Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. BIULETYN · W listopadzie 2015 r. D. Cameron skierował do...

Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej PolskiejPublikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

BIULETYNRegionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Toruniu październik

2019nr 9(36)

Brexit: którędy do wyjścia?

W NUMERZE POLECAMY:

Afrykańskie migracje do Europy

Ekonomiczny aspekt migracji zarobkowych

WSPÓŁCZESNE WYZWANIA POLITYKI EKONOMICZNEJ I MIGRACYJNEJ

Wizja wyjścia Wielkiej Brytanii, licensed under CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons.

Symbol kryzysu: przepełnione łodzie pełne migrantów, https://en.wikipedia.org/wiki/European_migrant

2 BIULETYN NR 9(36)/2019Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Toruniu

Brexit: którędy do wyjścia?

WstępDecyzja Brytyjczyków o opuszczeniu Unii Europejskiej stanowi punkt zwrotny w historii Europy, w której od czasów II wojny światowej dominowały tendencje integracyjne. Na przestrzeni XX i XXI wieku tendencje te realizowały się w kształtowaniu przez poszczególne państwa wspólnot, przede wszystkim o charakterze gospodarczym. Sama Wielka Brytania aktywnie uczestniczyła w ich tworzeniu – była członkiem m.in. Europej-skiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej czy wreszcie Unii Europejskiej. Decyzja o opusz-czeniu Unii Europejskiej wiąże się z pytaniami nie tylko o przyszły kierunek integracji euro-pejskiej, ale przede wszystkim o przyszłość gospodarki Wielkiej Brytanii.

Spełniona obietnicaPierwsze kroki w kierunku zmiany warunków uczestnictwa Wielkiej Brytanii w Unii Europej-

skiej, a w efekcie do decyzji o jej opuszczeniu, zostały podjęte na początku 2013 r. W prze-mówieniu z 22 stycznia D. Cameron za-powiedział podjęcie starań o renegocjację warunków umowy pomiędzy Zjednoczonym Królestwem a Wielką Brytanią. Po przepro-wadzonych negocjacjach Brytyjczycy mieli zadecydować pod koniec 2017 r., czy chcą pozostać w UE na nowych warunkach, czy też

1wolą opuścić wspólnotę . Była to jedna z obietnic w kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi, w których Partia Konserwatywna ubiegała się o reelekcję. W listopadzie 2015 r. D. Cameron skierował do Przewodniczącego Rady Europejskiej D. Tuska list, w którym wskazał na cztery obszary szczególnie wymagające reform: ekonomia, konkurencyjność, suwerenność i imigracja. Cameron w swoim liście zaznaczył, że w Unii Europejskiej wciąż są kraje, które nie należą do strefy Euro, co nie powinno być powodem ich dyskryminacji ekonomicznej, jak

1 https://www.bbc.com/news/uk-politics-33141819 [dostęp: 13.05.2019]

https://www.wessexscene.co.uk/politics/2019/08/01/boris-johnsons-

brexit-blitz-information-revealed/, [dostęp dn. 30.10.2019];

Credit: Stephen Darlington [CC BY-ND 2.0], via Flickr.

Flaga Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii wciąż razem

Na spotkaniu Rady Europejskiej w grudniu 2015 r. członkowie zgodzili się, aby wspólnie wypracować konkretne rozwiązania w wyżej wymienionych kwestiach, które satysfak-cjonowałyby zarówno Unię Europejską, jak i stronę brytyjską. 19 lutego 2016 r. podpisano dokument pt. „Nowe porozumienie dla Zjednoczonego Królestwa w ramach Unii

3Europejskiej” , który w sposób ogólny regulował problemy sygnalizowane wcześniej

4przez Camerona Ostatecznie D. Cameron

5uznał porozumienie za satysfakcjonujące . Jednak jeszcze w tym samym miesiącu podjęto decyzje o przeprowadzeniu referendum dotyczącego wyjścia lub pozostania Brytyj-czyków w Unii Europejskiej w ciągu kilku

nadchodzących miesięcy. Od tego czasu w mediach trwała intensywna kampania, w której zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy Brexitu, przedstawiali swoje argumenty. Zwolennicy Brexitu podnosili kwestię cen dóbr i usług rosnących w związku z nadmierną biurokracji czy dobrowolności nakładania podatku VAT. Wskazywali również, że człon-kostwo w Unii Europejskiej uniemożliwia kontrolowanie imigracji, a sama wspólnota nadmiernie ingeruje w sprawy obrony kraju, dążąc do utworzenia wspólnej armii. Prze-ciwnicy opuszczania Unii Europejskiej argu-mentowali, że korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej przewyższa jego koszty: importo-wane produkty spełniają europejskie stan-dardy jakości, kraj ma ustabilizowaną sytuację energetyczną, a brytyjscy studenci mogą bez przeszkód uczyć się za granicą. Natomiast po Brexicie Wielka Brytania nadal będzie musiała finansować unijny budżet i akceptować swobodny przepływ towaru i osób, aby mieć

również nie powinno stanowić kryterium oceny poszczególnych przedsiębiorstw. Po-nadto akceptacja wszelkich zmian w sferze ekonomicznej, np. dotyczące tworzenia unii bankowej, powinna być dobrowolna, a nie

2obowiązkowa .

2 D. Cameron, A new settlement for the United Kingdom in a reformed European Union, Londyn, 10.05.2015

4 V. Miller, Brexit: impact across policy ideas, House of Commons Briefing Paper, nr 07213, Londyn 2016,

5 D. Cameron statement https://www.gov.uk/government/speeches/pm-commons-statement-on-eu-reform-and-referendum-22-february-2016 [dostęp: 15.05.2019]

3 Tytuł oryginalny: New settlement for the United Kingdom within the European Union

s. 17-18

http://www.eu-infothek.com/juncker-co-arbeiten-an-der-zerstoerung-europas/, [dostęp dn. 30.10.2019]; CC BY 2.0 Duncan Hull via Flickr.


Brexit, czyli jedna gwiazdka mniej?

dostęp do Jednolitego Rynku Europejskiego.

Brexit vs. Bremain?Referendum decydujące o wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej lub pozostaniu we wspólnocie odbyło się 23 czerwca 2016 r. Wyniki głosowania były bardzo zrównoważone – w brytyjskim społeczeństwie nie przeważyły znacząco ani tendencje eurosceptyczne, ani proeuropejskie. Do referendum przystąpiło 33 577 342 osób, czyli 72% uprawnionych do głosowania, natomiast za opuszczeniem Unii Europejskiej opowiedziało się 51,9% głosu-jących, a za pozostaniem we wspólnocie – 48,1% głosujących. Wyniki głosowania wskazują na wyraźny podział wśród Brytyj-czyków – w Anglii i Walii, przeważył wynik popierający wyjście z Unii Europejskiej, pod-

czas gdy w Szkocji wyraźnie zagłosowano za pozostaniem we wspólnocie. W Irlandii Północnej większość dystryktów opowiedziała się także za pozostaniem w Unii Europejskiej, jednak nie było to już tak wyraźne, jak w przypadku Szkocji. Ciekawe są także zależności pomiędzy wyni-kiem referendum, a wynikiem wyborów par-lamentarnych z 2015 r., w szczególności wynikiem osiągniętym przez Partię Niepodleg-łościową (UKiP). Średnio 19 na 20 głosujących na UKiP opowiedziało się za Brexitem. Ponad połowa zwolenników Partii Konserwatywnej (58%) zagłosowała podobnie. Natomiast większość głosujących za Partią Pracy (63%), Szkocką Partią Narodową (64%), Liberalnymi Demokratami (70%) i Partią Zielonych (75%) głosowała za pozostanie w Unii Europejskiej.

7 https://lordashcroftpolls.com/2016/06/how-the-united-kingdom-voted-and-why/ [dostęp: 16.05.2019]

6 https://researchbriefings.parliament.uk/ResearchBriefing/Summary/CBP-7639 [dostęp: 16.05.2019]

Źródło: https://lordashcroftpolls.com/2016/06/how-the-united-kingdom-voted-and-why/ [dostęp: 16.05.2019]

POZOSTANIE W UEBREXIT

WYNIKI REFERENDUM O BREXICIE APREFERENCJE WYBORCZE WYBORACH PARLAMENTARNYCH W 2015 R.


Tuż po ogłoszeniu wyników referendum ówczesny premier D. Cameron złożył rezyg-nację, a kilka tygodni później zastąpiła go T. May. Jeszcze w lipcu 2017 r. Komisja Europejska wyznaczyła M. Barniera do poprowadzenia rozmów z Wielką Brytanią w kwestii opusz-

8czenia wspólnoty .Notyfikację o zamiarze opuszczenia Unii Europejskiej Wielka Brytania przekazała Radzie Europejskiej 29 marca 2017 r. W ten sposób oficjalnie otwarto okres dwuletnich negocjacji w sprawie ustalenia

9warunków Brexitu . Pierwszy projekt umowy regulującej proces wychodzenia z Unii Europejskiej przedsta-wiono w lutym 2018 r. Po kolejnych rozmo-wach, w styczniu 2019 r. Rada Europejska przyjęła decyzję o podpisaniu umowy

10wystąpieniowej . Pierwotnie Wielka Brytania miała opuścić Unię Europejską 29 marca 2019 r. Jednak brytyjski parlament nie godził się na

akceptację proponowanego dokumentu, mi-mo kilkakrotnie wprowadzanych zmian. Osta-tecznie państwa członkowskie oraz Wielka Brytania zgodziły się na opóźnienie Brexitu do

1131 października 2019 r . Urząd premiera, po rezygnacji T. May, objął Boris Johnson – nowy lider Partii Konserwatywnej. W pierwszych dniach swojego urzędowania zapowiadał on opuszczenie Unii Europejskiej za wszelką cenę. Jednak kolejne posunięcia nowego premiera wywoływały szereg protestów wśród samych parlamentarzystów – jedną z najbardziej kon-trowersyjnych decyzji był wniosek, za-aprobowany przez Królową Elżbietę II, o za-wieszenie prac parlamentu na pięć tygodni. Ostatecznie Sąd Najwyższy Zjednoczonego

12Królestwa uznał tę decyzję za bezprawną . W momencie powstawania artykułu sytuacja Wielkiej Brytanii jest wciąż dynamiczna – co prawda B. Johnson osiągnął porozumienie

9 https://www.gov.pl/web/finanse/brexit-unia-euopejska [dostęp: 16.05.2019]

8 https://www.politico.eu/pro/brexit-timeline-from-referendum-to-eu-xit-archive-2016/ [dostęp:16.05.2019]

10 https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-uk-after-referendum/ [dostęp:16.05.2019]

11 https://researchbriefings.parliament.uk/ResesarchBriefing/Summary/CBP-7960 [dostęp:16.05.2019]

12 https://www.theguardian.com/law/2019/sep/24/boris-johnsons-suspension-of-parliament-unlawful-supreme-court-rules-prorogue

[dostęp:22.10.2019]

13 https://www.money.pl/gospodarka/brexit-przed-nami-ciag-dalszy-brytyjskiego-serialu 6437984500816001a.html [dostęp:22.10.2019]

http://www.eu-infothek.com/juncker-co-arbeiten-an-der-zerstoerung-europas/, [dostęp dn. 30.10.2019]; CC BY 2.0 Duncan Hull via Flickr.


