Międzynarodowa konferencja szkoleniowa Ochrona ... fileCzynna ochrona płazów ......

Międzynarodowa konferencja szkoleniowa

"Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów"

Augustów, 14-15 listopada 2017 r.

Ochrona miodokwiatu krzyżowego Herminium

monorchis

Ochrona mszarnika jutta Oeneis jutta

Ochrona rodzimej fauny i flory przed inwazyjnymi

gatunkami obcego pochodzenia

Czynna ochrona płazów

odtwarzanie miejsc rozrodu

budowa miejsc zimowania

budowa przepustów



Miodokwiat krzyżowy należy w Polsce do

gatunków krytycznie zagrożonych wyginięciem,

podobnie jak w innych krajach Europy (Niemcy,

Czechy, Słowacja, Białoruś, Litwa). Jest

jedynym przedstawicielem rodzaju Herminium

w Europie. W Polsce do niedawna znany był

z 18 stanowisk położonych na niżu. Obecnie na

17 z nich został uznany za zanikły.

Miodokwiat krzyżowy podlega

ochronie ścisłej. W Polskiej

Czerwonej Księdze uzyskał

status CR (krytycznie zagro-

żony wyginięciem), został

wpisany także na listę gatun-

ków rzadkich i zagrożonych

jako gatunek wymierający (E).


Jedyne zachowane stanowisko miodokwiatu krzyżowego odkryte

zostało w 1987 roku na obszarze doliny Rospudy koło Augustowa.

Liczyło ono wówczas około 100 roślin kwitnących i 50 płonnych,

występujących w skupieniach od 2 do 8 osobników, na łącznej

powierzchni około 2 hektarów. W kolejnych latach obserwowano tu

znaczne wahania liczby występujących osobników oraz liczby roślin

kwitnących. W roku 1998 odkryto drugi płat torfowiska z miodokwiatem.

Na obu płatach torfowiska stwierdzono wtedy łącznie od 500 do 700

osobników.


Miodokwiat rośnie na ciepłolubnych murawach, wilgotnych łąkach i eutroficznych

młakach, przy odczynie podłoża 5,7–8,1 pH. Głównym zagrożeniem dla miodokwiatu

krzyżowego jest odwadnianie torfowisk. Potencjalnym zagrożeniem dla stanowiska

miodokwiatu krzyżowego w dolinie Rospudy był plan budowy obwodnicy miasta

Augustowa.

Stanowisko tego gatunku znajdowało się około 450 m

od planowanej drogi. Biorąc pod uwagę prace

ziemne, jakie musiały być wykonane podczas budowy

trasy, mogące naruszyć stosunki wodne na tym

terenie oraz późniejsze oddziaływanie ruchu

samochodowego na środowisko (zanieczyszczenia

komunikacyjne) można było przypuszczać, że

ostatnie stanowisko tego storczyka w Polsce będzie

poważnie zagrożone.


Chcąc ochronić populację miodokwiatu przed negatywnym wpływem

inwestycji podjęto decyzję o przeniesieniu części roślin na stanowiska

zastępcze, zlokalizowane na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.

Działania te były realizowane przez Wigierski Park Narodowy w ramach

projektu „Czynna ochrona zagrożonych gatunków storczykowatych

w rejonie Puszczy Augustowskiej” finansowanego ze środków Fundacji

EkoFundusz.

Zasadnicza część projektu dotyczyła przeniesienia kilkudziesięciu okazów

storczyków z ich stanowiska macierzystego na nowo wybrane miejsca na

terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Przed dokonaniem tej czynności

przeprowadzone zostały szczegółowe badania warunków siedliskowych

(badania fizykochemiczne, florystyczne i faunistyczne), panujących na

dotychczasowym stanowisku. Następnie wytypowano na terenie WPN

środowiska najbardziej podobne do miejsc występowania miodokwiatu

krzyżowego.


Przesadzenia midokwiatu krzyżowego dokonano na

początku października 2003 r. oraz we wrześniu 2004 r.

Materiał do przesadzenia pobierano wraz z dużymi

fragmentami kęp torfowców i innych roślin. W 2003 r.

przesadzono łącznie 19 osobników, w tym jedną kępę

z 11 okazami storczyków. Na pozostałych kępach znajdo-

wały się 1-2 egzemplarze storczyków. W 2004 r. przesa-

dzono 35 osobników w sześciu kępach, na których rosło

od 3 do 15 storczyków.


