Merkuriusz Nr 30, Marzec

nr 30, stycze-marzec 2015

MMeerrkkuurriiuusszzHHiissttoorryykkww

JJuu wwkkrrttcceeXXXX DDnnii HHiissttoorryykkaa!!

MERKURIUSZ HISTORYKWnr 30

3

Witajcie!

Macie przed sob nowego Merkuriusza Historykw w zupenie nowej formie.Zrezygnowalimy z publikacji w warunkach domowych na rzecz zwikszenia ilocii objtoci artykuw. W zwizku z podziaem na sekcje w Studenckim Kole Historykwwprowadzamy stae rubryki w naszym czasopimie. Znajdziecie tu informacje turystyczne,ciekawostki zwizane z militariami, nasze przemylenia odnonie biecych wydarze,wiadomoci o rekonstrukcji historycznej i artykuy naukowe. Nie zabraknie rwnieinformacji o organizowanych przez nas wydarzeniach. Zapraszamy do lektury!

Gabriela Frischke

Stopka redakcyjna:

Redaktor naczelna: Gabriela FrischkeRedakcja: Dominika Cilid, Adrian Fuss, Natalia Habecka, ukasz Jankowiak, Jacek Mirus,Krzysztof Morawski, Dominik Sdak, Piotr Tylkowski, Micha ZawalSkad: Gabriela FrischkeOkadka: fontanna Potop w Bydgoszczy, fot. Joanna FrischkeWydawca: Studenckie Koo Historykw UKWKontakt: [email protected] internetowa: skhukwbydgoszcz.jimdo.comFacebook: www.facebook.com/SKHUKW

Spis treci:

Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 roku - M. Zawal... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4Ideologia wyszoci rasowej w Korei Pnocnej - P. Tylkowski... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6Ochotnik do Auschwitz - Rotmistrz Witold Pilecki - Jacek Mirus... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10wiatowe dziedzictwo UNESCO w Kijowie - D. Cilid, D. Sdak... . . . . . . . . . . . . . . .13Stefan Czarniecki: przykad walecznego onierza - A. Fuss... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Co w redniowieczu kobiety nosiy pod ubraniem? - N. Habecka... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Pojedynek: T34/85 kontra Panzerkampwagen V Panthera cz 1 - . Jankowiak... . . . . . . . . . . . . . . . . . .20Wsppraca AK z bojownikami z getta warszawskiego- K. Morawski... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Ogoszenia... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26


4

drugiej dekadzie stycznia 1945 ro-ku rozpocza si ofensywa ArmiiCzerwonej ktrej celem byoostateczne pokonanie III Rzeszy

i dotarcie do Berlina. Na szlaku tej przeprawyznajdowaa si Bydgoszcz. Niemcy, nie czekajcz zaoonymi rkami, postanowili wykorzystasprzyjajce pooenie geograficzne miasta (duekompleksy lene, przeszkody wodne takie jak rze-ka i Kana Bydgoski, wzgrza na poudniu miasta)i stworzyli 3 pasy umocnie. Pierwszy, zewntrz-ny, znajdowa si 20-30 km na poudnie i pou-dniowy zachd od granic miasta. Drugiw odlegoci 2-3 km od Brdy cign si od -gnowa przez Pltowo, i nie nalece wwczas ad-ministracyjnie do Bydgoszczy, Prdy i OsowGr i dalej na pnocy przez wzgrza w Myl-cinku a do Fordonu. Trzeci bieg wzdu pnoc-nego i zachodniego brzegu Brdy1. W samymmiecie powstao te wiele samodzielnych liniioporu takich jak: koszary przy ulicy Warszaw-

skiej i Gdaskiej , zarzd kolei przy Dworcowej,siedziba kierownictwa powiatowego NSDAP przyNowym Rynku, ktry zosta zaminowany2.d dnia 17 stycznia 1945 roku rozpocza si pod-wyszona gotowo bojowa wojsk radzieckich.W stron Bydgoszczy zbliay si najpierw szyb-kie zwizki 2. Armii Pancernej Gwardii gen. pk.Siemona Bogdanowa oraz 2. Korpus KawaleriiGwardii gen. Wadimira Krujkowa, w skadzie 914 17 DK gwardii. Pniej przybya piechota z 47Armii gen. Franca Pierchorowicza. Na kocu za125 korpus gen. Andrieja Andrejewa atakujcy 60i 175 Dywizj Piechoty3.

W dniu 21 Stycznia 2 Armia PancernaGwardii rozpocza ofensyw wyzwalajc midzyinnymi Inowrocaw, abiszyn, Szubin oraz cz-ciowo Nako, skd jednak musieli si wycofa.Rwnolegle toczyy si walki midzy Now WsiWielk a Rojewicami, gdzie rwnie nie udao sipokona niemieckiej obrony4. Nastpnego dniaRosjanie ponowili ataki rozpoczynajc natarcie

Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 roku

W

PowitanieWojska Polskiego

29 stycznia 1945 roku

fot. W. Kadowskirdo

http://www.tvn24.pl/wroclaw,44/od-rozstrzelania-uratowaly-go-gruszki-

odkopal-aparat-i-uwiecznil-horror-wojny,470296.html


5

w kierunku Naka, Mroczy i Bydgoszczy. Wieczo-rem 22 stycznia czogi 47 Brygady Pancernej za-jy Osow Gr i Czykwko5. Niemcom udaosi jednak wysadzi most nad Kanaem Bydgo-skim przy ulicy Grunwaldzkiej . Czogi przedarysi mostem kolejowym, a potem ruszyy ulicBronikowskiego w stron Nakielskiej , jednakw czasie forsowania kolejnego mostu zaama sion pod ciarem czogu i zawali si, a pojazdwraz zaog wpad do kanau. Pozostali walczcyw wyniku silnej obrony powrcili na pozycjewyjciowe6.Przeomowym okaza si dzie 23 stycznia, kiedyto 175 DP przeamaa opr niemiecki w okolicyNowej Wsi Wielkiej i ruszyy w stron miastazajmujc bydgoskie lotnisko i pozycj w lasachprzy wylocie do miasta przy ulicy Kujawskieji zakadw DAG Fabrik Bromberg7.

Noc z 23 na 24 do szturmujcych Byd-goszcz doczy radziecki 3341 puk artylerii pan-cernej , 76 puk cikich czogw, odwodowa 76dywizja piechoty oraz cz polskiej BrygadyPancernej im. Bohaterw Westerplatte. Niemcyz kolei do Bydgoszczy sprowadzili wieo zreor-ganizowan 15 Dywizj SS Letland8. Rankiem24 stycznia rozpocz si szturm ulicami Kujaw-sk, Szubisk i Torusk w stron centrum. NaZboowym Rynku atakujcy napotkali na silnyostrza z broni maszynowej i przeciwpancernej .Rwnie zaciekle broniono siedziby NSDAP naNowym Rynku i wizienie na Waach Jagiello-skich, ktre udao si zdoby i uwolni wi-niw9. Nie powiodo si natomiast sforsowanieBrdy, gdy Niemcy zdyli wysadzi most Ber-nardyski. atwo za to udao si opanowa staremiasto i zachodnie dzielnice Bydgoszczy i prze-

chwyci most Krlowej Jadwigi, jedyny w mie-cie, ktry nie zosta wysadzony w czasie IIwojny wiatowej.Chocia 24 Stycznia 1945 przyjmuje si jako datwyzwolenia Bydgoszczy, walki trway nadal.Cze wojsk przeprawia si przez ld w okolicyobecnego Ronda Jagiellonw, gdzie odbyy siuciliwe walki. Tego te dnia ppk von Arnim,bdcy wwczas dowdc zaogi w miecie, pod-j decyzje o opuszczeniu miasta w kierunku p-nocno zachodnim10.Najwiksz strat dla architektury miasta ponie-sion w wyniku dziaa ze stycznia 1945 roku jestzniszczenie okazaego budynku Teatru Miejskiegona Placu Teatralnym. Zosta on trafiony poci-skiem artyleryjskim, a nastpnie spon w wyni-ku poaru, ktry prawdopodobnie wywoalionierze Armii Czerwonej palcy w rodkuognisko. W 1946 roku podjto decyzj o nie od-budowywaniu teatru i rozebraniu resztek gru-zw11.

