Matura ustna z języka polskiego - zbiór zadań

CZ USTNA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO

OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

ZBIR PRZYKADOWYCH ZADA

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Warszawa 2014

2

Opracowanie zada i dodatkowego materiau dla nauczycieli:

Adam Broek dr Joanna Dobkowska

dr Katarzyna Kozowska dr hab. Jakub Malik, prof. KUL

dr hab. Jolanta Noco, prof. UO prof. dr hab. Sawomir J. urek

Wsppraca:

dr Anna Biernacka Elbieta Bachowicz Dorota Dbrowska dr Beata Kapela-Bagiska Zbigniew Kosiski Bogdan Kozakprof. dr hab. Jerzy Podracki

Anna Stachowicz

Recenzenci:

prof. dr hab. Halina Buczyska-Zgka dr Adam Kalbarczyk

prof. dr hab. Anna Pilch

Redakcja:

dr Wioletta Kozak

dr Marcin Smolik

Materia opracowano w ramach projektu Pilota nowych egzaminw maturalnych, Dziaanie 3.2. Rozwj systemu egzaminw zewntrznych,

Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty, Program Operacyjny Kapita Ludzki.

3

Spis treci

Wstp 4

Przebieg czci ustnej egzaminu maturalnego z jzyka polskiego 6

Cz 1. Zadania z zakresu ksztacenia kulturowo-literackiego oparte na tekstach literackich ..

7

Cz 2. Zadania z zakresu ksztacenia jzykowego oparte na tekstach literackich, popularnonaukowych i publicystycznych ...

91

Cz 3. Zadania z zakresu ksztacenia kulturowo-literackiego oparte na tekstach ikonicznych 161

Cz 4. Dodatkowy materia dla nauczycieli ... 223

Komentarz do czci 1. .... 223 Komentarz do czci 2. .... 232 Komentarz do czci 3. .... 237

4 Cz ustna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015

Wstp

Drogie Maturzystki, Drodzy Maturzyci,

zbir przykadowych zada na cz ustn egzaminu maturalnego z jzyka polskiego od roku

szkolnego 2014/2015 skada si z trzech czci. Kada z nich obejmuje zadania innego typu:

cz 1. zadania literackie

cz 2. zadania jzykowe

cz 3. zadania ikoniczne.

We wprowadzeniu do kadej czci znajdziecie wskazwki na temat tego, jak analizowa

polecenia i tworzy wypowied ustn.

Kade zadanie, oprcz samego polecenia, zawiera rwnie:

wykaz wymaga oglnych i szczegowych z podstawy programowej

zestaw poj i terminw z zakresu wiedzy o jzyku i literaturze, ktrych znajomo bdzie

pomocna w rozwizaniu danego zadania

krtki komentarz zawierajcy wskazwki suce realizacji zadania

dwa konspekty przedstawiajce przykadowe (ale nie jedyne moliwe) realizacje zadania.

Realizacje tego samego zadania mog rni si midzy sob, np. stanowiskiem wobec

problemu podanego w poleceniu, doborem przykadw literackich i kulturowych czy struktur

wypowiedzi. Zrnicowany zapis konspektw podpowiada rne sposoby przygotowywania

si do wypowiedzi. Moecie spord zaproponowanych form wybra t, ktra jest najlepsza

dla kadego z Was (niektrzy najchtniej notuj w punktach, inni wol zapis cigy, schemat

lub map mentaln), moecie rwnie wypracowa wasn. Pisanie konspektw to szuka, ktr

rwnie warto doskonali.

Zadania zamieszczone w zbiorze to materia przykadowy. Zadanie, ktre wylosujecie podczas

egzaminu ustnego, bdzie miao podobn konstrukcj i posuy sprawdzeniu podobnych

umiejtnoci, na pewno jednak nie bdzie kopi adnego z zada w tej publikacji. Nie naley

zatem liczy na to, e pamiciowe opanowanie przykadowych realizacji pozwoli uzyska

dobry wynik podczas egzaminu. Analiza materiau zawartego w zbiorze niech posuy Wam

do wypracowania najlepszych strategii przygotowywania si do ustnej czci egzaminu

maturalnego: rozumienia polece i sprawnego konstruowania wypowiedzi, ktrych tre

i kompozycja uwarunkowane s wskazwkami zawartymi w poleceniu. Jeli opanujecie te dwie

umiejtnoci, pozostanie Wam jedynie gromadzenie wiedzy i dowiadcze czytelniczo-

kulturowych. Robicie to zreszt ju od pocztku edukacji: czytajc lektury, poznajc filmy

i spektakle teatralne, chodzc na koncerty i suchajc nagra muzycznych, zwiedzajc muzea

i zabytki, a take ogldajc telewizj i surfujc po Internecie (blogi, fora internetowe oraz gry

komputerowe to take teksty kultury, ktre mona wykorzysta w realizacji zada).

Wstp 5

Do egzaminacyjnego sukcesu konieczne jest oczywicie cige poszerzanie wiedzy z zakresu

historii i teorii literatury czy nauki o jzyku. Niezbdna jest take bardzo dobra znajomo

lektur obowizkowych, oznaczonych w podstawie programowej gwiazdk (wicej na ten

temat znajdziecie w rozdziale dotyczcym zada literackich). Koniecznie zapoznajcie si

rwnie z informacjami o egzaminie przedstawionymi w Informatorze o egzaminie maturalnym

z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015 oraz z propozycjami zada zamieszczonych

w tej publikacji.

W przygotowaniu do egzaminu ustnego bardzo istotne s rwnie wiczenia praktyczne

zwizane z wypowiadaniem si na okrelone tematy. O tym, jak sta si dobrym mwc,

moecie przeczyta w licznych publikacjach powiconych retoryce. Moecie te analizowa

transmitowane w mediach wystpienia osb publicznych i na podstawie reakcji suchaczy oraz

komentarzy obserwatorw wyciga wnioski, ktre na pewno przydadz si podczas egzaminu.

Pamitajcie jednak, e podstaw wypowiedzi jest zawsze to, co chcemy przekaza bez

odpowiedniej treci kade wystpienie stanie si jedynie popisem aktorskim.

Stworzenie poprawnej wypowiedzi retorycznej na ustnym egzaminie maturalnym z jzyka

polskiego wymaga:

1. odczytania (interpretacji) doczonego do zadania tekstu kultury pod ktem problemu

wskazanego w poleceniu

2. odwoania si do innych tekstw kultury i problemw, ktre cz si z tematem

wypowiedzi

3. stosowania poj i terminw nazywajcych zjawiska teoretycznoliterackie i kulturowe

4. opracowania wypowiedzi pod wzgldem kompozycyjnym i jzykowo-stylistycznym

5. wygoszenia wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury ywego sowa.

yczymy owocnych przygotowa do matury i trzymamy kciuki za doskonae wystpienia

podczas egzaminu ustnego.

Autorzy


Przebieg czci ustnej egzaminu maturalnego z jzyka polskiego

Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci ustnej sprawdza umiejtno tworzenia wypowiedzi na okrelony temat, zgodnej z zasadami poprawnoci jzykowej, logiki i retoryki.

Cz ustna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego moe by przeprowadzona z wykorzystaniem zada w formie wydrukw lub na komputerze.

Po wejciu do sali egzaminacyjnej i czynnociach organizacyjnych maturzysta losuje zadanie egzaminacyjne, a nastpnie przez okoo 15 minut przygotowuje si do wypowiedzi. Podczas przygotowania zdajcy moe robi notatki na kartkach, ktre zapewnia szkoa.

Egzamin trwa ok. 15 minut i skada si z wypowiedzi monologowej oraz rozmowy z zespoem przedmiotowym.

Wypowied monologowa: trwa ok. 10 minut (zdajcy moe wygosi swoj wypowied w czasie krtszym ni 10

minut; czas zdawania egzaminu nie moe by jedynym i wicym kryterium negatywnej oceny)

nie moe by przerywana przez zesp przedmiotowy (z wyjtkiem sytuacji, kiedy upyn czas na ni przeznaczony).

Rozmowa z zespoem przedmiotowym: trwa ok. 5 minut

moe jedynie dotyczy treci zwizanych z problemem okrelonym w zadaniu, tekstem kultury doczonym do zadania oraz zagadnieniami, ktre zdajcy poruszy w wypowiedzi.

W czasie trwania egzaminu zdajcy nie moe korzysta ze sownikw i innych pomocy.

Cz 1. Zadania z zakresu ksztacenia kulturowo-literackiego oparte na tekstach literackich 7

Cz

1. Zadania z zakresu ksztacenia kulturowo-literackiego oparte na tekstach literackich

Pierwsza cz zbioru zawiera 18 przykadowych zada opartych na tekstach literackich.

Kade zadanie skada si z: 1. polecenia, ktre zawiera:

zdanie okrelajce temat wypowiedzi egzaminacyjnej

zdanie z czasownikiem operacyjnym, np. omw, rozwa, odpowiedz, informujce rwnie, e w wypowiedzi naley odwoa si do zaczonego do zadania tekstu oraz do innych testw kultury;

2. tekstu literackiego (epickiego, lirycznego albo dramatycznego) powizanego z tematem wypowiedzi. Tekst zaczony do zadania to podstawa wypowiedzi monologowej.

W zadaniach egzaminacyjnych mog pojawi si rne teksty fragmenty lektur obowizkowych, fragmenty tekstw spoza kanonu lektur, wiersze poetw znanych Ci z lekcji, jak rwnie wiersze poetw, z ktrych twrczoci nie miae/miaa okazji si wczeniej zapozna.

W przypadku zada, w ktrych przytoczony tekst jest fragmentem lektury obowizkowej (oznaczonej w podstawie programowej gwiazdk), w wypowiedzi naley zwykle odwoa si do caoci tego utworu oraz innego utworu. Dlatego te lektury obowizkowe trzeba zna szczegowo i umie o nich dyskutowa. Co istotne obowizuje Ci znajomo tekstw nie tylko z poziomu ponadgimnazjalnego, ale take tych, ktre czytalicie i omawialicie w gimnazjum. S to: Bogurodzica wybrane fraszki, pieni, treny i psalm Jana Kochanowskiego (obowizkowe s treny: V,

VII i VIII)

Zemsta Aleksandra Fredry Dziady cz. II, Dziadw cz. III oraz Pan Tadeusz Adama Mickiewicza Lalka Bolesawa Prusa jedna z trzech powieci historycznych Henryka Sienkiewicza (Quo vadis albo Krzyacy,

albo Potop)

Wesele Stanisawa Wyspiaskiego Ferdydurke Witolda Gombrowicza wybrane opowiadanie Brunona Schulza.

