Socjologia instytucji społecznychmgr Dorota Janiszewska

Wykład 6: Terroryzm

28.11.2016

Lektura obowiązkowa:

J. Gray „Al-Kaida i korzenie nowoczesności”, Warszawa 2006

Lektura uzupełniająca:

Anonim „Imperialna pycha”, Warszawa 2005

Struktura wykładu 6„Terroryzm”:

Wykład„Nowoczesny terroryzm jako problem globalny”

Referat„Czy terroryzm to zjawisko nieuniknione?”

KonwersatoriumJakie czynniki sprzyjają rozwojowi terroryzmu?

Czy ochrona przed terroryzmem usprawiedliwia nadzwyczajne środki bezpieczeństwa?

Prognozy dotyczące konfliktów:

Esej F. Fukuyamy w 1989 r. o „końcu historii”:

alternatywami dla liberalizmu są:

• nacjonalizm (wzrost świadomości etniczneji rasowej)

• fanatyzm religijny (reakcja na duchowąpustkę społeczeństw konsumenckich)

W 2002 r. artykuł „Has history started again?”:

• islamo-faszyzm jako wynik kulturowej dezorientacji i braku wartości w procesiemodernizacji

www.flickr.com

Prognozy dotyczące konfliktów:„Zderzenie cywilizacji” S. Huntingtona (1993 r.):

źródłem konfliktów w przyszłości będą różnice kulturowe (tożsamość cywilizacyjna), a nie ideologie czy sprawy ekonomiczne

„Zderzenie” jako ostatnia faza ewolucji konfliktu między Zachodema pozostałymi cywilizacjami:• ekspansja Zachodu skierowana na konsumpcję, a nie na

inwestycje czy zjednywanie sobie obcych kultur(westernizacja mas i dewesternizacja elit);

• możliwe zarzewie w interwencji państwa jednej cywilizacji w spór między cywilizacjami innego kręgu kulturowego

Jedynym sposobem na uniknięcie globalnego chaosu i nawprowadzenie trwałego pokoju jest ład światowy oparty na cywilizacjach.

www.flickr.com

Prognozy dotyczące konfliktów:

„Dżihad kontra McŚwiat” B. Barbera (1996 r.):

Dwie sprzeczne tendencje współczesnego rozwoju świata:

• dominacja ekonomicznych i technologicznych sił korporacjidążących do integracji i maksymalnej konsumeryzacji świata

• święta wojna przeciw technologii, kulturze masowej,globalnym rynkom, współpracy społecznej.

Najbliższa przyszłość to konflikty etniczne i „mikrowojny” (przeciw integracji), jednak w długiej perspektywie ofensywy nowoczesności cywilizacji zachodniej nie da się zatrzymać.

www.flickr.com

Nowe modele konfliktów:

1) Prywatyzacja i komercjalizacja wojny – udział podmiotów prywatnych (wcześniej głównie wojny międzypaństwowe)a) niepaństwowe struktury wojenne – ugrupowania o różnej bazie

ideologicznej, np.:• partyzanci (guerilla)• miejscowi panowie wojny (warlords)• najemnicy• działacze polityczni stosujący przemoc (terroryści)

2) Tradycyjna identyfikacja roszczeń do sprawowania władzy (np. religia)

3) Asymetria działań = metoda uzyskiwania strategicznej przewagi nad przeciwnikiem przez wykorzystanie istniejących różnic (asymetrii) między stronami.

Terroryzm – geneza pojęcia

Z łaciny: terror (=strach) oraz terrere (=przerażać)

Z j. francuskiego: terreur – podczas Rewolucji Francuskiej określenie rządów terroru jakobinów w stosunku do przeciwników politycznych

TERROR = metody stosowane przez rządy w stosunku do własnego narodu lub określonej grupy obywateli („przemoc z góry”)

TERRORYZM = użycie przemocy przez grupy społeczne przeciwko autorytetowi państwa („przemoc z dołu”)

Terroryzm – definicje

Konwencja Ligi Narodów (1937 r.):

„Wszystkie działanie przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa”.

Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ S/RES/1269 (1999 r.):

„Państwa członkowskie Narodów Zjednoczonych stanowczo potępiają wszelkie akty, metody i praktyki terrorystyczne jako nieusprawiedliwione, niezależnie od tego kiedy i przeciwko komu zostały popełnione, zwłaszcza te, które zagrażają międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu”.

Terroryzm – definicje

CIA:

Groźba użycia przemocy lub jej użycie do celów politycznych przez jednostki czy grupy, niezależnie czy działają na rzecz czy też w opozycji do ustanowionej władzy państwowej, w sytuacji gdy powyższe działania mają przerazić bądź zastraszyć więcej osób niż bezpośrednie ofiary.

Departament Sprawiedliwości USA:

Gwałtowne kryminalne zachowanie mające na celu:

1. zastraszenie ludności cywilnej;

2. wpływ na sposób sprawowania władzy przez zastraszenie i przymus;

3. wpływ na sposób sprawowania rządów przez zamach lub porwanie.