Od tych wydarze mino ju 70 lat.Wszyscy doskonale wiemy e Armia Czerwonanie przyniosa ze sob demokracji, wolnocii penej suwerennoci dla pastwa Polskiego. Na-ley jednak pamita, e wrd tych onierzybyli take Polacy, czsto wracajcy z Syberii lubobozw jenieckich, o ktrych mwi si e sp-nili si na Andersa, a ich jedynym celem byawalka z okupantem niemieckim. Wielu z nichoddao swoje ycie. Warto wic o nich pamita,zwaszcza o tych zwykych, prostych onierzach,ktrzy polegli take na terenie Bydgoszczy.

Micha Zawal

1 W. Rezmer, Dziaania wojenne na Pomorzu i Kujawach w 1945 roku. Bydgoszcz, Toru, Grudzidz, [w:] Rok 1945 naKujawach i Pomorzu koniec wojny pocztek nowej rzeczywistoci, red. Z. Biegaski, Z. Karups, Bydgoszcz 2006, s.18.2 R. Grochowski, Bj o Bydgoszcz. 21-27 stycze 1945, [w:] Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu, s.53.3 Ibidem s.55.4 W. Rezmer, op. cit., s.24.5 R. Grochowski, op. cit., s. 55-56.6 Ibidem s.56.7 W. Jastrzbski, Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 r. [w:] Historia Bydgoszczy, t.2, cz.2, 1939-1945, red. M. Biskup,Warszawa-Pozna 2004, s.475.8 R. Grochowski, op. cit., s. 56-57.9 Ibidem s.57.10 W. Rezmer, op. cit., s.26.11 http://www.mmbydgoszcz.pl/artykul/teatr-miejski-w-bydgoszczy-czyli-piekno-ktore-utracilismy,3200775,art,t,id,tm.html[dostp od 27 marca 2011 r.]


6

Ideologia wyszoci rasowejwKorei Pnocnej

maju 2006 r. generaowie KoreiPnocnej i Korei Poudniowejspotkali si, aby omwi poprawkidotyczce granicy morskiej mi-

dzy oboma pastwami. W czasie wstpnej, niezo-bowizujcej rozmowy szef delegacji Poudniawspomnia czonkom poselstwa Pnocy i miesz-kacy jego czci pwyspu zaczli si eni z ko-bietami pochodzcymi z innych krajw. Jegoodpowiednik po stronie pnocnokoreaskiej nieprbowa nawet kry niesmaku. Stwierdzi tylkokrtko: Nasz nard zawsze przywizywaogromn wag do swego czystego pochodzenia.Boj si, e nasza niepowtarzalno zniknie. Po-ludniowokoreaczyk, w bagatelizujcy sposbokrelajc takie maestwa jako zaledwie kropltuszu w rzece Han, odpowiedzia, i rdze spoe-czestwa wystarczy do zachowania tosamocinarodowej. Genera KRLD, bardziej troszczcy sio czysto rasow ni o tosamo kulturow, od-powiedzia: Od zamierzchych czasw nasze zie-mie cechuje nieskoczone naturalne pikno. Niemona pozwoli choby na jedn kropl tuszu.Chocia rozbawieni zagraniczni dziennikarzezwrcili uwag na t wymian zda, nie zniech-cio ich to do okrelania KRLD jako pastwa za-twardziaego komunizmu'. Jak si zdaje, przyjli,e oficer pnocnokoreaski wypowiada si nie-oficjalnie. W rzeczywistoci jednak jego uwagiw peni odzwierciedlay oficjaln ideologi, ktr

wpaja si Koreaczykom praktycznie od pocztkuistnienia Korei Pnocnej, a ktra ma swoje ko-rzenie z czasw okupacji Japoskiej z lat 1910 19451.

Ideologia w Imperium Japoskim okresu IIwojny przypominaa faszyzm. Japoczycy mielibardzo duo kontaktw z Niemcami, zarwnohandlowych jak i wojskowych, tote zaadapto-wali od nich wiele przekona rasowych i nacjo-nalistycznych. Japoczycy z kolei zaszczepiliwiatopogld wyszoci rasy Koreaczykom,ktrych okupowali przez ponad trzydzieci lat.Japoczycy uwolnili pwysep spod dominacjiChiczykw tylko po to, aby zaj ich miejsce.W 1905 r. Tokio ustanowio protektorat nad Ko-re, najpierw przejmujc kontrol nad jej spra-wami zagranicznymi, a potem dopierowewntrznymi. Pi lat pniej Japoczycy ofi-cjalnie zajli pwysep. Publiczna opozycja wobecrzdw Japoczykw skoczya si powstaniemnarodowym, kiedy patrioci odczytali deklaracjniepodlegoci 1 marca 1919 r. w Seulu. Wadzeodpowiedziay brutaln demonstracj siy, jednakczciowo rozluniy swoj opresyjn politykwzgldem mieszkacw pwyspu. Chocia na-cjonalici wykorzystywali dla swej sprawy nowopowstae pisma w jzyku koreaskim, nie moglimierzy si z maszyn kolonialnej propagandy,ktra teraz usiowaa rozbudza dum narodow,a nie j tumi. Dowodzia, e Koreaczycy mieli

W


7

tego samego staroytnego przodka, rodowd i a-skawego wadc co Japoczycy; z czego wynikao,e obydwa ludy naleay do jednej imperialnejrasy, moralnie ( jeli nie fizycznie i intelektualnie)wyszej od wszystkich pozostaych. Przewodniehaso tych czasw brzmiao: naisen ittai czyli Ja-ponia i Korea jako jeden organizm. Wadze pra-gny podway poczucie odrbnoci narodowejswych poddanych, ale podkrelay jednoczenie,e naisen ittai nie oznacza koca koreaskoci.Stawiay si nawet w roli promotora kultury, kt-ra zbyt dugo cierpiaa w cieniu Chin. Koreaczy-kw zachcano do bycia dumnymi ze swegoregionu i pielgnowania dialektu, a nawet fla-gi, przynajmniej dopki pamitali, e pwysepnadal jest czci wikszego dobra ImperiumJaponii2.

Naleciaoci te byy gwn podpor p-niejszej ideologii Kim Ir Sena ideologii ducze.W 1955 roku pierwszy raz w publicznym wyst-pieniu wspomnia o ducze jako potrzebie i susz-noci poznania historii Korei do zwikszaniadumy narodowej i wzbudzania potrzeby caegonarodu do wysiku we wprowadzaniu rewolucji.Kult narodu i czystoci rasy, nierozerwalnie z-czonej z terytorium Korei pojawia si w gwnejlinii ideologicznej KRLD bardzo czsto. Natural-nym jest, i na myl przychodz Niemcy faszy-stowskie, dla ktrych ziemia ojczysta wrazz czystoci rasy byy mistycznie zwizane ze so-b. Dyktatura Korei Pnocnej nigdy nie ustajew goszeniu przesania, chociaby za pomoc mo-numentalnych obrazw natury, przed ktrymiprzywdca przyjmuje zagranicznych dygnitarzy,e fizyczne cechy macierzystej ziemi - od wynio-soci jej szczytw po czysto grskich jezior -odzwierciedlaj cnoty samej rasy koreaskiej .Warto zwrci uwag i Korea Pnocna hodujewanie spersonifikowanej Matce Korei, czyliwielkiej macierzy z ktrej ona wychodzi wszelkieprawdziwe ycie i szczcie narodu3. Powstaa na-wet zmitologizowana wersja historii Matki Ko-rei, podkrelajca wyjtkowo, czystoi ponadczasowo rasy koreaskiej ktra bya

pierwsz ras Azjatyck ktra zdobya pastwo-wo.

