa 2005 Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000 Siuta W., Rososiński S., Kozak B.: Zbiór zadań z mechaniki technicznej. WSiP, Warszawa 2005 Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo. Część 1 i 2. WSiP, Warszawa 1999

Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

16

ELEKTROTECHNIKA I AUTOMATYKA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − rozróŜnić wielkości określające energię elektryczną oraz określić ich

podstawowe jednostki, − odczytać schematy elektryczne i elektroniczne, − dobrać przyrządy pomiarowe do pomiaru podstawowych wielkości

elektrycznych, − dokonać pomiaru napięcia i natęŜenia prądu, rezystancji, oraz mocy, − zastosować prawo Ohma i prawa Kirchhoffa do obliczania prostych

obwodów elektrycznych, − scharakteryzować maszyny i urządzenia elektryczne, − wyjaśnić zasadę działania transformatora, prądnicy, silnika

elektrycznego, − określić parametry maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie

tabliczki znamionowej, − rozróŜnić elementy układów elektronicznych, − zidentyfikować elementy zabezpieczające obwody elektryczne, − scharakteryzować elementy układów sterowania, sygnalizacji

i zabezpieczeń, − scharakteryzować układy i elementy automatycznej regulacji, − określić zasady doboru maszyn i urządzeń elektrycznych

stosowanych w górnictwie, − określić zasady rozdziału energii elektrycznej na terenie zakładu

górniczego, − rozróŜnić rodzaje napięć stosowanych w zakładzie górniczym, − scharakteryzować urządzenia i maszyny elektryczne stosowane w przewozie kopalnianym, − scharakteryzować łączność ogólnokopalnianą i dyspozytorską, − wskazać miejsce zastosowania urządzenia sygnalizacyjnego lub

łączności w zakładzie górniczym, − rozróŜnić systemy metanometryczne stosowane w górnictwie, − skorzystać z katalogów, norm technicznych, poradników, − zastosować przepisy bhp, ochrony od poraŜeń prądem elektrycznym

oraz ochrony przeciwpoŜarowej.

17

Materiał nauczania 1. Podstawowe poj ęcia z elektrotechniki Rodzaje i źródła energii. Podstawowe wielkości w układzie SI. Rodzaje prądu elektrycznego. Siła elektromotoryczna i napięcie. Rezystancja i konduktancja elektryczna. Rezystywność i konduktywność. Straty mocy i sprawność. Obwód elektryczny. Materiały przewodzące, izolacyjne i magnetyczne. Ćwiczenia: • Wykonywanie połączeń źródeł prądu. • Wykonywanie połączeń rezystorów. • Obliczanie rezystancji, natęŜenia prądu, napięcia, mocy, energii. • RozróŜnianie materiałów przewodzących i izolacyjnych. • Rozpoznawanie przyrządów pomiarowych na podstawie symboli do

pomiaru rezystancji, napięcia i natęŜenia prądu oraz mocy. • Wykonywanie pomiaru rezystancji, napięcia i natęŜenia prądu oraz

mocy. • Łączenie elementów układu na podstawie schematu ideowego

i montaŜowego. 2. Obwody elektryczne i magnetyczne Zjawisko powstawania prądu elektrycznego. Klasyfikacja prądów. Prąd stały. Prąd przemienny. Prawo Ohma i prawa Kirchhoffa. Obwody prądu stałego. Praca i moc prądu elektrycznego. Kondensatory, budowa i rodzaje. Łączenie kondensatorów. Pole magnetyczne. Indukcja magnetyczna i elektromagnetyczna. Prąd przemienny jednofazowy i trójfazowy. Obwody prądu przemiennego. Ćwiczenia: • Obliczanie wielkości prądu i napięcia w obwodach prądu stałego. • Obliczanie rezystancji zastępczej dla połączeń szeregowych

i równoległych. • Dobieranie oraz włączanie przyrządów pomiarowych w obwód

elektryczny. • Wykonywanie połączeń kondensatorów. • Łączenie elementów układu elektrycznego i magnetycznego na

podstawie schematu ideowego. • Wykonywanie pomiaru wielkości elektrycznych w obwodach prądu

przemiennego. • Obliczanie pojemności zastępczej kondensatorów połączonych

szeregowo i równolegle.

18

• Obliczanie prostego obwodu magnetycznego. • Obliczanie impedancji zastępczej obwodów RLC. • Obliczanie spadków napięć na poszczególnych elementach obwodów

RLC. • Obliczanie mocy i energii w obwodzie elektrycznym. 3. Układy elektroniczne Podstawowe pojęcia z zakresu elektroniki. Podstawowe elementy elektroniczne, właściwości, budowa, zastosowanie, symbole graficzne. Półprzewodniki. Układy prostownicze, wzmacniające. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu

i oznaczeń. • Wyznaczanie charakterystyk elementów przy pomocy lampy

oscyloskopowej. • Projektowanie i wykonanie prostego układu elektronicznego. 4. Automatyka i sterowanie Układy automatyki i regulacji. Elementy układów automatyki i regulacji oraz ich przeznaczenie. Styczniki i przekaźniki, budowa i zastosowanie w układach sterowania. Układy automatycznej regulacji stosowane w górnictwie. Instalacje sygnalizacyjne, alarmowe, sterujące. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie rodzajów układów automatycznej regulacji. • Rysowanie schematów blokowych układów sterowania i sygnalizacji. • Analizowanie działania układów automatycznej regulacji. • Rozpoznawanie rodzajów sterowania. 5. Elektryfikacja górnictwa Warunki środowiskowe pracy maszyn i urządzeń elektrycznych. Badania atestacyjne elektrycznych maszyn i urządzeń górniczych. Zasady dopuszczania maszyn i urządzeń do stosowania w podziemiach kopalń. Cechy dopuszczeniowe maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich obudów. Obwody iskrobezpieczne. Elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe. Ćwiczenia: • RozróŜnianie maszyn i urządzeń elektrycznych dopuszczonych do

stosowania w podziemiach kopalń.

19

• RozróŜnianie obwodów iskrobezpiecznych i ich elementów. • RozróŜnianie urządzeń przeciwwybuchowych. 6. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie Budowa i zastosowanie: transformatorów, maszyn komutatorowych, maszyn synchronicznych, silników asynchronicznych. Zasady uŜytkowania maszyn i urządzeń elektrycznych w górnictwie. Bhp podczas uŜytkowania maszyn i urządzeń elektrycznych. Elementy instalacji. Osprzęt elektryczny. Ćwiczenia: • RozróŜnianie transformatorów stosowanych w górnictwie. • Obliczanie przekładni transformatora. • RozróŜnianie silników i prądnic stosowanych w górnictwie. • Określanie zasad uŜytkowania maszyn elektrycznych stosownych

w górnictwie podziemnym. • Analizowanie schematów elektrycznych maszyn i urządzeń

stosowanych w górnictwie podziemnym. • RozróŜnianie osprzętu elektrycznego. 7. Urządzenia i sieci na napi ęcie powy Ŝej 1 kV stosowane

w podziemiach kopal ń Pojęcie systemu energetycznego. Zasilanie kopalń. Układy wysokiego napięcia na terenie zakładu górniczego. Kable i przewody wysokich napięć. Wyłączniki i odłączniki. Rozdzielnie wysokich napięć. Stacje transformatorowe i prostownikowe. System uziemiających przewodów ochronnych. Ćwiczenia: • Analizowanie schematu zasilania zakładu górniczego. • RozróŜnianie kabli i przewodów wysokich napięć. • Dobieranie kabli i przewodów do instalacji, maszyn i urządzeń. • Rozpoznawanie rozdzielni i pól rozdzielczych wysokich napięć. • Dobieranie zabezpieczeń przed przeciąŜeniami i zwarciami. • Charakteryzowanie pojazdowych stacji transformatorowych

i prostownikowych. • Analizowanie systemu zabezpieczeń przed poraŜeniem prądem

elektrycznym. • RozróŜnianie elementów systemów uziemiających przewodów

ochronnych.

20

8. Urządzenia i sieci na napi ęcie do 1 kV stosowane w podziemiach kopal ń

Kablowa sieć niskiego napięcia. Rodzaje zabezpieczeń w sieci niskiego napięcia. Wyłączniki i zespoły transformatorowe niskiego napięcia. Oświetlenie wyrobisk górniczych. Ćwiczenia: • Analizowanie układów zasilania niskiego napięcia. • RozróŜnianie kabli i przewodów niskiego napięcia. • Obliczanie nastaw zabezpieczeń. • Dobieranie kabli i przewodów do instalacji maszyn i urządzeń. • RozróŜnianie wyłączników i zespołów transformatorowych. • Analizowanie schematów instalacji oświetleniowej. 9. Trakcja elektryczna w podziemiach kopal ń Sieć trakcyjna. Prądy błądzące. Lokomotywy kopalniane. Oddziałowe stacje załadowcze. Sygnalizacja i łączność w przewozie kopalnianym. Ćwiczenia: • Analizowanie schematu układu elektrycznego lokomotywy

kopalnianej. • Analizowanie układu zasilania sieci trakcyjnej. • Określanie zasad ochrony przed poraŜeniem prądem elektrycznym

w trakcji kopalnianej. • RozróŜnianie sprzętu stosowanego podczas pomiarów prądów

błądzących. • Określanie sposobów likwidacji prądów błądzących w wyrobiskach

kopalnianych. 10. Łączność kopalniana i dyspozytorska Systemy łączności ogólnokopalnianej. Aparaty telefoniczne. Łączność dyspozytorska. Systemy alarmowania w górnictwie. Ćwiczenia: • RozróŜnianie systemów łączności ogólnokopalnianej. • Analizowanie schematów łączności dyspozytorskiej. • Planowanie rozmieszczenia urządzeń łączności i alarmowania na

planie kopalni. • Analizowanie systemów alarmowania.

21

11. Metanometria kopalniana Systemy metanometrii ciągłej. Systemy metanometrii cyklicznej. Czujniki tam, wentylatorów i ciągów technologicznych. Ćwiczenia: • Planowanie rozmieszczenia czujników metanometrii w podziemiach

kopalń. • RozróŜnianie systemów metanometrii stosowanych w górnictwie. • Określanie zasady działania czujników stosowanych w metanometrii

kopalnianej. Środki dydaktyczne Elementy elektryczne i elektroniczne. Elementy układów automatyki przemysłowej. Elementy instalacji elektrycznej. Oscyloskop. Przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe. Zasilacze, generatory, prostowniki. Silniki, prądnice, transformatory. Rozruszniki, nastawniki wzbudzenia. Kable i przewody elektryczne. Osprzęt elektryczny obudowy przeciwwybuchowej. Metanomierze. Urządzenia łączności, transmisji danych, czujniki gazów. Zestaw do pokazów i ćwiczeń z zakresu: łączenia i uruchamiania typowych obwodów elektrycznych prądu stałego, pomiaru podstawowych wielkości elektrycznych. Schematy układów elektrycznych i elektronicznych. Schematy układów automatycznego sterowania i regulacji. Plany wyrobisk kopalni. Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w obwodach prądu stałego i przemiennego, działania maszyn i urządzeń elektrycznych oraz układów elektronicznych i automatycznego sterowania. Pomoce dydaktyczne dotyczące: materiałów stosowanych w elektrotechnice, elementów elektrycznych i elektronicznych, układów elektrycznych, elektronicznych, sterowania i automatycznej regulacji, maszyn, urządzeń i sieci elektrycznych stosowanych w podziemiach kopalń oraz łączności i metanometrii kopalnianej. Dokumentacje techniczne. Polskie Normy. Normy europejskie. Instrukcje uŜytkowania maszyn i urządzeń elektrycznych. Katalogi elementów elektrycznych i elektronicznych.

22

Katalogi maszyn i urządzeń elektrycznych. Przepisy bhp dotyczące uŜytkowania urządzeń elektrycznych. Wybrane przepisy prawa geologicznego i górniczego. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu obejmuje podstawową wiedzę z zakresu układów elektrycznych i automatyki przemysłowej oraz eksploatacji maszyn, urządzeń i sieci elektrycznych stosowanych w górnictwie podziemnym. W procesie nauczania-uczenia się naleŜy łączyć teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać wiadomości i umiejętności uczniów z zakresu elektrotechniki i elektroniki nabyte na lekcjach fizyki oraz kształtować umiejętność korzystania z róŜnych źródeł informacji.

Program przedmiotu wskazane jest realizować metodą dyskusji dydaktycznej, przewodniego tekstu, ćwiczeń praktycznych, pokazu z objaśnieniem oraz projektów.

Podczas poznawania przez uczniów układów elektrycznych, układów elektronicznych i układów sterowania, szczególną uwagę naleŜy zwrócić na ich budowę, schemat ideowy lub blokowy oraz zastosowanie. Budowę i zasadę działania maszyn i urządzeń naleŜy wyjaśniać na rzeczywistych maszynach lub modelach dydaktycznych. Objaśnienie moŜna wspomóc filmem dydaktycznym, foliogramami, a takŜe programami komputerowymi symulującymi pracę maszyn i urządzeń. Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń i teksty przewodnie, wyposaŜyć stanowiska ćwiczeniowe w niezbędne pomoce, a takŜe opracować arkusze obserwacji. Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie są propozycją do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń moŜe być rozszerzony w zaleŜności od potrzeb edukacyjnych i moŜliwości szkoły.

DuŜe znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystanie filmów dydaktycznych o tematyce związanej z eksploatacją maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w podziemiach kopalni oraz zorganizowanie wycieczki do działów elektrycznych przedsiębiorstw górniczych. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu lub wycieczką ukierunkować obserwację uczniów.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni elektrotechniki, elektroniki i automatyki wyposaŜonej w środki dydaktyczne określone w programie nauczania. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Na pierwszych zajęciach nauczyciel powinien przedstawić organizację zajęć w pracowni oraz omówić regulamin i obowiązującą instrukcję bhp. NaleŜy równieŜ

23

uświadomić uczniom zagroŜenia związane z prądem elektrycznym, uzasadnić konieczność stosowania środków ochrony przeciwporaŜeniowej oraz sprzętu ochrony przeciwpoŜarowej, zademonstrować awaryjne wyłączenie zasilania oraz wyjaśnić sposób postępowania w przypadku poraŜenia prądem.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:



1. Podstawowe pojęcia z elektrotechniki 10 2. Obwody elektryczne i magnetyczne 26 3. Układy elektroniczne 12 4. Automatyka i sterowanie 20 5. Elektryfikacja górnictwa 6 6. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie 32

7. Urządzenia i sieci na napięcie powyŜej 1 kV stosowane w podziemiach kopalń 6

8. Urządzenia i sieci na napięcie do 1 kV stosowane w podziemiach kopalń 6

9. Trakcja elektryczna w podziemiach kopalń 6 10. Łączność kopalniana i dyspozytorska 6 11. Metanometria kopalniana 6

Razem 136 Podane w tabeli godziny mają charakter orientacyjny. Nauczyciel

moŜe wprowadzić zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.

W kryteriach oceniania naleŜy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Podczas realizacji programu nauczania osiągnięcia uczniów moŜna oceniać na podstawie: − sprawdzianów ustnych, − testów osiągnięć szkolnych,

24

− obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i projektów,

− prezentacji projektu. Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej naleŜy

zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń zaleca się opracować kartę obserwacji, która powinna uwzględniać: − aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczenia, − wykorzystywanie róŜnych źródeł informacji, − poprawność merytoryczną wykonywanego ćwiczenia.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów tematycznych, proponuje się zastosowanie testu pisemnego, zawierającego zadania wielokrotnego wyboru.

Wskazane jest, aby w ocenie końcowej uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia. Literatura Antoniak J., Opolski T.: Maszyny i urządzenia górnicze – Maszyny do eksploatacji podziemnej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979 Bastian P., Schibert G., i inni. Tłum. Fabiański P., Wójciak A.: Praktyczna elektrotechnika ogólna. Wydawnictwo Rea, Warszawa 2003 Bolkowski S.: Podstawy elektrotechniki. WSiP, Warszawa 1992 Jabłoński W., Płoszajski G. : Elektronika z automatyką, WSiP, Warszawa 1996 Pióro B i M.: Podstawy elektroniki. WSiP, Warszawa 1996 Utikal J.: Elektronika i automatyka w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1981 Karty katalogowe i dokumentacja typowych maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w górnictwie. Poradnik Górnika. Praca zbiorowa T. I-V. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1982 Praca zbiorowa: Podstawy elektrotechniki. Wydawnictwo Rea, Warszawa 2005 Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

25

PRACOWNIA TECHNICZNA Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − sporządzić podstawową dokumentację geologiczną złoŜa, − obliczyć ciśnienie górotworu i temperaturę złoŜową w zaleŜności od

głębokości zalegania skał, − dokonać podstawowych obliczeń wytrzymałościowych obudowy

z uwzględnieniem przeznaczenia wyrobiska górniczego, − wykonać wykresy, szkice, schematy, obliczenia dotyczące

udostępnienia i eksploatacji złoŜa, − określić zasady projektowania wyrobisk górniczych oraz wentylacji

kopalni, − sporządzić metrykę strzałową, − obliczyć obwód strzałowy z uwzględnieniem liczby otworów i rodzaju

zapalników, − dokonać pomiarów prędkości powietrza, temperatury i wilgotności

oraz zawartości gazów szkodliwych w powietrzu kopalnianym, − wykonać obliczenia wentylacyjne i podsadzkowe dla wyrobiska

i kopalni podziemnej, − zaprojektować zabezpieczenia przeciwpoŜarowe, przeciwwybuchowe

i metanometryczne, − zaprojektować zaporę przeciwwybuchową pyłową lub wodną dla

danego wyrobiska, − sporządzić dokumentację techniczno-ruchową, w tym raport

produkcyjny (dzienny i miesięczny) wydobycia surowców, − posłuŜyć się dokumentacją geologiczno-górniczą, Polskimi Normami

Górniczymi, normami ISO, przepisami Prawa geologicznego i górniczego, przepisami bhp oraz ochrony środowiska,

− skorzystać z programów komputerowych dotyczących projektowania procesów wydobywczych, pomiarów, dokumentowania wielkości wydobycia oraz obliczania sieci wentylacyjnej,

− skorzystać z obcojęzycznych źródeł informacji, katalogów, czasopism i literatury technicznej.

Materiał nauczania

1. Sporz ądzanie dokumentacji geologicznej Siatki robót poszukiwawczych. Sporządzanie profili i przekrojów geologicznych. Wyznaczanie parametrów złoŜa (np. rozciągłości i nachylenia pokładu). Obliczanie zasobów złóŜ kopalin uŜytecznych. Sporządzanie głębinowego wykresu zasobów.

26

2. Obliczanie napr ęŜeń w górotworze i wytrzymało ści obudowy Określanie stanu napręŜeń w górotworze nienaruszonym dla róŜnych głębokości. Obliczanie napręŜeń w sąsiedztwie wyrobisk korytarzowych i eksploatacyjnych. Określanie zasady współpracy obudowy z górotworem. Wykonywanie obliczeń wytrzymałościowych obudowy według kształtów wyrobisk. 3. Sporz ądzanie szkiców udost ępniania zło Ŝa dla ró Ŝnych rodzajów

kopaliny u Ŝytecznej, projektowanie wyrobisk górniczych Analizowanie warunków decydujących o sposobie udostępniania złoŜa. Szkicowanie sposobów udostępniania złoŜa w róŜnych warunkach zalegania w zaleŜności od rodzaju złoŜa. Rysowanie przestrzennego schematu udostępnienia złoŜa i rozcięcia poziomu wydobywczego. Projektowanie wyrobisk górniczych. Opracowanie projektu drąŜenia szybu oraz wyrobiska chodnikowego z uwzględnieniem mechanizacji procesów roboczych. 4. Sporz ądzanie metryki strzałowej, obliczanie obwodów

strzałowych Projektowanie i sporządzanie metryk strzałowych dla wyrobisk górniczych w róŜnych warunkach zagroŜenia. Obliczanie obwodów strzałowych dla róŜnego rodzaju połączeń zapalników elektrycznych. 5. Wykrywanie i pomiary gazów kopalnianych oraz czy nników

decyduj ących o klimacie kopalni Posługiwanie się wykrywaczami gazów, metanomierzami i przyrządami pomiarowymi. Pobieranie prób powietrza do analizy chemicznej. Określanie depresji i ciśnienia powietrza kopalnianego. Pomiary temperatury, prędkości, wilgotności powietrza oraz intensywności chłodzenia. Obliczanie ilości powietrza dla wyrobisk i miejsc pracy. 6. Projektowanie kopalnianej sieci wentylacyjnej Ustalanie zakresu i etapów projektowania oraz struktury sieci wentylacyjnej. Stosowanie zasad rozprowadzania powietrza w określonej sieci wyrobisk. Dobór wentylatora i pozostałych urządzeń wentylacyjnych. Obliczanie oporów aerodynamicznych wyrobisk i tam wentylacyjnych. Wyznaczanie wydajności wentylatorów. Stosowanie programów komputerowych do wykonywania obliczeń z zakresu wentylacji.

