Socjologia instytucji społecznychmgr Dorota Janiszewska

Wykład 9:Współczesny kapitalizm

19.12.2016Lektura obowiązkowa:

H-J. Chang „23 rzeczy, których nie mówią ci o kapitalizmie”, Warszawa 2013

Lektura uzupełniająca:

N. Klein „No logo”, Warszawa 2004

Struktura wykładu 9„Współczesny kapitalizm”:

CZĘŚĆ 1 - WYKŁAD:

„Przejawy kapitalizmu na przestrzeni dziejów”

CZĘŚĆ 2 - REFERAT:

„Współczesny kapitalizm - debata”

CZĘŚĆ 3 - KONWERSATORIUM:

Państwo czy rynek?

Czy korporacje to nowe państwa?

Etapy rozwoju

kapitalizmu:

1) XVIII-XIX w.

2) XX w.a) 1945-1973

b) l. 80-90

3) XXI w.

http://ppg.ibngr.pl

XVIII-XIX w.:

Kolebka kapitalizmu: Wielka Brytania• wcześniej: wspólna własność ziemi;• boom na przemysł wełniany w XVIII wieku

wymagał wielkich obszarów dla wypasu owiec;

• rugowanie chłopów z ich ziemi w procesie zwanym grodzeniem (enclosure);

• emigracja rolników do miast, by uniknąć śmierci głodowej i praca jako niskopłatni robotnicy najemni w wielkich fabrykach przemysłowych.

www.flickr.com

„Wielka Transformacja” Karla Polanyiego (1944 r.):

POWSTANIE RYNKU PRACY:

Miasta przemysłowe jako siedziby stłoczonych, zdesperowanych robotników żyjących i pracujących w uwłaczających człowiekowi warunkach:

dehumanizacja ludzi ze wsi,

rozpad rodziny,

zniszczenie środowiska naturalnego.

Przemiany umożliwione przez znaczącąinterwencję państwa:

• prawo prywatnej własności ziemi,

• wsparcie działalności kupców: cła, premie eksportowe, subwencjonowanie pracy przez zasiłki.

przewaga, dzięki maszynom w produkcji, po stronie klasy kupieckiej (przedsiębiorcy i przemysłowcy);

ww

w.ju

tier.net

Definicja kapitalizmu(T. Kowalik „Systemy gospodarcze”, 2005):

=

Ustrój, w którym podstawowym motywem działalności gospodarczej jest zysk, a głównym mechanizmem koordynacji są

rynek i konkurencja.

Społeczną podstawą ustroju jest podział społeczeństwa na:

• posiadaczy kapitału

oraz

• pracowników najemnych.

Kapitalistyczne zasady:MAKSYMALIZACJA ZYSKÓW + MINIMALIZACJA KOSZTÓW

Celem przedsiębiorstwa nie wartość użytkowa dóbr i usług, ale pieniądz.Towary, usługi i pracownicy są tylko środkiem do osiągania tego celu.

Fundamentalna NIERÓWNOŚĆmiędzy pracodawcą i pracobiorcą

A. Smith (1776):„Pracodawcy są zawsze i wszędzie w pewnego rodzaju milczącym, lecz stałym i nieodmiennym porozumieniu, by nie podnosić płac roboczych powyżej istniejącej stopy”.

ww

w.w

acheco

n.co

m

Tendencje w kapitalizmie:

URYNKOWIENIE dóbr i usług

prywatnych oraz usług publicznych(transport, poczta, telekomunikacja, służba zdrowia,

edukacja)

USPOŁECZNIANIEkapitalizmu m. in. przez:

• związki zawodowe i partie polityczne

• ustawowe regulacje stosunków pracy

• polityka gospodarcza i społeczna

• organizacje pozarządowe

www.flickr.com

Uspołecznianie kapitalizmu:

l. 80 XIX w. – reformy społeczne Bismarcka:

nowoczesny system emerytalno-rentowy,

ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków,

ubezpieczenie od bezrobocia.