Caa ta ideologia moe solidnie zaskoczykadego obserwatora, ktry stereotypowo prze-konany jest o stalinowsko-konfucjaskim modelupastwa, gdzie duy nacisk pooony jest na fi-gur ojca-zaoyciela lub ojca-mentora. Jeszczebardziej zaskakujcym jest ten fakt, i w KoreiPnocnej istnieje bardzo gboki kult jednostki,tyle e o innym charakterze ni w faszystowskichNiemczech czy te w ZSRR. Wyklu si on wa-nie z wspomnianych ju mitw o rasie i jej wy-jtkowoci. Ideologia ducze bardzo prostowyjania potrzeb dla posiadania swoistego ojca-opiekuna, figury bardzo wanej dla narodu,a jednak nie najwaniejszej . Najwaniejsz nadaljest Matka Korea: ojciec-opiekun ma rolobrocy ucinionego narodu, bez ktrego nie po-radzi sobie w deniu do zjednoczenia rasy i wy-prowadzenia jej na sam rodek sceny wiatowej.Reim Kim Ir Sena wspaniale poradzi sobie z ty-mi zaoeniami, budujc swj wasny system po-lityczny na bazie Japoskich przekonao czystoci i szlachetnoci rasy, dodatkowo czer-pic z potrzeby narodu do poczucia si wanym.Historyczne traumatyczne przeycia Korei P-nocnej i jej podatno na ataki z zewntrz reimKim Ir Sena przypisa brakowi wielkiego przy-wdcy zdolnego do popchnicia narodu ku wiel-koci. Od nastania Kim Ir Sena Koreaczycy mogi powinni rozwija swoje czyste dziecice in-stynkty. Z tego powodu partia pozuje na opie-kucz matk-ywicielk, ktra kocha swojedzieci-obywateli i te oczekuje od swoich obywa-teli by zachowywali si jak dzieci posuszneswojej ywicielce. Sama partia KRLD ywi szcze-gln awersj do przedstawie intelektualnejdyscypliny jako nieodpowiedniej dla rasy dzie-cicej. Poniewa Koreaczycy rodz si czycii bezinteresowni, mog i powinni sucha siswoich instynktw. Czsto ukazywani s w sztucelub filmach gdy puszczaj intelektualne hamulcew szalonym wybuchu agresji przeciw obcemuwrogowi albo posiadaczowi ziemskiemu. Od kadr


8

wymaga si, aby sprawoway opiek, a nie na-uczay, mole ksikowe za s negatywnymi bo-haterami w kadej opowieci. Krtko mwic,stalinizm przedkada intelekt nad instynkty,a pnocnokoreaska kultura czyni dokadnie od-wrotnie4.

Wieloletnie przekonywanie wasnego na-rodu przez reim o jego wyjtkowoci sprawio,e dzisiaj dla Koreaczykw innym jest nie tylkoAmeryka, jak sdzi wielu obcokrajowcw, leczcay wiat zewntrzny. Skoro bowiem rasa dzie-cica jest wyjtkowa czysta, adni nie-Korea-czycy nie mog by uwaani za jej rwnych.Przyjazne narody, jakim jest dla przykadu Laos,uznawane s za narody hodownicze. WedugTekstu ich jedyn rol jest bycie gospodarzemkonferencji powiconych studiowaniu MyliDucze, przesyaniu Wielkiemu Przywdcy mwpochwalnych, skadaniu gratulacji i ycze KRLDw wane rocznice i tak dalej . Chiny pozostaj je-dynym wyjtkiem w tym sensie, e reimowemedia s ku temu pastwu przychylne i nie kar-mi faszywymi informacjami o tym, jakoby szu-kay w Korei Pnocnej inspiracji i wzoru. Takewizyty chiskich przywdcw i dyplomatw nies opisywane, w przeciwiestwie do odwiedzinwszystkich innych goci zagranicznych, ktreprzedstawiane s jako wiernopoddacze piel-grzymki do Wielkiego Przywdcy. Co jest cieka-we, ZSRR, wieloletni sponsor KRLD traktowanyjest ze wzgard i uwaany za kraj, ktry zdradziidee prawdziwego i jedynego socjalizmu.W jednej powieci historycznej Kim Ir Sen wrcznamiewa si z Breniewa, ktrego miaby upijai wyciga od niego wane tajemnice pastwowe.Dla Koreaczykw z Pnocy ZSRR podda sibez jednego wystrzau5. Mimo to najwiksznienawici aparat propagandy obrzuca przedewszystkim USA i Japoni, jako gwnych zychi nieczystych. Nie przeszkadza im to jednak re-gularnie otrzymywa pomoc wanie z tych kra-jw USA jest najwikszym darczycom

pomocy humanitarnej , a dokadniej ywnoci,ktrej Korei Pnocnej cigle brakuje6.

Kore Pnocn od wielu dziesicioleciotacza aura stereotypw, niewiedzy oraz szczt-kowych informacji na temat tego, jak naprawdsi tam yje. Dla wielu ludzi fakt, i ustrj poli-tyczny tego kraju jest oparty na wyjtkowoostrym nacjonalizmie moe by szokiem, zwasz-cza, e od lat mwi si o nim jako o pastwiegboko komunistycznym z Wielkim Przywdcza sterami. Pogarda z jak Koreaczycy z Pnocy,albo sam aparat propagandowy bo tego dokoca nie wiadomo odnosz si do innych na-rodw, moe by porwnywana chyba tylkoz nazistowskimi Niemcami. Ju sam fakt nieak-ceptowania innych odrzuca KRLD od podstawo-wych zaoe marksizmu i leninizmu, ktrezakaday czenie si proletariatw wszystkichpastw wiata. System w Korei jest do tego takabsurdalny i tak uwypuklony, e trudno uwie-rzy, e mg w ogle doj do skutku. Najbar-dziej dobitnie skomentowa to pewien dyplomataamerykaski w 2005 roku, jak podaje B.R. Myersw swojej ksice: Kim Dzong Il sam nie wierzyw te brednie7. Jednak mimo tej trzewej ocenysytuacji nasuwa si pytanie, jak traktowa ledwoskrywan wrogo wobec sojusznikw i pastwdostarczajcych pomocy, awanturnictwo terrory-styczne i handel narkotykami, beztrosk obojt-no na zobowizania handlowe i dugi, aborcjewymuszane na powracajcych z Chin? Skd wzisi ten wyjtkowy, lecz zbrodniczy wzr zacho-wania, jeli nie z przekonania, e najczystszyi najbardziej cywilizowany lud wiata moei w istocie musi poda wasnymi ciekami niebaczc na konsekwencje?8

Piotr Tylkowski


9

1 B.R. Myers, Najczystsza Rasa: Propaganda Korei Pnocnej, Warszawa 2011, s. 59-60.2 Ibidem, s. 22.3 Ibidem, s. 61 .4 Ibidem, s. 68.5 Ibidem, s. 107.6 https://www.fas.org/sgp/crs/row/R40095.pdf7 B.R. Myers, op. cit. , s. 135.

Koreaski plakat propagandowy


10

stycznia 2015 roku miay miejsceobchody 70 rocznicy wyzwoleniaobozu koncentracyjnego w Owi-

cimiu. Odby si wielki spektakl z udziaem 300osb, ktre przeyy zagad, przedstawicielamiokoo 50 pastw oraz innymi wanymi osobisto-ciami, ktre byy zaproszone na t wan uro-czysto. Nie brakowao wzruszajcychmomentw zapierajcych dech w piersiach, leczwielu ludzi czuje pewien niesmak zwizanyz pewn kontrowersj, ktra wwczas zasza. Bo-hater, ochotnik, ktry nie martwic si konse-kwencjami ani wasnym yciem, zostazapomniany w ten wany dzie dla kadego, kt-ry by w jaki sposb zwizany z obozem koncen-tracyjnym Auschwitz. Mowa tutaj o RotmistrzuWitoldzie Pileckim, ktrego crka Zofia Pileckanie zostaa zaproszona na tegoroczne obchody.W mediach szybko wychwycono t informacji rozptaa si dyskusja czy crka Rotmistrza po-winna zosta zaproszona czy te nie. Na ten te-mat wypowiadao si wielu politykw,historykw i wikszo przyznaje, e bdem byoto, e crka bohatera nie zostaa zaproszona naobchody 70 rocznicy wyzwolenia. Chciabymw swoim maym artykule przedstawi w skrcieyciorys Rotmistrza Pileckiego, aby na samymkocu Czytelnik sam oceni czy nie byoby lepiej ,gdyby crka bohatera wzia udzia w wielkimwydarzeniu, ktre miao miejsce miesic temu.

