Miasta w średniowieczu 1. Czym jest miasto?

2. Od upadku do rozkwitu miast.

3. Rola miast w średniowieczu.

4. Czynniki wpływające na rozwój miast.

5. Zakładanie miast (lokacja).

6. Stan mieszczański.

7. Samorząd miejski.

8. Organizacje zawodowe mieszczan.

1. Czym jest miasto?

Miasto to skupisko ludzi i ich domów,

w którym znajdują się budynki użyteczności

publicznej, a mieszkańcy to ludzie, których

większość nie zajmuje rolnictwem.

2. Od upadku do rozkwitu miast.

❶ Upadek miast w okresie od IV do VI wieku:

* rozpad Cesarstwa Zachodniorzymskiego;

* wędrówki ludów barbarzyńskich;

* powstanie państw barbarzyńskich;

* liczne konflikty zbrojne i epidemie;

2. Od upadku do rozkwitu miast.

* upadek handlu i rzemiosła oraz zanik obrotu

pieniężnego;

* zajęcie się przez mieszczan rolnictwem;

* zmniejszenie się liczby ludności i powierzchni miast

(np. Bolonii z 70 do 22 ha);

* drewno zamiast kamienia i cegły jako główny

materiał budowlany.

2. Od upadku do rozkwitu miast.

❷ Odrodzenie miast od XI wieku:

* wzrost demograficzny na wsi, zastosowanie

nowych narzędzi rolniczych i wzrost plonów;

* sprzedaż przez chłopów nadwyżek produkcji rolnej;

* wzrost zapotrzebowania na towary rzemieślnicze;

* pobudzenie rozwoju handlu i powrót do obrotu

pieniężnego;

2. Od upadku do rozkwitu miast. * odrodzenie się części dawnych ośrodków miejskich i

powstanie nowych;

* przewaga małych ośrodków miejskich – od kilkuset osób do

kilkunastu tysięcy ludzi;

* zamieszkiwanie ok. 10 tys. ludzi w ok. 60 miastach Europy

w XIII wieku;

* największe miasta – Paryż (ok. 200 tys.), Mediolan, Florencja

i Wenecja (po ok. 100 tys.);

* przekształcanie się podgrodzi w miasta na terenie Europy

Wschodniej.

Widok Paryża w 1493 r. (Kronika świata Hartmanna Schedela)

Stłumienie żakerii w Paryżu

Widok twierdzy

Luwr

w Godzinkach

Księcia de Berry

Katedra Notre Dame w Paryżu

Mediolan – plan miasta

Mediolan - katedra

Wenecja – Bazylika św. Marka

Wenecja

Wenecja

Florencja XV wiek

Florencja

Florencja

3. Rola miast w średniowieczu. * Siedziby administracji państwowej i kościelnej.

* Ośrodki produkcji rzemieślniczej.

* Centra wymiany handlowej.

* Ośrodki kultury i szkolnictwa.

* Znaczenie strategiczne – miejsca stacjonowania

oddziałów wojskowych.

* Miejsca chronienia się mieszkańców miasta

i okolicznych wsi za murami miejskimi.

4. Czynniki wpływające na rozwój miast.

* Obecność władz świeckich i kościelnych.

* Korzystne położenie – nad morzem, nad rzeką i na

szlakach handlowych.

* Napływ ludności ze wsi.

* Bliskość złóż surowców naturalnych.

4. Czynniki wpływające na rozwój miast.

* Przywileje nadawane przez władców:

√ prawo składu – obowiązek wystawienia swoich

towarów na sprzedaż przez przejeżdżającego przez

miasto kupca;

√ przymus drogowy – obowiązek przejazdu

podróżującego kupca przez dane miasto, bez

możliwości jego ominięcia.

5. Zakładanie miast (lokacja). * Lokacja to proces zakładania miast i wsi na podstawie

dokumentów lokacyjnych.

* Prawo lokacyjne to zbiór obowiązków i przywilejów

mieszczan.

* W Polsce stosowano prawo niemieckie w dwóch

odmianach:

√ prawo magdeburskie – nadane Magdeburgowi

w 1035 roku,

√ prawo lubeckie – nadane Lubece w 1226 roku.