Brexit, czyli jedna gwiazdka mniej?

Niezależnie od scenariusza, według którego potoczą się dalsze losy Wielkiej Brytanii, w gospodarce brytyjskiej można zauważyć pierwsze skutki decyzji o Brexicie. Po pierwsze, obserwuje się znaczne spowolnienie wzrostu PKB. Przed referendum o opuszczeniu Unii Europejskiej Wielka Brytania miała najwyższy poziom wzrostu PKB wśród krajów Grupy G7, a w 2018 r. wzrost PKB obniżył się na tyle, że

17zajęła ostatnią pozycję wśród tychże krajów . Znakiem świadczącym o słabościach gospo-darki jest również stagnacja wydajności pracowników. Od referendum PKB przypada-jące na jednego zatrudnionego w Wielkiej Brytanii właściwie nie ulega zmianie, a to powiększa różnicę w wydajności między pracownikami brytyjskimi a pracownikami krajów OECD. Ponadto doszło do deprecjacji funta szterlinga, co podniosło ogólne koszty importu. Na wysokim poziomie utrzymuje się również inflacja, która gwałtownie wzrosła tuż po referendum w 2016 r., a jej pierwszy spadek odnotowano dopiero w stycznie 2019 r., kiedy

Biorąc pod uwagę dynamikę całego procesu, nadal istnieje możliwość wprowadzenia każdego ze scenariuszy ekonomicznych. Najczęściej wymienianymi możliwościami to wyjście bez umowy, przyjęcie modelu kanadyjskiego lub modelu norweskiego, chociaż niewykluczone są także inne możli-wości. Najtrudniejszym rozwiązaniem dla gospodarki brytyjskiej byłoby opuszczenie Unii Europejskiej bez umowy, co według ekono-mistów może skutkować spadkiem wzrostu gospodarczego do 0,9% w 2019 i 2020 r., utrudnieniami w przepływie usług i handlu, tj. wprowadzeniem ceł na produkty i barierami pozataryfowymi. Napływ imigrantów z Unii Europejskiej do Wielkiej Brytanii zmniejszyłby się wówczas o 80%, co mogłoby generować

14kolejne koszty dla państwa . Drugi scenariusz, najbardziej oczekiwany przez zwolenników Brexitu, to powtórzenie modelu kanadyjskiego opierającego się o tzw. umowę CETA (Compre-hensive Economic and Trade Agreement). Umowa ta daje co prawda korzyści w postaci współpracy regulacyjnej czy też pewnych ułatwień w handlu (np. likwidacji barier technicznych), ale nie gwarantuje swobody przepływu osób oraz inwestycji w sektorze

15bankowym . Inną drogą może być również

przynależność do EEA (European Economic Area), na wzór Norwegii, co daje dostęp do Jednolitego Rynku Europejskiego i umożliwia swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób. To rozwiązanie oznacza jednak zobowią-zanie do dostosowania się do unijnego prawa zarówno w zakresie Jednolitego Rynku Europejskiego, jak też w zakresie ochrony konsumentów, ochrony środowiska czy ochro-

16ny konkurencji .

z Unią Europejską co do dyskusyjnych zapisów w umowie, a także uzyskał poparcie dla projek-tu w Izbie Gmin, ale jednocześnie odrzucono harmonogram ratyfikacji warunków porozu-

13mienia .

Który scenariusz będzie najlepszy?

Pierwsze skutki Brexitu

17 J. de Lyon, S. Dhingra, Economic Performance since the EU Referendum, Londyn 2019, s. 1-2

15 I. Pawlas, Powiązania gospodarcze między Polską a Wielką Brytanią w kontekście Brexitu, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 317, Katowice 2017, s. 177-178

16 S. Dhingra, T. Sampson, Life after BREXIT: What are the UK's options outside the European Union?, Londyn 2016, s. 4-5

14 C. Giles, D. Strauss, How the Brexit options would affect the economy, https://www.ft.com/content/4849bf68-1b13-11e9-9e64-d150b3105d21

[dostęp: 10.06.2019]


Na skutek Brexitu znacznie obniży się atrakcyj-ność Wielkiej Brytanii dla inwestorów zagra-nicznych. Ekonomiści przewidują, że spadek importu inwestycji zagranicznych z krajów Unii Europejskiej nastąpi nawet jeśli Wielka Bry-tania wynegocjuje kompleksową umowę

19o wolnym handlu . Niektórzy inwestorzy już zapowiedzieli przeniesienie produkcji do in-nych krajów. Należy do nich chociażby japoński Nissan, który fabrykę na terenie Wielkiej Brytanii otworzył w 1986 r., a obecnie zatrudnia blisko 7 000 osób. W lutym 2019 r. zapowie-dział przeniesienie produkcji nowego modelu X-Trail do Japonii. Producenci sprzętu elektro-nicznego, Sony i Panasonic, zapowiedzieli przeniesienie swoich głównych europejskich siedzib na teren Holandii. Z kolei brytyjski przewoźnik promowy P&O zadeklarował zarejestrowanie sześciu okrętów na Cyprze, zanim jeszcze Brexit zostanie w pełni

20zrealizowany . Warto dodać, że w 2017 r. na

terenie Wielkiej Brytanii działało 540 banków, których większość obsługiwała zagranicznych klientów, a w Londynie swoją siedzibę miała blisko jedna trzecia z 500 największych świa-towych firm. Realizacja Brexitu może poskutko-wać spadkiem eksportu usług finansowych do Unii Europejskiej, co z kolei może zachęcić instytucje finansowe do przeniesienia operacji finansowych do innych stolic europejskich, tj.

21do Amsterdamu, Frankfurtu czy Paryża .

18spadła do 1,8% .

Podsumowanie Brytyjczycy zadecydowali o opuszczeniu Unii Europejskiej niewielką większością głosów, a to świadczy o dużej niepewności społeczeństwa co do podjętej decyzji. Niepewność ta rosła wraz z kolejnym decyzjami polityków bry-tyjskich, którzy prowadząc kolejne negocjacje, mieli trudności w osiągnięciu porozumienia nie tylko w relacji Wielka Brytania – Unia Eu-ropejska, ale także na forum brytyjskiego par-lamentu.

https://promarket.org/schumpeter-and-brexit-same-old-story-different-ending/, [dostęp dn. 30.10.2019]; Photo by ChiralJon [CC BY 2.0], via Flickr.

Protest przeciwników Brexitu


Kundera J., Brexit, „Ekonomia XXI wieku”, nr 2 (14), Wrocław 2017.Miller V., Brexit:impact across policy ideas, House of Commons Briefing Paper, nr 07213, Londyn 2016.Pawlas I., Powiązania gospodarcze między Polską a Wielką Brytanią w kontekście Brexitu, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, 2017 nr 317.

Bibliografia

Dhingra S., Sampson T., Life after BREXIT: What are the UK's options outside the European Union?, Londyn 2016.de Lyon J., Dhingra S., Economic Performance since the EU Referendum, Londyn 2019.Cameron D., A new settlement for the United Kingdom in a reformed European Union, Londyn, 10.05.2015.

Decyzja o wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej stanowi także krok w przeciwnym kierunku do dotychczasowych tendencji integracyjnych panujących w Europie i wyzna-cza nowy kierunek w historii politycznej Europy. Najbliższe lata pokażą, czy i w jakim stopniu proces dezintegracji europejskiej nasili

się. Zakończenie procedury Brexitu oraz ustabilizowanie sytuacji w Wielkiej Brytanii pozwoli w pełni przeanalizować i ocenić ekono-miczne i polityczne skutki tego zjawiska.


https://www.contrepoints.org/2016/06/26/258146-brexit-une-catastrophe, [dostęp dn. 30.10.2019]; Brexit By: muffinn - CC BY 2.0.

Francuska wizja brexitowej katastrofy

dr Agnieszka M. Domańska

Najczęstszym powodem, dla którego ludzie migrują są zarobki. Postępująca integracja europejska i przyłączenie nowych państw do

Unii Europejskiej (w 2004, 2007 oraz 2013 roku) z jednej strony wpłynęło na otwarcie dla tych państw nowych rynków pracy, ale i spowo-dowało silne przeobrażenia jakich te państwa doświadczyły na rodzimych rynkach pracy (Pujer, 2017).

Wprowadzenie

Nieustanny i coraz bardziej zwiększający swoją dynamikę proces globalizacji, przemiany kulturowe, obyczajowe ale również i ekono-miczne niezwykle silnie wpływają na procesy migracyjne. Zjawisko migracji, którego nasi-lenie nieustannie obserwujemy aktualnie stanowi jedno z większych wyzwań dla Europy, ale i poszczególnych krajów Unii Europejskiej. Niewątpliwie na dynamizm zjawiska migracji, mają również problemy związane z posze-rzaniem się w niektórych rejonach obszarów biedy, ubóstwa, pojawiającymi się konfliktami międzynarodowymi czy etnicznymi. Zjawisko migracji wpływa na sytuację ekonomiczno-społeczną krajów i ma znaczenie dla ich rozwoju. Warto więc udzielić odpowiedzi na pytanie, co decyduje o tym, że tak wiele osób decyduje się na migrację i jakie to może przynieść konsekwencje.

Polska bardzo mocno doświadczyła, po swoim akcesie w szeregi wspólnoty europejskiej, odpływu pracowników. Problem szczególnie dotyczył pracowników o wysokim potencjale kwalifikacyjnym oraz specjalistycznej wiedzy (Pauli, 2018). Przeprowadzane jednak w ostat-nim czasie badania i publikowane na ich podstawie wyniki, dotyczące sytuacji migra-cyjnej, pozwalają na stwierdzenie, że podej-mowana przez wiele osób migracja zarobkowa, stanowi tylko jeden z etapów aktywności zawodowej. Część z osób, które wyjechały w celach zarobkowych z kraju, po kilku latach powracają do Polski, a wśród czynników moty-wujących do powrotu wskazują najczęściej na tęsknotę za swoimi bliskimi, problemy z akli-matyzacją w danym państwie do którego wyjechali, problemy z wpisaniem się w

Ekonomiczny aspekt migracji zarobkowych

/2016/10/migracja.html#

http://migracjawyzwaniezmianaorazszansa.blogspot.com


Kontekst migracji ekonomicznych

obowiązujący w danym kraju model pracow-niczy, osiągnięciem już (lub nie) obranych przez siebie celów zawodowych na danym etapie życia. Wśród tych czynników pojawia się również dostrzeganie poprawy sytuacji gos-podarczej w Polsce, szersze możliwości na zalezienie i podjęcie pracy oraz sposób prowa-dzenia polityki socjalnej w kraju (Pauli, 2018).