Witold Pilecki urodzi si 13 maja 1901roku w rosyjskim Oocu pooonym w Karelii.Jego ojcem by Julian Pilecki, a matk LudwikaPilecka z domu Osiecimska. Julian peni funkcje

Ochotnik do Auschwitz - RotmistrzWitold Pilecki

27

Rotmistrz Witold Pilecki


11

rewizora lasw pastwowych, matka zajmowaasi w domu Witoldem i jego rodzestwem: sio-strami Mari i Wand oraz brami Jzefem i Je-rzym. Od malekoci wszyscy byli wychowywaniw atmosferze patriotyzmu przywoujc powstaniai walki o niepodlego narodu polskiego1. Z cza-sem caa rodzina przeprowadzia si do Wilna,gdzie Witold spdzi wiele lat swojej modoci,a take w rosyjskim Orle, gdzie si uczy. By har-cerzem i czonkiem konspiracji, a w latach 1919-1922 walczy przeciwko bolszewikom jako uanw Polskiej Armii2.

W dwudziestoleciu midzywojennym bypodporucznikiem rezerwy3 i wacicielem majt-ku na Sukurczach. W 1929 roku oeni si z Ma-riann Ostrowsk i mia z Ni dwjk dzieci:crk Zofi i syna Andrzeja4. Gdy wybucha IIwojna wiatowa, Pilecki broni ziemi polskiejprzed natarciem Trzeciej Rzeszy bdc onierzemArmii Prusy. Po klskach polskich oddziawWitold do 17 padziernika toczy walk party-zantk w lasach, by nastpnie zakopa sw bro,zdj mundur i rozpocz dziaania konspiracyjnew okupowanej Warszawie5. Okoo 9 listopada1939 roku w mieszkaniu Eleonory Ostrowskiej ,ktra bya kuzynk Witolda, powoano do yciaorganizacj konspiracyjn o nazwie Tajna ArmiaPolska w skrcie TAP, a Pilecki by w niej inspek-torem organizacyjnym6.

Gdy Pilecki by w konspiracji, we wrze-niu 1940 roku obz KL Auschwitz dziaa ju kil-ka miesicy, a jego komendantem by RudolfHoss. To wanie we wrzeniu pada decyzjao tym, by kto dobrowolnie trafi do obozu i zdaraport z sytuacji panujcej w obozie i czy jestmoliwa organizacja ucieczek lub akcji odbiciawiniw. Celem byo take stworzenie siatkikonspiracyjnej i przesyanie raportw do Londy-nu7. Tym ochotnikiem by wanie Witold Pilecki.Na czas pobytu w obozie przyj on nazwisko To-masza Serafiskiego8. Dnia 19 wrzenia 1940 rokuw Warszawie podczas apanki Tomek doczy

do szeregu przyszych winiw. W nocy 21wrzenia przywieziono go wraz z innymi do KLAuschwitz9. Otrzyma on numer 4859. O chorymokruciestwie i fanatyzmie esesmanw dowie-dzia si ju pierwszego dnia, o czym napisaw swoim raporcie: Tu wybito mi pierwsze dwazby, za to, e numer ewidencyjny napisany natabliczce niosem w rku, a nie w zbach, jakwanie w tym dniu chcia tego azienny10. Po-mimo trudnoci z jakimi musia zmaga si Rot-mistrz, ju po paru tygodniach pobytu w obozierozpocz On tworzenie Zwizku OrganizacjiWojskowej11. W swoim raporcie Witold Pileckizaoenia ZOW opisa nastpujco: podtrzy-mywanie kolegw na duchu przez dostarczaniei rozpowszechnianie wiadomoci z zewntrz, zor-ganizowanie w miar moliwoci doywianiai rozdzielania bielizny wrd zorganizowanych,przekazywanie wiadomoci na zewntrz [.. .]przygotowywanie oddziaw wasnych do opa-nowania obozu, gdy nadejdzie nakaz chwiliw postaci rozkazu zrzucenia tu broni lub desan-tu12. Czonkami ZOW byli czsto znani spor-towcy, rzemielnicy i artyci. Bardzo wanymidziaaczami zespou byy osoby, ktre pracowayw obozowym szpitalu, gdzie mona byo zdobydodatkowe racje ywnociowe i leki. Rwniewanym terenem poszukiwa byo biuro przy-dziau pracy i biuro budowlane13. Konspiracjastworzona przez Rotmistrza Witolda Pileckiegoposiadaa wasny sd, ktry mia za zadanie wy-dawa wyroki donoszcych na innych winiww zamian za dodatkowe racje ywnoci. Wyrokinajatwiej byo wykona w szpitalu podrzucajcskazanemu zakaone tyfusem wszy. Winiowiez Owicimia w ten sposb skazywali take eses-manw14. Dziki swoim kontaktom, Witold mgsi dowiedzie, ktry z winiw zostanie wkrt-ce zwolniony z pobytu w Auschwitz. Wykorzy-stywa to by z pocztku wysya w ten sposbmeldunki do dowdztwa w Warszawie. ZOW or-ganizowa take ucieczki z obozu. W sumie ycie


12

w ten sposb uratowao 667 skazacw, a jednymz nich by Pilecki15.

Rotmistrz uciek w nocy z 26 na 27 kwiet-nia 1943 roku wraz z dwoma innymi winiamiz obozowej piekarni. 25 sierpnia pojawi si onw Warszawie w gwnej komendzie AK. Po prze-kazaniu raportw wkrtce okazao si, e zapla-nowany atak na Auschwitz nie odbdzie si16.Dalsze losy Witolda Pileckiego miay miejscew Warszawie, gdzie by czonkiem grupy konspi-racyjnej Kameleon. Bra udzia w PowstaniuWarszawskim, a po jego zakoczeniu trafi doobozu jenieckiego w Lamsdorfie i Murnau. Zostawyzwolony 29 kwietnia 1945 roku przez wojskaamerykaskie i doczy do 2 Korpusu generaaAndersa. Po wojnie na jego rozkaz powrci doPolski, aby rozpocz dziaalno wywiadowcz17.Pilecki zosta aresztowany 8 maja 1947 roku,a wraz z nim jego 23 wsppracownikw. W wi-zieniu mokotowskim by torturowany, za wszelkcen chciano go zama psychicznie by przyzna

si e jest szpiegiem na rzecz generaa Andersa i 2Korpusu. 25 maja 1948 roku o godzinie 21 :30 wy-konano wyrok na rotmistrzu Pileckim poprzezstrza w ty gowy18.

Bez wtpienia ycie Pileckiego, jego trudi powicenie s czym niesamowitym i trudnymdo zrozumienia, skd ten czowiek bra tyle si nato by si nie podda. Przez cae swoje ycie byzwizany z wojskiem i dziaalnoci na rzecz oj-czyzny. Tragiczne jest to, e zosta on zamordo-wany z rk wasnych rodakw i wymazanyz historii na wiele lat19. Dzi ju mona otwarciemwi o mstwie i wyczynach tego bohatera,wic rzecz przykr i nieodpowiedni jest zapo-mnienie o nim podczas obchodw 70 rocznicywyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Jacek Mirus

1 W. J. Wysocki, Rotmistrz Witold Pilecki 1901-1948, Warszawa 2009, s. 14-15.2 Ibidem, s. 20-22.3 Ibidem, s. 26.4 Ibidem, s. 30.5 Ibidem, s. 35-37.6 K. Malinowski, Tajna Armia Polska. Znak. Konfederacja Zbrojna, Warszawa 1986, s. 27-29.7 W. J. Wysocki, op. cit. , s. 44.8 Ibidem, s. 46.9 W. Pilecki, RaportWitolda [online] , [dostp: 26.02.2015] : http://www.polandpolska.org/dokumenty/witold/raport-witolda-1945.htm10 Ibidem.11 E. Ciesielski, Wspomnienia Owicimskie, Krakw 1968, s. 152.12 W. Pilecki, op. cit.13 J. Garliski, Owicim Walczcy, Warszawa 1992, s. 34.14 Ibidem, s. 59-60.15 K. Dunin-Wsowicz, Ruch Oporu wHitlerowskich Obozach Koncetracyjnych 1933-1945, Warszawa 1979, s. 200.16 W. J. Wysocki, op. cit. , s. 90-91 .17 K. Pilecki, By sens walki i sens mierci, Bydgoszcz 1998 s. 90.18 L. wierszczek, Sprawa Witolda Pileckiego [w:] Niepodlego i Pami, 1997 nr 1, s. 147-149.19 L. Chmielewski, Skazany na mier i zapomnienie, [w:] Ethos, 2000 nr 4, s. 197.