Poza lekturami obowizkowymi wykorzystane w zadaniach teksty literackie zawsze maj charakter autonomiczny, tzn. s przytoczone w caoci lub we fragmencie moliwym do odczytania bez znajomoci caego utworu.

Zwykle polecenie wskazuje, aby poza odwoaniem si do tekstu przytoczonego w zadaniu odwoa si take do innych tekstw kultury. W przypadku niektrych, szczegowych zagadnie do jednego tekstu, w przypadku innych do co najmniej dwch. To, do ilu tekstw naley odwoa si w wypowiedzi, wyraa si w formie gramatycznej rzeczownika: odwoaj si do tekstu (= jednego), odwoaj si do tekstw (= co najmniej dwch). W drugim z przedstawionych wariantw polecenie nie precyzuje, jaka jest grna granica liczby przywoanych tekstw. Pamitaj jednak, e czym jest ich wicej, tym bardziej rozdrobniona i powierzchowna staje si Twoja wypowied, ktr musisz zmieci w okrelonym czasie. Na


kolejnych stronach zamieszczono przykadowe zadania wraz z opisem sprawdzanych umiejtnoci i przykadowymi realizacjami. Tematy wypowiedzi retorycznych dotycz:

problemw etycznych (zadania: 1.1., 1.7., 1.10., 1.17.)

wartoci i wartociowania (zadania: 1.15., 1.18.)

estetyki (zadania: 1.6., 1.5., 1.9.)

problematyki spoeczno-kulturowej (zadania: 1.8., 1.11., 1.12., 1.16.)

zagadnie literaturoznawczych i interpretacyjnych (zadania: 1.2., 1.3., 1.13., 1.14.)

stylizacji jzykowej i jej funkcji (zadania: 1.6., 1.13., 1.14.)

funkcji w tekstach werbalnych rodkw niejzykowych (zadania: 1.10., 1.11.).

Zestaw tekstw zaproponowany w zbiorze zada nie wyczerpuje katalogu utworw i tematw, jakie mog pojawi si w zadaniach egzaminacyjnych.

.

!


Zadanie 1.1.

Teksty literackie

Jakie recepty na szczliwe ycie mona znale w tekstach kultury? Odpowiedz, odwoujc si do Pieni IX Jana Kochanowskiego oraz innych tekstw kultury.

Jan Kochanowski

PIE IX (KSIGI PIERWSZE)

Chcemy sobie by radzi1? Rozka, panie, czeladzi,

Niechaj na st dobrego wina przynaszaj, A przy tym w zote gli albo w lutni graj.

Kto tak mdry, e zgadnie, Co na jutro przypadnie?

Sam Bg wie przysze rzeczy, a mieje si z nieba, Kiedy si czowiek troszcze wicej, nili trzeba. []

Przno ma mie na pieczy miertelny wieczne rzeczy;

Dosy na tym, kiedy wie, e go to nie minie, Co z przejrzenia2 Paskiego od wieku mu pynie.

A nigdy nie zabdzi, Kto tak umys narzdzi,

Jakoby umia szczcie i nieszczcie znosi, Temu mnie wytrzyma, w owym si nie wznosi.

Chwal szczcie stateczne3: Nie chce li te by wieczne,

Spuszcz4, com wzi, a w cnot wasn si ogarn I uczciwej chudoby5 bez posagu pragn.

Nie umiem ja, gdy w agle Uderz wiatry nagle,

Krzyem pada i witych przenajdowa6 dary, Aby akomej wodzie tureckie towary

Bogactwa nie przyday Wpadwszy gdzie midzy skay;

Tam ja bezpiecznym sercem7 i peen otuchy W rwnej fucie8 popyn przez morskie rozruchy.

Jan Kochanowski, Pie IX, [w:] tene, Pieni, oprac. L. Szczerbicka-lk, Wrocaw 2008.

1 By sobie radzi cieszy si razem. 2 Z przejrzenia z postanowienia, z przewidzenia. 3 Stateczne niezmienne. 4 Spuszcz oddam. 5 Chudoba skromny dobytek. 6 Przenajdowa zjednywa. 7 Bezpiecznym sercem sercem wolnym od obaw. 8 Fusta rodzaj statku.


Zadanie 1.1.

Wymagania oglne i szczegowe

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne) 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa klucze,

wyznaczniki kompozycji) 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu 4.2) ze zrozumieniem posuguje si pojciami dotyczcymi wartoci pozytywnych i ich

przeciwiestw oraz okrela postawy z nimi zwizane (gimnazjum) 4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci uniwersalne 4.3) dostrzega zrnicowanie postaw religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekcie

ksztatuje swoj tosamo (gimnazjum). III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,

przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej 1.2) przygotowuje wypowied (wybiera [] odpowiedni ukad kompozycyjny, analizuje temat,

wybiera form kompozycyjn, sporzdza plan wypowiedzi, dobiera waciwe sownictwo) 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki

(stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu)

1.7) stosuje zasady etykiety jzykowej [...] (gimnazjum) 2.3) tworzc wypowiedzi, dy do precyzyjnego wysawiania si (gimnazjum) 2.11) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych [] koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw: [] spoeczestwo i kultura (gimnazjum).

Pojcia i terminy

epikureizm

stoicyzm

przeznaczenie

Komentarz do zadania

W swojej wypowiedzi ucze powinien omwi zagadnienie dotyczce koncepcji szczcia przedstawionych w literaturze i/lub sztuce. Konieczne s ukierunkowane odwoania do przytoczonej pieni charakterystyka pogldw filozoficznych przedstawionych w utworze Kochanowskiego. Istotny jest trafny dobr co najmniej dwch tekstw kultury ilustrujcych omawiane zagadnienie. Mog one przedstawia koncepcje szczliwego ycia analogiczne do przedstawionej w Pieni IX lub inne.


Zadanie 1.1.

Przykadowa realizacja (1)

Okrelenie problematyki Artyci czsto zastanawiaj si nad tym, jak powinien y czowiek, aby dowiadczy szczcia. Szukajc rozwizania tego problemu, niejednokrotnie inspiruj si rnymi teoriami filozoficznymi.

Rozwinicie a) W Pieni IX Jana Kochanowskiego wida prb pogodzenia dwch postaw: epikurejskiej i stoickiej (obie popularne w renesansie). Kada strofa zawiera swego rodzaju rad z nich wynikajc:

nie troszczy si zbytnio o jutro, bo nie moemy przewidzie, co nam ono przyniesie (Kto tak mdry, e zgadnie, Co na jutro przypadnie?)

nie zamartwia si tym, co nieuniknione (np. mier), bo nie moemy zmieni tego, co konieczne, odwrci biegu rzeczy (Dosy na tym, kiedy wie, e go to nie minie)

z jednakowym spokojem znosi to, co dobre i to, co ze w yciu, nie rozpacza z powodu nieszcz i nie wpada w eufori z powodu szczcia, ktre wcale nie musi by trwae (chwal szczcie stateczne:/ Nie chce li te by wieczne)

Odwoanie do zaczonego tekstu.

b) Leopold Staff w wierszu Przedpiew punktem wyjcia do rozwaa czyni maksym staroytnego filozofa Terencjusza Czowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Poeta pisze, e w yciu troska przeplata si z radoci, a pogoda ducha pynie z pozytywnego pogodzenia w sobie rnych sprzecznych emocji. Szczcie tkwi w akceptacji faktu, e ycie niesie i rado, i trosk.

Odwoanie do wybranego

tekstu kultury.

c) We francuskim filmie Jean-Pierrea Jeuneta Amelia (2001), gwna bohaterka swoj postaw pokazuje, e niesienie dobra innym moe przynie czowiekowi szczcie. Amelia wyszukuje osoby niewidoczne, z pozoru przegrane i stara si nie im pocieszenie.


tekstu kultury.

Podsumowanie.

Jan Kochanowski oraz inni artyci zastanawiaj si, jak moe y szczliwie czowiek, ktrego ycie poddane jest licznym ograniczeniom.


Zadanie 1.1.


Okrelenie problematyki Kady czowiek chciaby by szczliwy, wic odpowiedzi na pytanie Jak by szczliwym? szuka w rnych rdach, okrelajc w sposb jasny swoje yciowe ideay, priorytety. Postawienie tezy

y szczliwie, to y w zgodzie z wyszymi ideaami.

Argumentacja

Jan Kochanowski reprezentowa w swych pogldach ideay, ktre niosa za sob jego epoka. Renesansowi humanici odwoywali si do filozofii antycznej. Przyjmowali np., e warunkiem udanego ycia jest racjonalne podejcie do nieszczcia i szczcia, wyciszenie emocji i wiara w moc rozsdnego wyjanienia rnych wypadkw yciowych Dosy na tym, kiedy wie, e go to nie minie, / Co z przejrzenia Paskiego od wieku mu pynie. Innym ideaem byo denie do czerpania szczcia z chwili, z teraniejszoci Niechaj na st dobrego wina przynaszaj, / A przy tym w zote gli albo w lutni graj. / Kto tak mdry, e zgadnie, / Co na jutro przypadnie?. Ten idea w epoce Kochanowskiego czy si z wiar w jednego Boga, z chci pozostawienia Mu wadzy nad swoim losem, z postaw niemartwienia si o przyszo Sam Bg wie przysze rzeczy, a mieje si z nieba, / Kiedy si czowiek troszcze wicej, nili trzeba.


W nowotestamentalnej Przypowieci o miosiernym Samarytaninie nieprzyjaciel pomg obrabowanemu i porzuconemu na drodze ydowi. Nie kierowa si uprzedzeniami narodami (ydzi nienawidzili Samarytan), ale ludzkim odruchem serca.


tekstu kultury.

W powieci eromskiego Ludzie bezdomni gwny bohater Tomasz Judym powica swoje szczcie osobiste, by suy innym jako lekarz.


tekstu kultury.

Gwny bohater Pieni o Rolandzie powica ycie, bronic ojczyzny, a przykadem powicenia dla Boga jest redniowieczny asceta (Legenda o w. Aleksym).


tekstu kultury.

Podsumowanie

Ideay, jakimi w yciu kieruje si czowiek, mog wyda si odlegymi i niedocigymi wzorcami. Denie do szczcia polega jednak na podjciu zmagania si z yciem i stopniowym przyblianiu si do ideau. Sama jego blisko moe da czowiekowi szczcie (porzdkuje ycie, nadaje mu sens, uspokaja).


