152

Patrycja ZygmuntMarta Wiœniewska*

METODY I FORMY AKTYWIZACJI OSÓBNIEPE£NOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE

W WARSZTATACH TERAPII ZAJÊCIOWEJ

Upoœledzenie umys³owe spowodowane jest pewnymi ograniczeniami i funkcjo-nalnymi zmianami w mózgu, zw³aszcza w korze mózgowej. Mo¿na je trakto-waæ jako „[...] stan obni¿onej sprawnoœci w stosunku do stanu normalnego,charakteryzuj¹cy siê niedorozwojem lub zaburzeniami procesów percepcyjnych,uwagi, pamiêci i myœlenia w wyniku procesów patologicznych.”1

Stopieñ niepe³nosprawnoœci umys³owej okreœlany jest na podstawie badañpsychologicznych przeprowadzanych w oparciu o testy inteligencji zawieraj¹ceœciœle okreœlone zadania o wzrastaj¹cym stopniu trudnoœci. Ich celem jest zba-danie i poznanie przebiegu procesów umys³owych u osób badanych. Ustopnio-wane wed³ug trudnoœci i wieku testy, stanowi¹ skalê inteligencji. Wynik bada-nia testowego wskazuje na stopieñ upoœledzenia umys³owego. W przypadkulekkiego, umiarkowanego, znacznego i g³êbokiego niedorozwoju umys³owegozmierza siê do usprawnienia funkcji ruchowych, psychicznych i spo³ecznych,wspomaganych przez warsztaty terapeutyczno-zajêciowe, czyli zespó³ oddzia-³ywañ dydaktycznych i wychowawczych. Temu w³aœnie celowi s³u¿y terapiazajêciowa, nazywana ergoterapi¹. Terapia zajêciowa obejmuje „[...] pewne okre-œlone czynnoœci o charakterze zajêæ fizycznych lub umys³owych zlecane przezlekarza, a prowadzone przez fachowców w danej dziedzinie, które maj¹ na celuprzywrócenie choremu sprawnoœci fizycznej i psychicznej. Jest to wiêc lecze-nie za pomoc¹ pracy i zajêcia.”2

Warsztaty Terapii Zajêciowej s¹ form¹ instytucjonaln¹ powo³an¹ w celu re-alizacji zadañ z zakresu rehabilitacji spo³ecznej i zawodowej, realizowane w opar-ciu o specjalistyczne metody pracy z osobami niepe³nosprawnymi intelektual-

* Patrycja Zygmunt, studentka II roku pedagogiki, Marta Wiœniewska, studentka I roku peda-gogiki, Studenckie Ko³o Naukowe M³odych Pedagogów, opiekun dr Beata Nowak.

1 J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oœwiatowe FORSZE, Rzeszów1997, s.140.

2 K.J. Zab³ocki, Mózgowe pora¿enie dzieciêce w teorii i terapii, Wyd. ¯ak, Warszawa 1998, s.84-85.

153

nie. Metody w ujêciu pedagogicznym okreœlane s¹ czêsto jako „[...] œwiadomiei konsekwentnie stosowany sposób oddzia³ywania pedagogicznego na jednost-kê, grupê lub zbiorowoœæ, dla osi¹gniêcia zamierzonego celu wychowania”3.

Celem podjêtych badañ jest próba wskazania zakresu metod i form aktywi-zacji oraz rehabilitacji spo³ecznej i zawodowej osób upoœledzonych umys³owo,stosowanych w warsztatach terapii zajêciowej.

1. Metodologia badañ w³asnych.Badania przeprowadzono w oparciu o metodê sonda¿u diagnostycznego z u¿yciemtechniki ankiety. Dla potrzeb badawczych sporz¹dzono narzêdzie – kwestionariuszankiety w³asnej konstrukcji, który zawiera³ pytania zamkniête i otwarte.

Badaniu sonda¿owemu poddano 23 pracowników Warsztatów Terapii Zajê-ciowej przy parafii œw. Micha³a w Zamoœciu oraz Warsztatu Terapii Zajêciowejw Tomaszowie Lubelskim o sta¿u pracy od 1-2 lat (23,0%), od 3 do 6 lat (31,0%),od 7 do 15 lat (23,0%) oraz powy¿ej 15 lat (23,0%). Dobór próby mia³ charaktercelowy.