Historia terroryzmu:

Cztery fale według Davida Rapoporta(Uniwersytet Kalifornijski):

1. T. anarchistyczny (od XIX w. do 1914 r.) – przekonanie, że zło tkwi w instytucjach życia politycznego i gospodarczego (król, kapitał, kościół);

2. T. antykolonialny (od 1914 r. do l. 60. XX w.) – dążenia narodowościowe do uniezależnienia się od mocarstw kolonialnych;

3. T. lewicowy (l. 60-90. XX w.) – radykalne dążenia do zmiany systemu społecznego, politycznego gospodarczego

4. T. religijny (od lat 80. XX w. do dziś) – oparty na ideologii dżihadu

Historia terroryzmu – ostatnie półwiecze:

1) Świecki terroryzm etniczno-narodowy – tendencje separatystyczne (IRA, ETA, OWP, PKK)

2) Terroryzm ideologiczno-światopoglądowy:

a) świecki terroryzm społeczno-rewolucyjny - ekstremistyczne ruchy lewicowe np. RAF (lata 70-90. XX w.);

b) terroryzm ideologiczno-religijny – fałszywa interpretacja pism religijnych przez ugrupowania podobne do sekt lub sekty pseudoreligijne (od l. 80 XX w.).

Radykalizm islamski:

Islam sunnicki był początkowo w XX w. ruchem reform, ale zmiana pod wpływem nauk Sajjida Kutby (1906-1966) – religia wykorzystywana odtąd jako narzędzie walki politycznej.

1979 r. – szyicka rewolucjaChomeiniego w Iranie inspiruje ideę światowej rewolucji religijnej.

Ortodoksyjne odłamy islamu:SUNNICI (80%)

SZYICI (20%)

Dualistyczny obraz świata radykalnych muzułmanów:

• Rządy i elity krajów islamskich odwróciły się od wiary i zbudowały „bezbożne” społeczeństwa na wzór zachodni.

• Żądaniem zatrzymanie tego rozwoju i stworzenie prawdziwej muzułmańskiej wspólnoty (umma) zgodnie ze wzorem Mahometa

Dżihad - znaczenia:W Koranie oznacza „starania, dążenia na drodze do Boga”

[źle przetłumaczone jako „święta wojna”]

WIELKI = indywidualne dążenia wierzącego, jak walka ze złymi skłonnościami (agresją, samolubstwem, żądzą władzy).

MNIEJSZY = działania wojenne w celu obrony własnego kraju i wiary oraz występowanie w obronie uciśnionych i prześladowanych.

Model dżihadu 3-2-1:

• trzej wrogowie: „krzyżowcy” (Zachód i Rosja), Izrael i ich „sługusi”

• dwa sposoby ataku wrogów (cielesny i duchowy)

• jeden środek prewencyjny = dżihad

Al-Kaida – terroryzm islamski:Znaczenie: baza, fundament

Według O. bin Ladena: „elita” terrorystów (najwyższym celem: śmierć w dżihadzie z niewiernymi).

Pierwszym triumfem wojna ZSRR w Afganistanie w latach 1979-1989:

Tajne służby USA szkoliły i finansowały mudżahedinów sumami 500 mln USD/rok

Zamachy na Zachodzie:

11.09.2001 – zburzenie wież WTC w USA

03.2004 – Madryt

07.2005 – Londyn

Walka z terroryzmem:

10.2001 r. – podpisanie „Patriot Act” przez G.W. Busha (zbiór ustaw antyterrorystycznych)

• CIA otrzymała te same uprawnienia wykonawcze na terenie USA co FBI;

• możliwość zbierania danych z telefonu i e-maila osób prywatnych;

• pozwolenie na bezterminowe przetrzymywanie w areszcie osób nieposiadających obywatelstwa USA.

Od 03.2003 r. wojna i okupacja Iraku przez państwa zachodnie pod dowództwem USA.

(raport Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z 2004 r., że 70-90% Irakijczyków było niesłusznie więzionych i torturowanych – symbolem więzienie Abu Ghraib)

Walka z terroryzmem:Więzienie Guantanamo:

• wg USA na jego terenie nie obowiązuje żadne prawo publiczne

• więźniowe („wrodzy nielegalni bojownicy”) nie mają statusu jeńców wojennych

+ tajne więzienia CIA w Afganistanie, Tajlandii, Polsce i Rumunii

Dwutorowe działania:

1) identyfikacja i karanie terrorystów w ramach istniejących ram prawnych;

2) SOFT POWERS = działanie kulturowo-ideologiczne (zastępujące nacisk gospodarczy, dyplomatyczny i militarny) skierowane przeciw ideologii przemocy

Pytanie o przyczyny terroryzmu

K. Liedel (red.), Terroryzm. Anatomia zjawiska (2006):

„Mówiąc o przyczynach terroryzmu nie powinno się kłaść nacisku na biedę, nierówności społeczne czy konflikt między Północą i Południem. Źródłem terroryzmu są ideologiczne ekstremizmy wykorzystujące istnienie tych zjawisk”.

W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm (2012):

„Sama bieda i deficyty w rozwoju nie prowadzą do terroryzmu. Jeszcze bardziej prowadzą do postaw radykalnych nienawiść i dezinformacja.”