Zadanie 1.2.

Teksty literackie

Jak w tekstach kultury moe by uwzniolona zwyczajno? Omw zagadnienie, odwoujc si do przytoczonego fragmentu i do caoci Pana Tadeusza oraz do innego tekstu kultury.

Adam Mickiewicz

PAN TADEUSZ

Na Litwie much dostatek. Jest pomidzy nimi Gatunek much osobny, zwanych szlacheckimi;

Barw i ksztatem cakiem podobne do innych, Ale pier maj szersz, brzuch wikszy od gminnych, Latajc bardzo hucz i nieznonie brzcz, A tak silne, e tkank przebij pajcz Lub jeli ktra wpadnie, trzy dni bdzie bzyka, Bo z pajkiem sam na sam moe si boryka. Wszystko to Wojski zbada i jeszcze dowodzi, e si z tych much szlacheckich pomniejszy lud rodzi, e one tym s muchom, czym dla roju matki, e z ich wybiciem zgin owadw ostatki.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812

we dwunastu ksigach wierszem, oprac. S. Pigo, Wrocaw 1982.


Zadanie 1.2.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa

klucze, wyznaczniki kompozycji) 3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,


wybiera form kompozycyjn, sporzdza plan wypowiedzi, dobiera waciwe sownictwo) 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki

i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie)


2.3) tworzc wypowiedzi, dy do precyzyjnego wysawiania si (gimnazjum) 2.11) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych [] koncentrujcym si przede

wszystkim wok tematw: [] kultura (gimnazjum).

Pojcia i terminy

codzienno uwzniolenie uwicenie


Zadaniem ucznia jest przedstawienie sposobw uwzniolania spraw codziennych w tekstach kultury. Moe rozpocz swoj wypowied na przykad od okrelenia sytuacji codziennych opisywanych w rnych tekstach kultury lub od zdefiniowania sowa uwzniolanie (nadawanie wysokiej rangi, uwicenie). W wypowiedzi konieczna jest analiza i interpretacja doczonego do polecenia fragmentu Pana Tadeusza lektury obowizkowej oraz odwoanie si do caoci epopei, a take innego, wybranego przez siebie tekstu kultury.


Zadanie 1.2.


Okrelenie problemu Codzienno w tekstach kultury pojawia si od zarania dziejw, ale szczeglnie mocno zostao to zaakcentowane ju w okresie renesansu przedmiotem zainteresowania artystw stay si wwczas zwyczajne sprawy i problemy, ktrym przygldano si z uwag, by lepiej i mdrzej y. Tradycje formowane w odrodzeniu uksztatoway obyczajowo szlacheck I Rzeczypospolitej. Adam Mickiewicz nawizuje do tych tradycji, pokazujc nie tylko wielk histori narodow, ale te histori szlacheck domow, powszedni.

Argumentacja

1. Wojski jest mistrzem polowania, w lecie z upodobaniem poluje nawet na muchy i to one s wanie gwnym tematem przytoczonego fragmentu. Nie s to muchy zwyczajne, lecz owady, ktre pier maj szersz, brzuch wikszy od gminnych (epitety kojarzce si ze szlacht), a sia i odwaga pozwala im wygrywa z polujcymi na nie pajkami. S to zatem muchy wyjtkowe, wrcz nobilitowane do stanu swego rodzaju owadziego szlachectwa przeciwstawionego muchom gminnym.

Wojski tworzy genealogi tych much (moe ona by odbierana humorystycznie) na sposb mityczny: muchy szlacheckie s dla gminnych tym, czym dla pszczelich rojw krlowe matki bez matek roje gin. Mona w przytoczonych fragmencie widzie tylko niewinny art Mickiewicza, ale mona te dostrzec potrzeb porzdkowania wiata w najdrobniejszych szczegach, a zasadniczym stanem takiego uporzdkowania jest hierarchia podkrelajca przywdcz z natury rol szlachty.


2. Mickiewicz uzyskuje to poprzez afirmacj codziennoci i zwyczajnoci. Obecna w poemacie afirmacja zwyczajnoci jest wiadectwem denia autora do uwzniolenia wizji wiata, do ktrego poprzez tworzenie arcydziea, odbywa sentymentaln, duchow podr. To wiat na wp baniowy, w ktrym zwyke elementy przyrody (np. kapusta, konopie), zwyke przedmioty (np. rapier, porcelana), zwyke miejsca (np. kopiec mrwek przy wityni dumania) czy zwyke czynnoci (np. zbieranie grzybw, parzenie kawy) zostaj podniesione ponad stan zwykoci. To poczenie realizmu z idealizacj ma tworzy obraz wiata na pozr zwykego, ktry, gdy mu si dobrze przyjrze, na kadym kroku odkrywa przed czytelnikiem oblicze niezwyke, niemal baniowe.

Odwoanie do caego utworu.

3. Szczeglny, paradoksalny rodzaj uwzniolenia codziennoci stosowa jeden z twrcw i klasykw amerykaskiego pop-artu Andy Warhol, ktry do rangi bohaterw swoich obrazw podnis zwyke, nierzadko, seryjnie robione przedmioty.

Byy nimi najczciej elementy kojarzone z komercyjnym wymiarem amerykaskiej rzeczywistoci np. popularna zupa czy gwiazdy pop-kultury. Paradoksalny i prowokacyjny sposb nobilitacji takich przedmiotw polega na tym, e podnoszc je do rangi tematw swoich dzie, artysta pokazywa, jak zdegradowana w pewnych obszarach (take estetycznie) jest wspczesna rzeczywisto.


tekstu kultury.

Okrelenie problemu Codzienno w tekstach literackich peni rne funkcje: nadaje wiatu przedstawionemu charakteru baniowego, idealizuje go, jak w przypadku tekstu Mickiewicza, lub jest wyrazem opinii, subiektywnym spojrzeniem na warto wspczesnego wiata, tak jak w przypadku dzie A. Warhola.


Zadanie 1.2.


Wstp Na czym polega uwzniolanie? To podnoszenie rangi kogo lub czego do poziomu szczeglnego, czsto bliskiego sferze sacrum. Uwzniolamy w yciu codziennym, nadajc szczeglne znaczenie jakim na pozr zwykym przedmiotom (np. ze wzgldu na ich pamitkowy charakter), uwzniolenie wystpuje take w tekstach kultury.

Rozwinicie 1. Zaczony fragment Pana Tadeusza zaczyna si od stwierdzenia zawierajcego

zaskakujcy rzeczownik: Na Litwie much dostatek. Dlaczego dostatek (rzeczownik nacechowany pozytywnie), a nie po prostu duo? Przecie mowa o pospolitych, dokuczliwych owadach. Tak, to prawda, ale mowa rwnie o Litwie sprowadzonej w poemacie do baniowego Soplicowskiego wiata, w ktrym o adnej pladze much nie moe by mowy, bo to wiat z powodw sentymentalnych podniesiony do rangi wiata idealnego, kraju lat dziecinnych. Uwzniolenie obejmuje take same muchy. Oto bowiem Mickiewicz wyrnia wrd nich gatunek szczeglny: muchy szlacheckie. Tak jak szlachta odznaczaj si one szczeglnym wygldem (pier maj szersz i brzuch wikszy od gminnych) oraz szczegln si i walecznoci, dziki czemu taka szlachecka mucha z pajkiem sam na sam moe si boryka. Przeciwiestwem szlacheckich s muchy gminne.


2. Codzienno w poemacie Mickiewicza peni funkcj specjaln. Pokazuje bowiem jej ukryte cechy, czsto niedostrzegane w zwyczajnym ogldzie. To, co zwyczajne i pospolite kryje w sobie niemal legendarn, mitologiczn nadzwyczajno. Z uwzniolaniem rzeczywistoci mamy do czynienia ju od pierwszych strof, w ktrych uwzniolony zostaje nadniemeski pejza pierwotny raj lub arkadia, litewska puszcza, w szczeglnoci za jej miejsce najbardziej tajemnicze matecznik, kraina czowiekowi niedostpna, w ktrej rodz si, a po mierci skadaj swoje koci zwierzta. Uwzniolone jest nie tylko polowanie, grzybobranie, ale te najzwyklejszy spacer mieszkacw Soplicowskiego dworu przebiegajcy wedug okrelonego ceremoniau, od ktrego odstpi nie wolno, bo to godzioby w tradycj.

Odwoanie do caego utworu.

3. Z uwzniolaniem zwyczajnoci mamy take do czynienia na przykad w twrczoci Mirona Biaoszewskiego awangardowego poety codziennoci i zwykych rzeczy. Wanie zwyke rzeczy staj si w jego wierszach przedmiotem poetyckich eksperymentw. Przykadem moe by wiersz Studium klucza, w ktrym bohaterem poetyckiego studium jest najzwyklejszy przedmiot codziennego uytku (ma smak wody gwodziowej i zapach elektrycznoci). Biaoszewski prowokuje w ten sposb czytelnika do uwaniejszego i bardziej wnikliwego przygldania si elementom otaczajcej go rzeczywistoci, bo to wanie one odgrywaj decydujc rol w jego yciu.


tekstu kultury.

Podsumowanie

Wprowadzanie elementw codziennoci do kultury jest wyrazem afirmacji ycia, sakralizuje jego wszystkie przejawy (Mickiewicz Pan Tadeusz), z drugiej strony

za jest celowym zabiegiem artystycznej prowokacji (twrczo Biaoszewskiego).


Zadanie 1.3.

Teksty literackie

Jak opisy przyrody w tekstach kultury mog odzwierciedla przeycia wewntrzne bohaterw? Odpowiedz, odwoujc si do podanego fragmentu ballady Johanna Wolfganga Goethego oraz innych tekstw kultury. Johann Wolfgang Goethe

KRL OLCH

Noc pada na las, las w mroku spa, Kto noc lasem na koniu gna. Ttnio echo wrd olch i brzz, Gdy ojciec syna do domu wiz.

C tobie, synku, e w las patrzysz tak? Tam, ojcze, krl olch, daje znak, Ma paszcz, koron i biay tren. To mga, mj synku, albo sen.

Pjd, chopcze, w las, w ten guchy las! Wesoo bdzie pyn czas. Przedziwne czary roztocz w krg, Zotolit chustk dam ci do rk.

Czy syszysz, mj ojcze, ten gos w gstwie drzew? To krl mnie wabi, to jego piew. To wiatr, mj synku, to wiatru gos, Szeleci olcha i szumi wrzos.