Analiza wyników badañW zakresie przygotowania do zawodu, w Warsztacie Terapii Zajêciowej w Za-moœciu stosowane s¹ ró¿ne metody i formy pracy. Najwiêcej uwagi zajmujetrening czynnoœci ¿ycia codziennego, zajêcia tkackie, zajêcia plastyczne, za-jêcia praktyczne oraz muzykoterapia. Wszystkie te metody maj¹ s³u¿yæ po-prawieniu ogólnej zaradnoœci ¿yciowej i nabywaniu umiejêtnoœci interpersonal-nych wychowanków. Maj¹ one tak¿e na celu uspo³ecznianie, uczenie samo-dzielnoœci, zaradnoœci, wspó³pracy, rzetelnoœci, dok³adnoœci, obowi¹zkowoœcii prawdomównoœci. W opinii wiêkszoœci badanego personelu (66,6%), oœrodekten przygotowuje do zawodu osoby niepe³nosprawne w sposób dostateczny,16,7% respondentów oceni³o efekty swojej pracy na poziomie dobrym, a 16,7%osób badanych wystawi³o sobie ocenê bardzo dobr¹.

Natomiast Warsztat Terapii Zajêciowej w Tomaszowie Lubelskim stosujetreningi czynnoœci ¿ycia codziennego, trening ekonomiczny, pokaz z instrukta-¿em, ergonoterapiê, muzykoterapiê, arteterapiê, silweterapiê, edukacjê zdro-wotn¹, ludoterapiê, estetoterapiê Warsztat stosuje metody terapii za pomoc¹sztuki, pracy, przez spacery, przez udzia³ w grupach, zabawach, uczy przeznaœladowanie, podpowiedŸ, æwiczenia mowy, dykcji, ruchu, samodzielne wy-konywanie powierzonych zadañ, uczenie siê samodzielnoœci. Badany personelzgodnie wypowiedzia³ siê (100,0%), i¿ dobrze przygotowuje do zawodu osobyniepe³nosprawne.3 M. Sobocki, Teoria wychowania w zarysie, Wyd. Impuls, Kraków 2003.

154

W obu oœrodkach wystêpuj¹ podobne zainteresowania uczestników warsz-tatów. Spoœród wielu stosowanych w WTZ metod i form, najwiêkszym zaintere-sowaniem uczestników ciesz¹ siê zajêcia sportowe (23,1% wypowiedzi), któ-rych podstawowym celem jest poznanie mo¿liwoœci wychowanków i leczenieprzez ruch. Dziêki ró¿nym zajêciom sportowym, sprawnoœæ fizyczna osób nie-pe³nosprawnych umys³owo jest usprawniana i utrzymywana, a tym samymzwiêkszona jest ich zwinnoœæ i ruchliwoœæ. Poprzez æwiczenia sportowe, roz-luŸniaj¹co-odprê¿aj¹ce, redukowane s¹ lêki i zahamowania, wzbudzane jestzaufanie do innych ludzi. Zainteresowaniem ciesz¹ siê równie¿ wszelkie impre-zy towarzyskie i kulturalne (20,5% wypowiedzi), np. przegl¹dy, przedstawieniateatralne, muzyczne, zwiedzanie wystaw, spotkania w kawiarniach, restaura-cjach itp. Inn¹ form¹ zainteresowania osób uczestnicz¹cych w WTZ s¹ zainte-resowania muzyczne (15,4% wypowiedzi) oraz zajêcia praktyczne, domowe(15,4%). Wystêpuj¹ równie¿ inne zainteresowania, np. rekreacj¹ (15,3%), sztu-k¹ (5,1%) oraz motoryzacj¹ (2,6%) i teatrem (2,6%) por. Rys. 1.

Rysunek 1. Najczêœciej obserwowane zainteresowania uczestników Warsztatów Terapii Za-jêciowej w Zamoœciu i w Tomaszowie.

Pracownicy Warsztatu Terapii Zajêciowej w Zamoœciu uwa¿aj¹, ¿e opróczistniej¹cych form nale¿a³oby zastosowaæ dodatkowe, takie jak: umo¿liwianiewychowankom wyboru pracowni w celu odpowiedniego ukierunkowania ich roz-woju zawodowego (20,0%), uruchomienie praktyk zawodowych (33,3%), wzmoc-nienie aktywizacji ruchowej (6,7%), wprowadzenie gier sportowych i zabaw po-budzaj¹cych sferê myœlow¹ (6,7%), spotkania z psychologiem (6,7%), szkole-nia zewnêtrzne (4,0%). Jednak nie wszyscy ankietowani zauwa¿aj¹ tak¹ po-trzebê i stwierdzaj¹, ¿e stosowane dotychczas metody i formy pracy warszta-towej i terapeutycznej s¹ wystarczaj¹ce (22,6%), zaœ czêœæ badanych pracow-ników nie zastosowa³aby ¿adnych innych.