Migracje zarobkowe są również określane mianem migracji ekonomicznych. Są one związane z przemieszczaniem się w celu podjęcia pracy poza miejscem z którego dana osoba pochodzi. Cel takich migracji jest wyczuwalny intuicyjnie. Chodzi głównie

o podniesienie poziomu dochodów oraz stan-dardu życia. Dokonując charakterystyki migracji ekonomicznych, należy brać pod uwagę kilka istniejących w literaturze kryteriów ich opisu. Kryteria te informują o bezpośrednich celach migracji, ich okresie oraz formie realizacji. Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki, jesteśmy w stanie wskazać na: migrantów zarobkowych oraz migrantów handlowych (Jaźwińska, 2001). Dla pierwszej z wymienionych grup migrantów, celem migracji jest zarobek pieniędzy. Nie mają oni planów pozostania w kraju przyjmującym na stałe. W obrębie tej grupy, można wyróżnić dwie dodatkowe podgrupy migrantów. Do pierwszej z nich należą migranci kontraktowi. Cel w ich przypadku jest analogiczny do

10 Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w ToruniuBIULETYN NR 9(36)/2019

Portal Pieniadz.pl

migrantów zarobkowych, jednak forma wyjazdu jest zorganizowana na podstawie kontraktu. Zawarte są w nim warunki ustalone między organizacjami oraz migrantem. Warunki te może ustalać lokalny zakład pracy lub też krajowa agenda zajmująca się sprawami związanymi z zatrudnieniem (w przypadku Polski są to urzędy pracy). Drugą podgrupę migrantów zarob-kowych, stanowią tzw. migranci wahadłowi. Są to pracownicy, którzy wyjeżdżają na jakiś ustalony okres, często bez legalizacji pobytu, zachowując jednocześnie stały kontakt ze swo-imi bliskimi oraz miejscem z którego wyjechali. Drugą grupę stanowią tzw. migranci handlowi. Celem takich migracji jest sprzedaż lub kuno towarów (usług) poza krajem pochodzenia, które mogą być następnie wykorzystywane w celach zarobkowych lub dla obniżenia włas-nych kosztów utrzymania (Jaźwińska, 2001). Głównym czynnikiem motywującym do pod-jęcia migracji ekonomicznej, jest przekonanie, że w kraju docelowym są wytworzone lepsze warunki do dostatniego życia niż w kraju pochodzenia. Decyzja o wyjeździe jest silnie uwarunkowana psychologicznie, a jej podstawą jest ocena poznawcza wypracowana na pod-stawie subiektywnych doświadczeń miejsca pochodzenia (ocena szans, perspektyw, lokal-nego rynku pracy) skonfrontowanych z wyobra-żeniami kraju docelowego (popartych często informacjami od osób które już tam pracują i żyją, obserwacją rynków pracy itp.). Warto mieć świadomość, że w ten sposób dokonywana analiza jest permanentna i nie dotyczy jedynie sytuacji przed wyjazdem, ale jest również dokonywana już w trakcie migracji i pracy w kraju przyjmującym. Pewnego rodzaju symptomem dla migrantów jest to, że zmieniają oni bardzo często miejsce swojego pobytu. Wynika to z subiektywnego odczucia i do-strzegania lepszych perspektyw i poziomu jakości życia w innym kraju przyjmującym (Różnowski, Bryk, 2008). Wobec takich ustaleń

należy przyjąć, że głównym motywatorem do podjęcia migracji zarobkowych są względy finansowe, a ich celem jest uzyskanie poprawy poziomu życia i przekładać się na zaspokojenie potrzeb wynikających z codziennego funkcjo-nowania. Ponadto należy uwzględniać, jako kolejny czynnik motywujący, chęć pomnożenia własnego kapitału życiowego. Ten należy rozumieć już nie w sposób materialny, ale jako kwalifikacje, budowanie własnego doświad-czenia zawodowego, poszerzanie znajomości języka obcego, a także sprawdzenia własnych cech charakteru – w tym m.in. poziomu moty-wacji). Należy pamiętać, że decyzja o migracji, szczególnie tej zarobkowej, jest podejmowana w oparciu o rachunek zysków i strat, jakie są związane z wyjazdem zagranicznym (Łukowski, 2004). Podejmowanie indywidualnych decyzji o migra-cji zarobkowej, uzasadnia się nie tylko czyn-nikami psychologicznymi i statusem mate-rialnym, ale są one również głęboko osadzone w perspektywie ekonomicznej (w tym w dzia-łaniu rynku pracy). Głównymi czynnikami, obserwowanymi w kraju pochodzenia, które przyczyniają się do migracji zarobkowej wciąż są niezadowalające zarobki, bezrobocie, nie-pewność zatrudnienia oraz niekorzystna sy-tuacja na rynku pracy. Choć dziś coraz częściej mówi się w kontekście rynku pracy o rynku pracownika, to warto mieć na uwadze, że wysoko wykwalifikowani specjaliści wciąż wyjeżdżają z kraju, a głównym motywem jest poziom zarobków. Wzrost minimalnej płacy, obserwowany na przestrzeni ostatnich dwóch lat należy odczytywać również w kontekście wzrostu cen na różnego rodzaju dobra i usługi (nawet na te podstawowe). Wobec tego, jako jeden z głównych celów, w przypadku migracji zarobkowych, jawi się chęć zróżnicowania ryzyka wiążącego się z funkcjonowaniem w niesta-bilnym systemie ekonomicznym poszczególnych gospodarstw domowych (Duda, 2009). Warto


jednak mieć świadomość, że działania podjęte przez rządzących na przestrzeni ostatnich kilku lat, przyczyniają się do postrzegania Polski w kontekście kraju bardziej atrakcyjnego pod względem stopy życia niż jeszcze 5-6 lat wstecz, czy w czasach silnych kryzysów.

Kierunki i inne dane dotyczące migracji zewnętrznej

Powyższe stwierdzenia, ma swoje odzwier-ciedlenie w raportach, dotyczących migracji zarobkowych Polaków, publikowanych przez Work Service. Cykliczne publikowanie badań dotyczących aktywności migracyjnej Polaków pozwala na uchwycenie zmian w perspektywie czasowej. Materiał do raportu opublikowanego w listopadzie 2018 roku pozyskano we wrześniu 2018 roku na próbie n=593. Wśród ankietowanych do próby dobrano osoby, które były wówczas pracujące, bezrobotne, uczące się lub przebywały w chwili badania na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym. Wyniki badań, które opublikowano w listopadzie 2018 roku, zostało przeprowadzone we Jeszcze w 2016 roku, 78,8% osób migrujących, wska-zywało na zarobki, jako główny czynnik determinujący ich decyzję o wyjeździe z kraju. Na kolejnych miejscach znalazły się takie deter-minanty jak: chęć podwyższenia standardu życia (58,9%), ciekawość poznawcza świata (44,0%), lepszy standard socjalny (37,3%) oraz znaczące perspektywy rozwoju zawodowego (35,7%). W 2016 roku, głównymi kierunkami migracyjnymi Polaków były Niemcy, Wielka Brytania oraz Holandia. Wystarczyło dwa lata, aby te kierunki bardzo się zmieniły. W tym przypadku można dostrzec jak bardzo sytuacja polityczna danego kraju ma wpływ na to, że dany kraj jest postrzegany jako potencjalnie atrakcyjny pod względem zarobkowym, socjalnym itp. W aktualnie dostępnym raporcie Migracje Zarobkowe Polaków, analogicznie

autorstwa Work Service (opublikowany w listopadzie 2018 roku), wśród najbardziej preferowanych przez Polaków miejsc migracji zarobkowej znajdują się niezmiennie Niemcy (23%), ale następnie Norwegia (16%) oraz Szwecja, z niewiele mniejszym wynikiem – 15%. Tak wysokie miejsce Szwecji, w rankingu najbardziej popularnych kierunków migra-cyjnych, stanowi aktualnie spore zaskoczenie. W żadnym z dotychczas przeprowadzonym badaniu, kraj ten, nie osiągnął wyniku większego niż 5%. Z całą pewnością do wzrostu popularności wśród migrantów krajów skandynawskich przyczyniła się sytuacja poli-tyczna, w której znalazła się Wielka Brytania. W aktualnie dostępnym badaniu, Wielka Bryta-nia spadła na 5. miejsce z wynikiem 3%. Jest to związane głównie z obawami Polaków przed planowanym Brexitem, oraz zaostrzeniem polityki migracyjnej, co wpływa na niepewność sytuacji zarobkowania w Zjednoczonym Kró-lestwie.Warto zwrócić uwagę na rekordowo niski poziom zainteresowania Polaków wyjazdami do pracy zarobkowej. Wedle wspomnianych badań (w raporcie opublikowanym w listo-padzie 2018 roku), już tylko 8,6% ankieto-wanych deklaruje chęć wyjazdu w celu podję-cia pracy zarobkowej. Jest to wskazanie naj-niższe, wśród raportów publikowanych w os-tatnich 4 latach i już niższe nawet w skali tego samego roku o 3,2 p.p. (w stosunku do wyników opublikowanych w marcu 2018 roku). Aż 90% Polaków odrzuca w ogóle możliwość opuszczenia kraju, a 38% podkreśla, że barierą migracyjną dla nich jest zauważalna poprawa warunków pracy w kraju.Na mapie Polski wyróżnić należy dwa szcze-gólne regiony związane z preferencjami migracyjnymi Polaków. Wedle najnowszych dostępnych wyników badań należy wskazać na region centralny, który charakteryzuje duży odsetek respondentów, którzy biorą pod


uwagę migrację zarobkową (aż 31%) oraz obszar południowo-zachodni, gdzie ten odsetek jest najniższy w skali kraju (wynosi 8%).