Gdy wejdziesz, chopcze, w ten guchy las, Ujrzysz moje crki przy blasku gwiazd, Moje crki nucc, plsajc na mchu, A kada z mych crek pikniejsza od snu.

Czy widzisz, mj ojcze, tam tacz wrd drzew Srebrne krlewny, czy syszysz ich piew? O synku mj, to ksiyc tak lni, To ksiyc taczy wrd czarnych pni.

Pjd do mnie, mj chopcze, w gboki las! Ach strze si, bo woam ostatni ju raz! Czy widzisz, mj ojcze, krl zblia si tu, Ju w oczach ciemno i brak mi tchu.

Wic ojciec syna w ramionach swych skry I konia ostrog popdza co si. Nie wiedzia, e syn skona mu ju W tym guchym lesie wrd olch i brzz.

Johann Wolfgang Goethe, Krl olch, prze. W. Szymborska, [w:] tene, Pieni, Warszawa 1956.


Zadanie 1.3.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 1.3) rozpoznaje konwencj literack [] 2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera (np. narracja,

fabua, sytuacja liryczna, akcja) 2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne) 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa

klucze, wyznaczniki kompozycji) 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne,

religijne) 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich 3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu 4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci []

uniwersalne. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,





2.1) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw [] kultura).

2.3) tworzc wypowiedzi, dy do precyzyjnego wysawiania si (gimnazjum).

Pojcia i terminy

przyroda

romantyzm

ballada

symbol


Wypowied ucznia powinna dotyczy sposobu opisywania w tekstach kultury relacji, ktre zachodz midzy natur a czowiekiem. Ucze moe odwoa si do symboliki opisw przyrody oraz romantycznego hasa przyroda jako stan duszy czy prby oddawania nastroju przy pomocy krajobrazu. W wypowiedzi konieczna jest analiza

i interpretacja doczonego do polecenia utworu Goethego. Niezwykle wany jest trafny dobr co najmniej dwch tekstw kultury ilustrujcych omawiane zagadnienie.


Zadanie 1.3.


Wstp

przyroda to istotny przedmiot zainteresowania m.in. romantykw

romantycy patrzyli na czowieka jako na cz natury, a jednoczenie jako na kogo, kto t natur przekracza

wiele utworw romantycznych powiconych jest przyrodzie. Poprzez wprowadzenie motyww zwizanych z natur ilustruje si odzwierciedlenie stanw duszy artysty, jego przeycia i emocje.

Teza

Niektrzy twrcy twierdzili, e pokazanie relacji midzy natur a czowiekiem pozwala na odkrycie gbi jego przey (haso: przyroda jak stan duszy).

Uzasadnienie

1. Budowanie nastroju w Krlu olch Johanna Wolfganga Goethego:

miejsce akcji ballady ciemny las (las w mroku spa)

czas akcji typowo romantyczna pora, tzn. noc w lesie, ktra sprzyja pojawieniu si niesamowitych zjawisk i przey (Noc pada na las)

sceneria tajemniczoci i grozy wspgra z przedstawion sytuacj ojca mkncego konno z umierajcym na rkach synem i przeywajcego niepokj o jego los

obecno wiatru (szum drzew) wzmaga wewntrzny lk bohatera dziecicego (Czy syszysz, mj ojcze, ten gos w gstwie drzew?)

Krl olch symbol gronej natury odsania wewntrzne przeycia obu bohaterw, takie jak: strach, niepewno, niepokj (Czy widzisz, mj ojcze, krl zblia si tu, Ju w oczach ciemno i brak mi tchu)

dziecko jest blisze naturze ni racjonalistycznie patrzcy dorosy, ktry widzi mniej i mniej rozumie wszystko stara si wyjani racjonalnie (To wiatr, mj synku, to wiatru gos, / Szeleci olcha i szumi wrzos)

nastrj grozy i tajemniczoci wspgra z przeyciami bohaterw (Czy syszysz, mj ojcze, ten gos w gstwie drzew?).

Wniosek z tej czci wypowiedzi Przyroda w balladzie postrzegana jest dwojako racjonalistycznie i nieracjonalistycznie.


2. Sonety krymskie Adama Mickiewicza jako przedstawienie za pomoc obrazw przyrody dziejw serca romantycznego poety:

cykl wierszy powstaych podczas podry poety na Krym wyraz szczeglnego zainteresowania romantykw krajobrazem, ludmi i kultur Wschodu (orientalizm)

rodzaj pamitnika, zapisu przey i dowiadcze duchowych podrnika (np. bohater liryczny Stepw akermaskich), pielgrzyma (Widok gr ze stepw Kozowa) ukazanego na tle egzotycznej przyrody

pene zrnicowanych metafor, porwna i innych rodkw wyrazu artystycznego opisy przyrody peni funkcj nie tylko ta, ale przede wszystkim pozwalaj na przekazanie uczu i myli bohatera lirycznego, takich jak: nostalgia (np. Stepy akermaskie), fascynacja piknem Wschodu, ciekawo poczona ze strachem przed gron, tajemnicz natur (Droga nad przepaci w Czufut-Kale)

wprowadzone krajobrazy (gry, morze, bujna rolinno) zestawione z czowiekiem pokazuj jego mao i krucho (Burza).

Wniosek z tej czci wypowiedzi Zetknicie si romantycznego poety po raz pierwszy z egzotyczn przyrod Krymu wywouje podziw, zdumienie, groz, a take ujawnia tsknot za utracon ojczyzn oraz rozterki jego serca.


tekstu kultury.


3. Przyroda w balladach Adama Mickiewicza pomoc w zrozumieniu przey czowieka:

bogactwo ycia emocjonalnego bohaterw (dogbne przeywanie strachu i samotnoci Pani z Lilij, rozpacz zdradzonej bohaterki Rybki), ktrzy uczestnicz wraz z przyrod w dramatycznych wydarzeniach (zbrodni, zdradzie)

elementy wiata przyrody skadajce si na romantyczny pejza (noc, dzikie, ustronne miejsca, woda), ktre ukrywaj tajemnice ludzi

natura podobnie jak czowiek, potrafi by grona i okrutna, wymierza kary (zdarza si, e niewspmierne do popenionych zbrodni wszyscy bohaterowie Lilij gin, kiedy ujawnia si magiczna moc kwiatw)

wprowadzone opisy krajobrazw stanowi prb wyraenia trudnych do zwerbalizowania uczu czowieka i s rodzajem swoistego komentarza do opowieci (wite, witezianka).

Wnioski

Tajemnicza przyroda w balladach Mickiewicza ilustruje stany wewntrzne bohaterw, wsptworzy akcj utworw. Podobnie w malarstwie romantycznym (Caspar Friedrich, Eugne Delacroix) czsto pojawia si pejza, ktry nie jest do koca realistycznym odtworzeniem natury, ale ma sugerowa pewien nastrj, wywoywa konkretne odczucia.


tekstu kultury.


Zadanie 1.3.


Wstp Przyroda i jej zwizek z przeyciami czowieka (przedmiot zainteresowania artystw rnych epok, np. romantyzmu i modernizmu). Teza

Opisy przyrody mog odzwierciedla przeycia bohaterw mie znaczenie symboliczne.

1. Paralelizm obrazw przyrody i przey czowieka w balladzie Krl olch Johanna Wolfganga Goethego:

realistyczni bohaterowie ballady (ojciec i syn) ukazani w romantycznej scenerii wietrznej nocy (Noc pada na las, las w mroku spa) potgujcej tajemniczo i strach

czas akcji sprzyjajcy pojawieniu si niesamowitych zjaw, takich jak krl olch i jego crki, wabice do siebie chopca (symbole wiata ludowej fantastyki)

przebieg akcji pdzcy na koniu ojciec trzymajcy na rkach chorego syna (ojciec syna do domu wiz), ktry ostatecznie, przed osigniciem celu podry, umiera (w tym guchym lesie wrd olch i brzz syn skona mu ju)

zestawienie majaczenia syna z realizmem ojca

obrazy upersonifikowanej przyrody, wspgrajce z sytuacj galopujcego na koniu ojca, ktry pragnie uratowa swojego chorego syna

panujcy w utworze nastrj grozy i tajemniczoci wyranie podpowiada, co przeywaj bohaterowie (niepewno, strach).

Wniosek z tej czci wypowiedzi Ballada Goethego za pomoc sugestywnych obrazw przyrody wyraa pene tajemnic wntrze czowieka.


2. Symboliczne wyraanie przey w cyklu sonetw Krzak dzikiej ry w Ciemnych Smreczynach Jana Kasprowicza:

grski krajobraz oparty na paraleli obrazw dzikiej ry oraz prchniejcej limby (symbole ycia i mierci)

dramatyzm pejzau ilustracja walki toczcej si o ycie odzwierciedlona za pomoc znaczcych, symbolicznych walorw (ps, czerwie ry sia, prchno limby sabo)

panujca wok cisza wody (symbol przemijania) skania do stawiania pyta egzystencjalnych o sens bytu

poeta nie nazywa wprost przey czowieka, stosuje w tym celu symbol. Wniosek z tej czci wypowiedzi Pejzae tatrzaskie mwi o tym, co niewyraalne, Jan Kasprowicz opisuje przy ich pomocy tajemnice ludzkiej egzystencji i ewokuje subtelne stany duszy.


tekstu kultury.

3. Chopi Wadysawa Stanisawa Reymonta przyroda lustrem czowieka:

kalendarz natury wyznaczajcy rytm ycia mieszkacw Lipiec (symboliczne znaczenie tytuw poszczeglnych czci eposu)

Jagna jako symbol pikna i siy natury, ale te jej zagroe

zagadki ycia psychicznego Jagny opisane za pomoc symbolicznych krajobrazw duszy (bohaterka w relacjach z mczyznami przypomina bluszcz, ziemi czekajc na wiosenne soce)

jzyk i styl poetycki zastosowany w prozie nasycony symbolami. Wniosek z tej czci wypowiedzi Obrazy przyrody w literaturze modopolskiej maj znaczenie symboliczne, przywouj wielo znacze.


tekstu kultury.


Zakoczenie Artyci, posugujc si symbolicznymi obrazami przyrody, przekazywali najgbsz prawd o yciu, naturze czowieka, jego miejscu w wiecie, mwili te o zoonoci ludzkich przey.


Zadanie 1.4.