13

wiatowe dziedzictwo UNESCOwKijowie

a przeomie grudnia i stycznia trzejczonkowie sekcji turystyki SKH wy-brali si w krtk podr po omijanejobecnie przez turystw Ukrainie. Ce-

lem wyjazdu byo poznanie historii, zabytkwi kultury trzech ukraiskich miast. Pierwsza natrasie bya pooona nad Morzem Czarnym Ode-ssa, ktrej zwiedzaniu towarzyszyo powitanieNowego Roku i celebrowanie tego dnia razemz autochtonami. Nastpnie studenci udali si dostolicy kraju Kijowa, w ktrego centrum szcze-glnie odczu mona atmosfer zadumy zwizanz wydarzeniami na Majdanie Niezalenoci. Wy-jazd zakoczyli w witecznym klimacie prawo-sawnych wit Boego Narodzenia we Lwowie.Studenci podrowali kolej i inn komunikacj

zbiorow, a wyjazd by jak to na studentwprzystao niskobudetowy.

Punktem podry, na ktry powicilinajwicej czasu bya pooona nad Dniepremstolica, bdca zarazem najwikszym miastemkraju. Prawie trzymilionowa metropolia, wcijest jednym z najczstszych tematw dla dzien-nikarzy na caym wiecie. Echa tych wydarzenadal s widoczne w miejscach, w ktrych donich dochodzio i wpisuj si w najnowsz histo-ri miasta. Czonkowie Koa nie zapominajco tym, najwiksz uwag skupili na wspaniaychzabytkach.

Kijw nie bez powodu nazywany jestmiastem zotych kopu. Obfituje w bogato zdo-bione cerkwie, z ktrych dwa zespoy zostay

N

Sobr

Mdroci Boej

fot. D. Sdak


14

wpisane na list wiatowego dziedzictwa Unesco.awra Pieczersko-Kijowska to wielki

kompleks zabudowa klasztornych i cerkwi, kt-rych historia siga XI wieku. Nazwa wzia si oddronych w nabrzeach Dniepru pieczar, w kt-rych mnisi posiadali swoje cele, a ktre dzi s ce-lem pielgrzymek dla wiernych obrzdkuprawosawnego. Cay zesp zabytkw skada siz dwch zasadniczych czci awry Grneji Dolnej .

awra Grna to w chwili obecnej kom-pleks muzealny. Do jej wntrza prowadzi bogataw zdobienia malarskie brama, bdca jednocze-nie Cerkwi witej Trjcy, ktrej pocztki si-gaj XII wieku. Cay kompleks otoczony jestobwarowaniami. W jego centrum mieci siwspaniay Sobr Zanicia Bogurodzicy, ktryw przeciwiestwie do reszty zabudowa nie miaszczcia i zosta w 1941 roku wysadzony. Dopie-ro w latach 1998-2000 pieczoowicie odbudowany,dziki czemu mona dzi podziwia jedno z naj-witszych miejsc caej Rusi. Tu przed ni znaj-duje si Wielka Dzwonnica z XVIII wieku, ktrajest jedn z najwyszych wie cerkiewnych nawiecie, ma a 96,5 m. Sobr otaczaj te przer-ne oryginalne budynki klasztorne, takie jak Tra-pezna Paata czyli pochodzcy z XIX wiekurefektarz z wasn cerkwi, czy zabudowania go-spodarcze. W wikszoci z nich mieszcz si r-nego rodzaju sale wystawowe prezentujcehistori awry oraz bogactwo jej wyposaenia.

awra Dolna to wci czynny monastyri spacerujc wrd jej stromych uliczek atwomona natkn si na mnichw, ktrzy na szcz-cie dla turystw udostpniaj do zwiedzania swenajwitsze miejsca. Wanie w tej czci znajdujsi synne pieczary, czyli cay kompleks dro-nych w wapiennych skaach nabrzea Dnieprutuneli, celi i kilku podziemnych cerkwi. Pochodzone z XI wieku i s najstarsz czci caego mo-nastyru. Skadaj si na nie Pieczary Dalsze maj-

ce cznie okoo 500 metrw, pooone nagbokociach dochodzcych do 20 metrw poni-ej poziomu gruntu i Pieczary Blisze mierzceokoo 400 metrw. Pieczary byy miejscem yciawitych mnichw, ktrych cele po ich miercizamurowywano, ciao za pozostawiano w ni-szach wzdu korytarzy wiodcych przez nie.Z tego powodu w kompleksie znajduje si kilkasetcia ubranych w bogato zdobione szaty i umiesz-czonych w szklanych trumnach, ktre prawo-sawni pielgrzymi cauj oddajc im cze, majcbezporedni kontakt ze witymi relikwiami.Warto doda, e Pieczary zwiedza si tylko przywietle wiec, gdy pozbawione s elektrycznoci.

Drugim zespoem wpisanym na list Une-sco jest Sobr Mdroci Boej zwany Sofijskim.Jego budowa zostaa zapocztkowana przez Wo-dzimierza I Wielkiego na pocztku XI wieku.Zbudowany zosta w stylu bizantyjskim i mimowielokrotnych przebudw taki charakter zacho-wa do dzi. Sobr mia niesamowite szczcie,gdy ju w latach 30-ych XX wieku zamienionogo w muzeum i cudem unikn wysadzeniaw czasie II wojny wiatowej. Wntrze soboruzdobi wspaniae jedenasto- i dwunastowiecznemalowida i mozaiki, a witynia mimo pozba-wienia funkcji sakralnych, oddaje niesamowitatmosfer. Sobr otoczony jest murami i kilkomazabudowaniami klasztornymi, w ktrych urz-dzono wystawy. Gwne wejcie na tereny soboruwiedzie przez bram w osiemnastowiecznej, b-kitnej dzwonnicy, ozdobionej bogatymi sztukate-riami.

Wicej o caym wyjedzie na Ukrain moecieprzeczyta na blogu:http://sledziszprotkawpodrozy.blogspot.com

Dominika Cilid, Dominik Sdak


15

awra Pieczarska, fot. Dominik Sdak


16

etman polny zasuguje na specjalnemiejsce w panteonie bohaterw na-rodowych. By czowiekiem odwa-nym, walecznym, ale rwnie

i okrutnym (jeli bra pod uwag wspczesnestandardy). W artykule zostan przedstawionemomenty z jego ycia, ktre wiadcz o jegowielkim oddaniu pastwu. Jednake w pierwszejkolejnoci trzeba zaj si definicj walecznoci.Jest to odznaczenie si odwag, dzielno w bi-twie. Czowiek taki musi pokaza co wykracza-jcego ponad przecitno, dziki czemu zostaniezapamitany.