Determinanty migracji wewnętrznych

Istotną determinantą dla braku podejmowania relokacji w granicach kraju jest również aspekt społeczny związany z rozłąką z rodziną czy przyjaciółmi (aż 41%). Na dalszych miejscach raport wskazuje wysokie koszty zakupy lub wynajęcia nieruchomości w nowym miejscu zamieszkania (12%), małe szanse na znale-zienie atrakcyjnej pracy (10%), trudności logistyczne, m.in. związane z przeprowadzką (9%) lub przeniesieniem dzieci do innej pla-cówki kształcenia (również 9%).

Nie można traktując o migracjach pominąć zagadnienia migracji wewnętrznych. Z badań wynika, że zaledwie 5,2% aktywnych i poten-cjalnych uczestników rynku pracy w kraju w ciągu najbliższych 12 miesięcy pragnie podjąć pracę zarobkową w innym miejscu niż miejsce zamieszkania lub miejsce w którym znajdowali się w momencie objęcia badaniem ankie-towym. Aż 94% ankietowanych odrzuca per-spektywę migracji wewnętrznej. To daje cenną informację dotyczącą preferencji migracyjnych Polaków. Specyfiką mobilności pracowników w Polsce są wyjazdy zagraniczne, natomiast dla badanych nieopłacalna wydaje się zmiana miejsca zamieszkania w celach zarobkowych. Połowa ankietowanych nie bierze już pod uwagę wyjazdu do innej części kraju w celach zarobkowych, ze względu na to, że ma poczucie, że w miejscu w którym aktualnie zamieszkuje ma już atrakcyjną pracę, lub może taką bez większego problemu znaleźć (50% ankietowanych). Atrakcyjność miejsca pracy w tym przypadku należy rozumieć w perspe-ktywie zarobkowej. Należy jednak pamiętać

o tym, że na ocenę atrakcyjności danego miejsca pracy składa się wiele innych, również tych poza materialnych czynników. Należą do nich szanse rozwoju, dostępność kursów oraz szkoleń podnoszących kwalifikacje, kultura organizacyjna panująca w danym miejscu pracy oraz inne czynniki zwiększające i sty-mulujące zaangażowanie pracownika oraz budujące jego przywiązanie do danej organizacji. Ankietowanym postawiono pyt-anie dotyczące aspektu finansowego, mia-nowicie, jaka wysokość wynagrodzenia (wyrażona w tym przypadku wartością netto) stanowiłaby wystarczającą stymulantę do zmiany miejsca zamieszkania. Najwięcej wska-zań stanowiły przedziały wynagrodzenia po-wyżej 6000 zł (aż 35%), 4000-5000 zł (27,9%), 3000-4000 (w porównaniu do pozostałych już tylko 13,1%).


Źródło: J. Fitek-Chybzińska (red.),Migracje zarobkowe Polaków IX, Work Service, XI 2018)

W przypadku Polski tendencje migracyjne nasiliły się po rozszerzeniu wspólnoty UE w 2004 roku. Kierunki migracyjne, jakie wów-czas najwcześniej obierali Polacy to Niemcy oraz Wielka Brytania. Z racji dynamicznych przemian w Zjednoczonym Królestwie (szcze-gólnie związanych z Brexitem), zmniejszyła się skala tego kierunku migracji na rzecz państw skandynawskich, ale taki obrót spraw wymusza również ciągłe monitorowanie i dopaso-wywanie polityki migracyjnej państwa do jego aktualnych potrzeb i perspektyw rozwojowych. Najnowszy dokument opracował Zespół do Spraw Migracji w bieżącym roku. Zostały w nim wskazane najbardziej aktualne problemy jakie dostrzega się w kontekście migracji, czy też te, które przyczyniają się do migracji oraz zapro-ponowano modele rozwiązań i elementy na które warto zwrócić uwagę w perspektywie rozwoju społeczno-ekonomicznego Polski.

Wyzwania, a w ich obrębie działania do podjęcia wskazuje się we wspominanym dokumencie na kilku płaszczyznach. Warto wskazać kilka z nich. Należą do nich dostęp do ochrony międzynarodowej przy utrzymaniu kontroli państwa nad zjawiskiem migracji. W tym obszarze wskazuje się na kilka działań, które należy podjąć. Są nimi: przeciwdziałanie nadużywaniu instytucji ochrony między-narodowej do uzyskiwania dostępu do terytorium Polski i obszaru Schengen; skró-cenie czasu postępowania w sprawie udziele-nia ochrony międzynarodowej; wprowadzenie do polskiego porządku prawnego koncepcji bezpiecznego kraju pochodzenia i bezpieczne-go kraju trzeciego.

W tym obszarze proponuje się w przygoto-wanym dokumencie podjęcie m.in. takich działań jak: wypracowanie nowych, odpo-

W przygotowanym dokumencie, jako główną przyczynę migracji wskazuje się dysproporcje miedzy możliwościami życiowymi panujące w Polsce oraz w innych krajach Unii Euro-pejskiej. Podkreślono, że polski rząd podejmuje szereg działań w obszarze gospodarki i polityki

społecznej, które mają na celu zniwelowanie tych różnic. Działania te mają sprawdzić, że ludzie w wieku produkcyjnym będą wybierali zatrudnienie w kraju, a nie poza jego granicami.

Do drugiego obszaru działań należy wsparcie udzielane polskim emigrantom oraz sprzyjanie powrotom do Polski. W tym kontekście warto zauważyć, że istotnym problemem w przypad-ku wyjazdów w celach zarobkowych osób w wieku produkcyjnym, jest to, że pozostają one w miejscu zatrudnienia i nie wracają do kraju (zakładając rodziny w miejscu migracji). Wedle danych z 2016 roku Polki za granicą urodziły ponad 200 tys. dzieci. Wiele instytucji angażuje się w działanie, które mają na celu podtrzymywanie w przypadku migrantów zarobkowych więzi z Polską oraz mają za zadanie ułatwić osobom powracającym funkcjonowanie w Polsce. Zadania tego typu realizuje m.in. Ministerstwo Edukacji Naro-dowej, które realizuje zadania na rzecz Polonii i Polaków, którzy przebywają zagranicą we współpracy z Ministerstwem Spraw Zagra-nicznych.

Warto mieć na uwadze, że kraje można podzielić na te typowo imigracyjne, emigra-cyjne, takie które łączą w sobie wskazane uprzednio obie funkcje, oraz te które nie uczestniczą w tworzeniu polityki migracyjnej. Wśród krajów znajdują się takie, które będąc typowo imigracyjnymi są w stanie zaoferować stosunkowo atrakcyjne miejsca pracy i przez to prowadzą politykę poszerzania swojego potencjału poprzez rozbudowywanie posia-danego kapitału ludzkiego. Kraj emigracyjny charakteryzuje nadmiar siły roboczej oraz brak perspektyw do jego racjonalnej lokacji na rodzimym rynku pracy.

Podsumowanie i kierunki polityki migracyjnej państwa


wiadających współczesnym wyzwaniom form wsparcia polskości na świecie; przygotowanie służby konsularnej do powrotów nowej emigracji z krajów Unii Europejskiej i koordy-nacja jej działań ze służbami socjalnymi w kraju, odpowiedzialnymi za pomoc nowoprzybyłym w uzyskaniu samodzielności i tożsamości z pols-kim społeczeństwem; dostosowanie kadrowe i organizacyjne służby konsularnej do priory-tetów polityki migracyjnej; promowanie wśród migrantów powrotnych nowych instrumentów z zakresu polityki rodzinnej i społecznej. Trzecia, i niezwykle istotna płaszczyzna, o której warto wspomnieć w niniejszym opracowaniu ma związek z zapewnieniem bezpieczeństwa w procesach migracyjnych. Tu jako kluczowe działania do podjęcia wskazuje się m.in.: wprowadzenie spójności polityki migracyjnej z polityką integracyjną i asymilacyjną; rozwa-żenie koncepcji stworzenia centralnego urzędu imigracyjnego w Polsce łączącego kompetencje w zakresie udzielania ochrony między-narodowej, legalizacji pobytu, udzielania zezwoleń na podejmowania pracy, integracji i asymilacji; promowanie imigracji z państw bliskich kulturowo, w których nie występują konflikty etniczne i religijne mogące przenieść się na terytorium Polski oraz z państw o sta-bilnych, demokratycznych formach rządów.

mgr Mateusz Kaleta

Wskazanie wszystkich obszarów i działań jakie należy w nich podjąć w celu prowadzenia spójnej polityki migracyjnej znacząco przekro-czyło by ramy niniejszego opracowania. Wobec tego tutaj jedynie zasygnalizowano pewne elementy i potrzeby tworzonej przez rząd strategii wsparcia migracji. Choć jak zostało wskazane jest to zjawisko, które ulega zmniejszeniu ze względu na wprowadzone rozwiązania gospodarcze oraz społeczne to wciąż należy mieć świadomość jego wystę-powania z różnych przyczyn. Postępujące procesy globalizacyjne oraz demograficzne sprawiają, że należy mieć świadomość

istotności tego zjawiska i stale je nadzorować wprowadzając odpowiedni działania, regulacje prawne. Powinny one być ukierunkowane z jednej strony na wsparcie rozwoju rodzimej gospodarki, tak, aby nie było powodów do podejmowania migracji oraz z drugiej na wsparcie tych którzy już wyemigrowali (rów-nież w celach zarobkowych).


1. Departament Analiz i Polityki Migracyjnej MSWiA, Polityka migracyjna Polski, Projekt z dnia 10.06.2019, Warszawa 2019.

Bibliografia

6. Pauli U., Migracja jako szansa na wzbogacanie kapitału ludzkiego - doświadczenie polskich przedsiębiorców, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 512/2018, ss. 174-183.

2. Duda M., W kierunku ograniczenia bezrobocia i bezdomności – przyczyny migracji, „Studia i Badania Naukowe” 2009, nr 1, ss. 299-306.

5. Łukowski W., Społeczny sens migracji sezonowych [w:] Polscy pracownicy na rynku Unii Europejskiej, P. Kaczmarczyk, W. Łukowski (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.

7. Pujer K., Poakcesyjne migracje zarobkowe Polaków, [w:] Ekonomiczno-społeczne aspekty migracji. Wybrane problemy, T. Homonciok, K. Pujer, I. Wolańska (red.), Wydawnictwo Exante, Wrocław 2017.

3. J. Fitek-Chybzińska (red.), Migracje zarobkowe Polaków IX, Work Service, XI 2018.4. Jaźwińska E., Migracje niepełne ludności Polski: zróżnicowanie międzyregionalne [w:] Ludzie na huśtawce. Migracje między peryferiami Polski i Zachodu, E. Jaźwińska, M. Okólski (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001.