27

7. Obliczenia zwi ązane z zabezpieczeniem wyrobisk przed zagro Ŝeniami oraz z ich podsadzaniem

Określanie miejsc poŜaru, zabezpieczanie kopalni przed zadymieniem, zaburzenia wentylacji w czasie poŜaru. Rozmieszczenie sprzętu przeciwpoŜarowego w wyrobiskach. Projektowanie zapór przeciwwybuchowych pyłowych i wodnych. Obliczanie ilości pyłu kamiennego do opylania wyrobisk. Rozmieszczenie metanomierzy stacjonarnych, maszynowych i innych w zaleŜności od warunków zagroŜenia metanowego. Wykonywanie obliczeń podsadzkowych dla wyrobisk ścianowych – średnica, wydajność rurociągów, ilość i rodzaj materiału podsadzkowego. Wyznaczanie filarów ochronnych i oporowych. 8. Prowadzenie dokumentacji techniczno- ruchowej Sporządzanie raportów produkcyjnych dziennych i miesięcznych. Nanoszenie postępu robót na mapy oddziałowe. Sporządzanie szkiców sytuacyjnych w wyrobisku np. powypadkowych. Środki dydaktyczne Przykładowa dokumentacja geologiczna – profile otworów, przekroje geologiczne. Modele przestrzenne kopalń uwzględniające sposób udostępnienia i przygotowania złoŜa do eksploatacji. Modele podstawowych systemów wybierania złóŜ wyposaŜone w zestawy maszyn i urządzeń. Modele odpowiednio wyposaŜonych wyrobisk udostępniających i przygotowawczych. Modele i tablice poglądowe podstawowych środków strzałowych. Metanomierze, wykrywacze gazów, pipety. Przyrządy i urządzenia do pomiaru temperatury, prędkości i wilgotności powietrza, oraz do pomiaru intensywności chłodzenia. Mapy i schematy wentylacyjne. Modele urządzeń wentylacyjnych. Modele zapór pyłowych i wodnych. Przykładowe rodzaje Dokumentacji Techniczno-Ruchowej (raporty, szkice, metryki), dokumentacje wyrobisk, oddziałów. Programy komputerowe do sporządzania dokumentacji geologicznej, obliczania napręŜeń i wytrzymałości obudowy, wykonywania obliczeń z zakresu wentylacji, poŜarów i podsadzania wyrobisk. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Przepisy górnicze, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Katalogi maszyn i urządzeń.

28

Uwagi o realizacji Realizacja treści przedmiotu ma na celu utrwalenie i pogłębienie

wiedzy z zakresu przedmiotów zawodowych. Osiągniecie zamierzonych celów kształcenia podczas realizacji programu przedmiotu „Pracownia techniczna” uwarunkowane jest właściwą korelacją z takimi przedmiotami, jak: „Konstrukcje i technologie mechaniczne”, „Eksploatacja złóŜ”, „Miernictwo górnicze”, „Maszyny i urządzenia górnicze”, „Przepisy prawa i bhp w górnictwie”, „Zajęcia praktyczne”.

Podczas realizacji treści programowych szczególną uwagę naleŜy zwrócić na: − korzystanie z róŜnych źródeł informacji technicznej, przepisów

górniczych, przepisów geologicznych, − dobieranie przyrządów i urządzeń pomiarowych, − prawidłowe posługiwanie się urządzeniami i przyrządami do

wykonywania pomiarów, − poprawne wnioskowanie, − stosowanie zasad rysunku technicznego do sporządzania

i uzupełniania dokumentacji, − prawidłowe wykonywanie obliczeń, − stosowanie poprawnego słownictwa technicznego, oznaczeń, symboli

i uproszczeń, − stosowanie zasad bhp, ochrony ppoŜ. i ochrony środowiska.

Istotną rolę w osiąganiu celów kształcenia ma właściwy dobór metod nauczania. PoniewaŜ zdecydowana większość celów kształcenia ma charakter umiejętności praktycznych, naleŜy stosować strategie: operacyjną i badawczą. Zaleca się stosować w szczególności metodę przewodniego tekstu, metodę ćwiczeń praktycznych, metodę projektów oraz dyskusję dydaktyczną.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni technicznej w grupie 12 do 15 uczniów, z podziałem na zespoły 2 – 5 osobowe. Czas realizacji jednostki dydaktycznej powinien wynosić 2 godziny. Zajęcia powinny przebiegać zgodnie z regulaminem pracowni, w którym naleŜy zamieścić następujące treści: − dyscyplina pracy w pracowni, − organizacja zajęć (podziały na zespoły, grupy dyŜurne), − urządzenia i przyrządy (uŜytkowanie, odpowiedzialność za umyślne

uszkodzenie), − przygotowanie uczniów do ćwiczeń, − wykonywanie ćwiczeń, − wzór opracowania sprawozdania.

Szczególną uwagę naleŜy zwrócić na przepisy bhp obowiązujące w pracowni.

29

Z uwagi na to, Ŝe zajęcia mają charakter ćwiczeń praktycznych, powinny odbywać się w pracowni wyposaŜonej w odpowiednie środki dydaktyczne uwzględnione w programie nauczania i być wykonywane w grupach pod nadzorem nauczyciela. W celu zapewnienia maksymalnej samodzielności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń, konieczne jest odpowiednie zorganizowanie ich pracy. Do kaŜdego ćwiczenia naleŜy opracować tekst przewodni lub instrukcję. Instrukcja powinna zawierać zakres wiadomości teoretycznych niezbędnych do realizacji ćwiczenia, przebieg ćwiczenia oraz wskazówki potrzebne do jego wykonania. Z instrukcją uczeń powinien zapoznać się przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia.

Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni korzystać ze specjalistycznych programów komputerowych, sieci Internet oraz literatury technicznej, polskich norm, katalogów i dokumentacji technicznej.




1. Sporządzanie dokumentacji geologicznej 6 2. Obliczanie napręŜeń w górotworze i wytrzymałości obudowy 6

3. Sporządzanie szkiców udostępniania złoŜa dla róŜnych rodzajów kopaliny uŜytecznej, projektowanie wyrobisk górniczych

10

4. Sporządzanie metryki strzałowej, obliczanie obwodów strzałowych

6

5. Wykrywanie i pomiary gazów kopalnianych oraz czynników decydujących o klimacie kopalni

6

6. Projektowanie kopalnianej sieci wentylacyjnej 12

7. Obliczenia związane z zabezpieczeniem wyrobisk przed zagroŜeniami oraz z ich podsadzaniem

12

8. Prowadzenie dokumentacji techniczno-ruchowej 6 Razem 64

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów naleŜy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.

30

Osiągnięcia uczniów naleŜy oceniać na podstawie: − ustnych i pisemnych sprawdzianów, − testów osiągnięć szkolnych, − ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń,

− wytworu projektu lub jego elementu np. obliczenia, sporządzone szkice,

− prezentacji projektu. Przed przystąpieniem ucznia do wykonywania ćwiczenia, nauczyciel

powinien sprawdzić jego wiedzę stosując test pisemny lub sprawdzian ustny. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczenia powinna być pozytywna ocena sprawdzianu. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŜy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu.

Podczas obserwacji pracy ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń naleŜy zwrócić uwagę na: − przestrzeganie dyscypliny oraz przepisów bhp, − organizowanie stanowiska pracy, − posługiwanie się narzędziami, przyrządami, urządzeniami, − poprawność merytoryczną wykonanej pracy, − korzystanie z PN, dokumentacji technicznej, przepisów branŜowych, − prezentowanie pracy własnej lub zespołu.

Po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu zaleca się zastosować test pisemny z zadaniami wielokrotnego wyboru oraz test praktyczny z zadaniami typu próba pracy, które powinny być zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.

W ocenie osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji programu, naleŜy uwzględnić wyniki sprawdzianów, testów, obserwacji oraz ocenę za wykonanie i prezentację projektu. Wskazane jest równieŜ przeprowadzenie symulacji egzaminu zawodowego.

Literatura Bonarek J., Goc S., Kula J., Siemniakowski J. Górnik strzałowy, Wydawnictwo Śląsk, Wyd. III, Katowice 1999 Chudek M., Pach A.: Obudowa wyrobisk eksploatacyjnych w kopalniach węgla kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2002 Kawecki Z., Wąsik J.: Zasady projektowania kopalń. Śląskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice 1993 Łuska P., Nawrat S.: Klimatyzacja kopalń podziemnych. Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2007 Piechota S.: Technika podziemnej eksploatacji złóŜ i likwidacji kopalń. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008 Przybyła H., Chmiela A.: Technika i organizacja w robotach

31

przygotowawczych. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2002 Przybyła H., Chmiela A.: Projektowanie rozwiązań techniczno-organizacyjnych stosowanych w wyrobiskach ścianowych. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1997 Strzałkowski P.: Zarys rozwoju technologii górnictwa podziemnego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2005 Praca zbiorowa Poradnik Górnika. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1982 Przepisy wykonawcze do ustawy „Prawo Geologiczne i Górnicze” Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie przechowywania i uŜywania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych. Zeszyty naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo i Geologia. Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

32

EKSPLOATACJA ZŁÓ ś Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − wyjaśnić budowę geologiczną Ziemi i ułoŜenie warstw skorupy

ziemskiej, − rozróŜnić podstawowe minerały i określić ich właściwości, − rozróŜnić rodzaje skał i określić ich budowę oraz właściwości, − określić zjawiska geologiczne, hydrologiczne i geotechniczne

w górotworze, − odczytać mapy górnicze i przekroje geologiczne, − opisać historię, tradycje i stan współczesnego górnictwa polskiego, − scharakteryzować sposoby poszukiwania i rozpoznawania złóŜ, − zanalizować rozkład napręŜeń w górotworze nienaruszonym i po

wykonaniu robót górniczych, − określić zasady projektowania kopalń podziemnych, − scharakteryzować podstawowe procesy technologiczne wydobycia

kopalin uŜytecznych w górnictwie podziemnym, − dobrać rodzaj obudowy do warunków górniczo-geologicznych, − rozróŜnić środki strzałowe oraz określić ich zastosowanie, − wyjaśnić zasady bezpiecznego i racjonalnego posługiwania się środkami strzałowymi,

− określić skład powietrza kopalnianego oraz granice dopuszczalnej zawartości gazów szkodliwych,

− scharakteryzować zasady przewietrzania wyrobisk górniczych i określić kierunki przepływu powietrza w kopalni podziemnej,

− określić klimatyczne warunki pracy w kopalni podziemnej, − określić źródła powstawania pyłu oraz sposoby zapobiegania

rozprzestrzeniana się pyłu w wyrobiskach górniczych, − zastosować środki zwalczania niebezpieczeństwa wybuchu pyłu

węglowego, − określić przyczyny, rodzaje i sposoby wykrywania poŜarów

podziemnych, − scharakteryzować system odwadniania kopalni podziemnej

i przewidzieć wpływ wód kopalnianych na roboty górnicze, − scharakteryzować zagroŜenia występujące w kopalni podziemnej

i określić zasady postępowania w razie ich wystąpienia, − scharakteryzować procesy mechanicznej przeróbki kopalin, − skorzystać z dokumentacji technicznej, Polskich Norm, poradników,

katalogów.

33

Materiał nauczania

1. Budowa geologiczna Ziemi Ruch obiegowy i obrotowy Ziemi i ich następstwa. Budowa geologiczna Ziemi: kształt, gęstość, wielkość. Ciśnienie wnętrza Ziemi. Ciepło Ziemi, stopień geotermiczny. Zewnętrzne strefy Ziemi. Ćwiczenia: • Określanie pozycji Ziemi w układzie słonecznym. • Analizowanie zjawisk występujących w wyniku ruchu obiegowego

i obrotowego Ziemi. • RozróŜnianie podstawowych wielkości fizycznych dotyczących

budowy Ziemi. • Określanie wpływu głębokości na wielkość ciśnienia i temperatury

wnętrza Ziemi. • RozróŜnianie zewnętrznych stref Ziemi. • Obliczanie stopnia geotermicznego na określonej głębokości. 2. Mineralogia Pojęcie minerału, ciała bezpostaciowego i kryształu. Elementy symetrii kryształów. Rodzaje układów krystalograficznych. Właściwości minerałów: fizyczne, chemiczne, mechaniczne, elektryczne, radioaktywne. Charakterystyka najwaŜniejszych minerałów: pierwiastki rodzime, tlenki, wodorotlenki, halogenki, siarczany, węglany, krzemiany i glinokrzemiany. Powstawanie i formy występowania minerałów w przyrodzie. Ćwiczenia: • Wyznaczanie elementów symetrii minerału. • Szkicowanie modeli krystalograficznych dla poszczególnych klas

minerałów. • Klasyfikowanie minerałów do określonych grup. • Wyznaczanie twardości minerałów według skali Mohsa. 3. Petrografia Pojęcie skały. Metody badań petrograficznych. Główne procesy skałotwórcze występujące w skorupie ziemskiej. Skały magmowe – skład, właściwości fizyczne, budowa i formy występowania. Skały osadowe: procesy skałotwórcze, cechy fizyczne i skład mineralogiczny. Skały metamorficzne – pojęcie metamorfizmu, skład mineralny, struktura i tekstura. Procesy węglotwórcze. Węgle kopalne – właściwości fizyczne i chemiczne. Klasyfikacja węgli. Surowce skalne na terenie Polski.

34

Ćwiczenia: • Rozpoznawanie głównych rodzajów skał magmowych, osadowych

i metamorficznych w warunkach naturalnych odsłonięć w wyrobiskach górniczych.

• Rozpoznawanie węgli kopalnych na podstawie ich właściwości. • Określanie miejsc występowania najwaŜniejszych skał w Polsce. 4. Geologia dynamiczna i hydrogeologia Procesy geologiczne: endogeniczne i egzogeniczne. Działalność wód powierzchniowych i podziemnych. Osady wód podziemnych. Działalność geologiczna mórz i oceanów. Wody płynące. Jeziora i osady jeziorne. Działalność lodowców – osady pochodzenia lodowcowego. Procesy wietrzenia skał: mechaniczne, chemiczne i organiczne. Skutki wietrzenia skał. Wulkanizm. Trzęsienia ziemi. Pochodzenie, klasyfikacja i warunki występowania wód podziemnych. Właściwości hydrogeologiczne skał. Warstwy wodonośne i nieprzepuszczalne. Wody przypowierzchniowe, gruntowe, wgłębne i głębinowe. Właściwości wód podziemnych. Przepływ wód kopalnianych. Chemizm wód podziemnych. Ćwiczenia: • Określanie procesów wywołujących wietrzenie skał. • Analizowanie skutków i następstw wietrzenia skał. • Analizowanie mechanizmu krąŜenia wody w przyrodzie. • Określanie właściwości fizycznych i organoleptycznych wód

podziemnych. • Rysowanie schematu przepływu wód kopalnianych. 5. Geologia zło Ŝowa i historyczna Podstawowe pojęcia dotyczące: złoŜa, kopaliny, surowca mineralnego i skalnego. Przestrzenne formy występowania złóŜ surowców stałych, ciekłych i gazowych. Genetyczny podział złóŜ. ZłoŜa pokładowe i inne. Kategorie i wielkości zasobów złóŜ. Przedmiot, zadania i zakres badań geologii historycznej. Budowa i zastosowanie tabeli stratygraficznej. Pojęcie i znaczenie skamieniałości przewodnich. Charakterystyka okresów i er geologicznych. Skały i surowce występujące w okresach geologicznych. Ćwiczenia: • RozróŜnianie przestrzennych form występowania złóŜ. • Klasyfikowanie złóŜ ze względu na genezę ich powstawania.

35

• Odczytywanie informacji zawartych w tabeli stratygraficznej. • RozróŜnianie utworów, form roślinnych i zwierzęcych

w poszczególnych okresach geologicznych. 6. Budowa geologiczna Polski Polska w strukturach geologicznych Europy. Podział Polski na jednostki geologiczne. Obszar Polski północno-wschodniej i surowce mineralne tego obszaru. Karpaty i Sudety oraz występujące w nich surowce skalne. Charakterystyka zapadliska Karpackiego i Górnośląskiego. Występowanie ropy, gazu i węgla kamiennego. Charakterystyka monokliny przedsudeckiej i śląsko - krakowskiej. PołoŜenie geograficzne i podział geologiczny synklinorium brzeŜnego, antyklinorium środkowo - polskiego i synklinorium szczecińsko – łódzko – miechowskiego. Pojęcie NiŜu Polskiego. Rozmieszczenie złóŜ surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych na terenie Polski. Ćwiczenia: • Dokonywanie podziału obszaru Polski na główne jednostki

geologiczne. • Określanie połoŜenia poszczególnych jednostek geologicznych

Polski na podstawie mapy. • Określanie rozmieszczenia złóŜ kopalin ropy, gazu

i węgla na podstawie mapy. • Określanie rozmieszczenia złóŜ surowców energetycznych,

metalicznych, chemicznych i skalnych w Polsce na podstawie mapy. 7. Dokumentacja geologiczna Pojęcie i rodzaje dokumentacji geologicznej. Cel sporządzania i zasady zatwierdzania. Mapy geologiczne, górnicze, przekroje, profile, wykresy i zdjęcia geologiczne. Dokumentowanie zasobów złóŜ kopalin uŜytecznych. Ćwiczenia: • Uzupełnianie wybranej dokumentacji geologicznej. • Odczytywanie informacji z map geologicznych, górniczych,

przekrojów i profili geologicznych. 8. Historia, tradycje i stan współczesnego górnict wa Rozwój górnictwa na ziemiach polskich. Stan górniczy i jego tradycje. Stan współczesnego górnictwa w Polsce.

36

Ćwiczenia: • Analizowanie faktów historycznych związanych z rozwojem górnictwa

w Polsce. • Określanie tradycji stanu górniczego oraz danych charakteryzujących

współczesne górnictwo polskie. 9. Poszukiwanie, rozpoznawanie i ocena złó Ŝ Cele i sposoby poszukiwania złóŜ. Podstawowe badania geologiczne. Poszukiwania geofizyczne i górnicze. Wiercenia poszukiwawcze. Pobieranie i badanie prób złoŜa – ocena wartości przemysłowej. Formy występowania złóŜ – podział pokładów. Wielkości charakteryzujące złoŜe pokładowe. Ćwiczenia: • RozróŜnianie rodzaju wierceń w zaleŜności od średnicy i głębokości

wiercenia. • Obliczanie wartości przemysłowej złoŜa na podstawie wyników prób. • RozróŜnianie form występowania złóŜ. • Rysowanie i interpretowanie wielkości charakteryzujących złoŜe

pokładowe. 10. Zasoby złó Ŝ kopalin u Ŝytecznych i tektonika skał Sposoby obliczania zasobów. Kategorie zasobów ze względu na stopień rozpoznania złoŜa. Zasady podziału zasobów geologicznych. Straty kopaliny uŜytecznej. Głębinowy wykres zasobów. Deformacje ciągłe i nieciągłe warstw skalnych – powstawanie, podział, elementy budowy. Znaczenie deformacji warstw w górnictwie.

Ćwiczenia: • Obliczanie ilości zasobów kopaliny uŜytecznej w złoŜu. • Analizowanie głębinowego wykresu zasobów. • Analizowanie map warstwicowych. • RozróŜnianie deformacji ciągłych i nieciągłych warstw skalnych. • Wykonywanie rysunków typów fałd i uskoków. 11. Mechanika górotworu Charakterystyka i rodzaje skał tworzących górotwór. Właściwości fizyczne i mechaniczne skał. Stan napręŜenia w górotworze nienaruszonym. NapręŜenia w obrębie wyrobisk korytarzowych – rozkład napręŜeń, strefa odpręŜona, ciśnienia działające na obudowę. Ciśnienia, rozkład napręŜeń w wyrobiskach komorowych i wybierkowych.

37

Współdziałanie obudowy wyrobisk z górotworem. Deformacje górotworu i powierzchni. Ciśnienia w filarach oporowych i ochronnych. Ćwiczenia: • Obliczanie napręŜeń w górotworze nienaruszonym i po wykonaniu

wyrobiska górniczego. • Analizowanie rozkładu napręŜeń i ciśnień działających na obudowę

wyrobiska. • Dobieranie rodzaju obudowy wyrobiska do warunków górotworu. • Analizowanie deformacji powstałych w górotworze i na powierzchni

ziemi w wyniku eksploatacji wyrobisk. 12. Zasady zało Ŝenia kopalni Warunki geologiczne i gospodarcze załoŜenia kopalni. Parametry charakteryzujące wielkość kopalni. Obszar górniczy, teren górniczy oraz teren przedsiębiorstwa górniczego i ich granice. Zdolność produkcyjna kopalni. Typy kopalni podziemnej. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych. Modele przestrzenne kopalni węgla, rud i soli. Udostępnienie złoŜa, złoŜa pionowe i poziome, zakładanie poziomów i pięter. Dokumentacja budowy nowych kopalni. Ćwiczenia: • Obliczanie zdolności produkcyjnej kopalni. • Rozpoznawanie wyrobisk górniczych na podstawie ich przekroju

poprzecznego i wymiarów. • RozróŜnianie modelu kopalni ze względu na sposób udostępnienia

złoŜa. 13. Obudowa wyrobisk górniczych Podstawowe pojęcia, zadania i podział obudowy górniczej. Materiały stosowane na obudowy. Obudowa wyrobisk korytarzowych – rodzaje, zasady doboru i sposób wykonania. Obudowa: kotwowa, odrzwiowa, powłokowa, sklepieniowa, kombinowana. Obudowa połączeń wyrobisk korytarzowych. Współpraca obudowy z górotworem. Obudowa wyrobisk wybierkowych i połączeń wyrobisk wybierkowych z przygotowawczymi. Obudowy wyrobisk w kopalniach rud i soli. Ćwiczenia: • Dobieranie rodzaju obudowy do warunków górniczo – geologicznych

wyrobiska korytarzowego. • RozróŜnianie rodzajów obudów wyrobisk korytarzowych. • RozróŜnianie elementów obudowy odrzwiowej.