Czy rzeczywicie szlachcic z Czarncy za-suguje, by nazywa go mnym? W bitwie podKumiejkami (16 XII 1637 roku) pokaza odwagi brawur - chcia przebi szar tabor kozacki.Skutek by taki, e jego chorgiew stracia 40%stanu posiadania1. Innym przykadem moe byciganie wrogw uciekajcych z pola bitwy. Jestto zadanie do ryzykowne, w wielu przypadkachna takie wyprawy byli brani ochotnicy, do kt-rych przyszy wdz garn si z ochot, przyka-dowo po bitwie pod Ochmatowem (30 I 1644roku), kiedy ochotnicy ruszyli za przeciwnikiem,by nie dopuci do kolejnych atakw. Nastpnieszlachcic z Czarny chcia wrci do domu, jednaknie pucili go Tatarzy, ktrzy wspomagali wojskapolskie w tym starciu. miem przypuszcza, ejest to owocem walecznoci Polaka, gdy wcze-

ni mieszkacy Krymu cenili indywidualn od-wag oraz mstwo. Swojego oddania dowid napolu beresteckim. Wypomniano mu, e powiciycie wielu towarzyszy, ale po bitwie razemz Bogusawem Radziwiem kolejny raz ruszyw pocig za uciekajcymi2. Innym przykademwalecznoci jest bitwa pod Bia Cerkwi, gdzieStefan Czarniecki mia powiedzie do hetmanaPotockiego: Oto wodzu, pierzchliwa zgraja poberesteckiej klsce podnoszca gowy! Dajmy jejnow nauczk! .. . Nasta okres potopu szwedz-kiego, ujawniajcego w peni umiejtnociszlachcica z Czarncy jako dowdcy. Jan II Kazi-mierz wyznaczy staremu wojakowi zadanieobrony Krakowa. Czarniecki by kawalerzyst -osob, ktra kompletnie nie znaa si na tym, jakodeprze spod murw miasta oddziay przeciw-nika3. Przyszy hetman tak jak w poprzednichkampaniach, nie zwaa na swoje zdrowie. Gdywyszed na wa zamkowy, zosta postrzelonyw policzek, szybko opatrzy ran i nadal kierowaobron miasta, pokazujc swoim onierzom wolwalki. Szlachcic z Czarncy zawsze bywa w cen-trum walki, rwnie w miecie okazywa dowodywalecznoci. 26 X gdy zagroona bya jednaz bram, przyby wraz oddziaami i wypar nie-przyjaciela. Nastpnie razem ze swoim ziciempilnowa gaszenia poarw (trzeba nadmieni, eby dowdc, nie musia bra udzia w walce,a jedynie wydawa rozkazy). Po kapitulacji Kra-

Stefan Czarniecki:przykadwalecznego onierza

H


17

kowa, Stefan Czarniecki nie chcia si podda.Wiedzia, e trzeba walczy z najedc. W kolej-nym roku da temu wyraz. Przenis dziaaniawojenne do Wielkopolski, prowincji, ktra naj-szybciej skapitulowaa. Tam zacz znosi oddzia-y nieprzyjacielskie i szuka miejsca do wydaniawalnej bitwy oddziaom szwedzkim. Zostaa onastoczona pod Keckiem 7 V 1656 roku4. Kolejnyargument skaniajcy do nazwania przyszegohetmana mnym to atakowanie zawszew pierwszym szeregu. Wspaniaym przykademjest bitwa pod Wark stoczona 7 IV 1656 roku. Towanie dziki odwadze Czarnieckiego zwyciy-limy Szwedw. Przemwi do onierzy, wsko-czy do rzeki jako jeden z pierwszych i ruszy nanieprzyjaciela5. Kilka lat przed wyej wspomnia-n bitw, wydarzya si potyczka, za ktr XVII-wieczny szlachcic o mao nie zapaci najwyszejceny. Stao si to podczas pierwszej samodzielnejkampanii przyszego hetmana, ktra miaa miej-sce w 1653 roku na Ukrainie. Powan ranotrzyma podczas zdobywania miejscowoci Mo-nasterzysk. Wycign szabl, po czym ruszy ja-

ko jeden z pierwszych do ataku. Za swojbrawur zapaci postrzaem w twarz, ktry ode-rwa Czarnieckiemu cz podniebienia. Po ock-niciu si zapyta si jedynie, czy zdobytomiasto6. Naley rwnie wspomnie o jednymz najsawniejszych czynw walecznoci szlachci-ca z Czarncy, ktry jest opiewany w polskimhymnie. Mowa o przejciu wojewody ruskiegoprzez morze w trakcie kampanii duskiej . Z rela-cji uczestnikw wynika, e jedcy lub tylko ko-nie (a ludzie na barkach) przepynli przez morzeby walczy ze Szwedami7.

Stefan Czarniecki moe by wzorem wa-lecznoci. Wyrazi to w niejednej bitwie. Pokazu-je to ile jednostka moe powici dla dobraswojej ojczyzny. Zatraci zdrowie, a nawet ycie,w obronie tego, co uwaamy za najcenniejsze.

Adrian Fuss

1 A. Kersten, Stefan Czarniecki 1599-1665, Warszawa 1963, s. 110; L. Podhorodecki, Stefan Czarniecki, Warszawa 1998, s. 57.2 L. Podhorodecki, Stefan..., s. 107.3 T. Nowak, Obrona Krakowa przez Stefana Czarnieckiego w roku 1655, Studia i materiay do historii wojskowoci, T. IX, s.

72-73; T. Nowak, Operacja krakowska krla Karola XGustawa 17 IX-19X1665, [w:] Wojna Polsko-Szwedzka 1665-1660,

Warszawa 1973, s. 215.4 J. Wimmer, Przegld operacji w wojnie polsko-szwedzkiej 1655-1660, [w:] Wojna Polsko-Szwedzka 1665-1660, Warszawa

1973, s. 169-172; P. Skworoda, Kampania wielkopolska 1656 roku regimentarza koronnego Stefana Czarnieckiego i marszaka

wielkiego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, "Studia i materiay do historii wojskowoci", T. XLI, s. 84-94.5 A. Przybo, Dziaalno wojskowa Stefana Czarnieckiego w latach 1656-1660, Studia i materiay do historii wojskowoci,

T. II, s. 257-259; J. Ch. Pasek, Pamitniki, oprac. R. Pollak, Warszawa 1989, s. 6; L. Podhorodecki, Bitwa podWark (7 IV

1656), Studia i materiay do historii wojskowoci, T. II, s. 312-313.6 L. Podhorodecki, Stefan..., s. 97-98.7 J. o, Pamitnik Towarzysza Chorgwi Pancernej, oprac. i wstp R. reniawa-Szczypiowski, Warszawa 2000, s. 81 ; J. Ch.

Pasek, op. cit. , s. 19; L. Podhorodecki, Stefan..., s. 170-171 .


18

Co w redniowieczu kobietynosiy pod ubraniem?

o niedawna za matk damskiej bie-lizny uwaano Mary Phelps Jacob,ktra to w 1910 roku opatentowaaodpowiednik wspczesnego biusto-

nosza, jednak kiedy w 2012 roku australijscy ar-cheologowie pokazali efekty swych bada,wszyscy historycy byli zdumieni.

W 2008 roku tyrolskim zamku Lengbergkonserwatorzy przeprowadzajc remont natrafilina krypt wypenion gruzem i mieciami. Arche-olodzy znaleli tam ponad 2,7 tys. fragmentwtkanin, a wrd nich skrywaa si tajemnica, conoszono pod ubraniem.

Odkryto cztery biustonosze wykonanez tkaniny lnianej . Pierwszy typ to stanik przypo-minajcy do zudzenia dzisiejsze. Posiada wymo-delowane miseczki oraz ramiczka jepodtrzymujce. Drugi typ wyglda jak popularnymodel gorsetu z XX wieku. Stanik ten skada siz 2 czci. Pierwsza cz bya zbudowana z dopa-sowanych miseczek, do ktrych bya przyszytadolna cz, czyli dopasowany pas, gdzie z bokupozostawiono otwory na sznurowanie. Trzeciegotypu odkryto dwa biustonosze. Skaday si onez dwch workw dopasowanych do biustu prze-pasanych lnian wstk. Typ ten rwnie opisujeHenri de Mondeville w swym dziele Chirurgie(1309-1320)

.. .Niektre kobiety nie mogy bd nie chciayudawa si do chirurga, lub nie chcc pokazywaswojej nieprzyzwoitoci wkaday dwa woreczki

do gieze dopasowane do ich piersi, wpasowa-nych ciasno i one wkady je [piersi] do nich [wo-reczkw] kadego poranka i ciskay jenajmocniej jak to byo tylko moliwe z pasujcymcignem. Inne, jak kobiety z Montpellier, ciskayje z ciasnymi tunikami i koronkami... 1

Kolejny cytat opisujcy fragment bieliznydamskiej pochodzi z satyrycznego poematu nie-znanego XV wiecznego niemieckiego autorazwanego take: Meister Reuau

D

Biustonosz z XV w. odnaleziony w tyrolskim zamku

Lengberg (sfora.pl)


19

.. .Wiele [kobiet] robio dwa woreczki na piersi.Z nimi wczyy si po ulicach po to, aby wszyscymczyni patrzyli na ni i widzieli jaki ona mabiust. Czyj biust by za duy, przygotowywanociasne woreczki, by nie byo plotek na miecieodnonie duego biustu takiej kobiety... 2

Wszystkie typy biustonoszy byy dekorowaneprzy ramiczkach i miseczkach haftami oraz ko-ronkami. Mona zatem przypuszcza, e kobietyzdobiy staniki dla swych mczyzn. Fragmenty

bielizny z zamku Lengberg na podstawie badaradiowglowych datuje si na okres pomidzy1390 a 1485 rokiem.

