Metodyka pracy wychowawczej w Zakładach Poprawczych i Schroniskach dla Nieletnich

dr Michał Pulit

Test wiedzy( Data: 26.04. 2016 r, godz 12.45-13.45, IP. PWSZ, sala 102)

• Ostateczna ocena zależy od łącznej liczby punktów procentowych zgodnie z następującą siatką:

• 100 - 95% = 5,0

• 94 - 90% = 4,5

• 89 - 80% = 4,0

• 79 - 70% = 3,5

• 69- 60% = 3,0

• Poniżej = 2,0

• Ocena końcowa jest wypadkową oceny z testu wiedzy (możliwość uzyskania 50 pkt) i aktywności (możliwość uzyskania max 10 pkt). Z uwagi na formę organizacji zajęć w przypadku „Metodyka pracy wychowawczej w Zakładach Poprawczych i Schroniskach dla Nieletnich” w postaci wykładów i ćwiczeń istnieje możliwość uzyskania 0 punktów z aktywności i 50 punktów z testu wiedzy i otrzymanie oceny 5.0. Aktywność stanowi zatem dodatkowy profit pozwalający dzięki formule zajęć (wykłady i ćwiczenia) uzyskać wyższą ocenę z przedmiotu w przypadku deficytów wiedzy w dniu realizacji testu wiedzy.

Literatura1. Betke Cz., Betke T., Zakład poprawczy jako placówka resocjalizacji nieletnich, (w:) Kosek – Nita B., Raś D. (red.), Kontakty z ludźmi „Innymi” jako problem wychowania, opieki i resocjalizacji, Wydawnictwo

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007, 2. Konopczyński M., Metody twórczej resocjalizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, 3. Kozaczuk F. (red.), Efektywność oddziaływań resocjalizacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, 4. Pospiszyl K., Psychopatia. Istota, przyczyny i sposoby resocjalizacji antysocjalności, Wydawnictwo Naukowe PAN, Warszawa 1985, 5. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki

Specjalnej, Warszawa 2005, 6. Urban B., Stanik J., Resocjalizacja, Warszawa 2007.

Treści kształcenia• Rozmiar, charakter i przyczyny przestępstw nieletnich.

• Analiza niektórych paragrafów Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w kontekście metodyki pracy resocjalizacyjnej w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.

• Skuteczność oddziaływań resocjalizacyjnych

• Charakterystyka zakładu poprawczego i schroniska dla nieletnich jako placówek resocjalizacyjnych.

• Założenia i kierunki pracy resocjalizacyjnej w wyżej wymienionych placówkach.

• Zależność pracy resocjalizacyjnej od cech psychicznych podopiecznych (zwłaszcza od cech osobowości dyssocjalnej; inwentarz cech psychopatycznych).

• Główne zasady postępowania z osobami dyssocjalnymi według K. Pospiszyla

• Problem „drugiego życia” w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.

• Indywidualny Program Pracy w oddziałach resocjalizacyjnych wobec podopiecznych w wyżej wymienionych placówkach.

• Rozwijanie pasji i zainteresowań, a proces resocjalizacji.

• Sport, turystyka, art.-terapia jako metody pracy twórczej resocjalizacji.

• Trening zapobiegania agresji (TZA).

• Metody usamodzielnienia podopiecznych celem zapobiegania ich marginalizacji i wykluczeniu społecznemu.

Metodyka

• Zbiór zasad, reguł, k t ó r e w s k a z u j ą n a j s k u t e c z n i e j s z e s p o s o b y i ś r o d k i u m o ż l i w i a j ą c e o s i ą g n i ę c i e pożądanego stanu rzeczy.

Resocjalizacja

• T o o d d z i a ł y w a n i a w y c h o w a w c z e i p s y c h o k o r e k c y j n e stosowane wobec osób n i e d o s t o s o w a n y c h społecznie a celem ich jest wtórne uspołecznienie

Niedostosowanie społeczne

• J e d n o s t k i , u k t ó r y c h zaburzen iu u leg ła s fera emocjonalna oraz rozwój charakteru i osobowości

• D e w i a c j e w p ł y w a j ą destruktywnie na kontakty o s o b n i c z e , a k t y w n o ś ć społeczną i harmonię życia wewnętrznego jednostki.