38

• Określanie zasad współpracy obudowy z górotworem. • Określanie zasad wykonywania obudowy połączeń wyrobisk

korytarzowych. • Dobieranie rodzaju i typu obudowy do warunków górniczo-

geologicznych wyrobiska wybierkowego. • RozróŜnianie rodzajów obudowy stosowanej w kopalniach rud i soli. 14. Urabianie skał, górnicze środki strzałowe Podstawowe wiadomości o urabianiu i urabialności skał. Urabianie mechaniczne i wybuchem. Charakterystyka materiałów wybuchowych – definicje i właściwości. Rodzaje rozkładu M.W. Podziały i klasyfikacje M.W. Górnicze materiały wybuchowe – wymagania, oznaczenia. Środki inicjujące i zapalające. Sprzęt strzałowy. Ćwiczenia: • Klasyfikowanie skał ze względu na urabialność. • Określanie zasad urabiania mechanicznego ze względu na

zastosowane urządzenie lub maszynę. • Analizowanie zasad urabiania materiałami wybuchowymi. • Określanie wymagań jakie powinny spełniać dla materiałów

wybuchowych stosowanych w górnictwie. • RozróŜnianie środków inicjujących, zapalających i sprzętu

strzałowego. • Dobieranie środków strzałowych do określonego etapu robót

strzałowych i wyrobiska. 15. Roboty strzałowe Oddziaływanie wybuchu na górotwór. Ładunki M.W. stosowane w górnictwie. Rodzaje otworów strzałowych. Sposoby włomowania. Technika prowadzenia robót strzałowych: wykonanie naboju udarowego, nabijanie otworów, przybitka, łączenie zapalników, sprawdzanie obwodu strzałowego, odpalanie, usuwanie niewypałów. Dokumentacja robót strzałowych. Przykłady robót strzałowych w róŜnych wyrobiskach kopalni węgla, rud i soli. Strzelania specjalne. Metody specjalne urabiania skał wybuchem. Ćwiczenia: • Analizowanie rozkładu M.W. w górotworze, ze względu na prędkość

reakcji chemicznej. • RozróŜnianie rodzajów ładunków M.W. • Określanie zasad techniki prowadzenia robót strzałowych. • Ustalanie kolejności czynności wykonywanych w otworze strzałowym.

39

• Analizowanie informacji zawartych w metryce strzałowej. • Przewidywanie zagroŜeń związanych z robotami strzałowymi. • Określanie zasad usuwania niewypałów. • Dobieranie robót strzałowych do rodzaju wyrobiska i sposobu

eksploatacji. • RozróŜnianie metod specjalnych urabiania skał wybuchem. 16. Głębienie szybów Ogólne wiadomości o szybach i metodach głębienia. Głębienie szybów metodą zwykłą. Roboty przygotowawcze. Urabianie, ładowanie i wyciągnie urobku. Odwadnianie i przewietrzanie. Obudowa, zbrojenie i wyposaŜenie szybu. Głębienie szybów metodami specjalnymi. Metoda zamraŜania zawodnionych skał. Metoda cementacji skał. Pogłębianie szybów.

Ćwiczenia: • Dobieranie metody głębienia szybu w zaleŜności od warunków

geologicznych. • Analizowanie procesu głębienia szybu w skałach zwięzłych. • Porównywanie metody cementacji górotworu z metodą zamraŜania

skał pod względem wykonywanych czynności. • Analizowanie procesu pogłębiania czynnych szybów. 17. DrąŜenie wyrobisk udost ępniaj ących Cel, zadania i podział wyrobisk udostępniających. DrąŜenie poziomych wyrobisk korytarzowych w kamieniu. Czynności główne i pomocnicze, organizacja pracy, mechanizacja robót. Ustalanie kształtów i wymiarów przekroju poprzecznego przecznic oraz przekopów kierunkowych. DrąŜenie wyrobisk komorowych i podszybi. DrąŜenie pochyłych wyrobisk korytarzowych w kamieniu. Przykłady organizacji pracy i robót w wyrobiskach udostępniających dla róŜnych warunków geologiczno-górniczych. Ćwiczenia: • Określanie czynności głównych przy drąŜeniu wyrobisk w kamieniu. • Ustalanie wymiarów przekroju poprzecznego przecznicy i przekopu. • Określanie sposobu drąŜenia wyrobiska komorowego. • Planowanie organizacji pracy i robót dla wyrobisk udostępniających,

w zaleŜności od warunków geologiczno-górniczych.

40

18. DrąŜenie wyrobisk przygotowawczych Cel i zadania wyrobisk przygotowawczych. Zasady rozcięcia złoŜa. Podział wyrobisk przygotowawczych. Kształt, przekrój, wymiary wyrobisk przygotowawczych dla róŜnych systemów wybierania i róŜnych złóŜ. Czynności główne i pomocnicze przy drąŜeniu poziomych wyrobisk przygotowawczych. Sposoby drąŜenia ze względu na mechanizację i szerokość przodków. DrąŜenie nachylonych wyrobisk przygotowawczych. Organizacja pracy i robót w wyrobiskach przygotowawczych. Ćwiczenia • RozróŜnianie wyrobisk przygotowawczych na podstawie modelu

kopalni. • Dobieranie kształtu i wymiarów wyrobisk przygotowawczych dla

danego systemu wybierania. • Określanie czynności głównych przy drąŜeniu wyrobisk w węglu. • Porównywanie sposobów drąŜenia chodników ze względu na

mechanizację czynności głównych. • Określanie sposobu drąŜenia nachylonych wyrobisk

przygotowawczych. • Planowanie organizacji pracy oraz dobieranie maszyn i urządzeń dla

określonego wyrobiska przygotowawczego. 19. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk DrąŜenie wyrobisk korytarzowych w górotworze niezwięzłym lub przez zroby i zawały – zasady utrzymania, wzmacnianie obudowy, przebudowa. Przybierka skał, pobieranie spągu, przebudowa zawałów. Ćwiczenia: • Ustalanie operacji drąŜenia wyrobiska w górotworze niezwięzłym. • RozróŜnianie sposobów utrzymania wyrobisk. • Dobieranie technologii przebudowy wyrobiska w zaleŜności od

charakteru skał i zagroŜenia w wyrobisku. 20. Zasady i systemy eksploatacji podziemnej w ęgla kamiennego Podstawowe pojęcia dotyczące eksploatacji złóŜ. Ogólne zasady i metody eksploatacji złóŜ węglowych. Klasyfikacja skał stropowych i spągowych. Sposoby kierowania stropem. Czynniki naturalne, wpływające na wybór systemu eksploatacji. Podział systemów eksploatacji podziemnej węgla kamiennego. Systemy ścianowe podłuŜne z zawałem stropu – roboty przygotowawcze, urabianie i ładowanie urobku, odstawa urobku, obudowa pola ścianowego

41

i skrzyŜowań chodników, likwidacja przestrzeni wybranej, rozruch ściany, przewietrzanie, dostawa i transport materiałów, organizacja pracy, dokumentacja techniczna. System ścianowy poprzeczny z zawałem stropu. System ścianowy z częściowym zawałem stropu. System ścianowy z podsadzką suchą pasami. System ścianowy z pełną podsadzką suchą. Systemy ścianowe z podsadzką hydrauliczną – warunki stosowania i odmiany, organizacja pracy, obudowa ściany zmechanizowanej. Systemy zabierkowe – odmiany, zabierki z zawałem stropu, zabierki z podsadzką hydrauliczną, długie zabierki, systemy filarowo – zabierkowe i systemy komorowe. Systemy pośrednie ubierkowo-zabierkowe: miechowicki, jankowicko – knurowski. Wybieranie pokładów grubych warstwami równoległymi do uławicenia, warstwami poziomymi, pochyłymi z zawałem i podsadzką hydrauliczną. Eksploatacja metodą podziemnego zgazowania. Ćwiczenia: • RozróŜnianie systemów eksploatacji podziemnej węgla kamiennego

na podstawie opisów i rysunków. • Dobieranie sposobu kierowania stropem według klasyfikacji skał

stropowych. • Ustalanie podstawowych czynności roboczych w ścianach podłuŜnych

i poprzecznych z zawałem stropu. • Ustalanie podstawowych czynności roboczych w ścianach

z podsadzką. • Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do określonej czynności

roboczej w ścianach zawałowych oraz podsadzkowych. • RozróŜnianie rodzajów organizacji pracy, stosowanych w systemach ścianowych.

• Określanie warunków stosowania systemów zabierkowych. • Ustalanie kolejności wykonywania czynności roboczych przy

wybieraniu zabierki. • Analizowanie cech systemów pośrednich. • Określanie zasad wybierania pokładów grubych z podziałem na

warstwy. • Analizowanie technologii procesu podziemnego zgazowania

pokładów węgla. 21. Systemy eksploatacji złó Ŝ rud i soli Klasyfikacja systemów eksploatacji rud. Systemy eksploatacji rud miedzi – warunki i sposoby eksploatacji. Systemy ścianowe z podsadzką hydrauliczną. System ścianowy podłuŜny z zawałem stropu. Systemy komorowo-filarowe. System jednoetapowy i dwuetapowy z zawałem.

42

System dwuetapowy z podsadzką hydrauliczną. Systemy eksploatacji rud cynku i ołowiu. Systemy eksploatacji rud Ŝelaza. Systemy eksploatacji złóŜ soli – warunki i metody eksploatacji. Eksploatacja złóŜ soli metodą podziemną suchą. Eksploatacja złóŜ soli metodą podziemną mokrą. Ćwiczenia: • RozróŜnianie systemów eksploatacji rud. • Określanie warunków i sposobów eksploatacji rud miedzi. • Ustalanie kolejności podstawowych czynności roboczych

w systemach ścianowych oraz komorowo-filarowych wybierania rud miedzi.

• Dobieranie maszyn, urządzeń i sprzętu do określonej czynności cyklu roboczego systemu eksploatacji rud miedzi.

• Określanie cech systemów eksploatacji rud cynku i ołowiu oraz rud Ŝelaza.

• Dobieranie metody eksploatacji złoŜa soli do warunków geologicznych.

22. Zagro Ŝenia naturalne w kopalni podziemnej ZagroŜenie tąpaniami – charakterystyka i zapobieganie. Wyrzuty gazów i skał – charakterystyka, metody zapobiegania. ZagroŜenie wybuchami pyłu węglowego – charakterystyka pyłu węglowego, zwalczanie niebezpieczeństwa wybuchu, zabezpieczenie przed przenoszeniem się wybuchu. ZagroŜenie metanowe – zapalność i wybuchowość metanu, zwalczanie i kontrola zagroŜenia metanowego. Ogólna charakterystyka zagroŜenia radiacyjnego i działania pyłów szkodliwych dla zdrowia. ZagroŜenie wodne. Ćwiczenia: • RozróŜnianie metod zwalczania i zapobiegania wyrzutom gazów

i skał. • Określanie sposobów powstawania pyłu węglowego. • RozróŜnianie metod zwalczania niebezpieczeństwa wybuchu pyłu

węglowego. • Analizowanie działania zapór przeciwwybuchowych. • RozróŜnianie metod zwalczania i kontroli zagroŜenia metanowego. • Określanie wpływu na organizm ludzki zagroŜenia radiacyjnego

i pyłów szkodliwych.

43

23. Ochrona powierzchni przed skutkami eksploatacji złoŜa Podsadzanie wyrobisk i jego znaczenie w eksploatacji złoŜa. Podsadzka hydrauliczna: materiały podsadzkowe, podsadzkownie, rurociągi i tamy podsadzkowe, wykonywanie podsadzania, oczyszczanie wód podsadzkowych. Podsadzka sucha – rodzaje, sposoby wykonywania podsadzania. Nowe metody podsadzania – doszczelnianie i zamulanie zrobów. Zachowanie się górotworu w czasie eksploatacji złoŜa. Niecka osiadania, jej kształt i zasięg. Deformacje nieciągłe powierzchni ziemi. Filary ochronne i oporowe. MoŜliwości zmniejszenia wpływów eksploatacji górniczej na powierzchnię ziemi. Ochrona środowiska. Ćwiczenia: • Ustalanie podstawowych czynności w procesie podsadzania

podsadzką hydrauliczną. • Dobieranie sposobu wykonywania podsadzki suchej do warunków

stropowych i systemu wybierania. • Określanie korzyści wynikających ze stosowania nowych sposobów

podsadzania wyrobisk, w tym doszczelniania zrobów. • Analizowanie sposobu powstawania niecki osiadań i jej wpływu na

powierzchnię ziemi. • Określanie sposobów zmniejszania wpływów eksploatacji górniczej na

powierzchnię ziemi. 24. Eksploatacja złó Ŝ w warunkach zagro Ŝeń naturalnych Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜenia tąpaniami i nadmiernej koncentracji napręŜeń. Zasady eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜenia metanowego. Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜenia samozapaleniem. Zasady eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜenia wodnego. Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜenia wyrzutami gazów i skał. Zasady eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜenia wybuchem pyłu węglowego oraz w warunkach koincydencji zagroŜeń naturalnych. Eksploatacja pod obiektami chronionymi. Ćwiczenia: • Określanie warunków eksploatacji w górotworze o nadmiernej

koncentracji napręŜeń. • Analizowanie sposobów eksploatacji złoŜa w warunkach zagroŜenia

metanowego. • Dobieranie systemu eksploatacji złoŜa w warunkach zagroŜenia

metanowego. • Dobieranie systemu eksploatacji pokładów skłonnych do

samozapalenia się.

44

• Dobieranie systemu eksploatacji pokładów zagroŜonych wyrzutami gazów i skał.

• Analizowanie zasad eksploatacji złóŜ pod obiektami chronionymi. 25. Przewietrzanie kopal ń Cel i znaczenie przewietrzania kopalni. Podstawowe wiadomości o atmosferze kopalnianej. Gazy szkodliwe występujące w kopalniach węgla. Kontrola składu powietrza kopalnianego. Pyły szkodliwe w powietrzu kopalnianym. Klimatyczne warunki pracy w kopalni. Przepływ powietrza w kopalni – sieć wentylacyjna, wentylatory, rozprowadzanie powietrza, schematy wentylacyjne, urządzenia wentylacyjne. Przewietrzanie wyrobisk ślepych. Nowe rozwiązania w zakresie poprawy klimatycznych warunków pracy w kopalni. Ćwiczenia: • Analizowanie składu powietrza kopalnianego pod względem

zawartości gazów szkodliwych. • Pobieranie próbek powietrza i gazów kopalnianych. • Określanie klimatycznych warunków pracy. • RozróŜnianie elementów sieci wentylacyjnej. • Rysowanie i interpretowanie schematów sieci wentylacyjnej • Dobieranie urządzeń wentylacyjnych w zaleŜności od przeznaczenia

oraz rodzaju wyrobiska. • Określanie zasad przewietrzania wyrobisk ślepych. • Analizowanie nowych rozwiązań w zakresie poprawy klimatycznych

warunków pracy w kopalni. 26. PoŜary podziemne Przyczyny i podział poŜarów podziemnych. Gazy poŜarowe. Zapobieganie poŜarom podziemnym. Zachowanie się załogi w czasie poŜaru. Sprzęt filtrujący ucieczkowy i sprzęt izolujący układ oddechowy Zwalczanie poŜarów. Akcja przeciwpoŜarowa – sposoby gaszenia poŜarów. Ćwiczenia: • RozróŜnianie rodzajów poŜarów podziemnych. • Określanie warunków wybuchu gazów poŜarowych. • RozróŜnianie technicznych, technologicznych i organizacyjnych środków zapobiegania poŜarom.

• Opracowywanie procedur postępowania w razie wystąpienia poŜaru podziemnego.

45

• RozróŜnianie sposobów gaszenia poŜarów. • Dobieranie sposobu gaszenia poŜaru do warunków jego powstania

i stadium rozwoju. 27. Odwadnianie kopal ń Źródła przypływu wody do kopalni. System odwadniania kopalni. Tamy wodne, ich rodzaje i zastosowanie. Ćwiczenia: • Określanie źródeł przypływu wody do kopalni. • RozróŜnianie elementów systemu odwadniania kopalni. • Dobieranie sposobów zapobiegania wdarcia się wody lub kurzawki do

wyrobisk górniczych. • RozróŜnianie tam wodnych ze względu na zastosowanie. 28. Przeróbka kopalin u Ŝytecznych Cel, zadania i podział przeróbki kopalin uŜytecznych. Podstawowe procesy przeróbcze: klasyfikacja mechaniczna – przesiewanie, klasyfikacja hydrauliczna i aerodynamiczna, rozdrabnianie, wzbogacanie ręczne i mechaniczne, wzbogacanie magnetyczne i elektrostatyczne, flotacja. Przeróbka mechaniczna węgla kamiennego – kierunki uŜytkowania węgla kamiennego. Wzbogacanie rud metali, przeróbka mechaniczna soli i siarki. Ćwiczenia: • Opracowywanie algorytmu przebiegu procesów wzbogacania kopalin

uŜytecznych. • RozróŜnianie maszyn i urządzeń stosowanych w poszczególnych

procesach przeróbczych. • Określanie sposobów wzbogacania rud metali i przeróbki soli oraz

siarki. Środki dydaktyczne Zestaw modeli krystalograficznych. Zbiory minerałów i skał. Przykłady okazów skamieniałości przewodnich. Mikroskop polaryzacyjny. Przekroje geologiczne jednostek geologicznych Polski. Zestawy map górniczych. Przekroje i mapy geologiczne złóŜ surowców mineralnych. Modele przestrzenne kopalń. Modele przekroju szybu.

46

Modele wyrobisk górniczych. Modele obudów górniczych stosowanych w eksploatacji podziemnej. Tablica poglądowa dotycząca rodzajów materiałów wybuchowych i środków strzałowych. Dokumentacje robót strzałowych. Modele podstawowych systemów wybierania w eksploatacji podziemnej. Modele wyposaŜenia wyrobisk ścianowych. Mapy i schematy wentylacyjne. Modele urządzeń wentylacyjnych. Przyrządy pomiarowe do wykrywania gazów kopalnianych, pomiaru prędkości, temperatury, wilgotności powietrza i inne przyrządy kontrolno-pomiarowe. Modele urządzeń i tam wentylacyjnych, poŜarowych i wodnych. Foliogramy, programy komputerowe, płyty CD, plansze dotyczące eksploatacji złóŜ kopalin uŜytecznych. Tablice poglądowe dotyczące maszyn i urządzeń do eksploatacji złóŜ kopalin uŜytecznych. Tablice poglądowe dotyczące maszyn i urządzeń do przeróbki kopalin. Filmy dydaktyczne z zakresu technologii drąŜenia wyrobisk. Schemat technologiczny wzbogacania kopalin. Schemat zakładu przeróbczego. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa. Wybrane przepisy Prawa geologicznego i górniczego. Czasopisma zawodowe, katalogi maszyn i urządzeń, prospekty. Uwagi o realizacji

Celem nauczania treści przedmiotu „Eksploatacja złóŜ” jest wyposaŜenie ucznia w wiedzę z zakresu geologii, poszukiwania złóŜ, mechaniki górotworu, urabiania skał, drąŜenia i obudowy wyrobisk, systemów eksploatacji złóŜ, zagroŜeń w kopalni podziemnej oraz przeróbki kopalin uŜytecznych. Podczas planowania i realizacji procesu kształcenia szczególną uwagę naleŜy zwrócić na kształtowanie umiejętności: − stosowania pojęć z zakresu górnictwa, − planowania czynności cyklu pracy w wyrobiskach górniczych, − posługiwania się dokumentacją techniczną, − twórczego myślenia oraz poszukiwania nowatorskich rozwiązań.

Program nauczania powinien być realizowany w ścisłej korelacji z pozostałymi przedmiotami zawodowymi, w taki sposób, by treści programowe nie powtarzały się, ale były uzupełniane w celu ich utrwalenia.