Jeeli chcesz poszerzy sw wiede na ten tematzajrzyj na stron internetow: https://www.pin-terest.com/nataliahabecka7/co-noszono-pod-suk-niami/ lub skontaktuj si z Sekcj HistoriiKultury Materialnej i Rekonstrukcji StudenckiegoKoa Historykw.

Natalia Habecka

Koronka z biustonoszy odnalezionych w tyrolskim zamku Lengberg

1 http://www.medievalsilkwork.com/2012/08/bra-shirts-in-written-sources.html2 Vienna, Austrian National Library Cod. 2880, fol. 130v to 141r.


20

Pojedynek:T-34/85kontra

Panzerkampwagen V Pantherwalki w Polsce lato 1944 roku - cz I

ojedynek bdzie nowym dziaemregularnie ukazujcym si na a-mach Merkuriusza Historykw.Tematem owych artykuw bdzieprzedstawienie studentom sylwetki

dwch pojazdw (czogu, migowca czy te okr-tu), ich krtki opis i przedstawienie obu modeli,jak sprawdziy si w boju na przykadzie wybra-nej bitwy lub konfliktu.

PzKpfw V Panther by to niemieckiczog redni z okresu II wojny wiatowej. Pojazdpowsta w odpowiedzi na radzieckie czogi T-341,z ktrymi Wehrmacht star si latem 1941 roku.Niesamowita przewaga radzieckich czogw napolu bitwy zmusia hitlerowskich konstruktorwdo stworzenia czogu, ktry mg by si mierzyz nieznanym wczeniej radzieckim sprztem.Panther obok cikiego PzKpfw VI by najsyn-niejszym czogiem III Rzeszy, ktry skonstruowa-no i wprowadzono do masowej produkcji. Wielualianckich onierzy walczcych przeciwko Pan-terom uwaali je za najlepszy czog II wojnywiatowej2.

Powstao blisko sze tysicy sztuk tegoznakomitego czogu w trzech wersjach: D, A i G.

Ju przed wojn prace konstrukcyjne nad nowymiczogami rozpoczy najlepsze niemieckie fabrykizbrojeniowe: Krupp, Daimler-Benz i MAN. Pro-jektowanie czogu PzKpfw V rozpoczto w 1942roku. Ostatecznie zdecydowano, e produkcjaczogu odbdzie si w zakadach MAN i Daimler-Benz. Co ciekawe, ustalono, e koszt produkcjijednego czogu Panther mia wynosi 117 000RM3.

Pierwsza seryjnie produkowana Panteraopucia zakady MAN 11 stycznia 1943 roku, na-tomiast ostatni wyprodukowany czog tego typuwyjecha z tam produkcyjnych berliskiego Da-imler-Benz 23 lub 25 kwietnia 1945 roku4.

Czog by wyposaony w 12-cylindrowysilnik Maybach HL 230 PO (pierwsze 250 pojaz-dw miao silnik Maybach HL 210 PO)5. Dugoczogu to 8,86 m, szeroko 3,34 m, a wysokowynosia 3,10 m. Grubo pyty pancerza wahaasi od 110 mm z przodu pojazdu do 45 mm bokiwozu. Cakowita masa Pantery to blisko 45 ton(cho konstruktorzy planowali, e czog bdzieway maksymalnie 25 ton)6.

Na uzbrojenie tego potnego czoguskadaa si armata 7,5 cm KwK 42 L/70 kalibru

P


21

Pz.Kpfw. V Panther na froncie wschodnim lato 1944

T 34/85 by uywany przez wiele lat po wojnie; na zdjciu T34/85 podczas desantu w Korei Pnocnej


22

75 mm. Doskonae dziao, ktre mogo elimino-wa radzieckie czogi z odlegoci nawet do 2 ki-lometrw.

T-34/85 Najbardziej znanym wizerun-kiem czogu T-34 jest rozpowszechniony przez se-rial Czterej Pancerni i Pies czog o numerze 102Rudy7. Czog ten by udoskonalan wersj trzy-dziestki czwrki, a wprowadzono go w odpowie-dzi na coraz lepsze czogi niemieckie. Zostaopracowany na pocztku 1944 roku przez Biurotechnologiczne zakadw nr 112 Krasnoje Sor-mowo w Gorkim, gdzie te uruchomiono jegoprodukcj seryjn8.

Ju w 1942 roku, zaproponowano zwik-szenie ywotnoci czogu T-34, mimo swoichwielkich zalet Niemcy do szybko nauczyli siz nim skutecznie walczy. Dodatkowym czynni-kiem, na ktry zwrcio uwag dowdztwo ra-dzieckie byo podniesienie poziomuwyszkolenia zag9.

Pocztkowo nie planowano przezbrajaczogu w now armat, gdy stosowana wczeniejarmata F-34 kalibru 76 mm bya wystarczajcaprzeciwko niemieckim czogom. Dopiero poja-wienie si pod koniec 1942 roku Tygryswa take wprowadzenie do boju w lipcu 1943 rokuPanter wymusio na radzieckich konstruktorachopracowanie nowej armaty czogowej, co w dal-szej perspektywie spowodowao stworzenie ca-kowicie nowej wieyczki w radzieckim T-34.T-34 posiada silnik 12-cylindrowy W-2-34 lub W-34M o mocy 500 KM. Dugo czogu wynosia8,15 m, szeroko 3m a wysoko to 2,76 m. Gru-bo pancerza wahaa si od 90 mm z przoduwieyczki do 25 mm z tyu czogu. Masa to 33 to-ny. Pocztkowo czog uzbrojono w armat D-5Tkalibru 85 mm ale zastpiono j armat ZiS-S-53tego samego kalibru.

ukasz Jankowiak

1 Dokadniejszy opis konstrukcji tego znakomitego czogu zostanie przedstawiony w kolejnych numerach Merkuriusza.2 Panther w Akcji 1943-1945, Wydawnictwo Militaria, t. 239, s. 5.3 Reichsmarka - waluta wprowadzona w Niemczech w 1924 roku po wielkiej inflacji.4 J. Ledwoch, PzKpfwVSdKfz 171 PantherCz I, Warszawa 1998, s. 7.5 Ibidem, s. 12.6 http://pl.wikipedia.org/wiki/Panzerkampfwagen_V_Panther7 Faktem jest, i w Bitwie pod Studziankami 1 Brygada Pancerna im. Bohaterw Westerplatte nie posiadaa jeszcze tych

czogw.8 T-34-85, Wydawnictwo Militaria, t. 275, s. 5.9 Ibidem, s. 5.


23

WsppracaAK z bojownikamiz getta warszawskiego

tym artykule chciabym omwiwspprac gen. A Chruciela, kt-ry by dowdc AK okrgu war-szawskiego z bojownikami z getta

warszawskiego przed, jak i w trakcie powstaniaw tym getcie. O tym, e wsppraca zostaa na-wizana wiadomo z wielu rde, m.in. z raportuJurgena Stroppa ,,ydowska dzielnica mieszka-niowa w Warszawie ju nie istnieje. W raporcie,ktry opisuje walk z powstaniem, autor sygnali-zuje, e powstacy dostali pomoc w zorganizowa-niu oporu z aryjskiej strony muru. Tych, ktrzypomagali powstacom nazywa polskimi bandyta-mi. Ci ,,bandyci s utosamiani z AK, gdy tylkota podziemna organizacja miaa rodki do tego,aby mc wesprze getto.

