1. Pojęcia “międzynarodowy podział pracy, specjalizacja wewnątrzgałęziowa i międzygałęziowa, komplementarność i konkurencyjność struktur gospodarczych.

2. Globalizacja a międzynarodowa integracja gospodarcza3. Przewaga absolutna wg A. Smitha a przewaga komparatywna wg D. Ricarda4. Założenia i konstrukcja modelu przewag komparatywnych D. Ricardo5. Rozwinięty model przewag komparatywnych typu ricardiańskiego (założenia i

konstrukcja modelu oraz zasady dynamizacji rynku)6. Optimum handlu zagranicznego wg formuły Pareta i jej związek z teorią przewag

komparatywnych7. Związek cen krajowych z cenami światowymi w warunkach wolnego handlu i

wymiany ograniczonej8. Handel zagraniczny a dochód narodowy9. Mnożnik handlu zagranicznego10. Bilans handlowy i płatniczy11. Przepływ kapitału w skali międzynarodowej12. Przepływ siły roboczej i technologii w skali międzynarodowej13. Międzynarodowe systemy walutowe 14. Formy międzynarodowego handlu kompensacyjnego (barter, clearing, unia

płatnicza) a handel wolnodewizowy15. Stadia (formy) międzynarodowej integracji gospodarczej16. Rodzaje i cel stawek celnych17. Instrumenty pozataryfowe (łącznie z parataryfowymi)18. Rodzaje kursu walutowego i jego rola w polityce handlu zagranicznego

1. Mówiąc o międzynarodowym podziale pracy mówimy o pewnym typie społecznego podziału pracy, który to polega na tym, iż każda zbiorowość specjalizuje się w pewnej działalności wytwarzając określony produkt lub usługę. MPP pojawił się, gdy ilość wytwarzanego dobra przekroczyła chłonność rynków narodowych. Rezultatem tego jest wymiana tychże towarów i usług, czyli handel międzynarodowy. MPP kształtują czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do pierwszych należą czynniki naturalne, czyli np. położenie danego kraju, czynniki systemowe oraz czynniki nieprzewidywalne np. wojna. Do zewnętrznych należą oddziaływania innych krajów o różnym stopniu uprzemysłowienia. Musimy tu również pamiętać o tradycyjnym i współczesnym MPP. Tradycyjny MPP to okres XVII/XIX w. Był to okres wprowadzenia maszyn do produkcji oraz rozwój transportu. Okres ten uwidocznił podział pomiędzy państwami rozwiniętymi a państwami mniej uprzemysłowionym, które stały się odbiorcą towarów wytwarzanych w państwach rozwiniętych gospodarczo. Natomiast współczesny MPP przypada na okres po II wojnie światowej. Tutaj zaciera się powoli różnica pomiędzy rozwojem gospodarczym krajów, gdyż powstaje wiele państw nowo uprzemysłowionych. Specjalizacja produkcji polega na koncentracji zasobów kapitałowych i ludzkich w celu podniesienia efektywności gospodarowania. Specjalizacja może dokonywać się samoistnie, bez jakichkolwiek porozumień, lub też na ich podstawie. Specjalizację mogą podejmować kraje o różnym stopniu rozwoju. Specjalizacja może być wewnątrzgałęziowa i międzygałęziowa. Pierwsza polega na handlu wewnątrzgałęziowym, czyli na eksporcie i imporcie podobnych produktów, pochodzących z jednego sektora gospodarki. Specjalizacja międzygałęziowa polega na eksportowaniu i importowaniu produktów z różnych sektorów gospodarki. Dzieje się tak, dlatego, iż jeden kraj wytwarza dane dobro taniej a inne drożej. Komplementarność struktur gospodarczych polega na dopasowaniu produktów będących efektem różnych branż.

2. Mówiąc o globalizacji i integracji gospodarczej trzeba uświadomić sobie czym są te dwa pojęcia. Mianowicie globalizacja to proces powiązań krajów jak i podmiotów gospodarczych polegający na przepływie pomiędzy nimi kapitałów i informacji. Natomiast integracja ma mocniejsze znaczenie, gdyż dąży do wykształcenia jednego organizmu gospodarczego w wyniku wzajemnych porozumień pomiędzy państwami. Głównymi różnicami globalizacji i integracji

są : w przypadku globalizacji procesy pod wpływem działań sił rynkowych, a w przypadku integracji procesy świadome i kontrolowane przez państwa członkowskie jak i wspólne instytucje. Globalizacja w przeciwieństwie do integracji nie stawia sobie za cel wyrównania poziomu rozwoju gospodarczego współdziałających państw, oraz z globalizacją nie wiąże się swobodny przepływ siły roboczej, jak to ma miejsce w przypadku integracji. Ponadto, gdy mowa o globalizacji brak jest ustanawiania instytucji ponadnarodowych. Ponadto w przypadku globalizacji mamy do czynienia z dwoma koncepcjami: umiarkowaną i skrajną. Koncepcja skrajna reprezentowana przez Toflerów mówi, że w obecnym świecie mamy do czynienia z dwoma organizacjami, między którymi rysuje się coraz bardziej widoczny konflikt. Organizacje te to IGOs – działające w imieniu państw narodowych, są to między innymi: MFW, BS, ONZ, ONZ, WTO, oraz organizacje pozarządowe, określane jako NGOs – są to – kościół katolicki i inne duże religie świata, oraz (......), że te właśnie organizacje z czasem zaczną domagać się prawa głosu w instytucjach międzynarodowych, co z kolei spowoduje powstanie nowych instytucji, organizacji międzynarodowych. Spowodowane to będzie tym, że zdaniem NGOs, IGOs niewystarczająco dobrze reprezentują kraje słabiej rozwinięte, którym trzeba pomóc. Toflerowie uważają, że kraje słabsze mają równe prawo do konkurowania na rynku światowym z krajami lepiej rozwiniętymi. Mówią oni o wolnym handlu i swobodnym przepływie kapitału oraz informacji w skali globalnej. Druga, umiarkowana koncepcja globalizacji ma trochę inny charakter. Również zakłada ona swobodny przepływ kapitału i informacji wykluczając swobodny przepływ siły roboczej oraz zmiany w sprawowaniu władzy przez organizacje (IGOs) narodowe. Mówiąc o globalizacji i integracji nie można pominąć spojrzenia dwóch potęg światowej gospodarki. Mianowicie Stany Zjednoczone dążą do liberalizacji handlu przez redukcję barier celnych, a UE stosuje wyraźną politykę protekcyjną. Oczywiście dla krajów słabiej rozwiniętych, w tym Polski, polityka UE jest bardziej korzystna, gdyż zakłada ochronę gałęzi gospodarki o niskiej konkurencyjności. W przypadku zniesienia barier celnych i liberalizacji handlu, do czego dążą Stany Zjednoczone, produkty rolne takich krajów jak Polska stałyby się nieatrakcyjne. Dlatego Polska powinna unikać zbytniej liberalizacji handlu.