47

Proces kształcenia powinien być tak zorganizowany, aby wywołał

zainteresowanie uczniów problemami zawodowymi oraz uświadomił im potrzebę samokształcenia poprzez korzystanie z norm, dokumentacji technologicznej, poradników, katalogów oraz innych źródeł informacji zawodowej.

Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia, wymaga stosowania róŜnych metod i form nauczania oraz właściwego doboru rodzaju i liczby środków dydaktycznych. Aby osiągnąć zamierzone cele kształcenia proponuje się stosować metody podające i eksponujące w połączeniu z metodami problemowymi i praktycznymi. Nabywaniu wiedzy powinny sprzyjać zwłaszcza następujące metody nauczania: − wykład konwersatoryjny – dla treści nowych i nieznanych uczniowi, − wykład problemowy – dla treści rozwijających zagadnienia poznane

na innych przedmiotach, − dyskusję dydaktyczną – dla treści przyswojonych przez uczniów

w ramach samokształcenia oraz jako podsumowanie działu tematycznego,

− pokaz – gdy nauczyciel dysponuje obiektem naturalnym, modelem maszyny, urządzenia lub sprzętu. W procesie dydaktycznym wskazane jest stosowanie filmów

dydaktycznych, dostępnych w działach szkoleniowych kopalń, a takŜe u wytwórców maszyn i urządzeń górniczych oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych, np. do Kopalni Doświadczalnej Barbara, Skansenu GUIDO, na Targi Górnictwa. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów. Natomiast przed wycieczką naleŜy zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas jej trwania. Wskazane jest, aby podczas wycieczki uczniowie prowadzili obserwacje w zespołach 2-3 osobowych według arkuszy przygotowanych przez nauczyciela. Po odbyciu wycieczki naleŜy podsumować wyniki obserwacji uczniów.

Treści programowe wspomagane są ćwiczeniami, które poza ilustracją omawianych zagadnień, kształtują u uczniów umiejętności ponadzawodowe, jak: łączenie róŜnych elementów wiedzy i dostrzeganie zaleŜności między nimi, rozwiązywanie problemów, wnioskowanie, uzasadnianie przyjętych rozwiązań oraz doskonalenie umiejętności samokształcenia. Ćwiczenia stanowią propozycję, która moŜe być wykorzystana w czasie zajęć. Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował inne ćwiczenia, które moŜe zrealizować w warunkach swojej szkoły. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń indywidualnie oraz w zespołach 2-3 osobowych.

48

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni techniki eksploatacji złóŜ

wyposaŜonej w techniczne środki kształcenia oraz podręczną bibliotekę zaopatrzoną w literaturę naukową i popularnonaukową, normy, dokumentacje techniczne oraz czasopisma zawodowe.




1. Budowa geologiczna Ziemi 4 2. Mineralogia 12 3. Petrografia 14 4. Geologia dynamiczna i hydrogeologia 14 5. Geologia złoŜowa i historyczna 12 6. Budowa geologiczna Polski 8 7. Dokumentacja geologiczna 8 8. Historia, tradycje i stan współczesnego górnictwa 4 9. Poszukiwanie, rozpoznawanie i ocena złóŜ 10

10. Zasoby złóŜ kopalin uŜytecznych i tektonika skał 8 11. Mechanika górotworu 10 12. Zasady załoŜenia kopalni 16 13. Obudowa wyrobisk górniczych 18 14. Urabianie skał, górnicze środki strzałowe 12 15. Roboty strzałowe 16 16. Głębienie szybów 14 17. DrąŜenie wyrobisk udostępniających 14 18. DrąŜenie wyrobisk przygotowawczych 16 19. Utrzymanie i przebudowa wyrobisk 6

20. Zasady i systemy eksploatacji podziemnej węgla kamiennego

42

21. Systemy eksploatacji złóŜ rud i soli 10 22. ZagroŜenia naturalne w kopalni podziemnej 14 23. Ochrona powierzchni przed skutkami eksploatacji złoŜa 12 24. Eksploatacja złóŜ w warunkach zagroŜeń naturalnych 8 25. Przewietrzanie kopalń 26 26. PoŜary podziemne 10 27. Odwadnianie kopalń 8 28. Przeróbka kopalin uŜytecznych 14

Razem 360 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

49


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno odbywać się systematycznie przez cały czas realizacji programu przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności załoŜonych w szczegółowych celach kształcenia przedmiotu.

Kontrola i ocena osiągnięć uczniów moŜe być dokonywana za pomocą: −−−− sprawdzianów ustnych i pisemnych, −−−− testów osiągnięć szkolnych, −−−− obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas oceniania osiągnięć uczniów naleŜy zwracać uwagę na: − merytoryczną jakość wypowiedzi, − prawidłowe stosowanie terminologii z zakresu eksploatacji złóŜ, − posługiwanie się dokumentacją technologiczną i techniczno-ruchową, − poprawność i staranność wykonania zadań, − aktywność ucznia na zajęciach, − umiejętność korzystania z róŜnych źródeł informacji.

Po zakończeniu realizacji działu tematycznego proponuje się zastosowanie testu pisemnego. Zadania w teście mogą być zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda - fałsz) lub otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką).

Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu, powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia. Literatura Batko P., Ślęzak J., Lewicki J., Morawa R.: Technika strzelnicza 1. Górnicze środki strzałowe i sprzęt strzałowy. Wydawnictwo Akademii Górniczo - Hutniczej, Kraków 1998 Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo cz. I i II. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1994 Bonarek J., Goc S., Kula J., Siemianowski J.: Górnik strzałowy. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999 Chudek M., Pach A.: Obudowa wyrobisk eksploatacyjnych w kopalniach węgla kamiennego Cz. II. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2002 Gabzdyl W.: Geologia złóŜ. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999 (Wyd. III)

50

Jaszczuk M.: Ścianowe systemy mechanizacyjne. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2007 Krauze K.: Urabianie skał kombajnami ścianowymi. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2000 Labus W., Krzeszowska E.: Praktyczne podstawy geologii ogólnej i paleontologii. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2006 Łuska P., Nawrat S.: Klimatyzacja kopalń podziemnych. Wydawnictwo Akademii Górniczo - Hutniczej, Kraków 2008 Piechota S.: Technika podziemnej eksploatacji złóŜ i likwidacji kopalń. Wydawnictwo Akademii Górniczo - Hutniczej, Kraków 2008 Probierz K., Strzałkowski P.: Zarys podziemnego górnictwa węgla kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007 Przybyła H., Chmiela A.: Organizacja i ekonomika w projektowaniu wybierania węgla. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007 Strzałkowski P.: Ochrona środowiska na terenach górniczych. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007 Strzałkowski P.: Zarys rozwoju technologii górnictwa podziemnego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2005 Szlązak J., Szlązak N.: Ratownictwo górnicze. Wydawnictwo Akademii Górniczo - Hutniczej, Kraków 2007 Trembecki A: Zarządzanie jakością produkcji w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2003 Poradnik Górnika. Praca zbiorowa T. I-V. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1982 Przepisy wykonawcze do ustawy „Prawo Geologiczne i Górnicze” Zeszyty naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo i Geologia Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

51

PRZEPISY PRAWA I BHP W GÓRNICTWIE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − skorzystać z przepisów prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy,

prawa geologicznego i górniczego oraz przepisów wykonawczych do Ustawy Prawo geologiczne i górnicze,

− określić zasady funkcjonowania systemu ochrony pracy w Polsce, − określić zakres kompetencji i zasady działania wewnętrznych

i zewnętrznych jednostek nadzoru nad warunkami pracy, − określić podstawowe obowiązki w zakresie bhp – pracodawców, osób

kierujących oraz pracowników, − ocenić ryzyko zawodowe za pomocą jednej z wybranych metod, − zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy, − sporządzić dokumentację powypadkową z uwzględnieniem działań

profilaktycznych, − sklasyfikować czynniki szkodliwe w środowisku pracy, − określić wpływ czynników szkodliwych na organizm człowieka, − uzasadnić dobór i zastosowanie środków ochrony indywidualnej

w zaleŜności od warunków środowiska pracy, − zdefiniować pojęcie choroby zawodowej, − scharakteryzować zagroŜenia naturalne w górnictwie podziemnym, − scharakteryzować zagroŜenia technologiczne, − sklasyfikować zagroŜenia naturalne, − określić stan zagroŜenia: metanowego, pyłowego, poŜarowego,

wodnego, tąpaniami, wybuchem pyłu węglowego, wyrzutem gazów i skał oraz określić zasady postępowania w razie ich wystąpienia w kopalni,

− podjąć decyzje w sytuacjach trudnych i w sytuacjach zagroŜenia, − zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska dotyczące wyrobisk górniczych o zagroŜeniu pyłowym klasy A i B podczas eksploatacji kopalin,

− scharakteryzować organizację i zadania ratownictwa górniczego, − zastosować metody udzielania pierwszej pomocy.

Materiał nauczania

1. System ochrony pracy w Polsce Cele ochrony pracy. Elementy systemu ochrony pracy w Rzeczpospolitej Polskiej – Sejm, Rada Ochrony Pracy, Centralny Instytut Ochrony Pracy. Segmenty systemu – nadzoru, wykonawczy i naukowo-badawczy.

52

Ćwiczenia: • Określanie zakresu kompetencji Sejmu, Rady Ochrony Pracy

i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy. • Określanie zakresu działania i kompetencji �segmentów systemu

ochrony pracy. 2. Organy nadzoru nad warunkami pracy Wewnętrzne jednostki nadzoru – słuŜby bhp, społeczna inspekcja pracy, komisja ds. bezpieczeństwa i higieny pracy. Zewnętrzne jednostki nadzoru – Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego, Państwowa StraŜ PoŜarna, WyŜszy Urząd Górniczy, Okręgowe Urzędy Górnicze. Podstawy prawne powoływania i funkcjonowania jednostek nadzoru. Kompetencje i uprawnienia jednostek nadzoru nad warunkami pracy. Ćwiczenia: • RozróŜnianie jednostek nadzoru nad warunkami pracy. • Określanie zakresu działania i kompetencji jednostek nadzoru nad

warunkami pracy. 3. Podstawowe akty prawne z zakresu prawa pracy ora z

bezpiecze ństwa i higieny pracy Ustawa Kodeks pracy – regulacje prawne z zakresu prawa pracy, ochrony pracy kobiet i młodocianych oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – pomieszczenia pracy, oświetlenie, ogrzewanie i wentylacja, procesy pracy, maszyny i urządzenia techniczne, prace szczególnie niebezpieczne, pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne. Ćwiczenia: • RozróŜnianie podstawowych aktów prawnych dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy. • Analizowanie praw i obowiązków pracodawców i pracowników. • Określanie podstawowych wymagań bhp dla pomieszczeń pracy. 4. Podstawowe obowi ązki i uprawnienia pracodawcy, osób

kieruj ących pracownikami oraz pracowników w zakresie bhp Podstawowe obowiązki pracodawcy, osób kierujących pracownikami oraz pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy wynikające z Kodeksu pracy. Odpowiedzialność z tytułu nieprzestrzegania przepisów bhp. Uprawnienia pracodawcy i pracowników.

53

Ćwiczenia: • Określanie podstawowych obowiązków pracodawców i pracowników

w zakresie bhp na podstawie Kodeksu pracy. • RozróŜnianie podstawowych obowiązków osób kierujących

pracownikami w zakresie bhp na podstawie Kodeksu pracy. • Określanie podstawowych obowiązków pracowników w zakresie bhp

na podstawie Kodeksu pracy. • Określanie zakresu odpowiedzialności z tytułu nieprzestrzegania

przepisów bhp dla poszczególnych grup pracowniczych. • Określanie uprawnień pracodawców i pracowników w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy w podziemnym zakładzie górniczym. 5. Zagro Ŝenia zawodowe Czynniki zagroŜenia zawodowego – wypadkowe i chorobowe. Stopnie zagroŜenia. Rozpoznanie, ocena i analiza zagroŜeń zawodowych. Środowisko pracy – kontrola warunków pracy. Klasyfikacja zagroŜeń zawodowych. Ćwiczenia: • RozróŜnianie czynników zagroŜenia zawodowego. • Określanie podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. • Określanie celów kontroli warunków pracy. 6. Czynniki szkodliwe, uci ąŜliwe i niebezpieczne w środowisku

pracy Charakterystyka czynników szkodliwych i uciąŜliwych środowiska pracy – czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne. Czynniki psychofizyczne. Czynniki niebezpieczne. Badania i pomiary czynników szkodliwych w środowisku pracy. Rejestracja czynników. Ćwiczenia: • RozróŜnienie rodzajów czynników oddziaływujących na człowieka

w środowisku pracy. • Analizowanie wpływu czynników fizycznych, chemicznych

i biologicznych na zdrowie człowieka. • RozróŜnianie czynników niebezpiecznych. • Określanie pojęć NajwyŜsze Dopuszczalne StęŜenie, NajwyŜsze

Dopuszczalne NatęŜenie, NajwyŜsze Dopuszczalne StęŜenie Chwilowe, NajwyŜsze Dopuszczalne StęŜenie Progowe.

• Określenie zasad przeprowadzania badań i pomiarów czynników środowiska pracy.

54

7. Wymagania bezpiecze ństwa dla maszyn i urz ądzeń Podstawowe zagadnienie bhp związane ze stosowaniem maszyn i urządzeń technicznych w procesach pracy. Ogólne wymagania dla stanowisk pracy. Ogólne wymagania bezpieczeństwa dla maszyn i urządzeń. Certyfikacja. Ocena maszyn pod względem spełnienia minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Znaki bezpieczeństwa. Ćwiczenia: • Określanie podstawowych wymagań bhp dla maszyn i urządzeń

stosowanych w górnictwie. • Określanie wymagań dla stanowisk pracy. • Sporządzanie arkusza oceny maszyny w zakresie spełnienia

minimalnych wymagań. • Analizowanie instrukcji obsługi maszyn górniczych. • Umiejscawianie znaków bezpieczeństwa na planach kopalnianych. 8. Szkolenie pracowników z zakresu bezpiecze ństwa i higieny pracy Obowiązki pracodawcy w zakresie szkolenia bhp. Zasady szkolenia pracodawców i pracowników w zakresie bhp. Rodzaje szkoleń – wstępne (instruktaŜ ogólny i stanowiskowy), okresowe. Dokumentacja szkoleń. Rozporządzenie w sprawie zasad szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenia: • Określanie obowiązków pracodawcy w zakresie szkoleń bhp. • Klasyfikowanie szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. • Określanie obowiązków pracowników w zakresie szkoleń bhp. 9. Profilaktyka i ochrona zdrowia pracowników Profilaktyczne badania lekarskie pracowników. Podział i zakres poszczególnych typów badań. Zaświadczenie lekarskie. SłuŜba medycyny pracy. Badania sanitarne. Badania psychofizyczne. Ćwiczenia: • Określanie obowiązków pracodawcy w zakresie profilaktyki

zdrowotnej pracowników. • Uzasadnienie znaczenia badań profilaktycznych wstępnych,

okresowych, kontrolnych i końcowych w pracy górnika. • Określanie zadań słuŜby medycyny pracy. • Wyjaśnianie pojęć: badania sanitarne i psychofizyczne.

55

10. Wypadki przy pracy Definicja wypadku przy pracy. Klasyfikacja wypadków. Obowiązki pracodawcy i pracownika w razie zaistnienia wypadku. Ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku przy pracy. Protokół powypadkowy. Dokumentacja wypadku. Rejestr wypadków. Statystyczna karta wypadku. Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy. Ćwiczenia: • RozróŜnianie wypadków przy pracy ze względu na skutki. • Określanie podstawowych obowiązków pracownika i pracodawcy

w razie zaistnienia wypadku. • Ustalanie toku postępowania powypadkowego. • Opracowywanie protokołu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku

przy pracy. • Opracowywanie karty statystycznej wypadku przy pracy. 11. Choroby zawodowe Pojęcie choroby zawodowej. Wykaz chorób zawodowych. Zasady zgłaszania chorób zawodowych. Rozpoznanie choroby zawodowej. Stwierdzenie choroby zawodowej. Rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o choroby zawodowe. Ćwiczenia: • Określanie podstawowych obowiązków pracownika i pracodawcy

w przypadku zgłoszenia podejrzenia o chorobę zawodową. • Określanie zasad rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej. • Analizowanie dokumentacji choroby zawodowej prowadzonej przez

pracodawcę. 12. Organizacja ochrony pracy w górnictwie podziemn ym Ochrona pracy w górnictwie podziemnym. Państwowa Inspekcja Pracy. Rola i zakres działania nadzoru górniczego – uprawnienia WyŜszego Urzędu Górniczego i Okręgowych Urzędów Górniczych. Zadania i uprawnienia słuŜb bhp w zakładach górniczych. Rola związków zawodowych i społecznej inspekcji pracy w zakresie ochrony pracy. Ćwiczenia: • Analizowanie zakresu działania i uprawnień nadzoru górniczego. • Określanie roli związków zawodowych i społecznej inspekcji pracy.

56

13. Prawo geologiczne i górnicze Polskie ustawodawstwo górnicze. Prawo geologiczne i górnicze – zakres obowiązywania, koncesje, prace geologiczne, wydobywanie kopalin. Sankcje karne za nieprzestrzeganie prawa geologicznego i górniczego. Ćwiczenia: • Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego. • RozróŜnianie podstawowych pojęć wynikających z ustawy. • Określanie sankcji karnych za nieprzestrzeganie prawa

geologicznego i górniczego. 14. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpiecze ństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specj alistycznego zabezpieczenia przeciwpo Ŝarowego w podziemnych zakładach górniczych Podstawowe przepisy regulujące ruch w podziemnych zakładach górniczych - geologia górnicza i miernictwo górnicze, roboty górnicze, przewietrzanie i klimatyzacja, zagroŜenia górnicze, maszyny, urządzenia i instalacje, higiena pracy i ochrona zdrowia. Załączniki do rozporządzenia. Ćwiczenia: • Analizowanie przepisów regulujących ruch podziemnych zakładów

górniczych. • Charakteryzowanie podstawowych pojęć wynikających

z rozporządzenia. 15. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruch u zakładów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakładu górniczego, które wymagaj ą szczególnych kwalifikacji Kwalifikacje zawodowe wymagane od osób ubiegających się o stanowiska kierownicze i dozoru ruchu. Stanowiska w ruchu zakładu górniczego (inne niŜ kierownictwa i dozoru ruchu), które mogą zajmować osoby o szczególnych kwalifikacjach zawodowych. Wykaz stanowisk w ruchu podziemnych zakładów górniczych, które wymagają szczególnych kwalifikacji. Ćwiczenia: • Analizowanie przepisów rozporządzenia w sprawie kwalifikacji

górniczych.

57

• Określanie kwalifikacji wymaganych od osób na stanowiskach kierowniczych i dozoru ruchu zakładów górniczych.

• Określanie stanowisk, na których wymagane są szczególne kwalifikacje zawodowe w ruchu podziemnych zakładów górniczych.

16. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki w sprawie planów ruchów zakładów górniczych Szczegółowe wymagania dotyczące części i treści planu ruchu zakładu górniczego. Okresy na jakie mają być sporządzane plany ruchu oraz tryb ich sporządzania i zmiany. Ćwiczenia: • Analizowanie przepisów rozporządzenia w sprawie planów ruchów

zakładów górniczych. • Określanie szczegółowych wymagań dotyczących części i treści planu

ruchu. • Określanie trybu i terminów przedkładania planu ruchu do

zatwierdzenia. 17. Zagro Ŝenia naturalne w górnictwie Kryteria oceny występujących w zakładach górniczych zagroŜeń naturalnych. ZagroŜenie tąpaniami, metanowe, wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, wodne, radiacyjne, poŜarowe, działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia. Szczegółowe zasady zaliczania zagroŜeń. Sposób zaliczania złóŜ ich części i wyrobisk do poszczególnych stopni (klas, kategorii) zagroŜeń. Alarmowanie załogi w sytuacji wystąpienia zagroŜeń. Profilaktyka przeciwdziałania skutkom zagroŜeń. Ćwiczenia: • RozróŜnianie rodzajów zagroŜeń naturalnych. • Zaliczanie zagroŜeń naturalnych do poszczególnych stopni, kategorii

i klas. • Określanie zasad prowadzenia prac profilaktycznych. • Alarmowanie załogi w sytuacjach zagroŜenia. 18. Ratownictwo górnicze Organizacja i zadania słuŜb ratownictwa górniczego w Polsce. Zadania, organizacja i wyposaŜenie słuŜb ratownictwa w zakładzie górniczym oraz jednostki ratownictwa. Sprzęt ochrony dróg oddechowych – aparaty tlenowe ich podział i zastosowanie. Prowadzenie akcji ratowniczych. Pozorowane akcje przeciwpoŜarowe.