Rodzaje niedostosowania społecznego

• Manifestowanie zahamowań j ednos tk i w ś rodow isku (depresja w swych łagodnych f o r m a c h , b r a k e n e r g i i fizycznej, niekonsekwentne postępowanie, brak zaufania do ludzi i nowych rzeczy)

• N i e d o s t o s o w a n i e s p o ł e c z n e m a n i f e s t o w a n e p o s t a w ą d e m o n s t r a c y j n o -bojową jednostki w środowisku- ponury nastrój, rozpoczynanie b ó j e k , m śc i w o ś ć , o k r u c i e ń s t w o , odrzucanie autorytetu

• N iedos tosowan ie s p o ł e c z n e manifestowane w postaci „skrajnej” a s p o ł e c z n o ś c i - g r u p o w a s p o ł e c z n o ś ć (ucieczki z domu, zbiorowe kradzieże)

Przejawy niedostosowania społecznego

• W z g l ę d e m s i e b i e - patologiczne zachowania względem własnej osoby, man i fes tu je n iew łaśc iwy stosunek do samej/samego siebie.

• W rodzinie- czyli wszystko, co łączy i dzieli rodzinę- wszys tko odb i ja s ię na dzieciach. Wywiera określony w p ł y w n a r o z w ó j i c h osobowości i charakteru

• W szkole i placówkach o p i e k u ń c z o -wychowawczych, szkolno- wychowawczych: u dzieci i młodzieży, która dopuszcza się seryjnych k łamstw, k t ó r y c h s k u t k i s ą szczególnie destrukcyjne, popełnia kradzieże, jest n i e c h ę t n a d o n a u k i , wagaruje, ucieka z domu- c h a r a k t e r y z u j e s i ę nadmierną pobudliwością, nerwowością, wykazuje się nienawiścią połączoną z agresją, wrogością do norm i nauczycieli.

• S z e r s z e ś r o d o w i s k a s p o ł e c z n e - c z y n n i k i e g z o g e n n e w p ł y w a j ą niekorzystnie na czynniki e n d o g e n n e j e d n o s t k i , osłabiając i łagodząc lub wzmacniając je:

- palenie papierosów - alkohol -przyjmowanie środków psychoaktywnych -wagarowanie -przemoc fizyczna -przemoc psychiczna -samookaleczenia -kradzieże, wymuszenia

PrzestępczośćRozmiar, charakter i przyczyny przestępstw nieletnich

• Przestępczość jest jednym z najbardziej doniosłych problemów społecznych. Powoduje bezpośrednie i pośrednie, obiektywnie wyrażane skutki (materialne, zdrowotne, dezorganizujące utrwalone instytucje), ale także większym, czy mniejszym stopniu narusza sferę moralną i ideologię oraz pozycję społeczno-polityczną określonych grup i warstw społecznych (Urban, 2005)

• Niezależnie od okresu historycznego oficjalne statystyki policyjne odnotowują najwyższy odsetek przestępczości przeciwko własności. Wśród młodzieży jednym z nacze lnych rodza jów przes tęps tw jes t t zw. przestępczość gwałtowna (przeciwko życiu i zdrowiu, oparta na agresji).

• Przestępczość była badana empirycznie zarówno przez badaczy hołdujących koncepcjom od strony uwarunkowań społecznych (socjologów), ale także tych, którzy są zwolennikami biopsychicznych determinantów tych zjawisk.

• Z uwagi na odnotowywanie systematycznych, a niekiedy wręcz gwałtownych wzrostów przestępczości, badanie rozmiarów i dynamiki tego zjawiska oraz patologii w ogóle stało się priorytetowym zadaniem kryminologów i socjologów dewiacji.