8. Różnowski B., Bryk D., Psychologiczna sytuacja migrantów zarobkowych na różnych etapach migracji [w:] Migracja zarobkowa do Włoch, S.B. Bryk, M. Różnowski, S. Zięba (red.), Oficyna Wydawnicza EL-Press s.c., Lublin 2008.

Z jednej strony, wydaje się, że współcześnie panuje trend, by analizować migracje tak z Północnej Afryki (czy szerzej Afryki), jak i Bliskiego Wschodu, jakby nie istniały inne przepływy ludności na świecie.

Kwestia przyczyn tych masowych wędrówek schodzi niejako na dalszy plan. Czasami powód ucieczek z własnego państwa jest przedsta-wiany ogólnikowo (wojna, konflikt, przemoc, etc.), a nierzadko wręcz jako coś naturalnego (np.: „w Afryce jest tyle konfliktów i biedy, że muszą uciekać i nic z ty nie da się zrobić”). Całkowicie zapomina się, że w końcu powód ucieczek minie i ludzie ci winni wrócić do swoich ojczyzn, by ją odbudować.

Po drugie, europejskie media zaczynają interesować się migrantami dopiero, gdy giną próbując przekroczyć przykładowo nie-bezpieczny akwen śródziemnomorski, lub gdy już przekroczą magiczną granicę między kontynentami.

Powyższe punkty powodują, że kwestie przyczyn migracji, tragedie, które za tym się kryją, czy ewentualne sposoby zaradzenia

Polski czytelnik, bądź osoba zainteresowana przyczynami obecnego kryzysu migracyjnego w Europie, bez wątpienia ma wiele możliwości uzyskania analiz i opinii stanu rzeczy. Jedno-cześnie zmaga się z licznymi błędami, niezrozumieniem przyczyn wędrówek ludów, czy wręcz próbami zafałszowania rzeczy-wistości.

Po trzecie, migranci zaczynają być traktowani jako jednostki ekonomiczne, które mają uratować starzejące się społeczeństwa euro-pejskie i brak rąk do pracy. Tym samym, myśli

1się o tych wędrówkach, jak o czymś dobrym . Tych punktów można mnożyć.

Afrykańskie migracje do Europy

https://en.wikipedia.org/wiki/European_migrant_crisis#/media/

File:LE_Eithne_Operation_Triton.jpg, [dostęp dn.

27.10.2019];Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0).

Symbol kryzysu: przepełnione łodzie pełne migrantów

1 Zob.: Z. Musau, Migration can be a catalyst for economic growth, From Africa Renewal: December 2018 - March 2019, https://www.un.org/africarenewal/magazine/december-2018-march-2019/migration-can-be-catalyst-economic-growth, [dostęp dn. 27.10.2019].

2 Zob.: Cykl audycji radiowych z 2012 r., The Promised Land – a Story of African Migration to Europe, https://www.dw.com/en/the-promised-land-

a-story-of-african-migration-to-europe/a-16318078, [dostęp dn. 27.10.2019]; T. Nogueira Pinto, African migration: From polarization to win-win,

13 February 2019,


sobie z kryzysem na miejscu występowania czynników destabilizacyjnych, a nie gdy mi-granci dotrą do europejskich granic, schodzą na dalszy plan. Tym samym niezwykle ważne

jest, byśmy podjęli próbę zrozumienia po-wodów konieczności wybierania, przez tak wiele osób, życia poza własną ojczyzną. Jak również dróg, które muszą wybierać, by

Niebieska strzałka: trasa zachodnio-śródziemnomorska. Pomarańczowa strzałka: trasa środkowo-śródziemnomorska. Zielona

strzałka: trasa wschodnio-śródziemnomorska, https://www.ecfr.eu/specials/mapping_migration#, [dostęp dn. 27.10.2019]; Author:

Stefano M. Torelli; Maps: Marco Ugolini; Web: Lorenzo Marini / Precept, This work is licensed under a Creative Commons Attribution-

ShareAlike 4.0 International License.

Mapa głównych tras przerzutowych dla migrantów w roku 2017

6 Tamże.

5 African migration to Europe: How can adequate data help improve evidence-based policymaking and reduce possible misconceptions?, Global Migration Data Analysis Center, https://publications.iom.int/system/files/pdf/gmdac_data_briefing_series_issue_11.pdf, [dostęp dn. 27.10.2019].

https://www.gisreportsonline.com/african-migration-from-polarization-to-win-win,politics,2802.html, [dostęp dn. 27.10.2019]. 3 Trends in International Migrant Stock: The 2015 Revision, https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/data/UN_MigrantStockTotal_2015.xlsx, [dostęp dn. 27.10.2019]. 4 Zob.: Unia Afrykańska, The Revised Migration Policy Framework For Africaand Plan Of Action (2018 –2027) Draft, https://au.int/sites/default/files/newsevents/workingdocuments/32718-wd-english_revised_au_migration_policy_framework_for_africa.pdf, [dostęp dn. 27.10.2019].


W powszechnej opinii panuje przekonanie, że główna trasa migracji z Afryki płynie w kierun-ku Europy. Oczywiście statystyki pokazują, jak

wielu dociera do Starego Kontynentu, lecz nie są to dane dominujące. Przykładowo w 2015 r. w sumie było 21 milionów uchodźców z Afryki, lecz 18 milionów spośród nich nie opuściło kontynentu afrykańskiego. Oni po prostu

dotrzeć do mitycznej europejskiej „ziemi 2

obiecanej” .

https://www.ecfr.eu/specials/mapping_migration#, [dostęp dn. 27.10.2019]; Author: Stefano M. Torelli; Maps: Marco Ugolini; Web: Lorenzo Marini / Precept, This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Mapa przedstawiające państwa afrykańskie, które ze względu na czynniki destabilizujące są źródłem migrantów, oraz trasy wędrówek

7 Kryzys migracyjny pogłębił wielopłaszczyznowy kryzys wewnątrzunijny, chociażby w zakresie krytykowanej wspólnej polityki azylowej.

9 Zob.: Special Eurobarometer Report - EU Citizen's views on development, cooperation and aid, 27 April 2017, https://ec.europa.eu/europeaid/special-eurobarometer-report-eu-citizens-views-development-cooperation-and-aid_en, [dostęp dn. 27.10.2019].

8 Zob.: J.-M. Giménez-Gómez, Y. M. Walle, Y. Zewdu Zergawu, Trends In African Migration To Europe: Driversbeyond Economic Motivations, Discussion Papers, Number 330 – December 2017, http://wwwuser.gwdg.de/~cege/Diskussionspapiere/DP330.pdf, [dostęp dn. 27.10.2019].

Zob.: M. Henrekson, Ö. Öner, T. Sanandaji, The Refugee Crisis and the Reinvigoration of the Nation State:Does the European Union Have a Common AsylumPolicy?, 18 August 2019, https://www.ifn.se/wfiles/wp/wp1265.pdf, [dostęp dn. 27.10.2019].



Mapa sytuacyjna w toczącym się konflikcie w Libii oraz trasy wędrówek migrantów z Afryki Subsaharyjskiej,

10 African migration to Europe: How can adequate data help improve evidence-based policymaking and reduce possible misconceptions?, dz. cyt., s. 1.

12 Trends in International Migrant Stock: The 2015 Revision, dz. cyt.13 Tamże.

11 M.-L. Flahaux, H. De Haas, African migration: trends, patterns, drivers, Comparative Migration Studies volume 4, Article number: 1 (2016), https://comparativemigrationstudies.springeropen.com/articles/10.1186/s40878-015-0015-6, [dostęp dn. 27.10.2019].


Oczywiście statystyki pokazują, że tylko w ostatniej dekadzie migracje z Afryki znacznie wzrosły. Musi to budzić niepokój. Zwłaszcza jeśli spojrzymy na wartości bezwzględne. Jednocześnie, jeśli te znaczniki przyrównamy do liczby ludności na kontynencie afry-kańskim, i porównamy do podobnych danych z innych kontynentów, nagle zobaczymy, że odsetek emigrantów z Afryki jest najniższy na

4świecie . Przykładowo odsetek migrantów z Afryki, którzy wykorzystywali Morze Śród-ziemne jako trasę przerzutową, w stosunku do innych mieszkańców innych obszarów ogar-

5niętych niepokojami, nie był największy .

Migracje z Afryki w kierunku Europy zyskały powszechną uwagę w 2015 r., kiedy to na stałe w europejskich mediach zagościł temat „kry-

7zysu migracyjnego” . Tenże kryzys, w opinii publicznej, zyskał wymiar masowej wędrówki z Syrii i Iraku, jako skutek działań niesławnego Państwa Islamskiego. Jednakże, legalne i nie-legalne migracje z Afryki, w kierunku zwłaszcza byłych metropolii miały miejsce w sposób ciągły. Stąd nie możemy pisać, że jest to zjawisko, które nagle pojawiło się cztery lata

8temu .

uciekli ze swego państwa, najczęściej do sąsiedniego. To się nie zmienia. Afrykańscy migranci w 80% pozostają na tym samym kontynencie. Pozostali uciekają do Europy, Ameryki Północnej, bądź Azji. W samej Afryce przebywa ¼ światowej wspólnoty uchodź-

3ców .

Analiza

Te same statystyki pokazują, że poziom przypływu ludności afrykańskiej do Europy wzrósł, lecz zarówno w formie legalnej, jak i nielegalnej. Jedynie do Włoch nielegalna migracja przekroczyła wszelkie statystyki – dane odnoszące się do hiszpańskich enklaw w Afryce nie są najbardziej rzetelne. Według danych za lata 2014 i 2016, średnia liczba regularnych migracji z Afryki do Europy wzrosła o 15%, w porównaniu tych dwóch

6okresów .

Co ciekawe, w powszechnej opinii przyjmuje się dziś, że kryzys migracyjny obejmuje raczej niekontrolowany przepływ ludności z Afryki i Bliskiego Wschodu, gdzie czynnik destabi-lizujący w danym kraju zszedł na dalszy plan, a powód ekonomiczny zyskał pierwszorzędne znaczenie. Tym samym, z jednej strona poja-wia się kwestia bezpieczeństwa ekono-micznego i terrorystycznego w państwa euro-pejskich, lecz z drugiej o wiele chętniej przedstawia się ich jako remedium na społecz-ne problemy Starego Kontynentu. Bez wątpienia poziom legalnej i nielegalnej migracji z Afryki do Europy rośnie, i rosnąć

Bez wątpienia należy przeprowadzić szereg działań, które zmierzają do zrozumienia przyczyn występowania ruchów migracyjnych. Ważnym jest przeciwdziałanie czynnikom destabilizującym, jak również pomoc ludziom

na miejscu. Nie możemy też zapominać, że skoro uchodźcy już docierają na Stary Konty-nent, winni oni mieszkać w godnych warun-ków. W ostatecznym jednak rozrachunku, dla większości z nich, powrót do rodzimego kraju winien być nadrzędnym celem. To tam są ich kulturowe, językowe i religijne korzenie. Tam też winni wrócić, gdy nastanie czas pokoju i stabilizacji.