58

Ćwiczenia: • Określanie zadań słuŜb ratownictwa górniczego w Polsce. • Określanie zadań, analizowanie organizacji i wyposaŜenia słuŜb

ratownictwa w zakładzie górniczym. • RozróŜnianie typów tlenowych aparatów roboczych. • Analizowanie na schemacie działania tlenowego aparatu roboczego. • Określanie zasad prowadzenia akcji ratowniczych. 19. Pierwsza pomoc. Ratownictwo medyczne Zasady udzielania pierwszej pomocy w typowych przypadkach. Apteczka i jej wyposaŜenie. Zasady postępowania przy zatrzymaniu oddechu i akcji serca - reanimacja. Defibrylatory – sposób uŜycia. Ratownictwo medyczne. Ćwiczenia: • Udzielanie pierwszej pomocy przy krwotokach, zwichnięciach

złamaniach. • Wykonywanie czynności reanimacyjnych z uŜyciem fantomu. • Wykonywanie przywracania akcji serca z uŜyciem defibrylatora. Środki dydaktyczne Plansze, schematy, prezentacje multimedialne, przepisy górnicze dotyczące: − systemu organizacyjnego ochrony pracy w Polsce oraz górnictwie, − analiz i komunikatów WyŜszego Urzędu Górniczego o stanie

bezpieczeństwa i wypadkowości w górnictwie, − systemu organizacyjnego ratownictwa górniczego, − etapów prowadzenia akcji ratowniczych w warunkach kopalni

podziemnej. Katalogi i modele typowego sprzętu ochrony indywidualnej – okulary ochronne, hełmy, maski przeciwpyłowe, rękawice ochronne. Sprzęt ochrony dróg oddechowych – pochłaniacze górnicze, aparaty tlenotwórcze, aparaty izolujące tlenowe. Fantom, defibrylator. Zestawy do udzielania pierwszej pomocy. Przyrządy do pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy. Filmy dydaktyczne dotyczące zagroŜeń naturalnych, wypadków zaistniałych w kopalniach podziemnych. Filmy dydaktyczne i prezentacje z zakresu pierwszej pomocy. Zbiór przepisów dotyczących podziemnych zakładów górniczych.

59

Uwagi o realizacji Program przedmiotu „Przepisy prawa i bhp w górnictwie” obejmuje

treści z zakresu przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, organizacji ochrony pracy, zagroŜeń naturalnych, wypadkowości i chorób zawodowych w górnictwie podziemnym oraz pierwszej pomocy. Podczas jego realizacji naleŜy zwrócić szczególną uwagę na konieczność bezwzględnego przestrzegania przepisów bhp w przypadku prowadzenia eksploatacji złóŜ w warunkach zagroŜeń naturalnych oraz uzmysłowić uczniom ryzyko zawodowe występujące podczas pracy w podziemnych przedsiębiorstwach górniczych. W tym celu naleŜy wykorzystać analizy i komunikaty WyŜszego Urzędu Górniczego o stanie bezpieczeństwa i wypadkowości w górnictwie oraz filmy dydaktyczne dotyczące zagroŜeń naturalnych oraz wypadków i katastrof górniczych.

Program przedmiotu wskazane jest realizować metodą przypadków, projektów, przewodniego tekstu, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń praktycznych. Metoda projektów zasługuje na szczególną uwagę, poniewaŜ pozwala na efektywne wykorzystanie czasu, prezentację wykonanych projektów oraz wymaga korzystania z róŜnych źródeł informacji. Proponuje się zastosować ją podczas realizacji treści z zakresu wymagań bezpieczeństwa dotyczących procesu pracy oraz zagroŜeń naturalnych i technologicznych w górnictwie podziemnym.

W procesie nauczania-uczenia się wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej umoŜliwiającej uczniom poznanie organizacji i dokumentacji działu zajmującego się bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie górniczym oraz przekazywanie aktualnych statystyk dotyczących wypadkowości w górnictwie, a takŜe komunikatów WyŜszego Urzędu Górniczego o zaistniałych w górnictwie podziemnym wypadkach.

Bardzo waŜne jest kształtowanie prawidłowych postaw i nawyków oraz uświadomienie uczniom, Ŝe ochrona Ŝycia i zdrowia człowieka w środowisku pracy jest nadrzędnym celem. Niezbędne jest, aby uczeń opanował umiejętność udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku na stanowisku pracy.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni techniki eksploatacji złóŜ wyposaŜonej w środki dydaktyczne określone w programie nauczania. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin:

60



1. System ochrony pracy w Polsce 1 2. Organy nadzoru nad warunkami pracy 2

3. Podstawowe akty prawne z zakresu prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy 4

4. Podstawowe obowiązki i uprawnienia pracodawcy, osób kierujących pracownikami oraz pracowników w zakresie bhp 2

5. ZagroŜenia zawodowe 2

6. Czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w środowisku pracy 4

7. Wymagania bezpieczeństwa dla maszyn i urządzeń 4

8. Szkolenie pracowników z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

2

9. Profilaktyka i ochrona zdrowia pracowników 2 10. Wypadki przy pracy 6 11. Choroby zawodowe 3 12. Organizacja ochrony pracy w górnictwie podziemnym 2 13. Prawo geologiczne i górnicze 3

14.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpoŜarowego w podziemnych zakładach górniczych

12

15.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakładu górniczego, które wymagają szczególnych kwalifikacji

3

16. Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie planów ruchów zakładów górniczych

2

17. ZagroŜenia naturalne w górnictwie 21 18. Ratownictwo górnicze 3 19. Pierwsza pomoc. Ratownictwo medyczne 6

Razem 84

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.

Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu

61

opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Na podstawie analizy celów kształcenia nauczyciel powinien opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Podczas realizacji programu proponuje się oceniać osiągnięcia uczniów na podstawie: − sprawdzianów ustnych, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń i projektów, − wykonanych projektów.

Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, naleŜy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń i projektów zaleca się opracować kartę obserwacji, która powinna uwzględniać: − aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i projektów, − wykorzystywanie róŜnych źródeł informacji, − współpracę w zespole, − poprawność merytoryczną wykonywanych ćwiczeń i projektów.

Po zakończeniu realizacji programu nauczania proponuje się zastosowanie testu pisemnego z zakresu poszczególnych działów tematycznych.

W końcowej ocenie osiągnięć ucznia naleŜy uwzględnić poziom wykonania ćwiczeń, wyniki testu oraz ocenę za wykonanie i prezentację projektu. Literatura Rączkowski B.: BHP w Praktyce. ODDK, Gdańsk 2006 Szlęzak J., Szlęzak N., Ratownictwo górnicze. Wydawnictwo Akademii Górniczo - Hutniczej, Kraków 2007 Ratownik górniczy. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1993 Praca zbiorowa pod redakcją Ślązaka J.: Poradnik ochrony pracy. Tarbonus, 2005 Zbiór przepisów w zakładach górniczych. PZZ KADRA – KARBON Sp. z o.o., Katowice 2005


62

MASZYNY I URZĄDZENIA GÓRNICZE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu mechanizacji procesów

technologicznych w podziemnych zakładach górniczych, − scharakteryzować grupy maszyn i urządzeń do eksploatacji

podziemnej złóŜ (urabiania, ładowania, transportu, odstawy), − wyjaśnić budowę i zasadę działania maszyn i urządzeń do

eksploatacji podziemnej złóŜ, − scharakteryzować pompy i obliczyć ich podstawowe parametry, − wyjaśnić budowę oraz zasadę działania silników i urządzeń

hydraulicznych i pneumatycznych oraz określić ich zastosowanie w górnictwie podziemnym,

− scharakteryzować spręŜarki i wentylatory, określić ich podstawowe parametry oraz zastosowanie w górnictwie podziemnym,

− scharakteryzować urządzenia stosowane do transportu poziomego w górnictwie podziemnym oraz określić warunki ich optymalnej i bezpiecznej pracy,

− wyjaśnić zasadę działania układów hydraulicznych maszyn górniczych,

− określić zasady doboru obudowy górniczej w zaleŜności od warunków górniczo-geologicznych dla wyrobisk przygotowawczych,

− określić zasady doboru obudowy górniczej w zaleŜności od warunków górniczo-geologicznych dla wyrobisk eksploatacyjnych,

− dobrać maszyny do określonych zadań produkcyjnych oraz warunków górniczo-geologicznych,

− rozróŜnić procesy eksploatacyjne maszyn i urządzeń górniczych: uŜytkowanie, obsługiwanie, zasilanie,

− określić podstawowe parametry eksploatacyjne maszyn i urządzeń górniczych,

− określić zasady eksploatacji maszyn i urządzeń górniczych stosowanych do urabiania, ładowania, obudowy, transportu materiałów, odstawy urobku,

− wykonać proste obliczenia dotyczące wydajności maszyn i urządzeń górniczych,

− wykonać projekt techniczny układu transportowego do przewozu urobku,

− wykonać projekt techniczny układu transportowego do przewozu materiałów,

63

− zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpoŜarowej, ochrony środowiska oraz Dozoru technicznego podczas eksploatacji maszyn i urządzeń górniczych,

− skorzystać z Polskich Norm, dokumentacji technicznej, katalogów, poradników.

Materiał nauczania 1. Pompy Podstawy hydromechaniki - Podstawowe pojęcia z zakresu hydrostatyki i hydrodynamiki. Właściwości fizyczne i kinematyczne cieczy. Prawa hydrostatyki i hydromechaniki. Pompy wodne tłokowe i wirnikowe - Definicja pompy. Budowa i zasada działania pomp tłokowych i wirnikowych. Pompy odwadniania głównego i oddziałowego w kopalniach - Podział odwadniania na oddziałowe i główne. Przepisy dotyczące odwadniania podziemnych zakładów górniczych. Rodzaje pomp stosowanych w odwadnianiu głównym i oddziałowym. Ćwiczenia: • Analizowanie podstawowych praw hydrostatyki i hydromechaniki. • Analizowanie właściwości fizycznych i kinematycznych cieczy. • Wykonywanie obliczeń z zastosowaniem podstawowych praw

hydrostatyki i hydrodynamiki. • Przeliczanie ciśnienia w róŜnych jednostkach. • Analizowanie budowy i zasady działania pomp tłokowych

i wirnikowych na schematach i rysunkach. • Obliczanie parametrów pomp tłokowych i wirnikowych. • Analizowanie przepisów dotyczących odwadniania kopalń. • Dobieranie pomp w zaleŜności od umiejscowienia oraz warunków

hydrogeologicznych. 2. SpręŜarki i wentylatory Parametry fizyczne gazu. Prawa gazowe. Zastosowanie spręŜonego powietrza w procesach technologicznych w podziemnych zakładach górniczych. Podział spręŜarek. Budowa i zasada działania spręŜarek wyporowych i osiowych. Rozprowadzenie powietrza w podziemnych zakładach górniczych. Wentylacja główna i odrębna. Budowa i zasada działania wentylatorów odśrodkowych i osiowych.

64

Ćwiczenia: • Określanie warunków zastosowania energii pneumatycznej

w procesach technologicznych w podziemnych zakładach górniczych. • Analizowanie budowy i zasady działania spręŜarek na podstawie

schematów i rysunków. • Obliczanie zapotrzebowania na energię pneumatyczną. • Analizowanie budowy i zasady działania wentylatorów odśrodkowych

i osiowych na rysunkach i schematach. • Dobieranie wentylatorów lutniowych z katalogów. • Planowanie zabudowy wentylatora lutniowego w zaleŜności od

sposobu drąŜenia wyrobiska chodnikowego. 3. Urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne Wpływ głębokości eksploatacji na temperaturę w podziemnych wyrobiskach górniczych. Warunki mikroklimatyczne warunkujące bezpieczną pracę. Budowa i zasada działania urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Ćwiczenia: • Wyjaśnianie zaleŜności wzrostu temperatury od głębokości

eksploatacji. • Analizowanie budowy i zasady działania urządzeń chłodniczych

i klimatyzacyjnych na rysunkach i schematach. • Obliczanie temperatury skał w zaleŜności od głębokości i stopnia

geotermicznego. 4. Młotki mechaniczne, wiertarki obrotowe i udarowe Zakres stosowania młotków mechanicznych w górnictwie. Budowa i zasady pracy młotków mechanicznych. Dobór młotków do urabialności skał. Przeznaczenie i podział wiertarek ręcznych. Budowa i zasada działania wiertarek obrotowych: elektrycznych, pneumatycznych i hydraulicznych. Budowa i zasada działania wiertarek udarowych, działanie rozrządu powietrza, praca mechanizmu zapadkowego. Przenoszenie ruchu obrotowego na wiertło. Zasada wiercenia udarowego. Sposoby usuwania zwiercin. Smarowanie wiertarek udarowych. Podpory pneumatyczne. Zasady bhp podczas obsługi młotków mechanicznych, wiertarek obrotowych i udarowych. Ćwiczenia: • Wyjaśnianie budowy i zasady działania młotków pneumatycznych na

podstawie schematów oraz rysunków. • RozróŜnianie części składowych młotków.

65

• Wyjaśnianie budowy i zasady działania wiertarek udarowych na podstawie schematów oraz rysunków.

• Analizowanie zasady pracy rozrządów powietrznych w młotkach i wiertarkach na podstawie schematów.

• Analizowanie pracy podpory pneumatycznej na podstawie rysunku. • RozróŜnianie sposobów usuwania zwiercin z otworów.

5. Wiertnice i urz ądzenia wiertnicze Wiertnice - podział, budowa, działanie i zastosowanie wiertnic. śerdzie wiertnicze. Sposoby usuwania zwiercin. Zasady obsługi i konserwacji wiertnic. Wozy wiertnicze – budowa i eksploatacja wozów wiertniczych. Zasady bezpieczeństwa podczas obsługi wiertnic i wozów wiertniczych. Ćwiczenia: • Analizowanie budowy i zasad eksploatacji wiertnic. • RozróŜnianie elementów wozów wiertniczych. 6. Maszyny do ładowania urobku Znaczenie mechanizacji procesu ładowania urobku i jego wpływ na wydajność procesów wydobywczych. Budowa i zasada działania ładowarek szybowych. Podstawowe zespoły ładowarek szybowych. Charakterystyka techniczna ładowarek szybowych. Budowa i zasada działania ładowarek łapowych (mechanizm nagarniania, budowa podwozia). Charakterystyka techniczna. Budowa i zasada działania ładowarki zasięrzutnej i zgarniakowej. Charakterystyka techniczna ładowarek. Budowa i zasada działania ładowarek łyŜkowych. Charakterystyka techniczna. Budowa i zasada działania spągoładowarek. Kliny samoładujące. Zasady bezpieczeństwa podczas eksploatacji ładowarek. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie parametrów pracy ładowarek. • Dobieranie ładowarek w zaleŜności od warunków techniczno-

ruchowych i rodzaju wyrobiska. • RozróŜnianie podzespołów ładowarek. • Analizowanie schematów kinematycznych ładowarek. • Analizowanie budowy i zasady działania spągoładwarki. • Określenie zasad współpracy ładowarek z urządzeniami odstawy. 7. Napędy hydrauliczne Zasada przekazywania energii z zastosowaniem napędu hydraulicznego. Budowa napędu hydrostatycznego.

66

Pompy i silniki hydrauliczne - Klasyfikacja pomp wyporowych. Pompy wyporowe mechaniczne: tłokowe, zębate, śrubowe, łopatkowe. Silniki wyporowe – siłowniki. Silniki hydrauliczne: tłokowe, zębate, śrubowe, łopatkowe. Stacje zasilające. Elementy sterowania hydraulicznego – Zadania elementów sterujących w układach hydraulicznych. Podział hydraulicznych elementów sterowania. Zawory sterujące kierunkiem przepływu. Zawory sterujące ciśnieniem. Zawory sterujące natęŜeniem przepływu. Zadania poszczególnych typów zaworów w układach hydrauliki siłowej. Hydrauliczne elementy pomocnicze - Zadania elementów pomocniczych w układach hydraulicznych. Elementy pomocnicze: filtry, hydroakumulatory, zbiorniki cieczy roboczej, elementy przewodzące czynnik roboczy, łączniki i okucia. Wskaźniki ciśnienia. Ciecze robocze - Rola cieczy roboczej w napędach hydrostatycznych. Właściwości cieczy roboczych. Oleje mineralne – wady i zalety. Emulsje olejowo-wodne, zasady stosowania w napędach hydrostatycznych. Przekładnie hydrauliczne – Rodzaje przekładni hydraulicznych. Przekładnie hydrostatyczne – zasada działania. Przekładnia hydrokinetyczna – budowa i zasada działania. Ćwiczenia: • Analizowanie budowy napędu hydraulicznego. • RozróŜnianie elementów napędu hydrostatycznego. • Analizowanie budowy i zasady działania pomp i silników

hydraulicznych. • Analizowanie budowy i zasady działania stacji zasilających. • Obliczanie wydajności stacji zasilającej (agregatu zasilającego) do

sterowania obudowy. • RozróŜnianie elementów sterujących w układach hydraulicznych. • Analizowanie budowy i zasady działania zaworów sterujących

natęŜeniem przepływu i redukujących ciśnienie. • RozróŜnianie elementów pomocniczych w układach hydraulicznych. • Analizowanie budowy i zasady działania hydroakumulatorów. • RozróŜnianie rodzajów i właściwości cieczy roboczych. • Obliczanie udziału składników w emulsji olejowo-wodnej. • RozróŜnianie rodzajów przekładni hydraulicznych. • Analizowanie budowy i zasady działania przekładni hydrokinetycznej. • Porównywanie parametrów przekładni hydraulicznych. • Przedstawianie na wykresie parametrów przekładni hydrokinetycznej.

67

8. Kombajny i kompleksy chodnikowe Pojęcie kombajnu jako maszyny zespołowej. Podział kombajnów ze względów na sposób urabiania i przeznaczenie. Podzespoły kombajnu, przeznaczenie i zasada pracy. Schematy kinematyczne i hydrauliczne podzespołów kombajnu. Ładowanie i sposób przemieszczania urobku. Urządzenia do zraszania i usuwania pyłu. Współpraca kombajnu z odstawą chodnikową. Typy kombajnów chodnikowych stosowanych w górnictwie. Zasady bezpieczeństwa podczas eksploatacji kombajnów chodnikowych. Ćwiczenia: • RozróŜnienie podstawowych podzespołów kombajnów chodnikowych. • Określanie głównych parametrów kombajnu. • RozróŜnianie typów kombajnów ze względu na sposób urabiania. • Określanie zasad współpracy kombajnu z urządzeniami odstawy

urobku. • Analizowanie schematów kinematycznych kombajnów chodnikowych. 9. Kombajny ścianowe Pojęcie maszyny zespołowej. Typy i rodzaje kombajnów ścianowych. Podstawowe podzespoły kombajnu ścianowego. Konstrukcja organów urabiających, rodzaje i dobór noŜy skrawających. Schematy kinematyczne i hydrauliczne kombajnu. Sposoby posuwu kombajnów w ścianach wydobywczych. Współpraca kombajnu z obudową zmechanizowaną i przenośnikiem ścianowym. Sterowanie maszyną urabiającą. Systemy i technologia zraszania w kombajnach ścianowych. Charakterystyki techniczne kombajnów. Zasady doboru kombajnów do warunków eksploatacyjnych. Zasady bhp podczas eksploatacji kombajnów ścianowych. Ćwiczenia: • Analizowanie budowy i zasady działania kombajnu ścianowego. • RozróŜnienie rodzajów i typów kombajnów ścianowych. • Analizowanie schematów kinematycznych kombajnów ścianowych. • Analizowanie schematów hydraulicznych kombajnów ścianowych. • RozróŜnienie sposobów sterowania maszyną urabiającą. • Określanie parametrów pracy kombajnów ścianowych. • Dobieranie kombajnu ścianowego do współpracy z przenośnikiem ścianowym i obudową zmechanizowaną.

• Rysowanie schematów kinematycznych kombajnów ścianowych. • Rysowanie schematów hydraulicznych kombajnów ścianowych. • Porównywanie sposobów sterowania maszyną urabiającą.

68

10. Strugi w ęglowe Zakres stosowania oraz zasada pracy strugów węglowych. Budowa i rodzaje głowic strugowych. Sposoby prowadzenia i sterowania głowic strugowych – schematy napędu. Zasady bhp podczas eksploatacji strugów węglowych. Ćwiczenia: • Analizowanie budowy i zasady działania strugów węglowych. • Dobieranie strugów węglowych do warunków górniczo-geologicznych. • RozróŜnienie podzespołów struga węglowego. • Analizowanie schematów kinematycznych strugów węglowych. 11. Obudowa indywidualna i kotwiowa wyrobisk Obudowa indywidualna wyrobisk – Przeznaczenie i podział obudów. Charakterystyki podpornościowe stojaków indywidualnych. Budowa, zasada pracy, zastosowanie obudowy stalowo-członowej. Stojaki cierne, indywidualne stojaki hydrauliczne – budowa i zasada pracy. Urządzenia do stawiania i rabowania stojaków indywidualnych. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas stosowania obudowy indywidualnej wyrobisk. Obudowa kotwiowa wyrobisk – Zasady i warunki stosowania obudowy kotwiowej. Rodzaje i budowa kotwi. Zasada pracy kotwi. Budowa i zasada pracy kotwiarek i wozów wiertniczo-kotwiących. Parametry techniczne kotwiarek i wozów wiertniczo-kotwiacych. Zasady bhp podczas kotwienia wyrobisk. Ćwiczenia: • Analizowanie charakterystyk podpornościowych stojaków

indywidualnych. • Analizowanie budowy i zasady działania stojaków ciernych

i hydraulicznych. • Analizowanie budowy i zasady pracy urządzeń do stawiania

i rabowania obudowy indywidualnej. • Rysowanie charakterystyk odpornościowych stojaków

indywidualnych. • Analizowanie oddziaływania kotwi w górotworze. • Czytanie schematów kinematycznych i hydraulicznych kotwiarek

i wozów wiertniczo-kotwiących. • Określenie parametrów pracy kotwiarek i wozów wiertniczo-

kotwiących wg danych katalogowych.

