MIESZKAM NA TERENIE CHRONIONYM –

PRAWA I OBOWIĄZKI

PRAWNE I SPOŁECZNO-GOSPODARCZE UWARUNKOWANIA

OCHRONY PRZYRODY NA OBSZARACH NATURA 2000

Zdzisław Cichocki, Małgorzata Hajto, Agnieszka Kuśmierz

FORMY PRAWNEJ

OCHRONY PRZYRODY W POLSCE

Ustawa o ochronie przyrody – UOP, art. 6 (podstawowy akt prawny)

System ochrony przyrody w Polsce

Park Narodowy (pkt 1)

Rezerwat przyrody (pkt 2)

Park krajobrazowy (pkt 3)

Obszar chronionego krajobrazu (pkt 4)

Użytek ekologiczny (pkt 8)

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy (pkt 9)

Stanowiska dokumentacyjne (pkt 7)

Pomniki przyrody (pkt 6)

Gatunki (roślin, grzybów, zwierząt – pkt 10)

Obszary Natura 2000 (pkt 5):

OSO – PLB (ostoja ptasia)

SOO – PLH (ostoja siedliskowa)

System krajowy System europejski

Brak siedlisk przyrodniczych jako

odrębnej formy ochrony przyrody!

• System krajowy – zakazy oraz działania w zakresie ochrony

czynnej

• System europejski (sieć obszarów NATURA 2000) – działania

w zakresie ochrony czynnej oraz ochrona bierna polegająca na

niedopuszczaniu do pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych

i/lub gatunków oraz ich siedlisk, stanowiących przedmiot ochrony

danego obszaru Natura 2000, a także istotnego zakłócenia

integralności systemu obszarów Natura 2000

Sposoby ochrony przyrody – różnice

Formy ochrony przyrody – Krajowy System Obszarów Chronionych – obszary chronione

(województwo warmińsko-mazurskie)

ochronie podlega nie cała przestrzeń, ale konkretne obiekty – przedmioty ochrony

Obszar Natura 2000 Kaszuny PLH280040

Formy ochrony przyrody – Sieć obszarów Natura 2000 (Europejska Sieć Ekologiczna)

obszary ochrony ochronie podlega nie cała przestrzeń, ale konkretne obiekty – przedmioty ochrony

Na terenie, gdzie nakładają się różne obszarowe formy ochrony przyrody, obowiązują (łącznie) rygory określone dla wszystkich tych form (np. parku krajobrazowego i obszaru Natura 2000)

Skutki nakładania się systemów ochrony

przyrody – krajowego i europejskiego

OBSZARY NATURA 2000

Podstawy prawne tworzenia sieci

obszarów Natura 2000

Tworzenie obszarów Natura 2000

• opracowanie projektu listy obszarów Natura 2000 przez Generalnego Dyrektora

Ochrony Środowiska (art. 27 ust. 1)

• poddanie projektu listy zaopiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin,

tzn. gmin, na terenie których projektuje się obszar Natura 2000 (art. 27 ust. 2)

• pozyskanie zgody [na ten projekt] Rady Ministrów (art. 27 ust. 3); zgoda ta

dotyczy także szacunku współfinansowania przez Wspólnotę ochrony

wyznaczonych obszarów ze względu na typy siedlisk oraz gatunków roślin i

zwierząt o znaczeniu priorytetowym (pkt 2 z ust. 3)

• w terminie do 6 lat po dacie zatwierdzenia przez KE specjalnego obszaru

ochrony siedlisk Minister Środowiska wyznacza taki obszar jako mający

znaczenie dla Wspólnoty (art. 27a ust. 4)

Procedura tworzenia (ustanawiania) obszarów Natura 2000 wg UOP

Działania na obszarze Natura 2000 niezwiązane z jego ochroną, ale mogące mieć

wpływ na przedmiot i cel ochrony • Art. 30 UOP ust. 3 – plany zagospodarowania przestrzennego → uzgodnienie przez

Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska

• Art. 33 UOP – zakazy dotyczące działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na

cele i przedmiot ochrony oraz integralność obszarów NATURA 2000; w tym ust. 3 wymóg

przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla polityk, strategii, planów,

programów (prognoza oddziaływania na środowisko) oraz przedsięwzięć mogących

znacząco oddziaływać na ochronę obszarów NATURA 2000 (raport o oddziaływaniu na

środowisko)

• Art. 34 – przypadki, w których można odstąpić od zakazu realizacji określonych

przedsięwzięć/działań na mocy zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska

lub dyrektora urzędu morskiego

• Art. 35 – kompensacja przyrodnicza

• Art. 36 ust. 1 – rodzaje działalności na obszarach Natura 2000, które nie podlegają

ograniczaniu, o ile nie oddziałują znacząco na cele, przedmiot ochrony oraz integralność

danego obszaru naturowego

• Plany ochrony – parków narodowych, rezerwatów i parków

krajobrazowych (kompleksowe i wieloaspektowe)

• Plany zadań ochronnych obszarów NATURA 2000 (wstępne, doraźne,

„ratunkowe”, dotyczące wyłącznie przedmiotów ochrony)

• Plany ochrony obszarów NATURA 2000 (pełne i kompleksowe,

regulujące także działania gospodarcze na planowanym obszarze).