Na miejsca wsiedlenia miodokwiatu wybrano trzy stanowiska:

kompleks torfowiskowy w dolinie Czarnej Hańczy,

duży kompleks emersyjnych niskich torfowisk darniowych, zlokalizowany na obszarze

silnych źródlisk wielkopowierzchniowych w dolinie Wiatrołuży (stanowisko to znacznie

różniło się florystycznie i strukturą fitocenoz od torfowiska nad Rospudą),

niskoturzycowe, podtopione przez większą część roku, łąki o charakterze pośrednim

pomiędzy torfowiskiem niskim a przejściowym, zlokalizowane nad Wigrami w

południowej części parku.


Na stanowisku zastępczym nad Czarną Hańczą miodokwiat

wyginął już rok po jego wsiedleniu. Nad Wigrami jedna kępa

została zniszczona przez łosia (w rok po wsiedleniu), a druga

utrzymywała się przez 4 lata. Jedynie na stanowisku nad

Wiatrołużą obserwujemy cały czas niewielką populację tego

gatunku (jest to środowisko najmniej podobne do macierzy-

stego, ze wszystkich wybranych). Wysadzono tam 34 osobniki,

a jeszcze w tym samym roku jesienią stwierdzono już 44

osobniki. Rok później występowało ponad 91 egzemplarzy,

podobnie jak w 2006 roku.


W następnych latach liczba osobników miodokwiatu znacznie zmieniała się, np. w 2008

roku znaleziono 75 osobników i stwierdzono spadek liczby osobników kwitnących, a w

2016 roku już tylko 10 osobników, w tym 4 kwitnące i 3 juwenilne.


Mszarnik jutta Oeneis jutta jest gatunkiem borealnym,

jednym z najrzadszych motyli występujących na torfo-

wiskach. W Polsce występuje jedynie na terenie Puszczy

Augustowskiej (na dwóch stanowiskach – „Suche Bagno”

i Skieblewo. Jest to gatunek objęty ochroną ścisłą,

wymagający stosowania zabiegów ochrony czynnej. Został

też umieszczony w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”,

ze statusem gatunku silnie zagrożonego wyginięciem. Na

poziomie UE umieszczony został w „Czerwonej księdze

motyli dziennych Europy”.


Ochrona zagrożonego gatunku motyla odbyła się w ramach realizacji projektu

badawczego własnego Nr 2 P04F 003 30 „Strategia rozwoju populacji mszarnika jutta

Oeneis jutta w północno-wschodniej Polsce i perspektywy ochrony w Wigierskim

Parku Narodowym”, finansowanego ze środków na naukę w latach 2006-2009.

Stanowiska mszarnika jutta występujące w Polsce znajdują się na skraju zasięgu

geograficznego, co sprawia, że są one z reguły mniej witalne. Ponadto, obecnie znane

populacje są niewielkie i izolowane - nie ma między nimi przepływu genów. Powyższe

czynniki powodują, że krajowe populacje mszarnika jutta podatne są na wymieranie.

Mszarnik jutta ma wąskie spektrum ekologiczne - występuje na torfowiskach wysokich

typu leśnego i w widnych borach bagiennych. Jest to element niekorzystny dla

populacji, gdyż środowiska te występują nielicznie

i dodatkowo podlegają istotnym wpływom różnych

czynników naturalnych i antropogenicznych, powodują-

cych ich zanikanie. Do najważniejszych z nich,

mających charakter antropogeniczny, należy zaliczyć

obniżanie się poziomu wód gruntowych, eksploatacja

torfu czy wycinanie drzew. Z czynników naturalnych

najistotniejszym jest zarastanie torfowisk i podmokłych

śródleśnych polan.


Jednym z ważniejszych zadań projektu było opracowanie

Planu ochrony mszarnika jutta. Znając wymagania

siedliskowe gatunku można tak zaplanować zabiegi

ochronne, aby służyły one poprawie warunków bytowania

chronionego gatunku. W Planie tym znalazły się konkretne

działania niezbędne do zachowania populacji mszarnika

jutta w jak najlepszym stanie. Do nich należą:

usuwanie nadmiaru nalotu drzew i krzewów na

stanowisku w Skieblewie (ważne jest, aby dobrze

nasłonecznione polany i pasaże, urozmaicające rozległy

układ leśno-torfowiskowy, tworzyły korytarze ekologi-czne

łączące poszczególne płaty torfowisk, którymi mogą

przemieszczać się motyle)

introdukcja mszarnika jutta na nowe stanowiska

wzbogacanie co kilka lat puli genowej populacji w

Skieblewie oraz populacji nowoutworzonych osobnikami

pochodzącymi z innych populacji

wykup gruntów prywatnych, na których występuje

mszarnik jutta (okolice Skieblewa) i włączenie ich do

Nadleśnictwa Augustów.