Magdeburg – plan miasta

Magdeburg XV wiek

Magdeburg – katedra

Lubeka XIV wiek

Lubeka

5. Zakładanie miast (lokacja).

* Wykształciły się lokalne wzorce prawa lokacyjnego:

√ prawo średzkie – stosowane na Śląsku (wzór –

lokacja Środy Śląskiej),

√ prawo chełmińskie – stosowane na północnej

Polsce (wzór – lokacja Chełmna).

Środa Śląska

Środa Śląska – mury miejskie i fosa

Środa Śląska - rynek

Środa Śląska – ratusz i kościół św. Andrzeja

Plan Chełmna

Rynek w Chełmnie

Chełmno – kościół św. Jakuba i św. Mikołaja

5. Zakładanie miast (lokacja).

* Zakładanie miasta przez zasadźcę (przedstawiciela

feudała):

1) werbowanie osadników,

2) ustalenie okresu wolnego od zobowiązań na rzecz

feudała,

3) określanie wysokości zobowiązań wobec feudała,

5. Zakładanie miast (lokacja).

4) wytyczanie rynku, regularnej siatki ulic, miejsc na

budynki użyteczności publicznej oraz parceli

przekazywanym mieszczanom.

* Zasadźca zostawał wójtem – pośrednikiem

pomiędzy panem feudalnym i mieszczanami.

6. Stan mieszczański. * Patrycjat – bankierzy, najbogatsi kupcy i najbogatsi

rzemieślnicy; posiadający prawo do zasiadania we

władzach miejskich.

* Pospólstwo – drobni kupcy i rzemieślnicy; posiadający

prawa miejskie, ale bez możliwości udziału

w sprawowaniu władzy.

* Plebs – pracownicy najemni, czeladnicy, żebracy

i włóczędzy; niepłacący podatków i pozbawieni praw

miejskich.

Mieszczaństwo w XIII wieku

Mieszczaństwo

7. Samorząd miejski

* Najwyższy urzędnik: burmistrz (miasta polskie

i niemieckie), przewodniczący kupców (miasta

francuskie), doża (Wenecja) lub konsul (miasta

włoskie).

* Rada miejska – organ kolegialny złożony z rajców

reprezentujących patrycjat.

* Ława sądowa – organ władzy sądowniczej.

8. Organizacje zawodowe mieszczan. * Cech – organizacja zrzeszająca rzemieślników

wykonujących to samo lub pokrewne rzemiosła,

posiadająca własne prawa, obowiązki i zwyczaje.

Cele cechów: dbałość o wysoką jakość produkcji,

obrona praw rzemieślników i nadzór nad nauką

czeladników u mistrzów cechowych. Rzemieślników

pracujących poza cechem nazywano partaczami.

8. Organizacje zawodowe mieszczan.

* Gildia – organizacja kupców określonej specjalności,

której cele stanowiły: zapewnianie bezpieczeństwa

podczas podróży i sprzedaży, usprawnianie handlu

i walka z konkurencją.

* Hanza – związek kupców i miast, założony do realizacji

wspólnych interesów: walki o przywileje, pozyskiwanie

surowców, zdobywanie rynków zbytu i walka

z konkurencją.

8. Organizacje zawodowe mieszczan.

* Hanza Niemiecka – zrzeszenie miast niemieckich

i nadbałtyckich zawiązane w połowie XIII wieku pod

przewodnictwem Lubeki. Zdominowała handel

północnoeuropejski. Duże wpływy posiadała także

w Niderlandach, Anglii i na Rusi. Szczyt potęgi

osiągnęła w XV wieku. Zrzeszała ok. 200 miast,

w tym Gdańsk, Elbląg, Szczecin, Toruń, Wrocław

i Kraków.

8. Organizacje zawodowe mieszczan.

W obronie przywilejów otrzymywanych przez

władców, które dawały jej wyłączność w handlu na

Bałtyku, walczyła z Danią (m. in. wojna w latach

1368 – 1370). Straciła znaczenie w XVI, a upadła

w XVII wieku.

Hanza

Miasto i port hanzeatycki

Gdańsk – miasto hanzeatyckie

Dziękuję za uwagę!