69

12. Obudowa zmechanizowana Wpływ warunków górniczo-geologicznych na dobór obudowy zmechanizowanej. Podział obudów zmechanizowanych. Budowa i zasada pracy obudów zmechanizowanych. Podstawowe elementy składowe sekcji obudowy zmechanizowanej oraz ich funkcje w pracy obudowy. Zasilanie i sterowanie sekcji. Schematy hydrauliczne obudów. Obsługa, naprawa i konserwacja obudów zmechanizowanych. Sposoby pracy obudowy zmechanizowanej (praca z krokiem wstecz i z krokiem w przód). MontaŜ i demontaŜ obudów zmechanizowanych. WyposaŜenie komór montaŜowo-demontaŜowych. Współpraca obudowy zmechanizowanej z kombajnem i przenośnikiem ścianowym. Zasady bhp podczas eksploatacji obudów ścianowych. Ćwiczenia: • Dobieranie obudów zmechanizowanych ze względu na zadane

warunki górniczo-geologiczne. • Klasyfikowanie obudów zmechanizowanych ze względu na

konstrukcję i sposób pracy. • RozróŜnianie elementów obudowy zmechanizowanej. • Określanie na podstawie schematu hydraulicznego sposobu zasilania

i rodzaju sterowania obudowy. • Planowanie operacji montaŜu i demontaŜu obudów oraz wyposaŜenia

komór montaŜowo-demontaŜowych. • Określenie zasad współpracy obudowy z kombajnem i przenośnikiem ścianowym.

• Porównywanie parametrów obudów zmechanizowanych. 13. Urządzenia odstawy Transport kopalniany – Znaczenie transportu w procesie wydobywczym. Podział transportu kopalnianego - odstawa, przewóz, ciągnienie. Transport główny i oddziałowy. Urządzenia odstawy grawitacyjnej - Definicja odstawy. Warunki i zakres stosowania odstawy grawitacyjnej urobku. Zsuwnie, zsypnie, zbiorniki wyrównawcze. Materiały stosowane do budowy urządzeń odstawy grawitacyjnej. Urządzenia pomocnicze stosowane przy odstawie grawitacyjnej. Urządzenia odstawy przenośnikami - Podział przenośników, zakres ich zastosowania. Kryteria doboru przenośników. Budowa i zasada działania przenośnika i podajnika taśmowego. Podstawowe parametry charakteryzujące pracę przenośników i podajników. Podstawowe podzespoły przenośnika: napęd, trasa, zwrotnia, urządzenia napinające - zasobnik taśmy. Budowa krąŜników i sposoby ich wymiany. Urządzenia pomocnicze i zabezpieczające. Układy sterowania i automatyki.

70

Współpraca przenośników taśmowych z podajnikami i przenośnikami zgrzebłowymi. Budowa taśmy przenośnikowej, materiały oraz sposoby łączenia. Zasady bhp podczas eksploatacji przenośników taśmowych. Przeznaczenie, podział, budowa zasada działania przenośników zgrzebłowych. Przenośniki lekkie, średnie i cięŜkie. Napędy i zwrotnie przenośników zgrzebłowych. Rynny, przystawki i łańcuchy stosowane w przenośnikach zgrzebłowych. Ramy krzyŜowe. Przenośniki kątowe. Urządzenia do napinania łańcuchów. Urządzenia sterowania, sygnalizacji i automatyzacji przenośników zgrzebłowych. Zasady montaŜu, demontaŜu, obsługi i konserwacji. Zasady bhp podczas eksploatacji przenośników zgrzebłowych. Ćwiczenia: • Określenie roli transportu w procesie wydobywczym i jego wpływu na

wydajność. • Określanie cech charakterystycznych odstawy, przewozu i ciągnienia. • Określenie warunków stosowania odstawy grawitacyjnej. • Wyjaśnianie pojęć: zsuwnie, zsypnie, zbiorniki wyrównawcze. • RozróŜnianie urządzeń pomocniczych stosowanych przy odstawie

grawitacyjnej. • Dobieranie przenośników w zaleŜności od kryteriów techniczno-

eksploatacyjnych. • Analizowanie budowy i zasady działania przenośników i podajników

taśmowych na podstawie schematów. • Dobieranie przenośników i podajników w zaleŜności od wydajności

odstawy. • Rozpoznawanie podzespołów przenośników i podajników taśmowych. • RozróŜnianie urządzeń pomocniczych i zabezpieczających. • Wyjaśnianie zasady działania układu automatycznego sterowania

przenośników taśmowych. • RozróŜnianie połączeń taśm przenośnikowych. • Dobieranie taśmy do rodzaju urobku i wydajności przenośnika. • Analizowanie budowy i zasady działania przenośników zgrzebłowych. • RozróŜnianie podzespołów i elementów konstrukcyjnych

przenośników zgrzebłowych. • Dobieranie przenośników zgrzebłowych w zaleŜności od miejsca

pracy. • Określanie sposobów przemieszczania przenośnika zgrzebłowego

w ścianie. • Analizowanie zasady działania urządzeń do napinania łańcucha.

71

• Wyjaśnianie zasady działania układu automatycznego sterowania przenośników zgrzebłowych.

• Rysowanie układu automatycznego sterowania przenośników taśmowych.

14. Kolejki podwieszane szynowe Przeznaczenie, podział, budowa zasada działania ciągnika spalinowej kolejki podwieszanej. Eksploatacja ciągników spalinowej kolejki podwieszanej. Budowa i zasada działania zestawu transportowego. WyposaŜenie pomocnicze kolejek podwieszanych. Zastosowanie kolejek podwieszanych do transport ludzi. Eksploatacja zestawów transportowych. Sygnalizacja stosowana przy transporcie kolejkami podwieszanymi. Bhp podczas eksploatacji spalinowych kolejek podwieszanych. Ćwiczenia: • Określanie przeznaczenia i zakresu stosowania kolejek

podwieszanych spalinowych i zespołów transportowych. • Analizowanie budowy i zasady działania ciągnika spalinowej kolejki

podwieszanej i zespołów transportowych. 15. Kopalniana kolej podziemna Zadania transportu szynowego w procesie wydobywania kopalin. Zalety i wady transportu szynowego. Kopalniana kolej podziemna – lokomotywy, tabor wozów, tory, rozjazdy i skrzyŜowania, trakcja górna i dolna. Sygnalizacja stosowana w transporcie koleją podziemną. WyposaŜenie stacji załadowczych i wyładowczych. Sterowanie, zabezpieczenia i kontrola ruchu. Bhp podczas transportu szynowego. Ćwiczenia: • Określanie parametrów lokomotyw kopalnianych. • Analizowanie budowy i zasady działania lokomotyw. • RozróŜnianie rodzajów napędów stosowanych w lokomotywach

dołowych. • Klasyfikowanie wozów transportowych. • Określanie zasad obowiązujących przy budowie toru na dole kopalni. • RozróŜnianie wyposaŜenia stacji załadowczych i wyładowczych. • Określanie moŜliwości sterowania, zabezpieczania i kontroli ruchu

pociągów. • Projektowanie przewozu urobku z oddziału przy zadanym wydobyciu.

72

16. Wozy oponowe Zakres stosowania wozów oponowych w górnictwie podziemnym. Klasyfikacja, budowa, zasada pracy oraz rodzaje wozów oponowych stosowanych w górnictwie podziemnym. Wozy techniczne. Zakres stosowania wozów oponowych do transportu ludzi i materiałów. Dane techniczne wozów. Bhp podczas transportu wozami oponowymi. Ćwiczenia: • Określanie parametrów wozów oponowych. • Analizowanie schematów kinematycznych wozów oponowych. • Klasyfikowanie wozów do transportu ludzi, materiałów oraz wozów

technicznych. 17. Kolejki sp ągowe Budowa, zasada działania i eksploatacja kolejki spągowej spalinowej i elektrycznej. Układ elektryczny, sygnalizacja i zabezpieczenie ruchu kolejki. Przeglądy codzienne kolejek spągowych. Bhp podczas eksploatacji kolejek spągowych. Ćwiczenia: • Wyjaśnianie budowy i zasady działania kolejki spągowej spalinowej. • Wyjaśnianie budowy i zasady działania kolejki spągowej elektrycznej. • Analizowanie na schematach układów sygnalizacji i zabezpieczenia

ruchu kolejki. • Rysowanie schematu układów sygnalizacji i zabezpieczenia ruchu

kolejki spągowej. 18. Urządzenia transportu linowego poziomego Rodzaje transportu linowo-kołowrotowego. Podział kołowrotów. Budowa i zasada działania kołowrotu. Kołowroty elektryczne, pneumatyczne i hydrauliczne. Schemat kinematyczny kołowrotu. Obsługa i konserwacja kołowrotów. Urządzenia bezpieczeństwa i sygnalizacji przy transporcie linowym. Transport liną otwartą i zamkniętą. Kolejki podwieszane linowe. Budowa, zakres stosowania, zasada działania kolejek podwieszanych linowych. Bhp podczas transportu kołowrotami i kolejkami podwieszanymi szynowymi. Ćwiczenia: • RozróŜnianie rodzajów transportu linowo-kołowrotowego. • Analizowanie budowy i zasady działania kołowrotu i kolejki

podwieszanej linowej. • Analizowanie schematu kinematycznego kołowrotu.

73

• Analizowanie układów sygnalizacji i zabezpieczenia ruchu kolejki na schematach.

• Rysowanie schematu układów sygnalizacji i zabezpieczenia ruchu kolejki podwieszanej.

19. Maszyny i urz ądzenia transportu pionowego Podział, budowa, rodzaje wyciągów i szybów wyciągowych. Rodzaje wieŜ szybowych. Budowa i podstawowe podzespoły maszyny wyciągowej. Naczynia wydobywcze - podział, przeznaczenie i budowa. Rodzaje lin wyciągowych. Zawiesia linowe - budowa, zasada pracy, przeznaczenie. Prowadniki i prowadnice szybowe. Łapadła przeznaczenie i zakres stosowania. Przyrządy pomiarowe i kontrolne zabezpieczające prawidłową pracę maszyny. Kontrola stanu urządzeń wyciągowych - prace rewizyjne w szybie. Urządzenia przyszybowe. Zasady bhp podczas eksploatacji maszyn wyciągowych i wyciągów szybowych. Ćwiczenia: • RozróŜnianie urządzeń wchodzących w skład wyciągów szybowych. • Analizowanie budowy i zasady działania wyciągów i wieŜ szybowych. • RozróŜnianie głównych podzespołów maszyny wyciągowej. • Klasyfikowanie naczyń wydobywczych. • RozróŜnianie lin nośnych oraz wyrównawczych. • RozróŜnianie zawiesi. • RozróŜnianie rodzajów prowadnic i prowadników szybowych. • RozróŜnianie zabezpieczeń i przyrządów kontrolno-pomiarowych. • Określanie zakresu przeglądów (rewizji) urządzeń wyciągowych. • Klasyfikowanie urządzeń przyszybowych. • Obliczanie wydajności urządzeń wyciągowych. 20. Maszyny i urz ądzenia do przeróbki kopalin Zadania przeróbki mechanicznej kopalin. Podstawowe operacje przeróbcze. Klasyfikacja kopalin. Maszyny do klasyfikacji kopalin - Maszyny do klasyfikacji mechanicznej, aerodynamicznej i hydraulicznej. Przesiewacze rusztowe i płaskie - budowa i zasada działania. Klasyfikatory aerodynamiczne i hydrauliczne - budowa i zasada działania. Bhp podczas eksploatacji maszyn do klasyfikacji. Maszyny i urządzenia do rozdrabniania - Operacja kruszenia i mielenia kopalin. Podział kruszarek na grupy. Budowa, rodzaje i zasada pracy kruszarek i młynów. Bhp podczas eksploatacji kruszarek i młynów. Maszyny do wzbogacania - Zasada wzbogacania mechanicznego

74

w ośrodku wodnym i w cieczach cięŜkich. Zasada wzbogacania flotacyjnego. Budowa i zasada działania osadzarek tłokowych i beztłokowych. Budowa i zasada działania wzbogacalników zawiesinowych. Budowa i zasada działania flotowników. Zakres stosowania osadzarek, wzbogacalników i flotowników. Bhp podczas wykonywania operacji wzbogacania. Maszyny do odmulania, odwadniania i suszenia produktów - Zasady procesu odmulania, odwadniana i suszenia produktów. Sposoby i metody odwadniania. Suszenie produktów. Maszyny do odmulania, odwadniania i suszenia produktów. Budowa i zasada działania pras filtracyjnych, filtrów próŜniowych i suszarek. Bhp podczas odmulania, odwadniania i suszenia produktów. Urządzenia do czyszczenia wód płuczkowych - Woda jako czynnik roboczy w procesach przeróbczych - obowiązki zakładów górniczych w zakresie ochrony środowiska i wprowadzania wody do krajowego systemu wodnego. Sposoby oczyszczania wody technologicznej. Budowa i zasada działania osadnika terenowego. Ćwiczenia: • Ustalanie kolejności operacji podczas wzbogacania kopalin. • RozróŜnianie maszyn do klasyfikacji kopalin. • Analizowanie budowy i zasady działania przesiewaczy oraz

klasyfikatorów. • Analizowanie budowy i zasady działania kruszarek i młynów na

podstawie schematów. • RozróŜnianie elementów konstrukcyjnych osadzarek

i wzbogacalników. • Analizowanie budowy i zasady działania flotowników. • Klasyfikowanie maszyn do odmulania, odwadniania i suszenia

produktów. • Analizowanie budowy i zasady działania filtrów próŜniowych i pras

filtracyjnych na podstawie schematów i dokumentacji technicznej. • Planowanie operacji oczyszczania wód płuczkowych w aspekcie

ochrony środowiska. • Analizowanie sposobów oczyszczania wody płuczkowej. • RozróŜnianie elementów konstrukcyjnych osadnika terenowego. • Wyjaśnianie budowy i zasady działania osadnika Dorra. 21. Wciągniki i wci ągarki r ęczne i mechaniczne Budowa i zasada działania wciągarek ręcznych. Budowa i zasada działania wciągników i wciągarek mechanicznych. Zastosowanie

75

wciągników i wciągarek w procesach transportu materiałów. Bhp podczas eksploatacji wciągników i wciągarek. Ćwiczenia: • RozróŜnianie elementów konstrukcyjnych wciągarek ręcznych

łańcuchowych i linowych. • RozróŜnianie elementów konstrukcyjnych wciągarek mechanicznych

z napędem elektrycznym, pneumatycznym i hydraulicznym. • Analizowanie schematów kinematycznych i zasilania wciągarek

o napędzie elektrycznym, pneumatycznym i hydraulicznym. 22. Zakrętaki, przecinaki, klucze dynamometryczne Pomocnicze urządzenia małej mechanizacji stosowane w przodkach wydobywczych – zakrętaki hydrauliczne, przecinaki hydrauliczne, piły łańcuchowe i taśmowe, klucze dynamometryczne. Ćwiczenia: • Dobieranie urządzeń pomocniczych do prac wykonywanych

w przodkach wydobywczych. • RozróŜnienie elementów konstrukcyjnych pił łańcuchowych

i taśmowych oraz przecinaków hydraulicznych. Środki dydaktyczne Przekroje pomp, silników, przekładni. Eksponaty maszyn i narzędzi ręcznych. Elementy napędów hydraulicznych. Elementy sterowania hydraulicznego. Modele maszyn do urabiania. Modele maszyn do ładowania urobku. Modele maszyn do zabezpieczania wyrobisk. Modele maszyn i urządzeń transportowych. Modele maszyn i urządzeń do przeróbki kopalin. Modele napędów hydraulicznych. Schematy kinematyczne i hydrauliczne maszyn górniczych. Schematy hydrauliczne obudów zmechanizowanych. Schematy układów sygnalizacji i zabezpieczeń. Fazogramy dotyczące faz pracy maszyn górniczych. Foliogramy dotyczące maszyn i urządzeń górnicych. Filmy dydaktyczne z zakresu eksploatacji górniczej. Prezentacje multimedialne dotyczące maszyn i urządzeń górniczych. Dokumentacje Techniczno-Ruchowe maszyn i urządzeń górniczych. Polskie Normy i normy europejskie. Katalogi handlowe maszyn i urządzeń górniczych.

76

Poradnik mechanika, poradnik górnika. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Uwagi o realizacji

Podstawowym celem realizacji programu nauczania przedmiotu „Maszyny i urządzenia górnicze” jest kształtowanie umiejętności doboru maszyn i urządzeń w procesie eksploatacji węgla kamiennego, rud metali i soli, a takŜe w procesie wzbogacania kopalin uŜytecznych oraz identyfikowania ich głównych zespołów.

Program proponuje się realizować metodą opisu i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej, a takŜe metodą przypadków, projektów oraz ćwiczeń.

Planując proces nauczania, nauczyciel powinien zwrócić szczególną uwagę na: −−−− korelację treści programowych z przedmiotami: konstrukcje

i technologie mechaniczne, eksploatacja złóŜ oraz zajęcia praktyczne. −−−− kształtowanie zainteresowań technicznych, twórczego działania oraz

poszukiwania nowatorskich rozwiązań, −−−− eksponowanie związków treści programowych z zagadnieniami

bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska, −−−− stwarzanie sytuacji dydaktycznych, które pozwolą na wyszukiwanie,

gromadzenie i przetwarzanie informacji, −−−− kształtowanie umiejętności komunikowania się, pracy zespołowej oraz

prezentacji. Podczas zajęć naleŜy przeprowadzić duŜą ilość pokazów oraz

ćwiczeń praktycznych. Program przedmiotu zawiera róŜnorodne ćwiczenia, których wykonanie powinno aktywizować uczniów i pomagać im w zrozumieniu funkcjonowania maszyn i urządzeń górniczych. Podczas prowadzenia zajęć naleŜy korzystać z modeli oraz rzeczywistych maszyn i urządzeń, materiałów dydaktycznych w postaci plansz, rysunków, foliogramów oraz prezentacji multimedialnych.

DuŜe znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystanie filmów dydaktycznych, poniewaŜ ułatwia przyswajanie nowych informacji, wpływa na rozwój samodzielnego myślenia oraz poprawne stosowanie języka technicznego. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, a po obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie.

Szczególnie waŜne jest uświadomienie uczniom wpływu warunków górniczo-geologicznych, zagroŜeń naturalnych i technicznych występujących w górnictwie podziemnym na dobór maszyn i urządzeń gwarantujących bezpieczeństwo pracy.

77

Program nauczania przedmiotu naleŜy aktualizować, wprowadzając treści kształcenia, wzbogacone o osiągnięcia techniki w zakresie konstrukcji maszyn górniczych, publikowane w czasopismach specjalistycznych.

Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w działach tematycznych stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń moŜe być rozszerzany w miarę potrzeb edukacyjnych.

Zajęcia powinny odbywać się w odpowiednio wyposaŜonej pracowni maszyn i urządzeń górniczych. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Praca w grupach pozwoli na kształtowanie umiejętności ponadzawodowych, takich jak: komunikowanie się, zespołowe podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac.




1. Pompy 12 2. SpręŜarki i wentylatory 4 3. Urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne 2 4. Młotki mechaniczne, wiertarki obrotowe i udarowe 12 5. Wiertnice i urządzenia wiertnicze 6 6. Maszyny do ładowania urobku 20 7. Napędy hydrauliczne 12 8. Kombajny i kompleksy chodnikowe 9 9. Kombajny ścianowe 15

10. Strugi węglowe 3 11. Obudowa indywidualna i kotwiowa wyrobisk 4 12. Obudowa zmechanizowana 12 13. Urządzenia odstawy 14 14. Kolejki podwieszane szynowe 6 15. Kopalniana kolej podziemna 12 16. Wozy oponowe 2 17. Kolejki spągowe 4 18. Urządzenia transportu linowego poziomego 3 19. Maszyny i urządzenia transportu pionowego 6 20. Maszyny i urządzenia do przeróbki kopalin 10 21. Wciągniki i wciągarki ręczne i mechaniczne 2 22. Zakrętaki, przecinaki, klucze dynamometryczne 2

Razem 172

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe wprowadzić pewne zmiany mając na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły.