3. Początkowo teorii handlu zagranicznego możemy doszukiwać się już w starożytnej Gracji. Władcy, bojąc się braku towarów na rynku dążyli do stałego zwiększania ich liczby, często podbijając inne kraje. Później podejście do handlu znacznie się zmieniło. Pojawiła się doktryna tzw. słusznej ceny, która mówiła, iż handel jest korzystny, gdy dokonuje się go po słusznej cenie, która pokrywa koszty produkcji. W drugiej połowie XVII wieku pojawiła się teoria klasyczna reprezentowana przez A. Smitha. Według tej teorii dwa kraje mogą odnieść korzyści ze wzajemnej wymiany handlowej, gdyż oba wytwarzają różne produkty po różnych kosztach. Jeżeli jeden kraj wytwarza dane dobro taniej niż inny to ma nad nim przewagę absolutną, która jest źródłem korzyści handlu zagranicznego. Jeżeli teraz kraje te podejmą wymianę handlową i będą eksportować dobra wytwarzane taniej i importować dobra wytwarzane drożej, uzyskają korzyści z handlu zagranicznego. Teoria ta nie uwzględniła sytuacji, gdy dany kraj wytwarza wszystkie dobra drożej od drugiego. Dopiero D. Ricardo udowodnił, że kraje mogą osiągnąć również korzyści ze specjalizacji w przypadku utrzymania się między nimi różnic absolutnych w kosztach produkcji, czyli wówczas, gdy wszystkie dobra są wytwarzane drożej lub taniej w porównaniu z innym krajem. W obu teoriach istnieją pewne podobieństwa, a mianowicie (..........) jak w teorii Smitha a przewaga komparatywna odnosi się do tych samych korzyści płynących ze specjalizacji w obu teoriach. Korzyści te przejawiają się przyrostem produkcji i wzrostem gospodarczym podczas specjalizacji w porównaniu do stanu autarki, czyli okresu przed podjęciem wymiany handlowej. Różnicą pomiędzy teorią Ricarda i Smitha jest podejście do porównania poziomu kosztów. Mianowicie Smith porównuje poziom kosztu jednostkowego dowolnego towaru wytwarzanego w kraju z jednostkowym poziomem kosztu podobnego towaru wytwarzanego za granicą. Ricardo natomiast, w swoim modelu bierze pod uwagę stosunek jednostkowych kosztów przynajmniej dwóch towarów. Ponadto Ricardo w swoim

modelu udowodnił, że do odniesienia korzyści ze specjalizacji nie wystarczy przewaga absolutna. Aby dwa kraje mogły odnieść korzyści ze specjalizacji, muszą one mieć zróżnicowane relacje jednostkowych kosztów produkcji. Tym samym udowodnił, że ważniejsza jest przewaga komparatywna niż absolutna.