Planowanie ochrony

Plan zadań ochronnych obszaru Natura 2000

Weryfikacja przedmiotów ochrony (weryfikacja SDF)

Identyfikacja zagrożeń – istniejących i potencjalnych

Określenie zadań ochronnych (ochrony czynnej) eliminujących

lub ograniczających zidentyfikowane zagrożenia

Ustalenia do planów zagospodarowania przestrzennego

Plan ochrony obszaru Natura 2000

z reguły sporządza się w przypadku, gdy PZO jest niewystarczający

dla zapewnienia właściwego stanu przedmiotów ochrony danego

obszaru NATURA 2000

Plan zadań ochronnych

obszaru Natura 2000

Art. 28 UOP – sporządzanie planu zadań ochronnych:

• kto? – nadzorujący obszar (na 10 lat; po 6 latach od wyznaczenia i zatwierdzenia; przez Komisję Europejską w przypadku obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty (ust. 1)

• prawo do udziału osobom i podmiotom prowadzących działalność w obrębie siedlisk chronionych w pracach nad projektem planu (ust. 3)

• udział społeczeństwa (ust. 4)

• ustanowienie planu zadań ochronnych na mocy zarządzenia wydanego przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska; zarządzenie to jest aktem prawa miejscowego (ust. 5)

Art. 28, ust. 10 – zakres merytoryczny planu zadań ochronnych:

• identyfikacja zagrożeń, cele działań ochronnych, określenie tych działań z identyfikacją podmiotów wykonujących i rozmieszczenie działań, w tym ochrony czynnej, monitoringu oraz uzupełnienia wiedzy (pkt. 2-4)

• wskazania do zmian w istniejących dokumentach planowania przestrzennego gminy (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego) oraz regionalnych (pkt. 5) („wymuszanie” konieczności przystąpienia do zmian tych dokumentów?)

• wskazanie potrzeby (lub nie) oraz terminu sporządzenia planu ochrony (pkt. 6), o którym mowa w art. 29 UOP i którego ustanowienie powoduje utracenie mocy planu zadań ochronnych (ust. 12)

• przypadki, w których planu zadań ochronnych nie sporządza się (ust. 11);

Art. 29 – plan ochrony obszaru NATURA 2000

Plan zadań ochronnych obszaru Natura 2000

Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie

sporządzania projektu planu zadań

ochronnych dla obszaru Natura 2000

(Dz.U. 2010, nr 34 poz. 186) …

… akt wykonawczy wydany na podstawie art. 28 ust. 13 UOP

Rozporządzenie…

• §1 Rozporządzenie określa: tryb sporządzania projektu planu, zakres

koniecznych prac oraz tryb dokonywania zmian z planie zadań

ochronnych

• §2 Tryb sporządzania projektu planu obejmuje m.in.:

– ustalenie terenu oraz przedmiotów ochrony (pkt 1)

– identyfikację zainteresowanych planem osób i podmiotów (pkt

4)

– sformułowanie zadań ochronnych (pkt 5)

§3 Zakres prac:

– opisanie granic (forma wektorowa), weryfikacja i uzupełnienie informacji, w tym m.in.

o uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych – istniejących i wynikających z

przyjętych (w gminach) kierunków rozwoju i planów zagospodarowania

przestrzennego, ocena stanu ochrony przedmiotów ochrony (pkt 3)

– ocena istniejących i potencjalnych zagrożeń oraz prawdopodobnych kierunków

zmian uwarunkowań – przyrodniczych oraz społeczno-gospodarczych (pkt 4)

– ustalenie celów działań ochronnych (utrzymanie właściwego stanu, osiągnięcie

właściwego stanu, uzupełnienie wiedzy) (pkt 5)

– ustalenie działań ochronnych (zakres prac, miejsce realizacji, terminy i częstotliwość

prac, podmioty odpowiedzialne, koszt i techniczne uwarunkowania, zapewnienie

monitoringu osiągania celów) (pkt 6)