78


Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie przez cały czas realizacji programu przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności załoŜonych w szczegółowych celach kształcenia przedmiotu.

Osiągnięcia uczniów moŜna oceniać na podstawie: – sprawdzianów ustnych, – testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń

i projektów, – prezentacji projektu.

Dokonując oceny w formie ustnej naleŜy zwracać uwagę na poprawne posługiwanie się terminologią techniczną, merytoryczną, jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń i projektów zaleca się opracować kartę obserwacji, która powinna uwzględniać: − aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i projektów, − wykorzystywanie róŜnych źródeł informacji, − poprawność merytoryczną wykonanych ćwiczeń i projektów.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów tematycznych, proponuje się zastosowanie testu pisemnego, zawierającego zadania zamknięte lub otwarte.

Ocena końcowa osiągnięć uczniów powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod oceniania.

Literatura Antoniak J., Opolski T.: Maszyny do eksploatacji podziemnej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979 Antoniak J.: Transport kopalniany. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1980 Blaschke S.: Maszyny i urządzenia przeróbcze. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1994 Chudek M., Pach A.: Obudowa wyrobisk eksploatacyjnych w kopalniach węgla kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2002 Jaszczuk M.: Ścianowe systemy mechanizacyjne. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2007 Korecki Z.: Napędy i sterowanie hydrauliczne maszyn górniczych. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1993 Krauze K.: Urabianie skał kombajnami ścianowymi. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2000

79


80

MIERNICTWO GÓRNICZE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − określić cele i zadania pomiarów geodezyjnych, − scharakteryzować przyrządy i instrumenty do pomiarów sytuacyjnych

i wysokościowych, − obliczyć kierunki i współrzędne punktów w ciągach poligonowych, − wykonać pomiary niwelacyjne, − wykonać podstawowe pomiary geodezyjne oraz zarejestrować na

planie postępy robót górniczych, − wyznaczyć kierunki i łuki w wyrobiskach, − objaśnić zdjęcia geologiczne wyrobisk górniczych w kopalniach

podziemnych, − obliczyć powierzchnię złoŜa na podstawie pomiarów w terenie

i zaznaczyć na mapie, − rozpoznać rodzaje map górniczych, − rozpoznać na mapach górniczych znaki umowne, − odczytać informacje z map i przekrojów geologicznych, − scharakteryzować geodezyjne metody pomiaru deformacji

powierzchni, − obliczyć objętość zwałów, − skorzystać z dokumentacji geologiczno-górniczej, − zastosować zasady bhp podczas wykonywania pomiarów. Materiał nauczania

1. Podstawowe wiadomo ści o pomiarach i przyrz ądach geodezyjnych

Cel i zadania pomiarów geodezyjnych oraz miernictwa górniczego. Jednostki miar uŜywane w geodezji. Skale i podziałki. Podstawowe przyrządy geodezyjne i ich zastosowanie. Ćwiczenia: • RozróŜnianie jednostek miar uŜywanych w geodezji. • Wykonywanie rysunków w róŜnych skalach i podziałkach. • Obliczanie długości odcinków w róŜnych skalach. • Porównywanie przyrządów geodezyjnych pod względem ich

zastosowania.

81

2. Pomiary liniowe, k ątowe i poligonowe Zasady wykonywania pomiarów. Pomiar małych obszarów metodą liniową. Zaznaczanie punktów pomiarowych w terenie. Tyczenie linii prostej bez uŜycia lunety. Pomiar długości. Tyczenie kątów. Teodolit górniczy stojący i wiszący. Metody pomiaru kąta poziomego i pionowego. Rodzaje ciągów poligonowych i stabilizacja punktów poligonowych. Pomiar kątów i długości w ciągach poligonowych. Rachunek współrzędnych i ich nanoszenie na mapę. Ćwiczenia: • Wytyczanie i mierzenie linii prostych w terenie. • Wytyczanie kątów prostych węgielnicą. • Sprawdzanie i przygotowywanie teodolitu do pomiaru. • Dobieranie metody pomiaru kąta poziomego i pionowego. • Obliczanie azymutów bloków w ciągach poligonowych. • Obliczanie kątów kierunkowych i współrzędnych punktów

poligonowych na mapie. 3. Pomiary wysoko ściowe na powierzchni i w kopalni Cele i rodzaje pomiarów wysokościowych. Niwelatory, ich rodzaje oraz sposób przygotowania do pomiaru. Łaty niwelacyjne i ich stabilizacja. Profile podłuŜne i poprzeczne. Niwelacja w kopalni i jej cele. Kompas górniczy i jego zastosowanie do pomiarów w kopalni. Ćwiczenia: • Przygotowanie niwelatora do pomiaru. • Wykonywanie przykładowych niwelacji w kopalni. • Wykonywanie projektu profilu podłuŜnego i poprzecznego spągu

chodnika. • Określanie sposobów pomiaru głębokości szybu. 4. Zdjęcia geologiczne i orientacja kopal ń Pomiar rozciągłości i nachylenia warstw. Pomiar łupności skał. Pomiar grubości pokładu. Pomiary uskoków. Szkice, przekroje i zdjęcia geologiczne. Cele pomiarów orientacyjnych. Sposoby i metody pomiarów orientacyjnych. Ćwiczenia: • Wyjaśnianie zasad pomiaru rozciągłości i nachylenia pokładu za

pomocą kompasów. • Sporządzanie wykresu łupności skał. • Wykonywanie rysunków elementów charakteryzujących uskok.

82

• Wyznaczanie graficzne elementów uskoku. • RozróŜnianie metod pomiarów orientacyjnych zaleŜnie od sposobu

połączenia kopalni z powierzchnią ziemi. • Scharakteryzowanie metody nawiązania przez dwa szyby pionowe. 5. Roboty na zbicie i wyznaczenie łuków w kopalni Rodzaje robót na zbicie. Wyznaczanie kierunków i nachyleń przebitek. Nadawanie kierunków i spadków dla prowadzenia wyrobisk na zbicie. Wyznaczanie łuków w kopalni. Ćwiczenia: • Ustalanie kolejności czynności podczas prowadzenia robót na zbicie. • Wykonywanie projektu przebitki pochyłej. • Nadawanie kierunku i spadku chodnika za pomocą teodolitów

i niwelatorów. • Wyznaczanie łuku kołowego w wyrobisku. • Wykonywanie projektu krótkiego łuku wyrobiska. 6. Mapy górnicze Metody obliczania powierzchni. Mechaniczne obliczanie powierzchni. Rodzaje map górniczych. Mapy podstawowe, przeglądowe, specjalne. Mapa obszaru górniczego. Znaczenie map górniczych dla racjonalnej i właściwej gospodarki złoŜem. Normy znaków na mapach górniczych dołowych i powierzchniowych. Reprodukcja, powiększanie, pomniejszanie i przechowywanie map. Ćwiczenia: • RozróŜnianie metod obliczania powierzchni. • Rozpoznawanie rodzaju mapy górniczej ze względu na jej treść. • Korzystanie z map górniczych w celu bezpiecznej i racjonalnej

gospodarki złoŜem. • Rozpoznawanie znaków umownych na mapach zgodnie

z obowiązującymi normami. • Czytanie map górniczych. • Objaśnianie sposobów reprodukcji, powiększania, pomniejszania

i przechowywania map. 7. Geodezyjne metody pomiaru deformacji i zwałów Ogólna charakterystyka geodezyjnych metod pomiaru deformacji. Ustalanie stopnia zagroŜenia powierzchni. Pomiary deformacji górotworu i powierzchni. Zabezpieczanie obiektów przed skutkami eksploatacji górniczej. Metody obliczania objętości zwałów.

83

Ćwiczenia: • RozróŜnianie geodezyjnych metod pomiaru deformacji. • Określanie rozkładu napręŜeń w niecce osiadania. • Obliczanie wskaźników deformacji poziomych i pionowych. • Charakteryzowanie sposobów zabezpieczania obiektów przed

skutkami eksploatacji górniczej. • Obliczanie objętości zwałów metodą podziału na figury geometryczne.

Środki dydaktyczne Niwelatory. Łaty wiertnicze. Taśmy miernicze. Węgielnice, teodolity. Tachimetry, planimetry. Inny sprzęt do wykonywania pomiarów geodezyjnych. Zestawy typowych map górniczych. Tablice, formularze i dzienniki pomiarowe do wykonywania obliczeń i dokumentowania pomiarów. Polskie Normy Górnicze. Filmy dydaktyczne, foliogramy, tablice poglądowe, programy komputerowe dotyczące pomiarów górniczych. Zestaw komputerowy z oprogramowaniem biurowym i dostępem do Internetu. Uwagi o realizacji

Program przedmiotu „Miernictwo górnicze” obejmuje zagadnienia z zakresu podstawowych pomiarów geodezyjnych wykonywanych w kopalniach, pomiarów deformacji i zwałów oraz map górniczych. Podczas jego realizacji szczególną uwagę naleŜy zwrócić na kształtowanie umiejętności posługiwania się przyrządami geodezyjnymi oraz czytania i uzupełniania map górniczych.

Podczas realizacji treści kształcenia naleŜy uwzględnić korelację z przedmiotami „Eksploatacja złóŜ” oraz „Pracownia techniczna”, zwłaszcza w zakresie takich haseł programowych, jak: mapy górnicze, deformacje górotworu i powierzchni, filary górnicze i oporowe oraz ich wyznaczanie.

Nabywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania zróŜnicowanych metod i technik nauczania. Wskazane jest stosowanie metody przewodniego tekstu, metody projektów, dyskusji dydaktycznej, pokazu z objaśnieniem oraz ćwiczeń. Ponadto zaleca się wykorzystywać filmy dydaktyczne oraz programy komputerowe. W przypadku, gdy nie ma moŜliwości realizacji wybranych treści kształcenia na zajęciach

84

lekcyjnych naleŜy zorganizować wycieczkę dydaktyczną do działu miernictwa w przedsiębiorstwach górniczych.

Podczas zajęć naleŜy przeprowadzić duŜą ilość ćwiczeń praktycznych oraz pokazów. Program przedmiotu zawiera ćwiczenia, których realizacja pozwala na kształtowanie u uczniów umiejętności łączenia róŜnych elementów wiedzy i dostrzegania zaleŜności między nimi, rozwiązywania problemów, wnioskowania, uzasadniania przyjętych rozwiązań oraz doskonalenia umiejętności samokształcenia. Ćwiczenia stanowią propozycję, która moŜe być wykorzystana w czasie zajęć. Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował inne ćwiczenia, które moŜe zrealizować w warunkach swojej szkoły.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni wyposaŜonej w techniczne środki kształcenia, jak: zestaw do prezentacji (komputer, rzutnik multimedialny), wizualizer, rzutnik pisma, zestaw do pokazu filmów dydaktycznych. Powinna to być pracownia geologii i miernictwa górniczego lub odpowiednio dostosowana pracownia eksploatacji złóŜ. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Praca w grupie pozwoli na kształtowanie tak waŜnych umiejętności ponadzawodowych, jak: komunikowanie się, zespołowe podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac.




1. Podstawowe wiadomości o pomiarach i przyrządach geodezyjnych

4

2. Pomiary liniowe, kątowe i poligonowe 10 3. Pomiary wysokościowe na powierzchni i w kopalni 10 4. Zdjęcia geologiczne i orientacja kopalń 8 5. Roboty na zbicie i wyznaczanie łuków w kopalni 8 6. Mapy górnicze 10 7. Geodezyjne metody pomiaru deformacji i zwałów 6

Razem 56

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów naleŜy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania według ustalonych wymagań przedstawionych na początku zajęć. Podstawą

85

określenia wymagań powinny być szczegółowe cele kształcenia zamieszczone w programie nauczania.

Realizując program nauczania, osiągnięcia uczniów moŜna oceniać na podstawie: − ustnych sprawdzianów, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń

i projektów, − prezentacji wykonanego projektu.

Dokonując oceny w formie ustnej naleŜy zwracać uwagę na poprawne posługiwanie się terminologią techniczną, merytoryczną, jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Do oceny wykonywanych ćwiczeń i projektów zaleca się opracować kartę obserwacji, która powinna uwzględniać: − aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i projektów, − wykorzystywanie róŜnych źródeł informacji, − poprawność merytoryczną szkiców, rysunków, map.

Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów tematycznych, proponuje się zastosowanie testu pisemnego, zawierającego zadania zamknięte lub otwarte oraz zadania typu próba pracy.

Ocena końcowa osiągnięć uczniów powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod oceniania.

Literatura Baran W.: Teoretyczne podstawy opracowania wyników pomiarów geodezyjnych. PWN, Warszawa 1983 Chwastek J.: Miernictwo górnicze i ochrona terenów w górnictwie. Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1980 Kozubski F.: Miernictwo górnicze. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1972 Rajnich R., Siembab J., Sosna A.: Mapy górnicze. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1986 Polskie Normy Map Górniczych Praca zbiorowa: Poradnik górnika. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1975 Wykaz literatury naleŜy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

86

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: −−−− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii

oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoŜ. i ochrony środowiska,

−−−− wykonać pomiary warsztatowe, −−−− wykonać podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej, −−−− wykonać podstawowe prace z zakresu mechanicznej obróbki

skrawaniem, −−−− wykonać podstawowe połączenia lutowane oraz spawane pod

nadzorem, −−−− wykonać podstawowe prace ciesielskie oraz połączenia obudowy

drewnianej, −−−− wykonać pomocnicze elektryczne prace instalacyjne, −−−− wykonać czynności konserwacyjne, drobne naprawy, wymianę części,

montaŜ, demontaŜ maszyn i urządzeń, −−−− zbudować tamy wentylacyjne, regulacyjne, mosty wentylacyjne i inne

urządzenia wentylacyjne, −−−− obsłuŜyć przyrządy do pomiaru gazów kopalnianych, −−−− zbudować lutniociąg, −−−− wzmocnić obudowę wyrobisk górniczych w zakresie robót

podsadzkowych, −−−− odprowadzić wody dołowe i podsadzkowe, −−−− wykonać podsadzanie wybranej przestrzeni, −−−− wykonać konserwację maszyn urabiających i ładujących oraz

urządzeń transportu dołowego, −−−− zastosować zasady uŜytkowania obudów zmechanizowanych

i maszyn górniczych, −−−− postawić wybrane rodzaje obudów wyrobisk górniczych oraz wykonać

opinkę stropu i ociosów, −−−− wykonać montaŜ, demontaŜ maszyn górniczych, −−−− obsłuŜyć wybrane rodzaje górniczych urządzeń odstawy pod

nadzorem, −−−− ułoŜyć tory kopalniane, −−−− obsłuŜyć urządzenia sygnalizacji i łączności kopalnianej, −−−− dobrać narzędzia, przyrządy i materiały w zaleŜności od wykonywanej

pracy, −−−− wydać, przyjąć i dokonać ewidencji narzędzi, przyrządów

i materiałów,

87

−−−− wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska,

−−−− zastosować sprzęt ochrony indywidualnej w zaleŜności od wykonywanej pracy i występującego zagroŜenia,

−−−− skorzystać ze środków łączności i bezpieczeństwa oraz sprzętu ochrony dróg oddechowych stosowanych w ratownictwie górniczym,

−−−− ostrzec załogę w sytuacji zagroŜenia, −−−− zastosować zasady komunikowania się, −−−− udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. Materiał nauczania 1. Zajęcia wprowadzaj ące Zapoznanie z organizacją zajęć, regulaminem warsztatów i harmonogramem przejść stanowiskowych. Zapoznanie z zasadami bezpiecznej pracy w warsztatach oraz wykazem prac wzbronionych młodocianym. Ocena ryzyka zawodowego oraz tryb zgłaszania wypadków przy pracy. UŜytkowanie podręcznego sprzętu gaśniczego. Postępowanie w przypadku poŜaru. Poznanie zasad bhp podczas uŜytkowania urządzeń elektrycznych. Udzielanie pierwszej pomocy. 2. Prace ślusarskie Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania prac ślusarskich. Pomiary przyrządami suwmiarkowymi i mikrometrycznymi. Pomiary kątomierzem. Trasowanie na płaszczyźnie. Ścinanie, przecinanie i wycinanie. Cięcie blach noŜycami ręcznymi i dźwigniowymi. Ciecie piłką do metalu. Piłowanie zgrubne i wykańczające powierzchni płaskich. Wiercenie, rozwiercanie, pogłębianie. Wykonywanie gwintów wewnętrznych i zewnętrznych. Lutowanie miękkie. Ocena jakości wykonanych prac. 3. Prace w warsztacie elektrycznym Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania prac w warsztacie elektrycznym. ZagroŜenie poraŜenia prądem elektrycznym. Pomiar napięcia, natęŜenia prądu i rezystancji izolacji przewodów. Przygotowanie górniczych przewodów oponowych, kabli elektrycznych i teletechnicznych do łączenia. MontaŜ obwodów oświetlenia, sygnalizacji oraz sterowania silnika. DemontaŜ, naprawa, konserwacja górniczych urządzeń elektrycznych. Obsługa wyłączników kopalnianych. Ocena jakości wykonanych prac.

88

4. Maszynowa obróbka skrawaniem Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania obróbki mechanicznej skrawaniem. Instrukcje obsługi obrabiarek. Dobieranie materiałów, narzędzi, przyrządów pomiarowych i maszyn do obróbki mechanicznej metali. Obsługa tokarek, frezarek, szlifierek i wiertarek. Mocowanie przedmiotów obrabianych i narzędzi. Toczenie powierzchni zewnętrznych i wewnętrznych. Frezowanie powierzchni płaskich. Ocena jakości wykonanych prac.

5. Ciesielstwo Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania prac w ciesielni. Dobieranie narzędzi do ręcznej obróbki drewna. Odmierzanie, zaznaczanie, przecinanie, łupanie i ociosywanie drewna. Ręczne struganie, dłutowanie i wiercenie drewna. Wykonywanie połączeń drewna. Oprawianie trzonków narzędzi górniczych. Ocena jakości wykonanych prac.

6. Obróbka cieplna i plastyczna Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania prac w kuźni. WyposaŜenie stanowiska do kucia ręcznego. Nagrzewanie materiału, określanie temperatury materiału na podstawie barwy Ŝaru. Wykonywanie operacji kowalskich: spęczanie, przecinanie, wydłuŜanie, zginanie, przebijanie otworów. Wykonywanie zabiegów obróbki cieplnej: wyŜarzanie, hartowanie, odpuszczanie. Ocena jakości wykonanych prac.

7. Spawanie i lutowanie Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania spawania i lutowania. Dobieranie środków ochrony indywidualnej spawacza. WyposaŜenie stanowiska do spawania elektrycznego. Dobieranie elektrod do spawania. Wykonywanie połączeń spawanych pod nadzorem. WyposaŜenie stanowiska do spawania gazowego. Wykonywanie spawania i cięcia gazowego pod nadzorem. Lutowanie. Ocena jakości wykonanych połączeń.

8. Szkolenie w zakresie bhp przed zaj ęciami pod ziemi ą Przeszkolenie wstępne w zakresie bhp w podziemnym zakładzie górniczym. Przeszkolenie w Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego dotyczące sprzętu ochrony dróg oddechowych. Przestrzeganie obowiązujących procedur w czasie poŜaru, stosowanie podręcznego sprzętu ppoŜ.. Zasady zachowania się na nadszybiu, podczas jazdy szybem, na podszybiu, dworcu osobowym w czasie jazdy pociągiem. Sygnały alarmowe i ucieczkowe.

89

9. Remont maszyn górniczych Stosowanie przepisów bhp podczas remontu maszyn górniczych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas naprawy reduktorów do przenośników, bębnów wysypowych, krąŜników. Analizowanie schematów hydraulicznych wybranych maszyn górniczych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas przeglądów i naprawy hydrauliki siłowej: węŜy, zaworów, rozdzielaczy, siłowników, agregatów ciśnieniowych. Wykonywanie prac pomocniczych podczas przygotowania do transportu podzespołów maszyn górniczych. Załadunek materiałów i sprzętu do wozów i na platformy. Ocena jakości wykonanych prac. 10. Wentylacja wyrobisk Zapoznanie z przepisami dotyczącymi wentylacji wyrobisk. Planowanie prac pomocniczych przy wykonywaniu tamy wentylacyjnej na stanowisku szkoleniowym. Budowa zapory pyłowej na stanowisku szkoleniowym. Zabudowa wentylatora lutniowego i lutniociągu na stanowisku szkoleniowym. Posługiwanie się przyrządami do wykrywania gazów w powietrzu kopalnianym oraz pomiaru prędkości i wilgotności powietrza. Ocena jakości wykonanych prac. 11. Urabianie skał Stosowanie przepisów bhp podczas urabiania skał. Wiercenie otworów strzałowych w węglu i kamieniu. Obserwacja pracy wozu wiertniczego w przodku. Zapoznanie z metryką strzałową i dzienniczkiem strzałowym. Zapoznanie z rodzajami MW, ich pobieraniem, transportowaniem i przechowywaniem. Ładowanie otworów strzałowych atrapami M.W, zasady łączenia i kontroli sieci strzałowej. Zapoznanie z zasadami zabezpieczania dróg dojścia do miejsca wykonywania robót strzałowych. Zapoznanie z zasadami dokonywania obrywki skał w przodku. Tymczasowe zabezpieczenie obudową czoła i stropu przodka. Obrywka przodka. Ocena jakości wykonanych prac.