W celu zwiększenia liczby stanowisk mszarnika jutta proponuje się introdukcję motyli na nowe,

odpowiednio wybrane stanowiska (jednym z takich stanowisk może być układ leśno-torfowiskowy

zlokalizowany w rezerwacie „Mechacz Wielki” w Puszczy Rominckiej). Materiał obsadowy może

pochodzić z populacji w Skieblewie oraz z najbliższych populacji naszych sąsiadów - z terenu Litwy

oraz Obwodu Kaliningradzkiego. Aby zapobiec utracie zmienności i utrzymać odpowiednie

zróżnicowanie wewnątrzpopulacyjne, nowe stanowiska powinny być co kilka lat wzmacniane

kilkoma osobnikami pochodzącymi ze stanowisk macierzystych.

W przypadku populacji mszarnika jutta z „Suchego

Bagna”, ze względu na jej unikatowość genetyczną,

proponuje się pozostawienie jej w dotychcza-

sowym stanie, nie wzbogacając jej genami z innych

populacji.


Jednym z głównych zagrożeń dla różnorodności

biologicznej są inwazyjne gatunki obcego pocho-

dzenia. Ich wpływ na rodzime gatunki oraz strukturę

i funkcję ekosystemów przejawia się głównie poprzez

zmianę siedlisk, konkurencję oraz wypieranie

gatunków rodzimych w znacznej części ich zasięgu.

W ostatnich latach jednym z najbardziej inwazyjnych

gatunków roślin obcego pochodzenia, występujących

na ternie Wigierskiego Parku Narodowego, stał się

niecierpek gruczołowaty. Zagraża on przede wszystkim

najbardziej naturalnym środowiskom przyrodniczym,

jakimi są doliny rzeczne Czarnej Hańczy i Wiatrołuży

oraz brzegi niektórych jezior.


Niecierpek gruczołowaty jest gatunkiem, który został sprowadzony do Europy

z Himalajów, na początku XIX wieku, w celach ozdobnych. Pierwsze notowania dziko

rosnących okazów tego gatunku z obszaru Polski ,w obecnych granicach, pochodzą

z końca XIX wieku, z Dolnego Śląska. Obecnie jego stanowiska rozproszone są na

obszarze całego kraju, choć najliczniej zasiedla regiony południowe i zachodnie,

głównie wzdłuż górnych odcinków Odry i Wisły oraz ich dopływów.


Wypiera rodzime gatunki z dolin rzecznych i brzegówzbiorników wodnych

Odznacza się dużą żywotnością Wyrasta do 3 m wysokości Średnio jedna roślina wytwarza 337 torebek nasien-

nych (zakres od 186 do 518) Średnio jedna roślina produkuje około 3033 nasion Kwitnie od czerwca do października

Nasiona mają wysoki współczynnik wzejścia – do 80% Walczy z innymi roślinami poprzez wzejścia syn-

chroniczne dużych ilości nasion oraz szybki wzrostrośliny

Dojrzałe nasiona wystrzeliwane są na odległość do 7 m Usuwanie niecierpka jest bardzo kosztowne i czaso-

chłonne, ze względu na jego duże możliwości regenera-cyjne i nasienne


W ramach realizacji projektu „Czynna ochrona zagrożonych gatunków

i siedlisk na obszarze Natura 2000 „Ostoja Wigierska”, finansowanego ze

środków Programu LIFE, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej oraz funduszu leśnego, w latach 2012-2017

Wigierski Park Narodowy przeprowadził zabiegi usuwania niecierpka

gruczołowatego z powierzchni ponad 50 ha.


Zwalczanie niecierpka gruczołowatego


Zaplanowane zabiegi zwalczania niecierpka gruczołowatego polegały nie tyle na

usunięciu roślin w danym sezonie, co przede wszystkim na pozbyciu się jak

największej liczby nasion zdeponowanych w glebie. Należało zatem stworzyć jak

najdogodniejsze warunki do wzrostu roślin, aby pojawiło się ich jak najwięcej,

a następnie eliminować wszystkie osobniki, dając szansę dla następnej puli nasion.