Teksty literackie

Czemu su ukazywane w kulturze obrazy idealnego wiata? Odpowiedz, odwoujc si do fragmentu powieci Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki Ignacego Krasickiego oraz innych tekstw kultury.

Osada, w ktrej zostawaem, miaa stu dwudziestu gospodarzw; kady z nich mia dom, pole i ogrd, wszystko pod rwnym wymiarem. Najwicej dzieci rodzicom suyli, lubo mieli innych obojej pci domownikw, ale w odziey i wygodzie adnej nie byo midzy nimi rnicy. Nie zna byo najmniejszej podoci w czeladzi1; panowie nie patrzyli si na nich surowym okiem, dopiero kar bolesnych albo obelywych podobiestwa nawet nie postrzegem. Wzrost obywatelw by mierny, twarze wesoe, cera zdrowa [...].

Kraj ten zewszd by morzem oblany i caej wyspy powszechne nazwisko Nipu. Jzyk narodu do atwy, ale nieobfity: eby im wytumaczy skutki i produkcje kunsztw naszych zbytkowych, musiaem czyni opisy dokadne i dobiera podobiestw. Nie masz u Nipuanw sw wyraajcych kamstwo, kradzie, zdrad, podchlebstwo. Terminw prawnych nie znaj. Choroby nie maj szczeglnych nazwisk; ale te ani dworakw, ani jurystw2, ani doktorw nie masz. [...]

Dzie cay bawilimy si na tym miejscu w domu owego starca, od ktrego wziwszy Xaoo czstk zboa osadzie swojej nalecego uda si ku domom. W drodze wzi pochop3 roztrzsa sposoby rozmaite rzdw naszych.

My nie znamy mwi tego, co wy nazywacie monarchi, arystokracj, demokracj, oligarchi etc. W zgromadzeniu naszym nie masz adnej innej zwierzchnoci politycznej prcz naturalnej rodzicw nad dziemi. Okolicznoci wychodzce nad zamiar szczeglnych familii ugodnymi sposoby rad, nie przemoc przez starszych uspokojone i rozrzdzone bywaj. Czowiek jednakowo z drugim czowiekiem rodzcy si nie moe, a przynajmniej nie powinien by sobie przywaszcza zwierzchnoci nad nim; wszyscy s rwni. Skoro za s zczeni w towarzystwo, natenczas to samo towarzystwo, pozwala dla dobra swojego w niektrych okolicznociach niejakiej nad szczeglnymi albo zgromadzeniu, albo niektrym z zgromadzenia zwierzchnoci.

Ignacy Krasicki, Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki, [w:] tene, Dziea wybrane, oprac. Z. Goliski, t. 2, Warszawa 1989.

1 Czelad dawn. sucy w dworze szlacheckim. 2 Jurysta dawn. prawnik. 3 Wzi pochop przest. zacz, rozpocz.


Zadanie 1.4.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera (narracja,

fabua, sytuacja liryczna, akcja) 2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne) 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa

klucze, wyznaczniki kompozycji) 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne,

religijne) 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich 4.2) poddaje refleksji uniwersalne wartoci humanistyczne (gimnazjum) 4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci []

i uniwersalne. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,





2.3) tworzc wypowiedzi, dy do precyzyjnego wysawiania si (gimnazjum). 2.11) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych [] koncentrujcym si przede

wszystkim wok tematw: [] spoeczestwo i kultura (gimnazjum)

Pojcia i terminy

idealizm utopia kultura szlachecka sielanka tradycja narodowa spoeczestwo


Zadaniem ucznia jest okrelenie, w jakim celu ukazywane s w kulturze obrazy idealnego wiata. Wypowied warto wic zacz od zdefiniowania pojcia wiata idealnego (topos raju/edenu, arkadii, motyw pastwa idealnego lub antyutopii). W wypowiedzi konieczne s odwoania do przytoczonego fragmentu powieci I. Krasickiego Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki. Niezwykle wany jest trafny dobr co najmniej dwch tekstw kultury ilustrujcych omawiane zagadnienie.


Zadanie 1.4.


Wstp

Marzenia o idealnym wiecie s wpisane w ludzk natur i wynikaj z tsknoty za utraconym rajem.

Topos raju (arkadii) funkcjonuje w kulturze od staroytnoci.

Idealny wiat jest doskonay (ludzie s szczliwi, yj w harmonii ze sob i w zgodzie z natur).

Teza

Obrazy idealnego spoeczestwa kreowane s po to, by wskazywa ludziom wzory do naladowania.

Uzasadnienie

1. Nipu jako wzr pastwa:

miejsce akcji wyspa Nipu (znaczce usytuowanie z dala od cywilizacji, brak moliwoci powielania zych przykadw)

wszyscy Nipuanie dysponuj takim samym kawakiem ziemi, s jednakowo majtni (kady z nich mia dom, pole i ogrd, wszystko pod rwnym wymiarem)

mieszkacw nie rnicuje strj (w odziey i wygodzie nie byo midzy nimi rnicy)

posuguj si prostym, nacechowanym etycznie dodatnio jzykiem (Nie masz u Nipuanw sw wyraajcych kamstwo, kradzie, zdrad, podchlebstwo), nie ami prawa, wic nie potrzebuj prawnikw

istnieje tylko wadza rodzicielska (W zgromadzeniu naszym nie masz adnej innej zwierzchnoci politycznej prcz naturalnej rodzicw nad dziemi)

relacje midzy gospodarzami a sub s oparte na wzajemnym szacunku, poszanowaniu godnoci (Nie zna byo najmniejszej podoci w czeladzi; panowie nie patrzyli na nich surowym okiem, dopiero kar bolesnych albo obelywych podobiestwa nawet nie postrzegem)

Istnieje tam sprawiedliwy system prawny (Czowiek jednakowo z drugim czowiekiem rodzcy si nie moe, a przynajmniej nie powinien by sobie przywaszcza zwierzchnoci nad nim; wszyscy s rwni)

Nipuanie s szczliwi, nie choruj, dlatego nie potrzebuj lekarzy

rzdy w osadzie oparte s na naturalnym porzdku (np. starsi, dowiadczeni, rozwani, w szczeglnych okolicznociach maj gos decydujcy, rozstrzygajcy).

Wniosek z tej czci wypowiedzi Ignacy Krasicki pokazuje, e nipuaski styl ycia moe sta si dla jemu wspczesnych wzorem do naladowania.


2. Pie Panny XII z cyklu Pie witojaska o Sobtce Jana Kochanowskiego jako pochwaa ycia na wsi:

ycie z dala od cywilizacji, w otoczeniu natury

szczcie wynikajce z uczciwoci i pobonoci

rado z posiadania ziemi i pracy na niej

brak rozgrywek dworskich sucych zrobieniu kariery

moliwo moralnego wychowania dzieci i przygotowania ich do skromnego ycia

odpoczynek i rozrywka po uczciwej pracy. Wniosek z tej czci wypowiedzi Jan Kochanowski daje wczesnej szlachcie wzr do naladowania alternatywny wobec ycia dworskiego.


tekstu kultury.


3. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jako idealny kraj lat dziecinnych:

ycie na wsi litewskiej w zgodzie z natur

dbao o tradycje narodowe, szlacheckie i dobre obyczaje

chopi traktowani s wrcz po ojcowsku przez Sdziego, ktry zaprasza ich do wsplnego ucztowania, a przez Tadeusza i Zosi zostaj obdarzeni wolnoci.

Wniosek z tej czci wypowiedzi Adam Mickiewicz pokazuje moliwoci zbudowania nowych spoecznych relacji w obrbie starego systemu opartego na kulturze szlacheckiej.


tekstu kultury.

Podsumowanie

Twrcy kultury kreowali w dzieach obrazy idealnego wiata, poniewa ludzie zawsze potrzebuj wzorw do naladowania, z ktrych mogliby si dowiedzie, jak trzeba y.


Zadanie 1.4.


Wstp Idealne, doskonae pastwo mona nazwa utopi. Teza

Obrazy idealnego wiata ukazywane w kulturze su krytyce negatywnych zachowa spoecznych.

Uzasadnienie

A. Nipu jako przeciwiestwo wczesnej cywilizacji europejskiej:

wyspa jako przestrze odizolowana od negatywnego wpywu cywilizacji na mieszkacw

bohater powieci Mikoaj Dowiadczyski styka si na Nipu ze wiatem prawdziwych wartoci, takich jak, np. uczciwo, sprawiedliwo

naturalno praw i zasad rzdzenia Nipuan przeciwstawiona sztucznoci monarchii, arystokracji, demokracji, oligarchii etc.

oparcie relacji spoeczestwa Nipu na zasadach wolnoci, mioci, braterstwa skontrastowane z potrzeb istnienia prawa i prawnikw

ugodowe sposoby pokonywania trudnoci i problemw. Wniosek z tej czci wypowiedzi Krasicki poprzez obraz ycia na wyspie Nipu uwypukla i pitnuje wady wspczesnego mu spoeczestwa.

Odwoanie do zaczonego tekstu

B. Wizja szklanych domw w Przedwioniu Stefana eromskiego jako przeciwiestwo Polski po roku 1918:

pikno i nowoczesno domw ze szka z opowieci Seweryna Baryki

zapewniajca zdrowie czysto domw opisywanych przez ojca synowi, a brud, obskurno przygranicznego miasteczka

naukowo-techniczne cuda (dokonane przez krewnego gwnego bohatera powieci) a stagnacja infrastruktury II Rzeczpospolitej

opowie utrudzonego, chorego, umierajcego Seweryna Baryki jako werbalizacja marze Polaka (wizja, projekcja snu o idealnej ojczynie, rdle nowoczesnej cywilizacji).

Wniosek z tej czci wypowiedzi eromski poprzez wizj szklanych domw diagnozuje mankamenty niepodlegej Polski.


tekstu kultury.

C. Pozorna utopia w filmie Juliusza Machulskiego Seksmisja:

obraz spoeczestwa pozornie doskonale zorganizowanego, ale ograniczanego z zewntrz

kontrola ludzi jako podstawa systemu spoecznego

pokazywanie wiata nie do przyjcia dla odbiorcy (wiat wycznie kobiet, ale jednak podstpnie zarzdzany przez mczyzn)

obraz systemw totalitarnych

tworzenie systemy spoecznego poprzez stae ograniczanie wolnoci jednostki.

Wniosek z tej czci wypowiedzi Machulski w dowcipny sposb polemizuje z wizj wiata idealnie zorganizowanego.


tekstu kultury.