4. Ricardo udowodnił w swojej teorii, że dwa kraje mogą odnieść korzyści ze specjalizacji nawet wówczas, gdy jeden z nich wytwarza wszystkie dobra taniej lub drożej od drugiego. Jego model przewag komparatywnych zakładał, że w modelu uczestniczą 2 kraje i 2 produkty, brak jest kosztów ponoszonych podczas zmiany produkcji, brak jest przepływu czynników produkcji, brak jest korzyści skali, brak jest zmienności modelu w czasie oraz jest zerowy poziom wymiany kosztów. Model przewag komparatywnych Ricarda uwzględniał dwa przypadki : gdy relacje nakładów są zróżnicowane i gdy są one wyrównane. W pierwszym przypadku mamy dwa kraje A i B, które wytwarzają dobra x i y. Kraj a na wytworzenie dobra x w ilości 60 ponosi koszt równy 1. Ogólny nakład wynosi 60. Ten sam kraj na wytworzenie dobra y w ilości 60 ponosi koszt równy 2. Ogólny nakład 120. Kraj B dla dobra x 60, 3,180; dobro y 60,9,540. Relacje kosztów w kraju A (zróżnicowane nakłady) x:y=1:2, w kraju B x:y=1:3. Na skutek specjalizacji kraj A przestaje produkować dobro x a specjalizuje się w produkcji dobra y, którego koszt wytworzenia jest relatywnie niższy niż w kraju B. Kraj A więc wytwarza 90 jednostek, a ich koszt jednostkowy wynosi 2. Ogólny nakład 180. Niestety nie zaspokaja to popytu i dlatego kraj B musi wyprodukować dodatkowo 30 jednostek dobra y po kosztach jednostkowych 9. Ogólny nakład wynosi 270. Ponadto kraj B wytwarza 150 jednostek dobra x po koszcie jednostkowym 3 w ogólnym nakładzie 450. Razem kraje wytworzyły 150 dobra x i 120 dobra y. W wyniku specjalizacji ogólna wartość w kraju A jest wyższa, a w kraju B (........). Przypadek ten udowadnia, że korzystna jest specjalizacja jeśli jeden kraj posiada nad innym przewagę komparatywną nawet wtedy, gdy nie posiada absolutnej przewagi w produkcji jakiegokolwiek dobra. W przypadku 2 podczas wyrównanych relacji nakładów koszty w kraju A dobra x:y=1:2 a w kraju B x:y=1:2, są więc takie same. Kraj A ma nad krajem B jednak przewagę absolutną. Kraj A wytwarza 60 jednostek dobra x po koszcie jednostkowym 1. Ogólny nakład 60. Natomiast dobra y wytwarza 60 po koszcie 2. Ogólny nakład 120. Kraj B wytwarza analogicznie dobro x 60,4,240; dobro y 60,8,480. Na skutek specjalizacji kraj A przestaje produkować dobro x a zwiększa produkcję dobra y do 90 po koszcie 2. Ogólny nakład 180. Kraj B aby zaspokoić zapotrzebowanie produkuje 30 jednostek dobra y po koszcie 8. Wielkość produkcji 240, oraz wytwarza 120 jednostek dobra x po koszcie 4, ogólny nakład 480. Przykład ten pokazuje, że w wyniku specjalizacji nie odniesiono żadnych korzyści. Spowodowane jest to tym, że relacje kosztów w obu krajach są takie same. Udowadnia to teorię Ricarda, że nie wystarczy przewaga absolutna kraju do odniesienia korzyści ze specjalizacji, ale potrzebne jest zróżnicowanie relacji jednostkowych kosztów produkcji między krajami. Ważniejsza jest wobec tego przewaga komparatywna niż przewaga absolutna.

5. Model rozwinięty przewag komparatywnych pozwala na szersze badanie niż zwykły model Ricarda. Tutaj zamiast 2 krajów i 2 produktów badaniu podlega kraj i rynek światowy oraz dowolna liczba produktów. Ponadto zamiast kosztów wytworzenia stosujemy ceny oraz wagi ilościowe i jakościowe. Ilościowe wagi obrazują wielkość eksportu i importu określonego towaru w danym kraju, a jakościowe obrazują jakość tychże towarów w porównaniu z międzynarodowymi. Znając ceny krajowe danego produktu (Pi) oraz ceny światowe (Ps

i) obliczamy

krajową wartość badanej grupy towarów za pomocą wzoru W= , oraz na

światową wartość badanej grupy towarów za pomocą wzoru Ws= . Następnie

obliczamy współczynnik udziału ceny danego towaru w krajowej wartości Ui=

lata wcześniejsze przyszłość

prognoza

oraz współczynnik udziału ceny danego towaru w światowej wartości

Następnie współczynnik krajowy dzielimy przez światowy podstawiamy do

wzoru badającego przewagę komparatywną danego kraju co do rynku

światowego. Współczynnik tej przewagi ri obliczamy . Gdy ten

współczynnik jest większy od zera, mamy do czynienia z dodatnią przewagą komparatywną wobec rynku światowego, gdy jest mniejszy od zera to przewaga jest ujemna. Gdy przewaga jest ujemna, oznacza to, że kraj powinien się specjalizować w produkcji tego towaru i ją eksportować, w przypadku dodatniej przewagi kraj powinien importować to dobro. Współczynnik ri przewag komparatywnych przyjmuje wartości <-1;1>. Ponadto przewaga komparatywna została podzielona i określona jako wysoka, gdy współczynnik zawiera się w przedziale <0,5;1), średnia - <0;0,5), niska - <-0,5;0), bardzo niska - <-1;-0,5). Ponadto ludzie badający przewagi komparatywne obliczają współczynnik ri dla poprzednich lat a następnie obrazują go w układzie współrzędnych. To pozwala na określenie trendu zmian tego współczynnika i prognozowanie jego dalszego rozwoju. Na zmianę współczynnika mają wpływ zmiany zachodzące na rynku, zmiany technologiczne oraz zmiany przepisów.

6. Optimum handlu zagranicznego, czyli najlepszy poziom wymiany handlowej opracowany przez Pareta, określał handel międzynarodowy za pomocą modelu równowagi matematycznej. Mianowicie formuła Pareta mówiła, że jeżeli na naszym, krajowym rynku istnieją produkty, które są relatywnie tańsze lub droższe od cen światowych analogicznych produktów, to należy produkty tańsze eksportować, a droższe importować aż do chwili zrównania się cen światowych z cenami krajowymi. Stanie się tak dzięki temu, że eksportując tańsze dobro podniesiemy jego cenę w kraju, na skutek zmniejszenia podaży, oraz zmniejszymy jego cenę na rynku światowym dzięki zwiększeniu podaży. Analogicznie na skutek importu zwiększymy cenę światową a zmniejszymy cenę krajową. Jednakże formuła Pareta jest obmyślana i sprawdza się jedynie w warunkach wolnego handlu, czyli takich, w których państwa nie stosują żadnych ograniczeń. Ograniczenia te zwane również sztucznymi ograniczeniami są uważane za zbędne przez państwa dążące do liberalizacji handlu między innymi USA. Państwa te uważają, że wszelkie instrumenty pozataryfowe jak i parataryfowe są zbędne podczas wymiany handlowej. Tworzenie tych sztucznych barier znacznie utrudnia handel pomiędzy krajami. Innym typem barier są bariery tzw. naturalne, czyli gór, oceany, bagna, lasy, czy wiele innych naturalnych tworów, których pokonanie wiąże się również z pokonaniem pewnych zwiększonych kosztów. Te bariery zarówno zaturalne, jak i sztuczne odchylają handel od stopnia równowagi Pareta.