• W toku analiz i badań generowano wiele koncepcji, które najczęściej zakreślały się wokół istnienia typowych środowisk i obszarów terytorialnych, które odznaczały się szczególnymi właściwościami kryminogennymi i dewiacyjnymi (szkoła chicagowska). Aspekt poznawczy analizowanego zjawiska doprowadził do ustalenia pierwotnych i zasadniczych czynników kształtujących dewiacyjny rozwój osobowości i jej nieprzystosowane funkcjonowanie w społeczeństwie opartym na konsensusie i kontroli oraz n o r m a c h p r z y ję t y c h p r z e z d o m i n u jącą ( m o r a l n i e z d r o wą ) część społeczeństwa.

Natura czy kultura?

• Nurt biopsychologiczny (w kręgach psychologów i psychiatrów powstała koncepcja „przestępczego rdzenia osobowości”). Analizowano rolę c z y n n i k ó w w e w n ę t r z n y c h odpowiedzialnych za zachowania p r z e s tęp c z e i j e d n o c z eśn i e różnicujących przestępców.

• Nur t soc jo log iczno-ku l tu rowy (zwolennicy teorii pozytywistycznych n a d a l s z y m e t a p i e r o z w o j u u p a t r y w a l i ź r ó d e ł p a t o l o g i i społecznej w sferze środowiska, k u l t u r y i w a r t o ś c i światopoglądowych) (Podgórecki, 1969).

Przyczyny przestępstw nieletnich

• Perspektywa psychodynamiczna

• Perspektywa organiczna

• Perspektywa socjologiczna

• Perspektywa behawiorystyczna

• Perspektywa kulturowa

Zróżnicowanie typologiczne zaburzeń: z a c h o w a n i a e k s t e r n a l i z a c y j n e i internalizacyjne

• Zachowania eksternalizacyjna: to zachowania słabo kontrolowane, a zatem które realizowane są na zewnętrz, bez emocjonalnego tłumienia i intelektualnej selekcji, przebiegają swobodnie pod wpływem działających bodźców. Zarówno znaczenie bodźca, jak i wyzwalana reakcja nie pod lega ją skoncen t rowane j uwadze i intelektualnej obróbce.

• Zachowania internalizacyjne: czyli nadmiernie kontrolowane, objawiają  się „rzutowaniem do wewnątrz” przeżywanych problemów, wiążą się zahamowaniem, biernością  i wycofaniem. Przypominają zachowania i postawy jednostek, które nadmiernie zinternalizowały normy społeczne, zwłaszcza moralne i nie mogą  wyzwolić się z zalegających problemów wewnętrznych. Nadmierna kontrola nie jest tutaj wynikiem zbyt głębokiego procesu internalizacji norm, lecz podobnie jak w przypadku zachowań eksternalizacyjnych, ma uwarunkowania temperamentalne i objawia się już we wczesnych okresach rozwojowych.

USTAWA z dnia 26 października 1982 r.

o postępowaniu w sprawach nieletnich

• Koncepcja ustawy: „W dążeniu d o p r z e c i w d z i a ł a n i a demoralizacji i przestępczości n i e l e t n i c h i s t w a r z a n i a w a r u n k ó w p o w r o t u d o normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich n a ś w i a d o m y c h s w y c h obowiązków członków”

Art. 1. § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:

. 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18;

. 2) postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17;

. 3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.

Art. 2. Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego.

Art. 3. § 1. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. § 2. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

Art. 3a. § 1. W każdym stadium postępowania sąd rodzinny może, z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. § 2. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które sąd rodzinny bierze pod uwagę, orzekając w sprawie nieletniego. § 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania mediacji, regulując zwłaszcza warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do jej przeprowadzania, sposób rejestracji tych instytucji i osób oraz szkolenia mediatorów, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy, formę i zakres sprawozdania z przebiegu i wyników postępowania mediacyjnego, mając na względzie wychowawczą rolę postępowania mediacyjnego, interes pokrzywdzonego, dobrowolność i poufność mediacji oraz fachowość i bezstronność mediatora.

Art. 4. § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.

Art. 85. § 1. Sąd rodzinny, kierując do wykonania orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym, może określić rodzaj tego zakładu. § 2. Zmiana rodzaju zakładu w wypadku określonym w § 1 oraz przeniesienie nieletniego do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym wymagają zgody sądu rodzinnego, chyba że ze względu na szczególne okoliczności sprawy jest konieczne natychmiastowe przeniesienie nieletniego; przeniesienie takie wymaga zatwierdzenia przez sąd rodzinny.