Innymi rdami w tej sprawie s doku-menty i raporty wojskowe zawarte w pracy T. Be-rensteina, A. Eisenbacha i A. Rutkowskiego pt.,,Eksterminacja ydw na ziemiach polskichw okresie okupacji hitlerowskiej - zbir doku-mentw. Do istotnym rdem jaki wykorzy-staem w mojej pracy jest list A. Chruciela do B.Marka datowany na 25 stycznia 1958 roku, w kt-rym genera tumaczy wiele zawioci zwizanychz tematem wsppracy AK i bojownikw z getta.

Sam temat jest dzi trudny i niejedno-znaczny dla osoby, ktra zajmuje si tym proble-mem. Duy wpyw maj na to stosunkipolsko-ydowskie, jakie wyksztaciy si przezwiele lat wsplnej egzystencji. W latach 1939-1945 gwnym problemem w tych stosunkach by-a postawa rodowisk ydowskich na pocztkuwojny. Spora cz ucieszya si z ataku ZSRR naPolsk. Wpyw na to miay nauki Marksa i Engel-sa1, z ktrymi wikszo ydw si zgadzaa. Std

postanowiono nie pomaga Polakom w walcez Niemcami, goszc haso ,,to nie nasza wojna, towojna Polakw z Niemcami2.

Mimo postawy ydw w pierwszymokresie wojny, o ktrym wspomniaem wyej,AK zdecydowaa si pomc ydom. Dzi na wielesposobw mona to tumaczy. Wielu AK-owcwmiao przyjaci ydw, ssiadw itp. Innym po-wodem moe by to, e dowdztwo wiedziao, codzieje si za murem getta, jednak najwaniejszechyba jest to, e powstanie w getcie byo pierw-szym oficjalnym wystpieniem przeciw hitlerow-skiemu zaborcy, a AK nie moga sobie pozwolina to, aby w tym w aden sposb nie uczestni-czy. Chciano take zapobiec temu, aby powsta-nie nie rozprzestrzenio si na caa Warszaw, boAK nie miaa rodkw, aby takie powstanie pro-wadzi i mogo to zakoczy si unicestwieniemAK w Warszawie.

O rozpoczciu dziaalnoci bojowej w get-cie mona mwi od 28 lipca 1942 roku, kiedy tospotkali si przedstawiciele konspiracyjnych grupi utworzyli wspln Organizacj Bojow3. Pierw-sze kontakty pomidzy OB a AK zostay nawi-zane pod koniec sierpnia 1942 roku4.W listopadzie utworzono ydowski Komitet Na-rodowy, ktry zrzesza wszystkie organizacjeoprcz Bundu. 2 grudnia 1942 roku zostaa utwo-rzona ydowska Organizacja Bojowa, na czelektrej stan Mordechaj Anielewicz5. To OBgwnie utrzymywaa kontakty z AK.

Jeszcze w grudniu 1942 roku zostaa prze-kazana z magazynw AK pierwsza bro dla y-dw. Byo to 10 pistoletw z amunicj, gwniepozostaoci po kampanii wrzeniowej6. OB doostro poinformowaa AK, e jest to kropla w mo-

W


24

rzu potrzeb. Moe dziwi tak maa liczba broni,ktra zostaa przekazana prawie nie uzbrojonemugettu, ale AK baa si, e jest to niemiecka prowo-kacja. Drugim powodem, dla ktrego bano siprzekaza wicej broni byo to, e ydzi do tejpory nie walczyli z okupantem, a AK ju wtedyplanowaa akcj zbrojn, czekajc jedynie na od-powiedni moment do ataku7. Wpyw na takskromn pomoc moe mie fakt, e ydzi poczt-kowo chcieli uzyska wsparcie od komunistw,ale ci nie byli w stanie im jej udzieli8.

W niedugim czasie AK przekonaa si, epomoc dla OB-u nie jest cakiem bezsensowna.W styczniu 1943 roku sabo uzbrojona OBsprzeciwia si akcji wysiedleczej , dziki czemuilo osb przeznaczonych do wywiezienia byaznacznie mniejsza ni Niemcy pocztkowo zapla-nowali9.

Ta styczniowa samoobrona spowodowaabardziej oywion reakcj podziemia. Gen A.Chruciel zapewni przywdcw OB, e zostanprzekazane wiksze iloci broni, amunicji oraz, eczciej bd odbywa si szkolenia dla ydwz getta warszawskiego10. Kobiece oddziay saper-

skie AK zaczy przerzuca bro do getta. Juw styczniu 1943 dostarczono 50 pistoletw i 50granatw, aby bojownicy z getta mogli zaznajo-mi si z broni. W sumie do marca 1943 rokudostarczono do getta: 1 rkm, 1pm, ponad 90 pi-stoletw, 600 granatw, materiay wybuchowe,materiay do sporzdzania butelek zapalajcychi granatw rcznych11. AK pomoga take w za-kupie broni na tzw. ,,czarnym rynku12.

W styczniu doszo do spotkania dowdz-twa AK i OB-u w lokalu konspiracyjnym na ul.Wsplnej , gdzie ustalono plan ewakuacji gettaw razie jego zagroenia13.

6 marca 1943 roku wsppraca zamara nakilka tygodni. Byo to spowodowane aresztowa-niem gwnego cznika midzy AK i OB, ArieWilnera. Dopiero 13 kwietnia 1943 roku ponow-nie nawizano kontakty. cznikiem zosta IcchakCukierman14, jednak wsppraca ju si nie roz-wina, poniewa 18 kwietnia 1943 roku getto zo-stao otoczone, a 19 kwietnia rozpocztoostateczn likwidacj.

Gwnymi akcjami AK byy ataki na bra-my getta na rogu ulic Bonifraterskiej i Sapiey-

Zdjcie z czasu

powstania w getcie,

http://www.dws-

xip.pl/reich/zaglada/get

to8.html


25

1 R. Gerlach, Ani niedwiedzi dla lasu, ani lasu, ani nic. Tragedia getta warszawskiego [w:] Zeszyty historycznez. 115/1996, s. 4.

2 S. Korboski, Polacy, ydzi i Holocaust, Warszawa-Komorw 1999, s. 22-25.3 R. Gerlach, op. cit., s.6.4 W. Bartoszewski, Polska Podziemna wwalkach getta warszawskiego [w:] Biuletyn ydowskiego Instytutu historycznego

nr 2/3 1973, s. 55.5 Ibidem,s. 46.6 I. Gutman, Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, Warszawa 1998, s. 229.7 Idem, ydzi warszawscy, s. 404.8 R. Gerlach, op.cit. , s. 16.9 W. Bartoszewski, op. cit., s. 52.10 Ibidem, s. 52.11 Ibidem, s.53.12 I. Gutman, ydzi warszawscy, s. 406.13 W. Bartoszewski, op. cit., s. 51 .14 Ibidem, s. 53.15 B. Mark, Powstanie w getcie warszawskim,Warszawa 1963, s. 15.

skiej oraz na rogu ulic Okopowej i Pawiej15.Wspprace zakoczyy si przez nieja-

snoci w sprawach finansowych OB- u, orazprzez to, e AK obawiaa si, e powstanie wyj-dzie poza getto.

Warto take wspomnie o tym, e AK za-

angaowaa si w ewakuacj bojownikw i ichumieszczanie ich w lokalach konspiracyjnych.

Krzysztof Morawski

Zdjcie z czasu

powstania w getcie,

http://www.dws-

xip.pl/reich/zaglada/

getto8.html


26

Nasze wydarzeniaXX Dni Historyka

24 marca, godz. 11 .00 aula IHiSM

Regionalne objazdy naukowe

14 marca - Koronowo21 marca - Tuchola i Chojnice

Szczegy znajdziecie na naszym profilu na Facebookufacebook.com/SKHUKW i w gablocie ogosze na I pitrze.Zachcamy do udziau :)

Docz do nas!Jeli chcesz do nas doczy napisz maila na [email protected], skontaktuj si z nami przez nasz profilna Facebooku facebook.com/SKHUKW lub przyjd na spo-tkanie - termin zostanie ogoszony w gablocie na I pitrzeIHiSM.

Zapraszamy!

Ogoszenia

Merkuriusz Nr 30, Marzec

Documents

Transcript of Merkuriusz Nr 30, Marzec