– ustalenie wskazań do zmian planów zagospodarowania przestrzennego –

gminnych i regionalnych., o ile ich realizacja naruszałaby zakazy, o których mowa

w art. 33 UOP, ust. 1

– ocena potrzeby sporządzenia planu ochrony dla części lub całości obszaru Natura

2000 (pkt 8)

– forma dokumentacji planu (pkt 9)

Rozporządzenie…

Natura 2000 w leśnictwie

• Ekosystemy leśne:

- są wykorzystywane na potrzeby rynku drewna,

- zapobiegają erozji gleby i jej pustynnieniu (retencjonują wodę)

- odgrywają ważną rolę w procesie akumulacji dwutlenku węgla

- odgrywają kluczową rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej

(65% zasobów biologicznych Polski jest skoncentrowana w lasach)

- stanowią siedliska dla znaczącej liczby gatunków roślin i zwierząt,

są naturalną ostoją dla dużych drapieżników (wilk, niedźwiedź, orzeł)

Natura 2000 w leśnictwie

• Sieć Natura 2000 obejmuje lasy naturalne i gospodarcze w stanie zbliżonym

do naturalnego

• Nie ma obowiązku wyłączania obszarów objętych siecią Natura 2000

z planów gospodarczych, ale został nałożony obowiązek „zapobiegania

wszelkiemu pogarszaniu stanu”

• Prowadzenie gospodarki leśnej w sposób zrównoważony – powinna

odpowiadać wymogom środowiska (potrzebom siedlisk i gatunków) –

plany urządzenia lasu uwzględniające np. pozostawienie obumarłych drzew,

objęcie ochroną konkretnych drzew ze względu na gniazdowanie rzadkich

gatunków ptaków, wydłużanie okresu odnowienia czy wdrożenie rębni

• Wybór działań zależy od rodzaju i stanu miejscowych ekosystemów leśnych

i musi odbywać się przy współudziale wszelkich grup interesu i organu

zarządzającego obszarem Natura 2000

Natura 2000 w rolnictwie

• Sieć Natura 2000 obejmuje najcenniejsze walory przyrodnicze gruntów rolnych

• Nie ma obowiązku wyłączania obszarów objętych siecią Natura 2000

z planów gospodarczych, ale został nałożony obowiązek „zapobiegania

wszelkiemu pogarszaniu stanu”

• Może zaistnieć konieczność ograniczenia rodzaju gospodarowania w celu

dostosowania do wymogów ochrony obszaru Natura 2000, rekompensowana

w ramach programów rolnośrodowiskowych

• Programy rolnośrodowiskowe:

- przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich poprzez

promowanie produkcji rolnej zgodnej z wymogami ochrony środowiska

- zmniejszają koszty funkcjonowania gospodarstw rolnych i wpływają

na zwiększenie ich rentowności poprzez stosowanie technik przyjaznych

środowisku

- przystąpienie jest dobrowolne

OCHRONA PRZYRODY W

PLANOWANIU PRZESTRZENNYM

Hierarchiczny system planowania przestrzennego

Szczebel krajowy i regionalny:

• Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju (KPZK)

• Plan zagospodarowania przestrzennego województwa (PZPW) – plan

regionalny

Wskazują systemy obszarów chronionych oraz korytarzy ekologicznych rangi

międzynarodowej (europejskiej), krajowej i regionalnej.

Hierarchiczny system planowania przestrzennego

Szczebel lokalny (gminny):

• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin

(SUKZP) – określa strukturę przyrodniczą, w tym ruszt/osnowę ekologiczną

gminy oraz system lokalnych korytarzy ekologicznych (z uwzględnieniem

obszarów i obiektów chronionych i innych cennych przyrodniczo

zidentyfikowanych np. w inwentaryzacji przyrodniczej gminy)

– wyznacza tereny z zakazem zabudowy

– wyznacza tereny przeznaczone do zalesienia lub z zakazem zalesień

– określa obszary do objęcia miejscowymi planami zagospodarowania

przestrzennego (w tym np. dla prawnego zabezpieczenia terenów cennych

przyrodniczo i zachowania ciągłości struktur przyrodniczych)

• Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (MPZP) – określają funkcje

i sposoby zagospodarowania poszczególnych (wszystkich!) terenów,

uwzględniając wymogi ochrony przyrody

Plany ochrony lub zadań ochronnych są aktami nadrzędnymi nad planami

zagospodarowania przestrzennego.

Dla rozwoju infrastruktury i środowiska

Szkolenia przeprowadzono w ramach projektu pozyskanego przez

Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

zgodnie z umowami:

z CKPŚ; POIS.05.04.00-00-249/09,

z NFOŚiGW; 632/2012/Wn-50/EE-EE-PS/D