7. Mówiąc o wymianie ograniczonej rozumiemy, że państwo nałożyło na dany towar cło, które ma za zadanie ochronić dany rynek przed zbyt dużym napływem konkurencyjnego towaru zza graniczy. W tym przypadku importer do ceny światowej obok cen transportu musi doliczyć jeszcze cło, które podnosi detaliczną cenę towaru. Kształtowanie się cen towarów na rynku w przypadku wolnego i ograniczonego handlu jest inne dla towarów eksportowanych i importowanych. Cena towarów importowanych w kraju podczas wolnego handlu, czyli bez żadnych stawek celnych oraz innych ograniczeń jest podobna do ceny światowej. Taki stan rzeczy sprawia, że mało sprawny producent, który ma zbyt wysokie koszty produkcji, musi zaprzestać wytwarzania, gdyż mu się ono nie opłaca. Nie jest on w stanie konkurować na danym rynku. Odwrotna rzecz dzieje się podczas wprowadzenia taryfy celnej na dany towar. Dzięki cłu cena krajowa danego dobra rośnie i jest ona wyższa od ceny światowej. Pozwala to nawet producentowi o wysokich kosztach produkcji na osiągnięcie pewnego zysku i prosperowanie na danym rynku. W przypadku ceny krajowej dobra eksportowanego w warunkach

wolnego handlu, bez barier celnych cena krajowa wzrośnie, gdyż zwiększy się wywóz danego dobra za granicę. Spowoduje to możliwość wejścia na rynek krajowy nowego producenta. W przypadku wprowadzenia cła na towar eksportowany, cena krajowa tego towaru spadnie, gdyż zniechęci to producentów do dalszego eksportu, a skutkiem tego będzie zwiększenie podaży tego towaru na rynku krajowym. Na skutek zmniejszającej się ceny słabszy konkurent będący na rynku odpadnie. Ceny krajowe a ceny światowe podczas wolnego handlu dążą do zrównania się. Natomiast na skutek wprowadzania sztucznych barier ceny te znacznie się różnią. Przez cło ceny dóbr eksportowanych z kraju są w kraju znacznie niższe niż na świecie, a dóbr importowanych wyższe.

8. Handel zagraniczny ma pośredni wpływ na dochód narodowy. Nie można w jednoznaczny sposób określić, jaka część handlu zagranicznego tworzy dochód narodowy kraju. Można jednak powiedzieć jak bardzo handel zagraniczny wpływa na tzw. czynniki wewnętrzne tworzące dochód narodowy. Czynniki te to inwestycje, efektywność majątku, wydajność pracy czy zatrudnienie. Czynniki te pobudzają wzrost gospodarczy kraju. Ponadto można jasno określić, że saldo handlu zagranicznego ma bezpośredni wpływ na dochód narodowy. Saldo to może być dodatnie, gdy eksport jest większy od importu oraz ujemne, gdy eksport jest mniejszy od importu. Oczywiście saldo to ma wpływ na dochód narodowy jedynie w otwartej gospodarce. W przypadku gospodarki zamkniętej dochód narodowy tworzą konsumpcja, inwestycje i wydatki rządowe. Gdy mowa o gospodarce otwartej, te trzy czynniki powiększają się o saldo handlu zagranicznego. Saldo to jest bardzo ważne, gdyż w przypadku salda dodatniego, czyli eksport większy od importu, ta część pozostała po odjęciu importu od eksportu przyczyniła się do wytworzenia dochodu narodowego zagranicy. Gdyby kraj nic nie importował a wszystko eksportował, oddałby całą część dochodu narodowego, dzięki handlowi zagranicznemu – zagranicy. W przypadku odwrotnym, gdy saldo handlu zagranicznego jest ujemne, czyli eksport jest mniejszy od importu kraj powiększa swój dochód narodowy o różnicę powstałą podczas odjęcia eksportu od importu. Gdy kraj nic nie eksportuje a tylko importuje, to o całą wartość importu zwiększyłby dochód narodowy. O tą wielkość podmioty krajowe zwiększyłyby sumę otrzymaną do podziału pomiędzy nie.

9. Mnożnik jest to współczynnik określający wpływ, jaki ma zmiana jednej wielkości ekonomicznej na inną wielkość. Mnożnik i cały mechanizm związany z nim jest stosowany wówczas, gdy gospodarka nie wykorzystuje w pełni swych mocy wytwórczych. W gospodarce zamkniętej istnieje kilka impulsów, które mogą pobudzić gospodarkę, a tymczasem pobudzić do działania mechanizm mnożnikowy. Impulsem do tego może być np. wzrost wydatków budżetowych, czy też wzrost inwestycji. Którekolwiek z tych działań powoduje uruchamianie pewnych czynności, które powodują rozwój gospodarki. Przykładowo na skutek inwestycji poniesionych przez przedsiębiorstwo wzrasta popyt, a dzięki temu również i dochód. Dla zaspokojenia popytu zwiększamy produkcję, co powoduje wzrost zatrudnienia. Bezrobotni dostają wynagrodzenie za pracę, którego część przeznaczają na konsumpcję, która zwiększa popyt. Taki cykl może być powtarzany wielokrotnie a przyrost rozwoju gospodarki opisywany jest właśnie przez mnożnik, a cały ten cykl zwany jest mechanizmem mnożnikowym. Mnożnik taki powstał dzięki inwestycjom, więc także zwany jest mnożnikiem inwestycyjnym. W przypadku gospodarki otwartej, podczas (......) mechanizmu mnożnikowego część popytu może wyciec za granicę, co może odbić się ujemnie na wielkości mnożnika. To znacznie osłabia efekt jego działania. Z mechanizmem mnożnikowym, zarówno w gospodarce otwartej, jak i zamkniętej wiąże się jeszcze jedno zagadnienie. Mianowicie duży przyrost popytu dzięki mechanizmowi mnożnika może być również w ten sam sposób pomniejszony w przypadku jego spadku. To niekiedy może prowadzić do załamania gospodarki. Podobnie rzecz się ma, gdy popyt na import spada w jednym kraju. Odbija się to spadkiem produkcji u eksportera, a co za tym idzie, redukcję zatrudnienia, konsumpcji i