15 Unia Afrykańska, The Revised Migration Policy Framework For Africaand Plan Of Action (2018 –2027) Draft, dz. cyt.

16 African migration to Europe: How can adequate data help improve evidence-based policymaking and reduce possible misconceptions?, dz.

cyt., s. 1.

14 Global Trends. Forced Displacement in 2016, https://www.unhcr.org/globaltrends2016/, [dostęp dn. 27.10.2019].


będzie. Jedną kwestią jest odpowiedź euro-pejskich/unijnych państw na rosnące wyzwa-nia wynikające z tego, co już zostało ochrzczo-ne mianem „migracyjnego kryzysu”. Inną zaś, jak tenże problem jest rozpatrywany przez samych Europejczyków. Według chociażby

9badań Eurobarometru na szczycie listy naj-większych zagrożeń, mieszkańcy Starego Kontynentu stawiają właśnie nielegalną mig-rację oraz terroryzm. Jednakże, te same badania pokazują, że poziom empatii wśród Europejczyków jest bardzo wysoki. Większość


Mapa Unii Europejskiej ukazująca liczbę osób ubiegających się o azyl wg stanu na 2017 r.

18 Questions and Answers: A renewed impetus of the Africa-EU Partnership, Brussels, 4 May 2017, https://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-17-1202_en.htm, [dostęp dn. 27.10.2019]; Toward the 5th Africa-EU Summit Manage Migration and Mobility, EU Communication 4May 2017–Factsheet n°3, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/3._migration.pdf, [dostęp dn. 27.10.2019].

17 Tamże, s. 3.

19 Tamże


Co ciekawe, badania pokazują, że w wartoś-ciach bezwzględnych migracja z Afryki do Europy w ostatnim okresie mocno wzrosła. Jednocześnie odsetek migrantów z Afryki, w stosunku do liczby ludności tam mieszkających jest najniższy na świecie – dane Unii

Jeśli przyjmiemy, że większość migrantów afrykańskich pozostaje w Afryce, to zasadnym wydaje się stwierdzenie, że tak jak mamy dostarczycieli migrantów, tak samo są kraje zmagające się z migracyjnym kryzysem. Przykładowo, według danych za 2016 r., 21% wszystkich światowych uchodźców znalazło schronienie w takich krajach jak Demokra-tyczna Republika Konga, Czad, Etiopia, Kenia i Uganda. Mówimy o czasie, gdy Europa pró-bowała zaradzić własnemu kryzysowi uchodź-

14czemu .

z nas uważa, że osobom w potrzebie należy pomóc. Potrzebującym nie należy odmawiać pomocy, gdy ich zdrowie bądź życie są zagrożone. Różnice dotyczą tylko tego, czy należy pomagać tymże osobom tu na miejscu – czekając aż przebędą nierzadko niebez-pieczną drogę – czy też myśleć o migran-tach/uchodźcach już w miejscu, gdzie nastę-puje czynnik wymuszający ich przemiesz-czanie. Bez względu na okoliczności, czynnik chrześcijański/humanitarny stanowi ważny element europejskiego podejścia do „kryzysu

10migracyjnego” . Jednak zdaniem wielu analityków, afrykańskie migracje są nie tylko źle odbierane, ale co ważniejsze, jej dynamika, wpływ na życie zwykłych Europejczyków, czy też na procesy gospodarcze, całkowicie nieodpowiednio analizowane. Wielu postrzega Afrykę niemalże jak obszar jednolity, bez podziałów społeczno-politycznych, ogarnięty ciągłymi konfliktami, ubóstwem i głodem, skąd wszyscy masowo migrują do Europy. Badania pokazują, że taki pogląd nie jest poparty żadnymi dowodami i jest oparty tylko na stereotypach. Stąd tak ważnym staje się rozpowszechnianie praw-dziwych informacji, które pokażą rzetelny obraz kontynentu afrykańskiego, bez uprze-

11dzeń, czy fałszywej świadomości . Jest rzeczą oczywistą, że pogłębiające się kryzysy w Afryce i na Bliskim Wschodzie powodują, że coraz więcej osób szuka schronienia poza granicami własnego kraju. Jednakże, nawet jeśli uznamy, że rosnąca legalna i nielegalna migracja z kontynentu afrykańskiego do europejskiego musi budzić wielopłaszczyznowe obawy, to sytuacja

w Afryce wręcz przerażenie. Migracje wew-nątrz wspomnianego kontynentu są wielo-krotnie liczniejsze od tej w kierunku Europy. Ponad 80% afrykańskiej migracji nie wykracza poza Afrykę. Najczęściej z kraju ogarniętego chaosem w kierunku sąsiadów, czyli nie wykraczają nawet poza region. Najbardziej statystycznie dotknięte będą obszary Afryki Zachodniej, Południowej i Wschodniej. Mieszkańcy Afryki Północnej raczej wybierają

12kierunek europejski . Mają również miejsce migracje między regionami. Przykładowo statystycznie z Afryki Zachodniej wielu migruje na południe konty-nentu, tak jak z Wschodniej i Rogu Afryki udają się do Afryki Południowej. Natomiast konflikty w Afryce Środkowej skutkują ucieczką wielu mieszkańców na południe i wschód konty-

13nentu .

20 Zob.: Joint Communication To The European Parliament, The European Council And The Council. Migration On The Central Mediterranean

Route. Managing Flows, Saving Lives, Brussels, 25.1.2017, JOIN(2017) 4 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/?uri=JOIN%3A2017%3A4%3AFIN, [dostęp dn. 27.10.2019].


Raporty autorstwa Unii Europejskiej podają, że w 2015 r. rekordowy poziom osiągnęły transfery pieniężne z Europy do Afryki. Mowa

15Afrykańskiej z 2017 r. Tym samym, to co spędza sen z powiek wielu Europejczykom, jest skutkiem innych czynników, a nie zalaniem Europy masom z Afryki. Kolejny stereotyp, z którym należy walczyć. Nie zmienia to faktu, że prognozy są niepokojące, a Europę może w niedalekiej przyszłości czekać prawdziwa wędrówka ludów z Afryki na Stary Kontynent. Jednym z najważniejszych aspektów, który należy brać pod uwagę, przy analizie czyn-ników wpływających na migracje z Afryki do Europy jest to, że nie należy mieszać afry-kańskich trendów z tak zwanym „kryzysem migracyjnym” przetaczającym się przez europejski kontynent w ciągu ostatnich czterech lat. To, nad czym media na Starym Kontynencie najczęściej się pochylają, są kwestie ruchów ludności, które w głównej mierze przybywają do Europy z Bliskiego Wschodu. Oczywiście bliskowschodnie konflikty mają pewne zależności z sytuacją w arabskiej części Afryki, czyli państwa położone na północy kontynentu. Nawet jeśli przyjmiemy, że w ostatnich latach rośnie napływ migrantów z Afryki, to nie ma związku między generalnym trendem światowym i obecnymi wędrówkami ludów, a sytuacją na Bliskim Wschodzie wynikającą z regionalnych uwarunkowań.

Ciekawie wyglądają również statystyki sprzed tak zwanego „kryzysu migracyjnego”. Przy-kładowo Hiszpania w 2015 r. podawała, że na jej terytorium przebywało 972 424 migrantów afrykańskich. Sześć lat wcześniej to samo państwo komunikowało o 1 042 395 osobach z Afryki, które posiadały status migranta. We Włoszech natomiast, w tym samym okresie przebywało odpowiednio 1 099 666 i 1 056 941 migrantów afrykańskich. Zaś w Belgii 476 409 i 361 765 Afrykańczyków. Dane te pokazują, że przepływy ludności między kontynentami nie były olbrzymie i cechowała

17je stabilność . Raporty pokazują jednak, że ogólna sytuacja tak na Bliskim Wschodzie, jak i w Afryce, ulega pogorszeniu. Zwłaszcza w kontekście kryzysów wewnętrznych, zagrożeń hybrydowych czy działalności organizacji ekstremistyczno-terrorystycznych. Tym samym, zgodzić się należy, że żyjemy w epoce nowych wędrówek ludów. Rok 2015 należy uznać za przełomowy. Od tego momentu, stabilność dotychcza-sowych wskaźników przechodzi do przesz-łości.

Według raportów za chociażby 2016 r. i 2017 r., które są w miarę dobrze sporządzone, poziom legalnej i nielegalnej migracji był stabilny. Mowa jest oczywiście o ogólnym poziomie afrykańskich przepływów do Europy, bez podziału na to z jakiej części kontynentu dane osoby pochodzą. Poza tym, w rzeczonym okresie liczba legalnej migracji była wciąż

16wyższa od nielegalnej .

Jednym z zastanawiających danych statystycz-nych jest liczba wydanych dokumentów pobytowych dla Afrykańczyków. Tylko między 2014 r., a 2016 r., czyli w przeciągu dwóch lat, zanotowano wzrost rzędu 15%. O ile w 2014 r. było ich 277 737, to już dwa lata później dokumentów wydano w skali roku 320 529.

18Mowa oczywiście o legalnej migracji . Celowo nie podaje szacunków nielegalnej, ze względu na wątpliwy sposób wyliczania tego aspektu.

22 Mediterranean Migrant Arrivals Reach 114,287 in 2017; 2,385 Deaths, IOM UN Migration,

https://www.iom.int/news/mediterranean-migrant-arrivals-reach-114287-2017-2385-deaths, [dostęp dn. 27.10.2019].

21 Włoskie ministerstwo spraw wewnętrzne – zebrane dane z ostatnich dwóch lat, Cruscotto statistico giornaliero, http://www.libertaciviliimmigrazione.dlci.interno.gov.it/it/documentazione/statistica/cruscotto-statistico-giornaliero, [dostęp dn. 27.10.2019].


jest o kwocie 21,1 miliarda euro EUR. Afrykańczycy przybywający do Europy, żyjący i pracujący na Starym Kontynencie, bardzo często wysyłają zarobione pieniądze do kraju pochodzenia, gdzie zostały ich rodziny. Ko-misja Europejska zaznacza, że te transfery pieniężne, wraz z inwestycjami bezpośrednimi razem, stanowiły równowartość pomocy rozwojowej jaką Unia Europejska i jej państwa członkowskie przeznaczały dla Afryki w roku

192017 .