155

W Warsztatach Terapii Zajêciowej w Tomaszowie Lubelskim osoby ankieto-wane proponuj¹ wprowadzenie nowych form pracy, takich jak: wycieczki dozak³adów pracy (29,4%), spotkania z pracownikami i z pracodawcami (23,5%),wzmacnianie pozytywne (11,7%), czêstszy kontakt z wybranym zawodem(11,8%), wspó³dzia³anie z osobami pe³nosprawnymi (5,9%), wykonywanie pra-cy zbiorowej (5,9%), forma uzasadnionej motywacji (5,9%), forma œwiadomejmotywacji (5,9%). Wed³ug wiêkszoœci respondentów, realizowane w placówcemetody i formy aktywizacji zawodowej osób niepe³nosprawnych intelektualnies¹ skuteczne w stopniu dobrym (84,6% wypowiedzi). Pracownicy WTZ w To-maszowie Lubelskim stosuj¹ tak¿e autorskie metody oddzia³ywañ wychowaw-czych.

Zdaniem 20,0% respondentów, pomimo i¿ wszystkie stosowane metody pra-cy s¹ u¿yteczne i spe³niaj¹ swoj¹ rolê w rewalidacji osób niepe³nosprawnych,to najbardziej efektywna jest metoda treningu czynnoœci ¿ycia codziennego(16,7% wypowiedzi) i muzykoterapia (10,0%). Natomiast w opinii 10,0% bada-nych osób, praca rewalidacyjna mo¿e zaowocowaæ sukcesem tylko wówczas,gdy prowadzona jest metodami równoleg³ymi i odpowiednio wzmacniaj¹cymisiê.

Rysunek 2. Najbardziej efektywne metody i formy aktywizacji zawodowej oraz niepe³nospraw-nych intelektualnie.

3. Podsumowanie.Osoba niepe³nosprawna jest jednostk¹ w pe³ni swych praw, znajduj¹c¹ siê w sy-tuacji upoœledzaj¹cej j¹, stworzonej przez bariery œrodowiskowe, ekonomicznei spo³eczne, których nie mo¿e tak jak ludzie sprawni przezwyciê¿yæ.

156

Badania wykaza³y, ¿e warsztaty terapii daj¹ osobom niepe³nosprawnym in-telektualnie mo¿liwoœæ rozwijania siê, rozwijania zdolnoœci i talentów. W pracyterapeutyczno-rewalidacyjnej WTZ stosowany jest szeroki wachlarz metod i form,odpowiednio dobierany przez pracowników ka¿dej z placówek tego typu, ade-kwatnie do potrzeb i preferencji wychowanków. Aktywnoœæ osób niepe³nospraw-nych niesie za sob¹ ogromne walory rewalidacyjne. Przestrzeñ dzia³aniowajest potrzebna nie tylko ludziom sprawnym, ale tak¿e tym, którzy posiadaj¹ró¿nego rodzaju u³omnoœci. U osób niepe³nosprawnych istniej¹ motywy sk³a-niaj¹ce ich do tworzenia, motywy spo³eczne i osobiste, które nale¿y urucha-miaæ i wzmacniaæ. Podejmowane przez nich akty twórcze pozwalaj¹ im po-czuæ niezale¿noœæ i u¿ytecznoœæ spo³eczn¹. Bardzo wa¿ne jest zatem, abystale wzmacniaæ motywacje tych osób, rozwijaæ ich uzdolnienia, talenty, umac-niaæ fascynacje.

Metody i formy realizowane w warsztatach terapii zajêciowej dla osób niepe³-nosprawnych s¹ noœnikiem wartoœci, które u³atwiaj¹ im rozumienie w³asnychprze¿yæ, wzbogacaj¹ ¿ycie i sk³aniaj¹ do podejmowania aktywnoœci. Dla osóbniepe³nosprawnych wa¿ne jest akceptowanie siebie takim, jakim siê jest, do-strzeganie w³asnej wartoœci i pokazanie tego innym. Poprzez aktywnoœæ i dzia³a-nia twórcze mog¹ kszta³towaæ w³aœciwy obraz siebie i otaczaj¹cego ich œwiata.

BibliografiaKomorska M.: Sytuacja dzieci i m³odzie¿y niepe³nosprawnej w spo³eczeñstwie polskim.

Wyd. UMCS, Lublin 2000.

Sobocki M.: Teoria wychowania w zarysie. Wyd. Impuls, Kraków 2003.

Sowa J.: Pedagogika specjalna. Wydawnictwo Oœwiatowe FORSZE, Rzeszów 1997.

Wyczesany J.: Pedagogika upoœledzonych umys³owo. Wyd. Impuls, Kraków 1999.

Zab³ocki K. J.: Mózgowe pora¿enie dzieciêce w teorii i terapii. Wyd. ¯ak, Warszawa 1998.