Rozszerzenie i upowszechnienie systemu po 1945 r.jako koncepcja państwa opiekuńczego (welfare state):J.M. Keynes oraz W. Beveridge (program pełnego zatrudnienia)

Kapitalizm korporacyjny lat 80. i 90. XX w.:

Przyczyny: era M. Thatcher i R. Reagana (1979-1990)

• liberalizacja (rynków),

• prywatyzacja (dóbr i usług publicznych),

• deregulacja (prawa),

• obniżanie podatków i świadczeń socj.

Skutki: recesja na początku l. 90.• powstanie wielkich, tanich sklepów

wielobranżowych (Wal-Mart w USA),

• ekspansja supermarek odwołujących się do stylu życia i kreujących go.

www.flickr.com

Kapitalizm korporacyjny wg N. Klein (2000):

Trendy rynkowe w l. 80-90:

1) wojny cenowe – wielkie sieci systematycznie sprzedają taniej niż konkurencja,

2) clustering = gęsta sieć sklepów jako metoda na wyniszczanie konkurencji,

3) superstores = reprezentacyjne salony firmowe w centrach miast jako reklama marki,

np. Starbucks i „kanibalizacja”

4) outsourcing produkcji do krajów Trzeciego Świata i koncentracja na budowie marki.

Cechy produkcji w Trzecim Świecie:

1) w strefach wolnego handlu – brak podatków i wyłączenie spod kontroli lokalnych władz,

2) bardzo niskie koszty (ze względu na niskie płace pracowników)• ponad 80% załogi to młode kobiety do 25 r.ż.,

• zatrudnienie przez sieć podwykonawców.

3) złe warunki pracy w SWEAT-SHOPS:• długi dzień pracy (12-16h),

• brak norm bhp,

• wojskowa dyscyplina (uzbrojeni strażnicy),

• zatrudnianie dzieci.

www.flickr.com

Rozluźnienie stosunków pracy w krajach rozwiniętych:

Cechy modelu „McPracy”:

• zatrudnienie głównie tymczasowe,

• wynagrodzenie na poziomie płacy minimalnej, poniżej średniej krajowej dla handlu detalicznego,

• zmniejszanie płac tłumaczone ekspansją,

• młody wiek (17-25 lat), dyskryminacja starszych pracowników,

• brak regularnego harmonogramu,

• wymóg elastyczności (nietypowe godziny), ale bez świadczeń („nie licz na nic”),

• stres i mobbing.

Korporacyjna koncentracja:

1995 r. – raport Institute for Policy Studies o 200 największych korporacjach:

• ich przychód był większy niż 182 państw łącznie (z wyłączeniem 9 największych),

• jeśli wyodrębnić 100 największych jednostek gospodarczych (korporacje +państwa), to 51 przypadało na korporacje, a 49 na gospodarki narodowe.

2011 r. – porównanie przez „Dziennik Gazetę Prawną” PKB nominalnego krajów i przychodu brutto przedsiębiorstw z listy „Fortune 500”:

• wśród korporacji 1. m-ce: Wal-Mart (421 mld USD) – 25. jednostka gospodarcza na świecie (przed Norwegią i Austrią, za Arabią Saudyjską i Tajwanem)

• 398. m-ce: Orlen (22 mld USD), jak McDonald (na poziomie Kamerunu i Tanzanii, lub Cypru)

Bibliografia:

J. Bakan, Korporacja. Patologiczna pogoń za zyskiem i władzą, Warszawa 2006.

H-J. Chang, 23 rzeczy, których nie mówią ci o kapitalizmie, Warszawa 2013.

N. Klein, No logo, Warszawa 2004.

T. Kowalik, Systemy gospodarcze. Efekty i defekty reform i zmian ustrojowych, Warszawa 2005.

K. Polanyi, Wielka Transformacja, Warszawa 2011.