dochodu. Przykładem niekorzystnego działania mechanizmu mnożnikowego może być kryzys gospodarczy z lat trzydziestych XX wieku.

10. Bilans płatniczy jest to syntetyczne zestawienie wszystkich transakcji danego kraju dokonanych w określonym okresie pomiędzy krajem a zagranicą. Zestawienie to posiada dwie strony. Debet, czyli winien oraz credyt, czyli ma. Na stronie credyt księguje się transakcje powodujące przepływ pieniędzy, po stronie debet księguje się ich odpływ. Do bilansu płatniczego wchodzi rachunek obrotów bieżących, rachunki obrotów kapitałowych, zmiany rezerw dewizowych, oraz saldo opuszczeń i błędów. Celem bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą. Informacje zawarte w bilansie są szczególnie ważne dla banków i przedsiębiorstw. Bilans handlowy jak każde zestawienie może zachowywać równowagę. O równowadze bilansu mówimy, gdy nie występują tzw. transakcje wyrównawcze, czyli między innymi zaciąganie pożyczek na zlikwidowanie deficytu bilansu płatniczego. Innym typem transakcji mających przywrócić równowagę są transakcje autonomiczne, czyli np. pożyczki krótkoterminowe. Na skutek wymiany handlowej może utrzymywać się równowaga rzeczywista bilansu płatniczego, czyli wymiana przebiega bez ograniczeń i nie utrzymuje się przez dłuższy czas ani nadwyżka ani deficyt należności oraz zobowiązań. Równowaga pozorna natomiast występuje wtedy, gdy równowaga transakcji jest osiągnięta dzięki restrykcjom rządowym.

11. Przepływ kapitału w skali międzynarodowej przyjmuje trzy formy : inwestycji bezpośrednich, portfelowych oraz kredytów. Inwestycje bezpośrednie jest to lokowanie kapitału w zagranicznej firmie w celu osiągnięcia zysku. Eksporterowi przyświeca cel poszerzenia rynku, dostęp do tańszej siły roboczej oraz liczne ulgi podatkowe, które są oferowane przez tzw. specjalne strefy objęte dużym bezrobociem. Importer z kolei chce stworzenia nowych miejsc pracy i przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Inwestycje portfelowe są to lokaty pieniędzy w zagranicznych papierach wartościowych. Motywem jest tu także chęć zysku, który dzięki inwestycji zagranicznej może być większy niż zysk z podobnej działalności w kraju. Dzieje się tak dzięki różnicom kursowym. Kraje przyjmujące takie inwestycje muszą liczyć się jednak z działalnością spekulacyjną importera. Trzecim rodzajem transferu kapitału są kredyty. Wyróżniamy wiele rodzajów kredytów. Banki dzielą je ze względu na okres ich zaciągania i cele, na jakie zostały zaciągnięte. Ponadto istnieją kredyty kupieckie udzielane przez jedno przedsiębiorstwo krajowe przedsiębiorstwu zagranicznemu. Jest to tzw. odwleczenie zapłaty o określony termin, pod warunkiem zapłacenia za to odroczenie rekompensaty. Kredyty państwowe udzielane przez rządy jednego państwa rządom innego państwa. Kredyty bankowe, które są udzielane przez banki krajowe bankom zagranicznym. Według podziału bankowego wyróżniamy kredyty krótkoterminowe –do roku, średnioterminowe – do 5 lat, oraz długoterminowe – powyżej 5 lat. Ponadto kredyt może być zaciągnięty na sfinansowanie zakupu towarów lub na pokrycie zobowiązań bieżących. Specyficzną formą kredytów jest emisja obligacji, która również może odbywać się za granicą. Trzeba również wspomnieć, że z kredytami wiąże się wiele problemów, których nastręczają spłaty odsetek. Dlatego mamy tu do czynienia z tzw. konwersją długu, czyli zamianą długu na inne zobowiązanie. Przykładem może być konwersja długu na udziały w firmie, na towary firmy, czy na ochronę środowiska.