12. Ładowanie urobku Stosowanie przepisów bhp podczas ręcznego i mechanicznego ładowania urobku. Obserwacja pracy ładowarki. Ręczne ładowanie urobku na przenośnik i do wozów. 13. Urządzenia odstawcze Stosowanie przepisów bhp przy urządzeniach odstawy urobku. Wykonywanie prac przy montaŜu, demontaŜu i przebudowie przenośnika zgrzebłowego. Wykonywanie montaŜu, demontaŜu i przebudowy przenośnika taśmowego na stanowisku szkoleniowym.

90

Zabudowa przejścia nad taśmociągiem. Obsługa przenośników pod nadzorem. Ocena jakości wykonanych prac. 14. Urządzenia transportowe Stosowanie przepisów bhp podczas poruszania się po drogach transportowych. Organizacja wykonywania prac pod trakcją elektryczną. Poznanie stosowanych w górnictwie podziemnym lokomotyw i wozów kopalnianych. Wykonywanie rozjazdów, skrzyŜowań, zwrotnic. Przestrzeganie przepisów bhp podczas transportu materiałów kołowrotami, wozami kopalnianymi i kolejkami podwieszanymi. Poznanie stacji materiałowych, postojowych i osobowych. Obsługa urządzeń sygnalizacji i łączności kopalnianej. Przestrzeganie przepisów bhp podczas jazdy pociągami osobowymi. Ocena jakości wykonanych prac. 15. Roboty przygotowawcze Stosowanie przepisów bhp podczas wykonywania robót przygotowawczych. Transport materiałów, części maszyn, narzędzi do przodka. Stawianie wybranych rodzajów obudowy chodnikowej, wykonywanie opinki, wykładki stropu i ociosów. Sprawdzanie i wyznaczanie kierunku i nachylenia wyrobiska. Wykonywanie obudowy wyrobisk korytarzowych. Zapoznanie z ksiąŜką obudowy stosowaną na kopalni. Stawianie obudowy drewnianej na stanowisku szkoleniowym. Stawianie obudowy stalowej łukowej. Stawianie obudowy indywidualnej. Zapoznanie z konstrukcją, zasadą działania, obsługą i konserwacją kombajnu chodnikowego. Obserwacja pracy kombajnu chodnikowego. Ocena jakości wykonanych prac. 16. Roboty wybierkowe Stosowanie przepisów bhp podczas wybierania złóŜ. Zapoznanie z przepisami bhp przy stosowaniu obudowy zmechanizowanej. Zapoznanie z obudową zmechanizowaną, częściami składowymi, sposobem zasilania. Ćwiczenia w sterowaniu obudową zmechanizowaną. Układanie kasztów. 17. Podsadzanie wyrobisk Stosowanie przepisów bhp przy podsadzaniu wyrobisk. Stawianie tamy podsadzkowej bocznej i czołowej. Ocena jakości wykonanych prac. Środki dydaktyczne Instrukcje oraz przewodnie teksty do ćwiczeń. Stoły ślusarskie, imadła. Przyrządy pomiarowe. Narzędzia do trasowania.

91

Narzędzia do obróbki ręcznej, elektronarzędzia. Stoły monterskie elektryczne o róŜnym napięciu zasilania. Przyrządy do montaŜu elektrycznego. Multimetry. Obrabiarki, przyrządy, narzędzia do maszynowej obróbki skrawaniem. Podstawowe narzędzia ręczne stolarskie, strugnice, piły ręczne, piła tarczowa, strugarka i frezarka do drewna. Przyrządy, narzędzia, urządzenia do obróbki plastycznej i cieplnej. Przyrządy, narzędzia, urządzenia do spawania. Przyrządy, narzędzia do lutowania. Stacje lutownicze. Przyrządy, narzędzia do montaŜu i demontaŜu maszyn i urządzeń. Przyrządy, narzędzia do konserwacji i naprawy części oraz maszyn i urządzeń. Siekiery, piły ręczne, młoty, łopaty i kilofy górnicze. Materiały do wykonania obudowy drewnianej. Materiały do wykonania tamy podsadzkowej. Chodnik w obudowie łukowej. Elementy obudowy łukowej. Stojaki indywidualne cierne i hydrauliczne. Zestawy obudowy zmechanizowanej podporowej i osłonowej, agregat zasilający. Materiały do wykonania tamy wentylacyjnej i zapory przeciwwybuchowej pyłowej. Wentylator lutniowy, lutnie stalowe i parciane. Wykrywacz gazów kopalnianych, przyrządy do pomiaru parametrów powietrza. Foliogramy dotyczące maszyn i urządzeń górniczych. Filmy dydaktyczne, z zakresu mechanicznych technik wytwarzania oraz eksploatacji węgla kamiennego. Schematy kinematyczne maszyn górniczych. Dokumentacja techniczna. Poradniki: ślusarza, spawacza, górnika. Instrukcje w zakresie bhp i ochrony ppoŜ. Instrukcje stanowiskowe. Uwagi o realizacji

Zajęcia praktyczne pełnią podstawową rolę w procesie kształcenia zawodowego. Łączą teorię z praktyką, pozwalają na lepsze zrozumienie zagadnień teoretycznych oraz utrwalają wiadomości i umiejętności zawodowe zdobyte na innych zajęciach edukacyjnych.

Zajęcia praktyczne powinny odbywać się w II i III klasie. Podczas procesu nauczania – uczenia się naleŜy tak dobierać pracę i ćwiczenia

92

wykonywane przez uczniów, aby umoŜliwiły one realizację celów kształcenia.

W zaleŜności od miejsca realizacji zajęć, moŜliwości organizacyjno-technicznych oraz bazy dydaktycznej, zajęcia praktyczne powinny być prowadzone metodą ćwiczeń praktycznych oraz metodą przewodniego tekstu.

Dla osiągnięcia załoŜonych celów kształcenia istotnym czynnikiem jest prowadzenie prawidłowego instruktaŜu wstępnego, bieŜącego i końcowego. InstruktaŜ wstępny powinien obejmować wszystkie czynności, jakie uczeń będzie wykonywał w czasie samodzielnej pracy. Nauczyciel powinien demonstrować jak najwięcej przykładów czynności niezbędnych do wykonania określonego zadania, zwracając uwagę na prawidłowe ich wykonywanie. Warunkiem skutecznego instruktaŜu bieŜącego jest obserwowanie pracy ucznia, zwracanie uwagi ucznia na popełniane błędy oraz naprowadzanie na właściwy tok pracy. Nauczyciel powinien sprawdzić, czy wykonywane czynności są zgodne z instruktaŜem wstępnym i czy uczeń przyswoił sobie udzielane wskazówki. Bardzo waŜne jest zwracanie uwagi na staranność wykonania ćwiczeń, jakość wykonanych prac oraz bieŜące korygowanie błędów. Po zakończeniu pracy naleŜy przeprowadzić instruktaŜ końcowy, którego celem jest analiza wykonanej pracy. Podczas instruktaŜu końcowego nauczyciel powinien wyjaśnić popełnione błędy wskazując na przyczyny ich powstawania, podać sposoby zapobiegania im i ocenić wykonaną pracę uczniów.

Zajęcia praktyczne mogą być realizowane w warsztatach szkolnych, Centrach Kształcenia Praktycznego oraz warsztatach zakładowych, Sztolniach, Polach Szkoleniowych na wydzielonych i odpowiednio wyposaŜonych stanowiskach szkoleniowych. W zaleŜności od miejsca realizacji powinny odbywać się one w grupie 3 do 10 uczniów. Podczas zajęć odbywających się na powierzchni i dole kopalni jeden instruktor praktycznej nauki zawodu powinien sprawować opiekę maksymalnie nad trzema uczniami. W zajęciach na dole kopalni mogą brać udział uczniowie, którzy ukończyli 18 lat. Ćwiczenia związane ze sterowaniem obudową zmechanizowaną,

obsługą maszyn i urządzeń transportowych, urabiających i ładujących powinny być wykonywane w stanie postoju lub bezruchu maszyn i urządzeń albo z właściwymi zabezpieczeniami.

Obserwacja obrywki przodka, pracy kombajnu chodnikowego oraz wozu wiertniczego powinna być prowadzona w ramach wycieczki dydaktycznej. Przed wycieczką naleŜy zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi w czasie jej trwania. Po wycieczce naleŜy podsumować wyniki obserwacji uczniów.

93

Zajęcia praktyczne muszą odbywać się zgodnie z przepisami bhp, obowiązującymi na danym stanowisku pracy oraz przepisami dotyczącymi prac wzbronionych młodocianym.

Przed przystąpieniem do realizacji kaŜdego tematu, niezaleŜnie od wstępnego przeszkolenia dotyczącego bezpieczeństwa i higieny pracy, naleŜy szczegółowo zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa na stanowisku pracy oraz postępowania w przypadku wypadku lub poŜaru.

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu przygotowania zawodowego wymaga kształtowania właściwych postaw zawodowych, umiejętności pracy w zespole, korzystania z róŜnych źródeł informacji, oraz wdraŜania do ciągłego doskonalenia zawodowego.

NaleŜy kształtować takie cechy osobowości, jak: rzetelność i odpowiedzialność za powierzoną pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy, dbałość o racjonalne wykorzystanie materiałów.


Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin

1. Zajęcia wprowadzające 5 2. Prace ślusarskie 40 3. Prace w warsztacie elektrycznym 40 4. Maszynowa obróbka skrawaniem 45 5. Ciesielstwo 20 6. Obróbka cieplna i plastyczna 15 7. Spawanie i lutowanie 15 8. Szkolenie w zakresie bhp przed zajęciami pod ziemią 12 9. Remont maszyn górniczych 24

10. Wentylacja wyrobisk 18 11. Urabianie skał 18 12. Ładowanie urobku 18 13. Urządzenia odstawcze 18 14. Urządzenia transportowe 18 15. Roboty przygotowawcze 24 16. Roboty wybierkowe 24 17. Podsadzanie wyrobisk 18 Razem 372

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŜe dokonywać zmian w zaleŜności od aktualnych moŜliwości i potrzeb edukacyjnych.

94


Podstawą sprawdzania i oceniania postępów uczniów powinny być kryteria podane przez nauczyciela na początku zajęć. W kryteriach oceniania naleŜy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Osiągnięcia uczniów naleŜy oceniać systematycznie w trakcie realizacji programu nauczania stosując: −−−− ustne sprawdziany, −−−− obserwację czynności ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń

produkcyjnych, −−−− testy praktyczne z zadaniami typu próba pracy.

Kryteria słuŜące do oceny poziomu opanowania umiejętności praktycznych powinny uwzględniać: −−−− planowanie zadania, −−−− organizowanie stanowiska pracy, −−−− zachowanie porządku na stanowisku pracy, −−−− dobór odpowiednich narzędzi, przyrządów, urządzeń i materiałów do

wykonywanych zadań, −−−− zachowanie kolejności wykonywania czynności według obowiązującej

technologii, −−−− posługiwanie się dokumentacją techniczną, −−−− jakość wykonania, −−−− przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoŜ. i ochrony środowiska.

Po zakończeniu realizacji działu tematycznego programu, zaleca się przeprowadzić test praktyczny z zadaniami typu próba pracy. Zadania powinny być zaopatrzone w kryteria oceny i schemat punktowania.

W ocenie końcowej naleŜy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia, stosowanych przez nauczyciela (instruktora praktycznej nauki zawodu).

95

Literatura Dąbrowski S.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych – Zajęcia na dole kopalni. Śl.W.T. Katowice 1993 Kokot W.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych, cz. III. Wyd. Śląsk, Katowice 1979 Kwaśniak W.: Zajęcia praktyczne dla uczniów szkół górniczych, cz. II Wyd. Śląsk, Katowice 1978 Parka Z.: Zajęcia praktyczne dla uczniów technikum górniczego, cz. I. Wyd. Śląsk, Katowice 1972 Mały poradnik mechanika. Praca zbiorowa: WNT, Warszawa 1999

96

PRAKTYKA ZAWODOWA Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: −−−− opisać strukturę organizacyjną zakładu górniczego, ze szczególnym

uwzględnieniem oddziałów górniczych przygotowawczych, wydobywczych i pomocniczych,

−−−− skorzystać z map górniczych, dokumentacji technicznej obowiązującej w zakładzie górniczym,

−−−− zastosować zasady uŜytkowania urządzeń, narzędzi i przyrządów. podczas wykonywania pracy,

−−−− wskazać na mapie oddziału drogi ewakuacji załogi, −−−− poinformować dyspozytora kopalni o zaistniałym zagroŜeniu, −−−− wykonać zaporę pyłową, −−−− wykonać tamę wentylacyjną, podsadzkową, wodną, −−−− wykonać konserwację elementów przenośnika taśmowego, −−−− rozróŜnić metody drąŜenia wyrobisk korytarzowych i komorowych

oraz stosowane systemy eksploatacji w zakładzie górniczym, −−−− rozpoznać stosowane rodzaje obudów wyrobisk korytarzowych,

wybierkowych i komorowych, −−−− załadować materiały na środki transportu oddziałowego, −−−− wyznaczyć kierunek i nachylenie wyrobiska, −−−− wykonać przebudowę toru kopalnianego, −−−− scharakteryzować technologię urabiania, odstawę, transport oraz

wentylację, stosowane w zakładzie górniczym, −−−− określić zasady kierowania i organizowania pracy załogi górniczej, −−−− dostosować się do wymagań organizacji pracy w zespole, −−−− zastosować sprzęt ochrony indywidualnej w zaleŜności od

wykonywanej pracy i występującego zagroŜenia, −−−− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy. Materiał nauczania

1. Rozpocz ęcie praktyki Szkolenie wstępne w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoŜ. oraz ochrony środowiska. Zapoznanie się z zakładowym regulaminem pracy oraz organizacją zakładu górniczego. Zapoznanie z ryzykiem zawodowym. Zapoznanie z harmonogramem praktyki oraz stanowiskami pracy, na których będzie się odbywała praktyka. Zapoznanie z prawami i obowiązkami ucznia odbywającego praktykę. Przydział miejsca w łaźni, pobranie odzieŜy

97

roboczej i środków ochrony indywidualnej oraz przydział lampy i dyskietki identyfikacyjnej. Dokumentowanie oraz procedura zaliczania praktyki. 2. Projektowanie robót przygotowawczych i eksploata cyjnych Zapoznanie z organizacją pracy i dokumentacją oddziału górniczego. Zapoznanie z podziałem i ewidencją załogi górniczej. Zapoznanie z dokumentacją strzałową, kontrolą rozchodu materiałów wybuchowych i zapalników. Sporządzanie zamówienia na materiały eksploatacyjne dla oddziału. Udział w kontroli obudowy, urządzeń transportowych oraz wykonanych przez załogę prac. Zapoznanie się z raportami słuŜbowymi. 3. Organizowanie robót przygotowawczych i eksploata cyjnych Sporządzanie opisów warunków geologicznych pokładu i skał otaczających dotyczących miąŜszości, upadu, charakterystyki spągu i stropu. Zapoznanie z organizacją pracy, transportem materiałów i urobku, mechanizacją prac, wentylacją, odwadnianiem, bezpieczeństwem pracy w oddziale. 4. Praca w oddziałach przygotowawczych Transport materiałów do przodka. Odstawa urobku z przodka. Wiercenie otworów strzałowych. Obrywka przodka po strzelaniu, zabezpieczanie stropu obudową tymczasową. Stawianie obudowy i wykonywanie opinki i wykładki stropu i ociosów. Wyznaczanie kierunku i nachylenia przodka. Kotwienie stropu. Odwadnianie przodka. Wykonywanie ścieków, czyszczenie ścieków. Wykonywanie tam, zapór pyłowych. Przebudowa toru kopalnianego. PrzedłuŜanie lutniociągu. Wykonywanie prac pomocniczych w wyrobiskach przygotowawczych drąŜonych kombajnami. 5. Praca w oddziałach eksploatacyjnych Praca obudowy zmechanizowanej, sterowanie obudową zmechanizowaną. Urabianie kombajnem ścianowym. Przekładka przenośnika ścianowego. Odstawa ścianowa. Przekładka przenośnika podścianowego. Wykonywanie prac pomocniczych w ścianowych wyrobiskach eksploatacyjnych.

6. Zakończenie praktyki Ocena i zakończenie praktyki na podstawie opinii i oceny instruktorów praktycznej nauki zawodu.

98

Uwagi o realizacji Zadaniem praktyki zawodowej jest zapoznanie ucznia z rodzajem

i warunkami wykonywania przyszłej pracy zawodowej. Powinna ona odbywać się w realnych warunkach produkcyjnych, na wydzielonych dołowych stanowiskach pracy. Praca wykonywana na tych stanowiskach nie wymaga uprawnień i specjalnego przeszkolenia. Podczas doboru stanowisk naleŜy szczególną uwagę zwracać na prace wzbronione oraz na prace, przy których występuje duŜe zagroŜenie wypadkowe.

Zaleca się, aby jeden instruktor praktycznej nauki zawodu sprawował opiekę maksymalnie nad trzema uczniami.

Praktykę zawodową naleŜy zorganizować nie wcześniej niŜ w klasie III technikum lub w klasie II szkoły policealnej, aby umoŜliwić uczniom doskonalenie i pogłębienie juŜ zdobytych wiadomości i umiejętności zawodowych oraz poznanie organizacji, technicznych środków produkcji i działalności przedsiębiorstwa górniczego. W trakcie odbywania praktyki uczeń powinien uczestniczyć w wykonywaniu zadań zawodowych na róŜnych stanowiskach pracy, ujętych w harmonogramie.

Prace związane ze sterowaniem obudową zmechanizowaną, obsługą maszyn i urządzeń transportowych, urabiających i ładujących, naleŜy zrealizować w formie ćwiczeń, które powinny być wykonywane w stanie postoju lub bezruchu maszyn i urządzeń albo z właściwymi zabezpieczeniami.

W czasie odbywania praktyki uczeń ma obowiązek prowadzenia dzienniczka praktyki, w którym zapisuje codziennie czynności i spostrzeŜenia z wykonywanej pracy.

W czasie praktyki oprócz udziału uczniów w procesie pracy zaleca się stosować inne formy organizacyjne, takie jak spotkania i zajęcia szkoleniowe prowadzone przez branŜowych specjalistów, w tym pokazy, obserwacje, instruktaŜe i wycieczki. Udział w tych formach organizacyjnych powinien być opisany przez uczniów w postaci sprawozdania w dzienniczku praktyki.

Program praktyki zawodowej naleŜy traktować w sposób elastyczny i we współpracy z kierownikiem zajęć praktycznych ze szkoły, moŜe być modyfikowany stosownie do moŜliwości jego realizacji w przedsiębiorstwie górniczym. NaleŜy jednak dąŜyć do tego, aby uczniowie poznali jak najszerszy zakres zagadnień związanych z techniką, organizacją i funkcjonowaniem przedsiębiorstwa górniczego


99

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin

1. Rozpoczęcie praktyki 22,5 2. Projektowanie robót przygotowawczych

i eksploatacyjnych 7,5

3. Organizowanie robót przygotowawczych i eksploatacyjnych

7,5

4. Praca w oddziałach przygotowawczych 52,5 5. Praca w oddziałach eksploatacyjnych 52,5 6. Zakończenie praktyki 7,5

Razem 150

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Opiekun praktyk wspólnie ze szkołą moŜe wprowadzać zmiany mające na celu dostosowanie programu do potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi ągnięć edukacyjnych ucznia

Opiekun praktyk (instruktor praktycznej nauki zawodu), przed dopuszczeniem ucznia do prac ujętych w szczegółowym harmonogramie, powinien sprawdzić znajomość przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy na danym stanowisku pracy.

Ocena osiągnięć ucznia powinna uwzględniać: −−−− poziom i zakres opanowania umiejętności i wiadomości określonych

w szczegółowych celach kształcenia, −−−− oceny cząstkowe, wystawiane przez instruktorów praktycznej nauki

zawodu, po realizacji poszczególnych działów tematycznych, −−−− przestrzeganie dyscypliny pracy, −−−− przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów

ppoŜ., ochrony środowiska, −−−− umiejętność pracy w zespole, −−−− samodzielność w wykonywaniu zadań, −−−− jakość wykonanej pracy.

Na zakończenie praktyki zawodowej, w ostatnim dniu praktyki, opiekun praktyk przeprowadza zaliczenie praktyki, natomiast w dzienniczku praktyki wpisuje opinię o pracy i postępach ucznia oraz ocenę końcową.

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/TECHNIK...• Dobieranie...

Documents

Transcript of MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/TECHNIK...• Dobieranie...