Podsumowanie

Obrazy idealnego wiata w literaturze z jednej strony wyostrzaj krytyczne spojrzenie na prawdziwy wiat i uzmysawiaj, jak bardzo rzeczywisto odbiega od ideaw i marze (Krasicki, eromski), a z drugiej pozwalaj doceni w otaczajcej nas rzeczywistoci wewntrzn wolno i dostrzec konsekwencje zakamania (Machulski).


Zadanie 1.5.

Teksty literackie

Czy dziea artystyczne powinny peni funkcj perswazyjn? Rozwa problem, odwoujc si do przytoczonego wiersza Czesawa Miosza i do innych tekstw kultury.

Czesaw Miosz

DO POLITYKA

Kto ty jeste czowieku zbrodniarz czy bohater? Ty, ktrego do czynu wychowaa noc. Oto starca i dziecka w rku dzierysz los I twarz twoja zakryta

Jak golem nad wiatem.

Czy obrcisz w popioy miasto czy ojczyzn? Stj! Zadryj w sercu swoim! Nie umywaj rk! Nie oddawaj wyroku niespenionym dziejom! Twoja jest waga i twj jest miecz. Ty, ponad ludzk trosk, gniewem i nadziej Ocalasz albo gubisz

Pospolit rzecz.

Ty jeste dobry i w gronie rodziny Piecie nieraz blask dziecinnych gw. Ale jeeli przeklnie ciebie milion rodzin? Biada! Co pozostanie z twoich dobrych dni?

Co pozostanie z twoich krzepkich mw? Ciemno nadchodzi.

Gwarne miasta i pola, kopalnie, okrty Na twojej doni ludzkiej, jake ludzkiej. Patrz. Linia twego ycia tdy bdzie sza. Trzykro bogosawiony Po trzykro przeklty Wadco dobra Albo wadco za.

[Krakw, 1945]

Czesaw Miosz, Wiersze wszystkie, Warszawa 2011.


Zadanie 1.5.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte 1.6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze [] perswazyjnym. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...] 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty

3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu 4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych (gimnazjum). III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,





2.11) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych [] koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw: [] spoeczestwo i kultura (gimnazjum).

Pojcia i terminy

funkcje wypowiedzi (dydaktyzm, etyzm)

publicystyka

sztuka

literatura


Polecenie wymaga, aby w realizacji odnie si do moliwych funkcji wypowiedzi, w tym przede wszystkim funkcji dydaktycznej oraz jej znaczenia w dziele artystycznym.

Zadaniem ucznia jest przyjcie stanowiska wobec postawionego problemu. Musi w swojej wypowiedzi dostrzec cechy specyficzne i niespecyficzne dla literatury, zauway, e perswazyjno nie naley do charakterystycznych cech dziea artystycznego, jednak w szczeglnych przypadkach moe by wykorzystywana.


Zadanie 1.5.


1. Okrelenie problematyki Czy sztuka ma koncentrowa si jedynie na estetyce? Czy ma take wychowywa odbiorc moralnie? Moe take dostarcza czowiekowi rozrywki? A moe godzi w sobie wszystkie te cele?

2. Teza

Sztuka powinna peni przede wszystkim funkcj perswazyjn, a artyci s szczeglnie zobowizani do zabierania gosu w wanych dla narodu oraz aktualnych politycznie i spoecznie sprawach.

3. Argumentacja

1) Pie XIV Jana Kochanowskiego:

poeta z podejmuje aktualne tematy wzywa rzdzcych do odpowiedzialnoci za pastwo

zwraca si bezporednio do rzdzcych (Wy, ktrzy Pospolit Rzecz wadacie) liryka apelu

szereg wezwa skaniajcych do refleksji: aby wadcy wyzbyli si egoizmu, aby byli sprawiedliwi i odpowiedzialni, nie kierowali si wasnym dobrem, wszystkich traktowali rwno, niezalenie od pochodzenia, pamitali, e nie s bezkarni, bo maj nad sob Boga.


tekstu kultury.

2) Satyra Do krla Ignacego Krasickiego:

utwr ma charakter perswazyjny, podejmuje w kunsztownej formie literackiej temat, jaki powinien by wadca. Krasicki tworzy swj tekst w momencie nasilenia si opozycyjnych gosw przeciwko krlowi Stanisawowi Augustowi Poniatowskiemu ze strony konserwatywnego obozu sarmackiego

Krasicki w sposb zakamuflowany (zwraca si do krla) prbuje zwrci uwag szlachty na jej uprzedzenia, ktre uniemoliwiaj wiatemu krlowi realizowanie mdrych rzdw. Wszystkie zalety krla (jest mody, mdry, przyjacielski, dobry, ceni nauk) w oczach szlachty s wadami i zwracaj si przeciw niemu

poeta stosuje zabieg polegajcy na odwrceniu sytuacji i zastosowaniu liryki roli nadawc jest szlachcic, ktry formuuje zarzuty wobec krla. Jednoczenie dla mylcego odbiorcy te oskarenia brzmi absurdalnie na tyle, e szybko identyfikuje je jako opaczne.


tekstu kultury.

3) Do polityka Cz. Miosza:

wiersz powsta tu po zaprowadzeniu w Polsce totalitarnej wadzy komunistycznej

funkcja perswazyjna: poeta zwraca si bezporednio do adresata swej wypowiedzi, ktrym jest (anonimowy) polityk sprawujcy wysoki urzd pastwowy, w cile okrelonych celach: aby mu uwiadomi, jak dua odpowiedzialno za jednostki i ca spoeczno na nim ciy (starca i dziecka w rku dzierysz los), jak potny wpyw ma na rzeczywisto (Gwarne miasta i pola /Kopalnie, okrty/Na twojej doni ludzkiej) i jak moc wydawania wyrokw (Twoja jest waga i twj jest miecz)

posta mwica wyjania, e od wyboru (dobra lub za) bdzie zalea charakter jego wadzy, moe by trzykro bogosawiony lub po trzykro przeklty

adresat liryczny musi mie wiadomo, e swoimi decyzjami ocala lub gubi/ Pospolit rzecz

skania go do wnikliwego wgldu we wasn osob i wzicia odpowiedzialnoci za wadz i przyjcia konsekwencji swoich decyzji (Zadryj w sercu swoim/ Nie umywaj rk wany motyw biblijny)



negatywna ocena adresata, ktry ma predyspozycje do zego, do rzeczy, ktrych si dokonuje niejawnie, pod oson ciemnoci (Ty, ktrego do czynu/ Wychowaa noc), dziaa skrycie (I twarz twoja zakryta), a czyny mog budzi powszechne przeraenie, std przyrwnanie do Golema istoty niemej, bezmylnej i okrutnej (Jak golem nad wiatem)

pytanie: Kto ty jeste, czowieku? mona potraktowa jako prb skonienia do refleksji i danie szansy na wybr waciwej drogi

zwroty do adresata oraz pytania peni w wierszu przede wszystkim funkcj perswazyjn.

4. Podsumowanie

Artysta powinien angaowa si poprzez sztuk w biece sprawy polityczne i spoeczne, poniewa jest, jak inni ludzie, obywatelem swego pastwa i przynaley do spoeczestwa. Dziea sztuki powinny wskazywa waciwe postawy moralne, ksztatowa poczucie obowizku spoecznego, uczy odrniania dobra od za.


Zadanie 1.5.


1. Okrelenie problematyki S pisarze, ktrzy koncentruj si jedynie na stronie estetycznej swoich dzie, a s i tacy, ktrzy nadaj im walory wychowawcze chc poucza swoich odbiorcw, wpywa na ich ycie. W tym celu stosuj w swych dzieach perswazj. 2. Teza

Artyci pisz w rnych celach.

3. Argumentacja

Stanisaw Przybyszewski w Confiteor oddziela sztuk od innych dziedzin ycia i przyznaje artystom szczeglne miejsce w spoeczestwie. Twierdzi, e sztuka nie suy nikomu i niczemu, i dziki temu realizuje swe wasne cele. Propagowany jest model sztuki dla sztuki. Pogldy Przybyszewskiego mona streci nastpujco: sztuka jest najwysz religi, funkcjonuje poza dobrem i zem. Sztuka nie powinna nagina si do oczekiwa i wymaga spoecznych, bo kiedy tak robi tworzy dziea niskich lotw.


tekstu kultury.

Poeci dwudziestowieczni manifestowali odcicie si od suebnych funkcji literatury. Chcieli przywrci sztuce autonomi i niezaleno od spraw biecych. Haso sztuka dla sztuki najtrafniej wyraa postulat skupienia si sztuki tylko na funkcji estetycznej i uwolnienie jej od pozostaych funkcji, np. dydaktycznej. Przyjcie tego postulatu skutkowao rozwojem sztuki i literatury w rnych kierunkach i wzbogaceniem zasobu rodkw artystycznego wyrazu o takie, jak groteska, oniryzm, symbolizm, elementy

magiczne. Tak czyni np. Jan Lecho w utworze Herostrates, w ktrym wzywa do odejcia od mylenia historycznego, od poezji tyrtejskiej, a zajcie si wyobrani i budowaniem nowej rzeczywistoci.


tekstu kultury.

W stron zaangaowania sztuki w aktualn dyskusj, w ycie spoeczne wpisywao si kino. Tak byo na przykad w nurcie polskiego kina moralnego niepokoju (Wajda, Zanussi, Kielowski). Kino miao by komentarzem do rzeczywistoci historycznej i wpywa na postawy moralne widzw, ksztatowa ich poczucie patriotyzmu oraz odpowiedzialnoci, demaskowa nieuczciwo systemu (np. Czowiek z marmuru Andrzeja Wajdy).


tekstu kultury.

Wiersz Czesawa Miosza ma charakter spoeczno-polityczny. Jego konstrukcja sugeruje gotowo do podjcia dyskusji na temat znaczenia wadzy i odpowiedzialnoci rzdzcych. Jest moralistyczn przestrog na temat odpowiedzialnoci zwizanej z wadz (to jeden z Mioszowskich tematw; w innym wierszu czytamy: Nie bd bezpieczny, poeta pamita). Funkcja perswazyjna realizowana jest w formie pouczenia moralnego, przywoania moliwoci polityka i jego odpowiedzialnoci.


4. Zakoczenie Dziea sztuki mog spenia rne funkcje. Z tej rnorodnoci wynika uniwersalizm sztuki. Jednak bez wzgldu na to, jaka funkcja w dziele dominuje, zawsze musi ono spenia funkcj estetyczn. Bez tego nie jest dzieem sztuki.


Zadanie 1.6.