12. Międzynarodowy przepływ siły roboczej w skali międzynarodowej ma pewne cechy dodatnie jak i ujemne. Jednakże na początku trzeba wyjaśnić, co rozumiemy pod tym terminem. Mianowicie transfer siły roboczej to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania na okres minimum jednego roku. Taki transfer, migracja może być spowodowana czynnikami : ekonomicznymi – chęć lepszych zarobków; politycznymi – emigracja; religijnymi; ideologicznymi czy ekologicznymi. Z taką zmianą miejsca pobytu wiąże się wiele zmian, które nastręczają wiele trudności. Spowodowane jest to koniecznością przyjęcia nowych

zwyczajów, opanowaniem języka, wejściem w nową kulturę, jak również z wieloma trudnościami formalnymi np. uznaniem dyplomów i uprawnień. Ponadto dochodzi do tego często wrogość i niechęć rodowitych mieszkańców kraju, do którego przybywa emigrant. Jednakże mimo tych trudności wielu ludzi wyjeżdża, a tym samym wiele krajów zgadza się na przepływ siły roboczej. Spowodowane jest o tym, że niektóre kraje mają niewystarczającą siłę roboczą, a jej import prowadzi do wzrostu gospodarczego. Ponadto siła robocza może wykonywać prace, co do których panuje w danym kraju niechęć. Inną przyczyną, dla której kraj chętnie przyjmuje obcych jest duży odsetek ludzi w wieku emerytalnym w porównaniu do ludzi czynnych zawodowo. Ponadto kraje często zgadzają się na nielegalny transfer siły roboczej. Dzieje się tak dlatego, że odnoszą one z tego powodu korzyści. Nie ponoszą one wówczas wydatków na kształcenie oraz na świadczenia różnego rodzaju. Ponadto mogą się pozbyć w każdej chwili nadmiaru pracowników, bez zbędnych czynności prawnych. Wiele krajów jednak sprzeciwia się transferowi, gdyż pogarsza on strukturę zatrudnienia, a z drugiej strony powoduje odpływ młodych, wykwalifikowanych ludzi. Transfer technologii polega na przepływie wiedzy pomiędzy krajami. Łączy się ze sprzedażą licencji na wytwarzanie danego dobra i używanie patentu innej firmy. Patent jest to urzędowe zezwolenie na korzystanie z wynalazku. Dzięki temu transferowi, kraj słabiej rozwinięty ma prawo do zakupu towaru za granicą, wwiezienia go do kraju i co za tym idzie naśladownictwa, pod warunkiem że nie narusza ono patentów. Ciekawe jest tu postępowanie japończyków, którzy kupują licencję, następnie udoskonalają produkt i wypuszczają go na własny rynek. To pozwala im na uniknięcie kosztów ponoszonych w pierwszych fazach odkrywczych i przekierowanie tych pieniędzy na udoskonalenie tego, co wynaleźli inni. Dzięki temu są oni konkurencyjni na rynku światowym.

13. Z systemami walutowymi mamy do czynienia od końca XIX w. Pierwszym z takich systemów był system waluty złotej, który funkcjonował do początku I wojny światowej. Charakteryzował się tym, że waluta każdego uczestnika systemu miała określoną siłę nabywczą w złocie oraz władza każdego z krajów utrzymywała rezerwy finansowe kraju w złocie. Drugim systemem system sztabowo złoty, bardzo podobny do poprzedniego, ale określano w nim sumę wymiany waluty krajowej na złoto, konkretnie na sztabę złota. Przyniosło o wahania kursowe i kryzys gospodarczy. Trzeci system to system dewizowo-złotowy. Założono w nim, że waluta jest wymienialna na sztabę złota, ale przedtem musi ona być wymienialna na inną walutę wymienialną kraju – uczestnika systemu. Te systemy przyniosły spadek znaczenia złota, zwiększyły wahania kursowe i przyniosły kryzys gospodarczy. Dlatego w 1944 na konferencji w Bretton Woods ustalono nowy system, który miał przywrócić wymienialność walut, ustabilizować ich kursy i wyrównać siłę nabywczą różnych krajów. System zakładał, że złoto jest głównym środkiem płatniczym i rezerwowym, USA wymienia każdą walutę na złoto oraz odwrotnie. Wahania kursów mogą być jednoprocentowe, a w przypadku zwiększenia się odchyleń władze monetarne będą interweniować. Niestety, ten system również uległ rozpadowi, gdyż rola dolara w tym systemie pozbawiła USA prowadzenia własnej polityki kursowej. Współczesny system walutowy zakłada współpracę krajów członkowskich, co do stabilizacji systemu walutowego. Pomagać ma w tym Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Ma on funkcję regulacyjną, co do stosunków finansowych, kredytową, konsultacyjną i kontrolną. Kraje, dzięki udziałowi w MFW mają istotne korzyści. Mają one dostęp do kredytów, mogą zapewnić wewnętrzną wymienialność własnej waluty oraz MFW stanowi dla nich pewien gwarant, co do zaciągania pożyczek międzynarodowych. MFW gwarantuje mianowicie spłatę tych kredytów. Ponadto kraje członkowskie mają dostęp do specjalnie stworzonej waluty funduszu, SDR. Są to specjalne prawa ciągnienia, których jednostki na specjalnym rachunku bankowym posiada każdy uczestnik MFW. Dzięki tym jednostkom mogą oni zaciągnąć pożyczki wymieniając SDR na własną walutę. Podczas spłaty kredytu czynność jest odwrotna. Na SDR składa się waluta trzech krajów, które są stabilne wewnętrznie

a ich waluta nie podlega zbyt dużym wahaniom. Do koszyka pięciu krajów wchodzą : dolar, marka, jen, frank francuski i funt szterling. Polska bardzo skorzystała z uczestnictwa w MFW. Dzięki funduszowi nasza waluta zyskała wymienialność, a dzięki kredytom Polska wyszła z kryzysu gospodarczego. Dziś nasze zadłużenie w MFW jest symboliczne.