W ten sposób doprowadzono do wielokrotnego w sezonie kiełkowania nasion

niecierpka, co zdecydowanie przyspieszyło proces usuwania niecierpka z danego

obszaru, poprzez wyczerpanie się zapasów nasion w glebie. Jednocześnie nie

dopuszczono do zawiązywania się nowych nasion, usuwając rośliny jeszcze przed

kwitnieniem.

Jedna z powierzchni

objętych zabiegami

na początku działań

(2012) i po ich

zakończeniu (2017)


Płazy są grupą zwierząt szczególnie narażoną na antropogeniczne zmiany w środowisku

zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Do głównych naturalnych i antropogenicznych

przyczyn spadku liczebności płazów w Polsce, jak i na świecie zalicza się m.in.:

degradację miejsc rozrodu (np. osuszanie, zasypywanie,

zaśmiecanie terenów podmokłych), modyfikację i nadmierną

eksploatację środowisk występowania płazów, stosowanie na

szeroką skalę toksycznych dla płazów środków ochrony

roślin, liczne występowanie w środowisku tzw. pułapek

antropogenicznych (m.in. studzienek odwadniających,

kanałów ściekowych, studzienek doświetleniowych) oraz

rozwój sieci dróg, wpływający na zwiększoną śmiertelność

tych zwierząt na drogach.


Ochrona miejsc rozrodu płazów, czyli niewielkich zbiorników wodnych (oczek

wodnych), jest jedną z najskuteczniejszych metod czynnej ochrony płazów. Najczęściej

Odtwarzanie miejsc rozrodu

mamy do czynienia z rekultywacją zbiorni-

ków, które stanowiły niegdyś miejsca rozrodu

płazów, a obecnie na skutek postępującej

eutrofizacji (wynikającej np. ze spływu

biogenów z otaczających agrocenoz) zarosły

roślinnością i uległy znacznemu wypłyceniu.

Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego zrekultywowano kilkadziesiąt zbiorników

wodnych, poprawiając warunki rozrodu m.in. dla takich gatunków, jak kumak nizinny

i rzekotka drzewna.

Zarastające

śródpolne „oczka

wodne”


Odtwarzanie miejsc rozrodu


Ważnym elementem zagospodarowania przestrzeni przyrodniczej dla płazów są miejsca

ich zimowania. Należy je objąć ochroną w takim samym stopniu, jak miejsca rozrodu,

a w przypadku braku dostatecznej ilości takich schronień należy je wybudować. Rodzaj

schronienia jest uzależniony od gatunków płazów występujących na danym terenie.

Mogą to być: wystające wykroty, stosy drewna i pni starych drzew, pryzmy roślinności

przemieszanej z ziemią, korowiną i gałęziami, pryzmy kamieni itp. Schronienia takie

powinny mieć charakter trwałych, estetycznych konstrukcji, dobrze wkomponowanych

w środowisko.

Budowa miejsc zimowania


Stałe systemy ochronne, pozwalające płazom bezpiecznie przekraczać jezdnię dzięki

tunelom wybudowanym pod powierzchnią drogi, są najskuteczniejszym rozwiązaniem

problemu śmiertelności płazów na drogach. Takie przepusty funkcjonują w okresie

całego roku, a nie tylko w okresach wzmożonej migracji płazów. Lokalizacja budowy

przepustów musi być poprzedzona bardzo szczegółowym rozpoznaniem tras migracji

płazów krzyżujących się ze szlakami komunikacyjnymi.

Budowa przepustów

W ramach realizacji projektu „Czynna ochrona

zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze

Natura 2000 „Ostoja Wigierska”, finansowanego ze

środków Programu LIFE oraz Narodowego

Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej, wybudowano dwa systemy przepustów dla

płazów: na drodze powiatowej nr 1153B

Okuniowiec – Wiatrołuża (składający się z 5 tuneli)

oraz na drodze powiatowej nr 1150B Krzywe –

Słupie (składający się z 6 tuneli).


Budowa przepustów

Przepusty dla płazów na drodze powiatowej nr 1153B Okuniowiec - Wiatrołuża


Budowa przepustów

Przepusty dla płazów na drodze powiatowej nr 1150B Krzywe - Słupie

Dziękuję za uwagę!Augustów, 14-15 listopada 2017 r.

Międzynarodowa konferencja szkoleniowa Ochrona ... fileCzynna ochrona płazów ......

Documents

Transcript of Międzynarodowa konferencja szkoleniowa Ochrona ... fileCzynna ochrona płazów ......