Teksty literackie

Co jest powinnoci artysty? Odpowiedz, odwoujc si do fragmentu manifestu Stanisaw Przybyszewskiego Confiteor oraz innych tekstw kultury.

Stanisaw Przybyszewski

CONFITEOR1

Sztuka nie ma adnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu duszy.

A poniewa jest absolutem, wic nie moe by ujt w adne karby, nie moe by na usugach jakiejkolwiek idei, jest pani, prardem, z ktrego cae ycie si wyonio. []

Tak pojta sztuka staje si najwysz religi, a kapanem jej jest artysta. [] By on pierwszym prorokiem, ktry wszelk przyszo odsania, a tomaczy runy2

zapleniaej przeszoci, by magiem, co przenika najgbsze tajemnice, obejmowa tajne zwizki wszechwiatw [], by wielkim mdrcem, ktry wiedzia najtajniejsze przyczyny i tworzy nowe, nigdy nieprzeczuwane syntezy: artysta ten to ipse philosophus, daemon, Deus et omnia3. []

Artysta stoi ponad yciem, ponad wiatem, jest Panem Panw, niekieznany adnym prawem, nieograniczany adn si ludzk.

Jest on zarwno wity i czysty, czy odtwarza najwiksze zbrodnie, odkrywa najwstrtniejsze brudy, gdy oczy w niebo wbija i wiato Boga przenika.

Bo nie zna on praw i ogranicze, jakie objawy duszy ludzkiej w to lub owo koryto wpychaj, zna on tylko jedynie potg tych przejaww, rwnie siln w cnocie czy w zbrodni, w rozpucie czy w skupieniu modlitwy. []

Artysta, ktry nagina si do wymaga poszczeglnego spoeczestwa, pochlebia mu, podaje mu przeuty i lekki do strawienia obrok. []

Artysta, ktry pragnie poklasku, a skary si na mae uznanie tumu, stoi jeszcze w przedsionku sztuki, nie czuje si jeszcze panem, ktry ask nie ebrze, tylko hojn rka je na tum rzuca i nie pragnie podziki tej pragnie tylko plebejusz w duchu, tej pragn tylko dorobkiewicze. Artysta, ktry si skary, e rozrzucajc skarby swego ducha, kala sw dusz przez zetknicie si z tumem, przeszed wity prg, ale si myli. Czowiek nieuznajcy adnych praw, stojcy ponad tumem, ponad wiatem, kala si nie moe.

Stanisaw Przybyszewski, Confiteor, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu Modej Polski, oprac. M. Podraza-Kwiatkowska, Wrocaw 2000.

1 Confiteor ac. wyznaj, spowiadam si. 2 Runy tu w znaczeniu: pismo tajemne, pie o treci mitycznej. 3 Ipse philosophus, daemon, Deus et omnia ac. Sam filozof, demon, Bg i wszystko.


Zadanie 1.6.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...] 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich 4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,

etycznych, kulturowych i w ich kontekcie ksztatuje swoj tosamo (gimnazjum). III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji,





2.1) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw [] kultura )


Pojcia i terminy

sztuka

artysta

sztuka dla sztuki

manifest


W swojej wypowiedzi ucze powinien omwi zagadnienie powinnoci artysty. Tak wypowied warto zacz od zdefiniowania pojcia powinno (zadanie, obowizek, cel dziaania, misja). W wypowiedzi konieczne s ukierunkowane odwoania do przytoczonego fragmentu Confiteor. Niezwykle wany jest trafny dobr co najmniej dwch tekstw kultury ilustrujcych omawiane zagadnienie. Mog one by zgodne lub nie z punktem widzenia zaprezentowanym w tekcie S. Przybyszewskiego.


Zadanie 1.6.


Wstp

szczeglna rola artysty w kulturze jako kogo wyrniajcego si

Confiteor manifest artystyczny Stanisawa Przybyszewskiego Teza

Powinnoci artysty jest tworzenie sztuki wolnej od zobowiza.

Argumentacja

1. Confiteor Stanisawa Przybyszewskiego

artysta jako przedstawiciel elity spoecznej i duchowy arystokrata oraz kapan powinien suy prawdziwej sztuce, niemajcej nic wsplnego z zaspokojeniem potrzeb mas

artysta to kto szczeglny (by wielkim mdrcem, ktry wiedzia najtajniejsze przyczyny i tworzy nowe, nigdy nie przeczuwane syntezy), wybrany (kapan religii zwanej sztuk)

obdarzony absolutn wolnoci powinien korzysta z cakowitej swobody twrczej

nie powinno mu zalee na przypodobaniu si tumom, schlebianiu gustom innych, poniewa z reguy prowadzi to do rezygnacji z wysokich walorw artystycznych dzie i istoty sztuki, a sztuka jest celem sama w sobie.

Wniosek z tej czci wypowiedzi Prawdziwy artysta powinien tworzy w duchu wolnoci.


2. Evviva larte Kazimierza Przerwy-Tetmajera

artysta to kto wybrany (natchniony) przez Boga, lepszy od zjadaczy chleba (filistrw), jego powinnoci jest goszenie pochway sztuki

jego cel (tak samo jak innych twrcw) to dbao o niemierteln saw (laury)

nawet cierpic gd, artysta powinien pozosta wierny ideaom i suy sztuce najwyszej lub wrcz jedynej wartoci.

Wniosek z tej czci wypowiedzi Artysta to kto szczeglny, jego znaczenie w kulturze wyznacza stopie jego zaangaowania w sztuk.


tekstu kultury.

3. Amadeusz w re. Miloa Formana

losem genialnego kompozytora powinno by tworzenie muzyki, a nie borykanie si z codziennoci

artyci nie powinni by zaleni finansowo od niewraliwych na sztuk ludzi

najwaniejszym i podstawowym obowizkiem twrcy powinno by korzystanie z cakowitej swobody twrczej.

Wniosek z tej czci wypowiedzi Artysta, by tworzy, musi by zupenie wolny od jakichkolwiek wpyww zewntrznych.


tekstu kultury.

Podsumowanie

W rnych tekstach kultury znajdziemy portrety artystw oddanych przede wszystkim sztuce, ktrej tworzenie uwaali za swoj najwiksz powinno.


Zadanie 1.6.


Wstp Problem szczeglnych zada stawianych przez spoeczestwo artycie przewija si przez ca kultur od staroytnoci do dzi. Teza

Powinnoci artysty powinno by tworzenie sztuki zaangaowanej w sprawy spoeczne.

Rozwinicie 1. Satyry Ignacego Krasickiego wyrazem troski owieceniowego twrcy

o nard i pastwo:

wybr gatunku (satyra jej elementy dydaktyczne)

pitnowanie wad i niewaciwych postaw szlachty (naduywania alkoholu i skonnoci do bjek Pijastwo, kosmopolityzmu ona modna, zego wychowania i upadku obyczajw wiat zepsuty)

pokazywanie wzorw postpowania Do krla, ktre mimo i wyszydzane i krytykowane, majce wielu oponentw, otwieraj moliwo reformy pastwa (take mentalnoci obywateli).


tekstu kultury.

2. Mendel Gdaski Marii Konopnickiej apelem o tolerancj:

zaangaowanie pisarki w sprawy spoeczne (nowela literack odpowiedzi na apel Elizy Orzeszkowej o publikacje przeciwstawiajce si antysemityzmowi)

portret bohatera starego yda, byego powstaca 1863 roku, ktry by zwizany z miastem i cieszy si szacunkiem ssiadw, przeciwstawiony obrazowi prymitywnego tumu.


tekstu kultury.

3. Confiteor Stanisawa Przybyszewskiego jako polemika z tradycj sztuki zaangaowanej:

wpyw filozofii Fryderyka Nietzschego na pogldy Przybyszewskiego koncepcja artysty jako nadczowieka nalecego do wyszych dziesiciu tysicy i jednostki istniejcej poza dobrem i zem

artysta ma prawo do korzystania ze swobody twrczej, ktra nie jest ograniczana adnymi obowizkami spoecznymi

twrca powinien dba o walory artystyczne dzie, a nie o przychylno ludzi odbiorcw sztuki

artyci maj za zadanie tworzy sztuk niesuc celom pozaartystycznym.


Podsumowanie

Prawdziwy artysta moe stawia przed sob rne cele: suenia wycznie sztuce lub edukacji czy reedukacji spoeczestwa (wychowania) poprzez skanianie swoimi dzieami odbiorcw do refleksji i zmiany postawy.


Zadanie 1.7.

Teksty literackie

Czy sztuka moe uczyni twrc niemiertelnym? Omw zagadnienie, odwoujc si do przytoczonej pieni Jana Kochanowskiego i do wybranych tekstw kultury.

Jan Kochanowski

PIE XXIV (KSIGI WTRE)

Niezwykym i nie leda pirem opatrzony Polec precz, poeta, ze dwojej zoony Natury: ani ja ju przebywa na ziemi Wicej bd; a witszy nad zazdro, ludnemi

Miasty wzgardz. On, w rwnym szczciu urodzony, On ja, jako mi zowiesz, wielce ulubiony Mj Myszkowski1, nie umr ani mi czarnymi Styks niewesoa zamknie odnogami swymi.

Ju mi skra chropawa padnie2 na goleni, Ju mi w ptaka biaego wierzch si gowy mieni; Po palcach wszdy nowe pirka si puszczaj, A z ramion seniste skrzyda wyrastaj.

Teraze, nad Ikara prdszy przewanego3, Puste brzegi nawiedz Bosfora hucznego I Syrty Cyrynejskie4, Muzom powicony Ptak, i pola zabiege5 za zimne Tryjony6.

O mnie Moskwa i bd wiedzie Tatarowie, I rznego mieszkacy wiata Anglikowie; Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznaj, Ktrzy gboki strumie Tybrowy pijaj.

Niech przy prznym7 pogrzebie adne narzekanie, aden lament nie bdzie ani uskaranie: wiec i dzwonw zaniechaj, i mar drogo sanych, I gosem aobliwym otarzw8 spiewanych!

Jan Kochanowski, Pieni, oprac. L. Szczerbicka-lk, Wrocaw 2008.

1 Piotr Myszkowski biskup pocki, nastpnie krakowski, sekretarz krlewski, przyjaciel i mecenas Jana Kochanowskiego. 2 Padnie pokrywa. 3 Przewany (staropolskie) odwany. 4 Syrty Cyrynejskie zatoki w Afryce Pnocnej. 5 Zabiegy odlegy. 6 Tryjony okrelenie ziem na pnocy. 7 Przny (staropolskie) zbyteczny. 8 otarz (staropolskie) psaterz, psalm.