14. Handel wolnodewizowy polega na transferze tzw. waluty transakcyjnej w skali międzynarodowej. Walutą tą może być waluta eksportera, importera lub jakiegokolwiek innego kraju. Wybór tej waluty uzależniony jest od umowy pomiędzy stronami. Trzeba zaznaczyć, że eksporter będzie dążył, aby ta waluta była silna walutą, gdyż gwarantuje mu to odzyskanie realnej wartości pieniądza i co za tym idzie – zysk. Importer natomiast będzie liczył na to, że słaba waluta na skutek wahań kursowych pozwoli mu na zapłatę za import realnie mniejszej kwoty niż powinien. Walutą silną możemy nazwać walutę, której wahania kursowe są niewielkie bądź nie występują. Walutą taką jest dolar amerykański, marka niemiecka czy jen japoński. Wiele krajów dąży do stworzenia własnej waluty wymienialnej wewnętrznie jak i zewnętrznie. W systemie handlu wolnodewizowego jednym z ograniczeń, bardzo radykalnym jest właśnie unikanie wymienialności własnej waluty. Dostęp zagranicy do takiej gospodarki jest przez to bardzo utrudniony. Mniej radykalnymi ograniczeniami, chroniącymi rynek wewnętrzny kraju przed deficytem płatniczym są tzw. depozyty importowe, czyli wpłaty do banku, dokonane przez importera, równowartości dokonanej transakcji. Depozyty te są nieoprocentowane i narażają import na dodatkowe koszt. To zniechęca wielu importerów, ale chroni rynek. Innym ograniczeniem jest np. regulacja wpływów z eksportu, czyli odprowadzenie do banku zarobionych w eksporcie walut. Ponadto regulacja dewizowa obrotów kapitałowych polegająca na tym, że przywóz i wywóz kapitału podlega kontroli państwa. Natomiast z handlem kompensacyjnym wiąże się pojęcie clearingu oraz barteru. Clearing jest to zapłata wyrównanej kwoty za powstałe zobowiązania tzw. kompensowanie. Ta forma zrodziła się po kryzysie lat trzydziestych XX wieku. Brak rezerw dewizowych spowodował konieczność płacenia kwot kompensacyjnych. Później wykorzystały to państwa mające problemy płatnicze. Polega to na tym, że importer zobowiązany jest do zapłaty sum dla dostawców zagranicznych we własnym kraju, we własnej walucie, a dostawcy wypłacają tę sumę z banków we własnym kraju. Barter natomiast może odbywać się z udziałem banków lub bez ich udziału. Oczywiście pierwszy rodzaj jest bezpieczniejszy. Transakcja barterowa jest to wymiana towaru jednego kraju na towar innego kraju bez uruchamiania dewiz.

15. Wyróżniamy następujące formy integracji gospodarczej zachodzące między krajami. Wspólny rynek – tworzą go kraje, gdy chcą osiągnąć swobodę w przepływie kapitału i siły roboczej. Poprawia to wolną konkurencję, ale wymaga prowadzenia tej samej polityki cenowej przez oba kraje. Unia walutowa polega na prowadzeniu wspólnej polityki walutowej a co za tym idzie wspólnego pieniądza, wspólnych rezerw walutowych oraz wspólnej pomocy kredytowej. Unia ekonomiczna polega na integracji ekonomicznej integrujących się krajów. Polega ona przeważnie na wspólnej polityce, co do określonych działów gospodarki, gdyż całkowita unia ekonomiczna wymagałaby utworzenia ponadnarodowych organizacji sprawujących władzę w określonych dziedzinach. Unia polityczna jest najtrudniejsza do osiągnięcia, gdyż wymaga, aby integrujące się kraje prowadziły wspólną politykę wewnętrzną jak i zagraniczną. Unia ta jest uważana za zwieńczenie działań integracyjnych. Wyróżniamy ponadto unię celną polegającą na wprowadzeniu wspólnych stawek celnych, co do krajów w obrębie unii. Mówiąc o integracji musimy również wspomnieć o strefie wolnego handlu. Strefa ta oznacza zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy krajami członkowskimi. Kraje te jednak w przeciwieństwie do unii celnej mają różne stawki celne i prowadzą różną politykę wobec krajów trzecich. Ponadto ze strefą wolnego handlu i unią celną wiąże się występowanie efektu kreacji handlu i przesunięcia. Pierwszy oznacza powstanie nowych strumieni handlowych pomiędzy krajami

zintegrowanymi. Dzieje się tak, dlatego, że na skutek zniesienia cła krajom opłaca się bardziej niektóre dobra importować niż wytwarzać. Wcześniej, przez cło, było to nieopłacalne. Drugi efekt polega na tym, że dzięki integracji kraj zastępuje import dotychczasowy z krajów trzecich importem z kraju będącego członkiem unii, gdyż jest on bardziej korzystny. Nie tworzy to jednak nowego strumienia handlowego. Trzeba jednak pamiętać, że taka integracja zmniejsza suwerenność krajów członkowskich. Spowodowane to jest tym, że nie mogą one już decydować o wszystkim same, a ponadto przystępując do któregokolwiek z punktów integracyjnych same nie mogą z niego wystąpić.