Panuje jednak zgoda co do tego, że duża część nielegalnej migracji z kontynentu afrykańskie-go jest z państw położonych na terenie obszaru o nazwie Afryka Subsaharyjska. Przykładowo Komisja Europejska przeprowadziła analizę osób, które schodziły na ląd w portach włos-kich. Śródziemnomorska trasa wciąż należy do jednej z najważniejszych i jednocześnie najniebezpieczniejszych dla migrantów z Afry-ki. Nie ma wiarygodnych danych odnoszących się do tego, ilu spośród desperatów, którzy uciekali na północ, zginęło próbując przepłynąć trudny akwen wodny. Faktem jednak jest, że co jakiś czas media masowe o takim fakcie informują. Dało się jednak częściowo zanali-zować, kto dopływa najczęściej do włoskich portów. Według danych za 2016 r. dominowali: Nigeryjczycy (21%), Erytrejczycy (11%), Gwinej-czycy (7%), Iworyjczycy (7%), Gambijczycy (7%), Senegalczycy (6%), Malijczycy (6%),

Gros dostępnych informacji skupia się na danych zebranych od legalnych migrantów, lub od tych, którzy zalegalizowali swój pobyt. Trudno zebrać informacje odnoszące się do nielegalnej migracji afrykańskiej. Nawet jeśli znajdziemy jakieś dane, to problemem staje się ich weryfikacja, bądź pewność, że odzwiercie-dlają rzeczywistość. Z tego też powodu, należy być bardzo ostrożnym z kształtowaniem wniosków, w oparciu tylko o dane trudno

weryfikowalne.

https://blogs.lse.ac.uk/africaatlse/2016/01/12/deadly-journeys-and-disappointing-arrivals-the-role-of-africa-in-europes-migration-crisis/, [dostęp dn. 27.10.2019];Credit: Guardia Costiera/UNHCR via Flickr (http://bit.ly/1RwgKvC) CC BY-NC 2.0.

24 Zob.: Refugee situation, https://data2.unhcr.org/en/situations/mediterranean#_ga=2.8769909.1576326479.1572107430-

1328143123.1558269950, [dostęp dn. 26.10.2019].

23 P. Kaminsky, Scant data hinders fight against smuggling, 2 June 2017, http://www.mindsglobalspotlight.com/@globalperspective/2017/06/02/32093/scantdata-hinders-fight-against-smuggling, [dostęp dn. 27.10.2019].

Włoscy ratownicy w akcji w pobliżu wyspy Lampedusa – uratowano 156 rozbitków w 2016 r.


Sudańczycy (5%) oraz Somalijczycy (4%). Nawet Komisja Europejska uznaje, że ruch migracyjny z Afryki do Europy ma charakter ruchu strukturalnego i będzie istnieć dopóki sytuacja w Afryce nie ulegnie poprawie na

20poziomie politycznym oraz ekonomicznym .

Faktem jednak jest, że pogorszająca się sytuacja w Afryce Subsaharyjskiej, przeciągają-ce się konflikty, spory międzyetniczne, głód, i inne czynniki destabilizujące, mają negatywny wpływ na poczucie bezpieczeństwa. Coraz więcej osób chce uciec z Afryki do Europy –

https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_the_European_migrant_crisis#/media/File:Map_of_the_European_Migrant_Crisis_2015.png, [dostęp dn. 27.10.2019];Attribution-ShareAlike 2.0 Generic (CC BY-SA 2.0).

Kryzys migracyjny w 2015 r. – mapa sytuacyjna

25 M. MacGregor, Changing journeys: Migrant routes to Europe, 13.02.2019, https://www.infomigrants.net/en/post/15005/changing-journeys-migrant-routes-to-europe, [dostęp dn. 26.10.2019]. 26 Tamże.


jako mitycznej krainy obfitej w bogactwa – bez nadziei na powrót. Beznadzieja właśnie i brak perspektyw powodują, że coraz więcej Afrykańczyków myśli o stałej migracji. Jest to trend niebezpieczny i sugerujący, że ruch migracyjny będzie rosnąć i tym samym jesteś-my w przededniu kolejnego kryzysu migra-cyjnego – tym razem związanego z ruchem ludności z Afryki na północ. Ostatnie wskaźniki pokazują, że znacząco wzrosła liczba migrantów będących w szczegól-

nie trudnej sytuacji: kobiety i dzieci. Już w 2016 r. dało się to statystycznie za-obserwować. Tylko we Włoszech w tym okresie było 181 000 nowych migrantów z Afryki. Spośród nich, około 24 000 (13% - a połowa pochodziła z Nigerii) to były kobiety, a 28 000 (15%) to dzieci. Co ważne, 91% przybyłych dzieci do-tarło do Europy bez chociażby jednego rodzica. Skok w porównaniu z 2015 r. jest nieporównywalny, rzędu 75%. Według włoskiego ministerstwa spraw

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/rielcano_en/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/elcano/elcano_in/zonas_in/wp13-2018-italy-spain-approaches-external-migration-management-sahel, [dostęp dn. 27.10.2019];Map: historicair / Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0).

Mapa sytuacyjna afrykańskich tras wędrówek wykorzystujących bazy przerzutowe w Libii i Maroko


Media masowe dość często atakują nas obra-zem tysięcy migrantów szturmujących włoskie plaże, bądź hiszpańskie enklawy Ceuta, czy Melilla. Jednakże obraz rzeczywistości jest bardziej skomplikowany. Co oczywiste, głód, zmiany klimatyczne, przeciągające się konflikty wewnętrzne, religijny ekstremizm, etc., sprzy-jają czynnikom wpływającym na wielkość migracji, lecz w pierwszej kolejności dotyka ona te kraje afrykańskie, które nie są trawione różnymi gorączkami. Oczywiście, im dłużej będzie trwał wewnętrzny niepokój, tym więcej osób będzie chciało uciekać jak najdalej – w tym do zmitologizowanej krainy o nazwie Europa. By tak się nie stało, należy poczynić szereg działań, które uspokoją sytuację i pozwolą mieszkańcom na powrót do wła-snych domów, na własną ziemię, w celu jej odbudowy. Międzynarodowa Organizacja do Spraw Mi-gracji podała, że porównując pierwsze siedem miesięcy 2017 r., z porównywalnym okresem w 2016 r., zauważono spadek przybywających do Europy Afrykańczyków, aż o 55%. Zdaniem komentatorów, dwa czynniki mogą mieć na to wpływ. Po pierwsze, wśród migrantów jest większa wiedza na temat miejsc, gdzie mogą się udać i przeczekać bezpiecznie niepokoje. Jest to zapewne skutek zwiększonej dzia-łalności pomocowej tych państw, które po-wzięły takowe działania, jak chociażby Polski. Po drugie, główne organizacje afrykańskie, na czele z Unią Afrykańską, poczyniły sporo dzia-łań, by zniwelować możliwości funkcjonowania organizacjom zajmującym się handlem

22ludźmi . Jednakże, jednym z ważniejszych problemów jest fakt, że dane z 2018 r. i 2019 r. są często przedmiotem politycznych rozgrywek. Jak już to zostało napisane, celowo nie podano danych za ten okres, gdyż trudno uwierzyć niektórym zapisom, a w części przypadków, przestano publikować chociażby skalę nielegalnej migracji z Afryki do Europy. Z tego też powodu, trudno ocenić ile osób przybywa, lub jak wielka może być rzesza nielegalnych przemytników, co przecież jest działaniem przestępczym. Dopiero wtedy, gdy z problemu afrykańskiej migracji ściągniemy całun polityki, zrozumiemy z czym mamy do czynienia – podaje się, że przemy ludzi może być biznesem

23o wartości blisko 9 miliardów EUR . Jednak na pewnych danych musimy się skupić i ukazać rzeczywistość. Wydaje się, że najbar-dziej wiarygodny może być Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców UNHCR. Zgodnie z podanymi statystykami z 2019 r. (według podsumowania dokonanego do 21 października 2019 r.) do Europy przybyło 91 844 osoby – z całego świata. Z tej grupy migrantów, 75 522 osoby skorzystało z bardzo niebezpiecznej trasy śródziemnomorskiej i udało się na Maltę, Grecję, Cypr oraz Hisz-panię. Dane dotyczące przypadków śmiertel-nych i zaginięć są ogólne, lecz mowa o 1 077 osobach. Rok 2019 jeszcze się nie skończył, lecz w porównaniu z poprzednimi latami zauważa się spadek. Ponad 21% migrantów, którzy w 2019 r. przybyło do Europy jest z Afganistanu. Na drugim miejscu jest Syria, zaś na trzecim inni – bez wyraźnego podziału. Co ważne, wciąż nie zostały podane i dodane informacje z Hiszpanii. Wśród państw

wewnętrznych, wśród małoletnich bez opieki dominowali Erytrejczycy, Gambijczycy, Ni-

21geryjczycy, Egipcjanie i Gwinejczycy .

28 Zob.: Scalling Fences. Voices of Irregular African Migrants to Europe, pełna treść raportu UNDP, https://scalingfences.undp.org/en/, [dostęp dn. 27.10.2019].

27 Zob.: C. Horwood, R. Forin, B. Frauws, Mixed Migration Review 2018. Highlights Interviews Essays Data, raport Mixed Migration Center, http://www.mixedmigration.org/wp-content/uploads/2018/11/Mixed-Migration-Review-2018.pdf, [dostęp dn. 26.10.2019].


afrykańskich w 2019 r., na liście mamy Maroko (5 189 osób), Demokratyczna Republika Konga (2 842 migrantów), Wybrzeże Kości Słoniowej (2 694 Iworyjczyków), a także Tunezja, Gwinea

24i Mali .

KonkluzjeRok 2015 był przełomowy. To bez wątpienia fakt bezsprzeczny. Ponad milion osób niele-galnie dostało się na obszar Europy. Od tego czasu wiele się zmieniło, lecz medialny obraz jest niemalże jak ten sprzed czterech lat. Obecnie coraz mnie j osób próbuje nielegalnymi sposobami dostać się na europejski kontynent. Rośnie za to legalna migracja. Przyjmuje się, że w porównaniu do 2015 r., spadek poziomu migracji jest rzędu 95%.