Art. 86. § 1. Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu poprawczego, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu z zakładu nieletni będzie przestrzegał porządku prawnego i zasad współżycia społecznego. § 2. Warunkowe zwolnienie z zakładu nie może nastąpić wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od umieszczenia nieletniego w zakładzie; do okresu tego sąd może zaliczyć okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich. Art. 87. § 1. Orzekając warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego, sąd rodzinny ustala okres próby od roku do lat 3; okres próby nie może jednak trwać dłużej niż do ukończenia przez sprawcę lat 21. § 2. Do warunkowo zwolnionego sąd stosuje środki wychowawcze. § 3. Jeżeli w okresie próby warunkowo zwolniony uległ ponownie demoralizacji albo uchyla się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zwolnienie i zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.

Zadania Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego

Założenia ogólne 1. Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Jaworze jest placówką oświatową, wychowawczą i resocjalizacyjną

dla chłopców niedostosowanych społecznie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.

2. Celem ośrodka jest wychowanie i kształcenie dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, wychowania i metod pracy.

3. Cele te realizowane są we współpracy z rodzicami (prawnymi opiekunami) nieletnich, sądami oraz innymi instytucjami do tego powołanymi.

4. Do zadań ośrodka należy eliminowanie przyczyn i przejawów niedostosowania społecznego oraz przygotowanie nieletnich do życia zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.

5. Powinnością i przedmiotem starań nieletniego jest nauka i wypełnianie obowiązków szkolnych oraz właściwe funkcjonowanie w otoczeniu społecznym.

6. Regulamin Wychowanka ma na celu osiąganie przez młodzież pozytywnych zmian życiowych i nabywanie postaw prospołecznych prezentowanych podczas pobytu w ośrodku i po jego opuszczeniu. Regulamin ustala prawa i obowiązki wychowanków.

7. Regulamin powstał w oparciu o obowiązujące prawo powszechne, prawa odnoszące się do dziecka i ucznia oraz ustawy i rozporządzenia regulujące sprawy nieletnich umieszczonych w placówkach wychowawczych i resocjalizacyjnych.

8. Regulamin Wychowanka opiera się na założeniu podmiotowości nieletniego, wobec którego zastosowano środek wychowawczy w postaci umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

Trening Zastępowani Agresji

• Trening Zastępowania Agresji jest warsztatem kształtującym zdolności asertywne. Jest to program wielostronnej interwencji skierowanej na zmianę zachowania młodzieży niedostosowanej. Badania psychologiczne dowodzą, że osoby niedostosowane społecznie wykazują szereg braków w kontaktach z innymi, zdolnościach planowania, komunikacji, panowania nad emocjami, radzenia sobie z lękiem, gniewem i wielu innych umiejętnościach. Niedostosowanie do życia zgodnie z normami, w tym agresja, jest więc przejawem deficytu umiejętności zachowań społecznych.

• Z badań przedstawianych przez prof. Goldsteina w licznych publikacjach jasno wynika, że wśród młodzieży poddanej treningowi znacznie poprawia się jakość więzi rodzinnych, a uczestnicy treningów w większym stopniu osiągają sukces życiowy (ukończenie szkoły, lepsza praca, mniej konfliktów z prawem).

Komponenty Treningu Zastępowania Agresji

• Trening umiejętności zachowań prospołecznych

• Trening kontroli złości

• Trening wnioskowania moralnego

Do kogo skierowany jest TZA?

• dzieci i młodzież zwłaszcza z grup podwyższonego ryzyka

• ich rodzice i opiekunowie

• pracownicy edukacji (pedagodzy, nauczyciele, psycholodzy), pracownicy pomocy społecznej, służby zdrowia, policji i straży miejskiej, służb penitencjarnych, organizacji pozarządowych, poradni specjalistycznych, specjalistycznych, urzędnicy środowisk lokalnych, wolontariusze).