16. Cło jest to opłata uiszczana przez zagranicznych importerów towaru. Cłem są obłożone niektóre, wybrane towary przekraczające granice danego państwa. Ma to chronić rynek przed zagraniczną konkurencją. Cło stanowi także dochód państwa. Jednakże zwolennicy liberalizmu handlu uważają, że cło, jak inne bariery wolnego handlu, powinno być zniesione. Wyróżniamy następujące rodzaje ceł : cło autonomiczne – jest to rodzaj cła wprowadzanego przez państwo na określony towar, bez wcześniejszych rozmów z zagranicą. To cło spotyka się z szybką odpowiedzią zagranicy, która również wprowadza bariery mające na celu zniwelowanie działania tego cła. Cło umowne ma formę umowy pomiędzy krajami i określa dwustronne lub wielostronne wprowadzenie ceł na określone towary. Cło minimalne stosowane jest dla krajów posiadających klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Przeciwieństwem jest cło maksymalne dla krajów, które tej klauzuli nie posiadają. Cło preferencyjne przysługuje krajom bez klauzuli. Kraje te są na tyle korzystnymi partnerami, że nawet bez klauzuli mają niższe, a niekiedy zerowe stawki celne. Przeciwieństwem jest cło dyskryminacyjne. Ma ono formę cła retorsyjnego, czyli odwetu dla kraju prowadzącego politykę ekonomiczną niekorzystną dla kraju wprowadzającego cło; cła wyrównawczego, mającego zneutralizować niższe ceny napływających towarów i cła antydumpingowego, czyli zneutralizowanie importu towarów poniżej kosztów. Cło importowe jest nakładane na towary wwożone do kraju w celu ochrony rynku wewnętrznego. Cła eksportowe mają zachęcić do eksportu danego produktu a zniechęcić do eksportu innego poprzez różne stawki celne na dane towary. Cło tranzytowe jest nakładane na towary przewożone przez dany kraj. Wyróżniamy również cła ochronne wprowadzone na wybraną grupę towarów, których produkcja krajowa jest zagrożona podczas importu z zagranicy. Kraje wprowadzają te cła chcąc zachować daną gałąź gospodarki. Cło fiskalne jest wprowadzane w celu zapewnienia państwu dochodu z importu danego towaru. Ponadto cło może być naliczane od wartości lub ilości towaru wwożonego. Wyróżniamy również cła kombinowane, które nakładają pewne opłaty zarówno od wartości jak i ilości.

17. Instrumenty pozataryfowe mają na celu ograniczenie obrotów z zagranicą. Wyróżniamy tu ograniczenia ilościowe (kontyngenty), czyli określenie przez państwo, jaka ilość towarów może być do kraju wwożona i z kraju wywożona. Kontyngent może równać się zeru. Kraje wprowadzające kontyngent chcąc chronić własny rynek, zainteresować ludność wyrobami krajowymi czy też zatrzymać eksport towarów deficytowych. Drugim ograniczeniem jest licencja importowa. Licencja taka jest wydawana krajowi i pozwala mu importować określona ilość towaru. Ponadto do instrumentów pozataryfowych należy dobrowolne ograniczenie eksportu oraz ograniczenia dewizowe. Ograniczenia dewizowe znoszą swobodny obrót dewizami z zagranicą. Ograniczenia te mogą być rzeczowe – dotyczą całości obrotów towarowych, geograficzne – dotyczą wszystkich lub części partnerów. Podczas wprowadzania tych ograniczeń znajdują zastosowanie transakcje kompensacyjne oraz barterowe i clearingowe. Umowy clearingowe polegają na wyrównywaniu różnic cenowych przez płacenie tzw. kwot kompensowych. Umowy barterowe natomiast polegają na wymianie towaru za towar bez udziału dewiz. Obok instrumentów pozataryfowych wyróżniamy instrumenty parataryfowe. Są to instrumenty nie będące cłami, a przynoszące podobny jak one skutek. Zaliczmy do nich opłaty wyrównawcze. Są to opłaty, które wyrównują różnicę pomiędzy cen ą towaru na rynku wewnętrznym a ceną

towaru importowanego. Opłaty te są zmienne, gdyż gdy towary na rynku międzynarodowym tanieją to opłaty rosną i odwrotnie. Są to opłaty stosowane łącznie z cłem lub w zamian cła. Wyróżniamy również opłaty fiskalne na towary nie produkowane w kraju importera oraz opłaty specjalne. Ponadto do parataryfowych narzędzi należą podatki, które mogą obciążyć bezpośrednio zysk importera lub pośrednio przez podniesienie ceny towaru. Ponadto należą do tej grupy subsydia eksportowe, czyli świadczenia państwowe dla przedsiębiorstw eksportujących swoje towary. Spowodowane jest to tym, że państwo chce zachęcić do eksportu towarów. Dumping jest to sprzedaż towarów za granicą poniżej kosztów wytworzenia w kraju. Ma on za zadanie zdobyć rynek wewnętrzny kraju i wyeliminować konkurencję. Ponadto wyróżniamy tu depozyty importowe, czyli wpłaty przez importera na specjalny nieoprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. To bardzo utrudnia import i przynosi dodatkowe koszty, dlatego w pewnym stopniu ogranicza go, a do tego dąży państwo wykorzystując ten rodzaj instrumentu pozataryfowego.

18. Wyróżniamy następujące kursy walutowe. Kurs złotowy polegał na tym, iż kraje utrzymywały dewizy w złocie, a ich waluta była na złoto wymienialna. Kurs sztabowo złotowy był bardzo podobny, a nazwa pochodzi od tego, iż równowartość wymienianej waluty w kraju równała się sztabie złota. Kurs dewizowy polegał na tym, że waluta kraju była wymieniana na złoto, ale wcześniej była wymieniana na walutę innego kraju. Te systemy doprowadziły do kryzysu gospodarczego i na konferencji w Bretton Woods w 1944 r. ustalono nowy kurs. Polegał on na tym, że rezerwy kraju utrzymywane są w złocie a dolar amerykański pełni funkcję waluty wymienialnej. System ten nie był jednak efektywny, gdyż doprowadził do tego, że USA nie były w stanie prowadzić własnej polityki finansowej. W Bretton Woods powołano Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Miał on za zadanie utrzymać wahania kursowe w niewielkim stopniu. Ponadto miał właściwości kredytowe, nadzorcze, doradcze.