Bez wątpienia, od 2015 r. trasa z Libii do Włoch i Malty nabierała znaczenia. Był to zapewne skutek pogarszającej się sytuacji wewnętrznej w państwach położonych w Afryce Północnej i Afryce Subsaharyjskiej. W 2018 r. z tego szlaku korzystali najczęściej Tunezyjczycy i Erytrej-czycy. Od lutego 2017 r. zacieśnienie współpracy granicznej między Libią, a najbar-dziej zainteresowanymi krajami Unii Euro-pejskiej skutkowała radykalnym zatrzymaniem nielegalnej migracji wykorzystującej wspom-nianą drogę. Symbolem 2015 r. była trasa na linii Turcja-Grecja-Bałkany Zachodnie. Wtedy korzystali z niej Syryjczycy, Afgańczycy i Somalij-czycy. Obecnie, ze względu na przeciągający się umiędzynarodowiony konflikt w Syrii i Iraku, obywatele tych państw korzystają ze wspomnianej trasy, by uciec do Europy. Spadek liczby migrantów przebywających tę trasę to również pokłosie polityki tureckiej. Ankara, w zamian za obietnicę finansowej pomocy w marcu 2016 r., zagwarantowała przyjęcie na swoim terytorium migrantów z innych państw. Jednakże ostatnie wydarzenia na pograniczu z Syrią, i wojskowa operacja przeciwko kurdyj-skim enklawom, które skutkowały pogor-szeniem relacji Turcji z niektórymi europejskimi państwami, może spowodować kolejny kryzys migracyjny spowodowany „wypuszczeniem” uchodźców do Europy. Natomiast bez wąt-pienia na znaczeniu nabiera trasa Maroko-

Ciekawie wyglądają statystyki portalu .Info-Migrants. Zgodnie z nimi, to co niemal wszyscy Europejczycy widzieli w 2015 r., czyli tysiące migrantów przemierzający trasę na obszarze Bałkan Zachodnich, obecnie jest przeszłością. Cztery lata temu zanotowano 764 tysiące migrantów, którzy tędy podążali. W 2018 r. mogło być to już tylko 5 200 osób – dane trudne do zweryfikowania. Tak zwana trasa wschodnio-śródziemnomorska wciąż musi budzić obawy –w Syrii, Iraku, Jemenie, Turcji, etc., dalej toczą się konflikty – lecz 52 000 migrantów sprzed roku to znacznie mniej w porównaniu z 885 400 sprzed czterech lat. Spadła również liczba osób korzystająca z trasy środkowo-śródziemnomorskiej (z Libii w kierunku Włoch) – z 153 900 w 2015 r. do 22 900 w 2018 r. Nie możemy zapominać również o trasie wschodnioeuropejskiej, głownie

z Ukrainy do Unii Europejskiej. Na znaczeniu natomiast wzbiera niestety trasa zachodnio-śródziemnomorska – z Maroka w kierunku Hiszpanii – w 2015 r. skorzystało z niej 7 000 migrantów, a trzy lata później już 52 400

25osób .

29 More than 90 per cent of Africa migrants would make perilous Europe journey again, despite the risks, 21 October 2019, https://news.un.org/en/story/2019/10/1049641, [dostęp dn. 27.10.2019].


ONZ w specjalnym raporcie autorstwa specja-listów Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju UNDP skupia się na powodach, dla których uciekinierzy z obszarów zdesta-

bilizowanych zgadzają się na to, by nieraz być tylko przedmiotem w rękach handlarzy ludzi i korzystać z najniebezpieczniejszej trasy wę-drówek, czyli przez Morze Śródziemne. Pomimo uproszczonych procedur, wielu Afry-kańczyków wciąż decyduje się na nielegalną formę przedostania się na Stary Kontynent. Autorzy przeprowadzili wywiady z 1 970 migrantami, rozsianymi po 13 krajach euro-pejskich, pochodzących z 39 państw afry-kańskich, i którzy korzystali z nielegalnych sposobów podróżowania. Raport opubliko-wano w październiku 2019 r.

Hiszpania. Problemy z przedostaniem się na innych odcinkach skutkowały tym, że wspom-niana droga stała się interesująca dla tych, którzy marzą o życiu w Europie. Coraz częściej widzimy Afrykańczyków dostających się do UE poprzez przekraczanie siatek odgradzających hiszpańskie enklawy lub przepływających w miarę bezpieczny, gdyż niewielki akwen. W najwęższym miejscu cieśnina łącząca

26Europę i Afrykę ma tylko 14 kilometrów . Według danych UNHCR wiemy, że na całym świecie ponad 69 milionów osób zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów. Spośród nich 40 milionów to migranci, którzy pozostali w swoich krajach, lecz poza miejscem zamieszkania. Za każdą z tych osób stoi indywidualna tragedia. Zgodnie z tymi samymi statystykami, najwięcej migrantów ucieka-jących poza granice kraju było z Syrii, Afga-nistanu, Sudanu Południowego, Mjanmy i Somalii. Co ważne, większość uchodźców nie dociera do Europy i jest przyjmowana przez inne państwa. Kraje rozwijające się przyjmują 85% migrantów. Do najważniejszych należy zaliczyć Turcję, Pakistan, Ugandę, Bangladesz,

27Iran oraz Liban . To co jednak musi wzbudzać niepokój, to ostatnie badania Organizacji Narodów Zjedno-czonych odnoszące się do impulsów pcha-jących Afrykańczyków do podróżowania w kierunku europejskim. Zgodnie z nimi, 93% badanych, którzy dotarli na Stary Kontynent, pytani, czy jeszcze raz udaliby się w niebez-pieczną podróż i skorzystali z nielegalnych tras odpowiada twierdząco. To dowodzi, że zdecydowana większość nie planuje powrotu do swej ojczyzny, w której dzieje się na tyle źle, że możemy spodziewać się kolejnej fali

28migracyjnej z południa, na północ .

Wyniki raportu UNDP mogą zaskakiwać. Okazuje się, że aspekt ekonomiczny nie był najważniejszym, jako przyczynek do migracji. Około 58% przebadanych w momencie decyzji o opuszczenie własnej ojczyzny, chodziło do szkoły, lub posiadało stałą pracę. Nierzadko zarobki były porównywalne z tymi, jakie osiągają koleżanki/koledzy „po fachu”. Wizja, że każdy migrant reprezentował w swoim kraju klasę niższą („biedotę”) niekoniecznie musi być prawdziwa. Faktem jest, że dysproporcje w zarobkach mogły być pewnym czynnikiem sprzyjającym chęci do wyjazdu, lecz nie najważniejszym. Tym samym, większość afrykańskich migrantów, to nie migranci ekonomiczni. Zapytani, czy zaniechaliby wyjazdu, gdyby zarabiali lepiej i mieli lepsze perspektywy na przyszłość, odpowiadali negatywnie. Zdaniem autorów obecne migra-cje są raczej pokłosiem postępów rozwojo-wych, barier dla możliwości autorozwoju lub wręcz braku wyboru przyszłości, co jest wynikiem destabilizacji w samych państwach. Inaczej rzecz ujmując, jeśli młody człowiek widzi, że nie ma dla niego przyszłości we własnym kraju, świadomie wybiera „drogę” w nieznane – do lepszej krainy. Ludzie uciekają z własnych państw, gdyż nie widzą szans rozwoju dla siebie i swoich rodzin. Wielu wierzy, że po pięciu latach zarabiania na


obczyźnie, przesyłania pieniędzy najbliższym, zobaczą się ponownie we własnym kraju, gdzie będzie panować pokój, prawo i porządek. Jednocześnie wielu odpowiada, że nie wie, czy kiedykolwiek wrócą do własnego kraju. Afrykańczyków do migracji popycha poczucie beznadziei. W pierwszej kolejności jest to podyktowane toczącymi się konfliktami, lecz nie zapomnijmy o takich dysfunkcjonalnoś-ciach systemowych jak korupcja, niewydolność służby zdrowia i edukacji, zła polityka au-torstwa elit tradycyjnych, partyjnych i pań-stwowych, etc. Co ciekawe, autorzy raportu UNDP w swoich badaniach zauważyli, że wielu respondentów podkreśla, iż fakt dalszego przebywania w Europie, pomimo posiadania pracy, wynika z faktu przesłania „niewystarczających środ-ków” dla rodziny pozostającej w Afryce. 53% badanych otrzymało od rodziny pomoc, by dostać się do Europy, a 78% regularnie z kon-

tynentu europejskiego wysyła środki na utrzymanie rodziny przebywającej w kraju,

29z którego się uciekło . Bez wątpienia, poczucie stabilizacji sprzyja ograniczaniu migracji, tak ekonomicznej, jak politycznej. Jeśli chcemy mieć pod kontrolą poziom przepływów ludności, w pierwszej kolejności musimy zrozumieć powód tak licznych ucieczek, a następnie przeciwdziałać czynnikom destabilizacyjnym. Nie możemy nagle odkryć fakt istnienia olbrzymiej rzeszy migrantów, gdy ci „wkroczą” na europejski obszar. Migrantami ci ludzie stali się w mo-mencie, gdy zostali zmuszeni, lub okoliczności zmusiły ich, do porzucenia rodzinnego domu. Za każdym migrantem stoi historia i z czysto humanitarnego punktu widzenia powinniśmy jej wysłuchać, poznać, zrozumieć.

dr Krystian Chołaszczyński


koordynowanie inicjatyw podejmowanych w regionach przez instytucje publiczne i organizacje pozarządowe z zakresu polityki zagranicznej;

prowadzenie ośrodka, w którym są udostępniane materiały, opracowania i publikacje o tematyce związanej z polską polityką zagraniczną, a konsultanci udzielają informacji na tematy związane z polską polityką zagraniczną, w tym dotyczące funkcjonowania Unii Europejskiej oraz członkostwa Polski w UE.

zbieranie i aktualizowanie informacji o podmiotach realizujących w regionach działania z zakresu polityki zagranicznej;

gromadzenie materiałów, baz danych, opracowań z tego zakresu;

animowanie i inicjowanie w regionie działań z zakresu współpracy międzynarodowej;

prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej dla społeczności regionu w kwestiach dotyczących UE i polskiej polityki zagranicznej;

organizowanie konferencji naukowych, debat i wykładów dotyczących głównych obszarów działań polskiej polityki zagranicznej w wymiarze międzynarodowym oraz lokalnym;

→

→

→

→

→

→

Cele RODM

pon.-pt.8:00-16:00

RODM TORUŃ

ul. św. Józefa 23/3587-100 Toruń

→


Zadanie dofinansowane ze środkówMinisterstwa Spraw Zagranicznych

ul. św. Józefa 23/3587-100 Toruń

Regionalny Ośrodek DebatyMiędzynarodowej w Toruniu

tel.: 56 610 71 34 fax: 56 610 72 01

www.rodm-torun.pl

Redakcja naukowaJan Wiśniewski

Toruń 2019e-ISBN 978-83-89124-56-2

Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. BIULETYN · W listopadzie 2015 r. D. Cameron skierował do...

Documents

Transcript of Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. BIULETYN · W listopadzie 2015 r. D. Cameron skierował do...