Zadanie 1.7.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego [...] 2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne) 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...] 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich 4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci uniwersalne 4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,






2.1) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw [] kultura)


Pojcia i terminy

exegi monumentum

non omnis moriar

sztuka

wieczno niemiertelno artyzm


Wypowied moe dotyczy oglnej kwestii niemiertelnoci artystw, ktrzy poprzez swoj twrczo mog liczy na wieczn saw, bd sposobw, za pomoc ktrych sztuka moe uczyni twrc niemiertelnym. Ucze powinien odwoa si do przytoczonej pieni i na podstawie ustale analitycznych odnoszcych si do treci i formy utworu przedstawi pogldy Kochanowskiego na omawiany temat. Przywoane przez ucznia teksty kultury (co najmniej dwa) mog stanowi potwierdzenie sw czarnoleskiego poety lub mie wobec nich charakter polemiczny.


Zadanie 1.7.


Wstp Twrcy podejmuj temat nieprzemijajcej sawy. Jako jeden z pierwszych uczyni to Horacy. W jednej z pieni (Exegi monumentum) stwierdza, e sw twrczoci postawi sobie i swemu dzieu pomnik trwalszy ni ze spiu. Std jego wniosek: Non omnis moriar Nie wszystek umr, bd y w swoim dziele.

Wywd W swym utworze Kochanowski powtrzy gwne idee rzymskiego poprzednika. Poeta w duchu horacjaskim wyraa pewno, e nie umrze cay, bo sztuka jest wieczna, dzieo nie jest miertelne, tak jak miertelny jest czowiek. Nie chce, aby po nim pakano, poniewa mier nie bdzie dla niego kocem ycia zacznie y poprzez sw twrczo.


Tradycj pisania o wiecznym trwaniu w twrczoci podejmuje Juliusz Sowacki w wierszu Testament mj. Poeta jest przekonany, e jego imi bdzie trwa przez pokolenia z powodu doniosoci dzie, jakie po nim pozostan.


tekstu kultury.

Utworem wspczesnym podejmujcym motyw niemiertelnej sawy jest wiersz Nagrobek Wisawy Szymborskiej. Poetka traktuje te kwesti w sposb artobliwy, kierujc do czytelnika anonimowego przechodnia niepozbawiony dystansu apel o zachowanie pamici o poecie.


tekstu kultury.

Podsumowanie

Twrcw uniemiertelniaj ich dziea. To dziki nim nieustannie trwaj w wiadomoci potomnych.


Zadanie 1.7.


Okrelenie problematyki Czowiek chciaby w jaki sposb przetrwa w pamici przyszych pokole. Ludzie s wiadomi nieuchronnoci mierci, dlatego robi co, co sprawia, e jaka czstka pozostanie po nich na ziemi. Artyci s wiadomi, e pozostawi po sobie co wicej. Teza

Literatura i sztuka zapewniaj twrcom niemiertelno.

Argumentacja

Na podstawie wiersza Jana Kochanowskiego:

pie Jana Kochanowskiego jest przykadem utworu autotematycznego, w ktrym poeta utrwala swj wizerunek dla potomnych. Jest przekonany o swej wielkoci i przyszej niemiertelnej sawie

gdy poeta pisze o sobie, to dokonuje zabiegw autokreacyjnych

ukazuje siebie jako ptaka w locie. Chce przez to obrazowo pokaza, e potrafi si wznie ponad niskie uczucia zazdroci, ktre towarzysz ludziom, gdy stykaj si z wybitnymi jednostkami (ani ja ju przebywa na ziemi / Wicej bd; a witszy nad zazdro, ludnemi / Miasty wzgardz)

poeta pisze o sobie, poniewa jest wiadomy swej wielkoci.


Cyprian Norwid Fortepian Szopena muzyka bdzie przywoywaa pami o artycie (obraz zlewajcej si w jedno rki i klawiatury)


tekstu kultury.

Wtki autobiograficzne w twrczoci poetw wspczesnych (Miron Biaoszewski, Stanisaw Baraczak, Czesaw Miosz).


tekstu kultury.

Literatura dokumentu osobistego, jako element kreowania niemiertelnej sawy (np. dzienniki eromskiego, Nakowskiej, Gombrowicza).


tekstu kultury.

Zakoczenie Sztuka i jej oddziaywanie byy tematem utworw niezalenie od czasw, w ktrych zostay stworzone. Utrwalanie wizerunku dla potomnych, wystawianie poetyckiego pomnika, to wany element twrczoci wielu artystw.


Zadanie 1.8.

Teksty literackie

Krytyka wad Polakw jako temat tekstw kultury. Omw zagadnienie na podstawie podanego fragmentu Wesela Stanisawa Wyspiaskiego, caego utworu oraz innego tekstu kultury.

Stanisaw Wyspiaski

WESELE

JASIEK

Aha; prawda, ywy Bg, przecie miaem trbi w rg; kaz ta, za ta, cyli zgino, cyli mi sie ka odwino kajsim zaby zoty rg, osta mi sie ino sznur.

Z izby gbnej, od chwili, wszed by, w tropy za Jakiem, koyszcy si somiany Chocho.

Scena 35.

CHOCHO Jak ci spada czapka z pir.

JASIEK

Tom sie chylo po te copke, to mi moe sie odwino.

CHOCHO Miae, chopie, zoty rg, miae, chopie, czapk z pir: czapk ze ba wicher zmit.

JASIEK

Bez tom wieche z pawich pir.

CHOCHO Osta ci sie ino sznur.

JASIEK

Najd ka gdzie przy figurze.

CHOCHO Pod figur ktosik sta.

JASIEK

Strasy u rozstajnych drg cy to pio, cy nie pio kur?

Stanisaw Wyspiaski, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocaw 1984.


Zadanie 1.8.


I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [] 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu 2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego [...] 2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne) 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...] 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich 4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,






2.1) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw [] kultura).


Pojcia i terminy

wady narodowe

dramat

symbolizm

relatywizm

etyka


Zdajcy powinien zauway, e wadami wyeksponowanymi w zaczonym fragmencie Wesela s lekkomylno i prno (uosobione przez Jaka). W swojej wypowiedzi powinien odwoa si rwnie do caego dramatu Wyspiaskiego i wskaza kilka krytykowanych w nim narodowych wad: awanturnictwo, oportunizm, niezdolno do czynu, pijastwo, irracjonalizm polityczny. Konieczne jest take podanie przykadu krytyki takich wad w innym tekcie kultury literackim lub nieliterackim.


Zadanie 1.8.


Teza

Wedug niektrych tekstw kultury lekkomylno i prno s gwnymi wadami Polakw.

Plan wypowiedzi

1. Wesele jako dramat o wadach narodowych Polakw zobrazowanych w poszczeglnych postaciach dramatu (np. Poeta oderwanie od rzeczywistoci, Nos pijastwo, Gospodarz irracjonalizm polityczny, Dziennikarz oportunizm, Czepiec awanturnictwo).

2. Symboliczne znaczenie czapki z pawimi pirami (pawie pira jako symbol prnej strojnoci, zbdnych ozdb; czapka to symbol sprawy narodowej, krakuska jest czapk, w ktrej przedstawiany by Kociuszko).

3. Jasiek jako przykad braku powanego traktowania wiata zwizany z modoci, ale i niedowiadczeniem.

4. Wybr Jaka na posaca to wybr zy: wane sprawy naley powierza ludziom odpowiedzialnym.

5. Paradoksalno sytuacji: osob najbardziej zaangaowan czynnie w spraw narodow jest prny Jasiek.

6. Jasiek symbol spoeczestwa, ktre nie szuka zotego rogu (pobudek do odzyskania niepodlegoci) ale zadowala si pawimi pirami (pozorami wolnoci).

7. Konstatacja Jaka: bez te wieche z pawich pir. Sytuacja krytyczna prowadzi do refleksji.

Odwoanie do zaczonego tekstu i caego utworu.

Stefan eromski, Przedwionie wielo nierealnych koncepcji (Baryka, Gajowiec, Lulek), ktre nie wchodz w dialog ze sob, ale wzajemnie si znosz.


tekstu kultury.

Kazik Staszewski, Jeszcze Polska wspczesne oskarenie politykw o kunktatorstwo i przedkadanie wasnych interesw nad interesy kraju.


tekstu kultury.

Podsumowanie.

Literatura i kultura polska jako jeden ze swoich obowizkw przyja rozliczanie si z wadami narodowymi. Przytoczone przykady pokazuj wady typowe, ktrych katalog jest znacznie wikszy.


Zadanie 1.8.


Teza

Krytyka wad Polakw zawarta w tekstach kultury jest zawsze subiektywnym opowiedzeniem si po stronie zespou jakich wartoci.

Rozwinicie Wesele Stanisawa Wyspiaskiego:

pytanie o zasadno i moliwo wywoania powstania zbrojnego (czy Polacy s do niego przygotowani i czy taka walka jest sama w sobie sensowna?)

czy wszystko w historii zaley od kalkulacji politycznych (wpyw czynnikw metafizycznych: Chochoa, kogo, kto sta na rozstaju drg)?

krytyka odejcia od wartoci narodowych na rzecz estetyzmu (zamiana zotego rogu na pawie pira)

jaki wpyw ma jednostka na dzieje narodu? brak odpowiedzialnego przywdztwa, powierzanie wanych zada osobom lekkomylnym

Jasiek jako przedstawiciel lekkomylnego traktowania spraw istotnych.

Odwoanie do zaczonego tekstu i caego utworu.

Pijastwo Ignacego Krasickiego:

satyra przedstawiajca dwie postawy: moralizatorsk sprzeciwiajc si piciu alkoholu i odwoujc si do tradycyjnej polskiej gocinnoci

prno zabiegw moralizatorskich wywouj skutek odwrotny (Gdzie idziesz? Napij si wdki)

krytyka sarmackiej fanfaronady i zego obyczaju, ktry jest przyczyn upadku Rzeczypospolitej

prba wskazania na nieskuteczno postaw skrajnych

satyra Krasickiego jako krytyka obu wad polskich: przemdrzaych recept na kad sytuacj, nieznonego moralizatorstwa oraz pijastwa, jako cechy prowadzcej do destrukcji.

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza: Krelc literacki portret szlachty, Mickiewicz pitnuje niektre jej wady, takie jak ktliwo, brawura, brak rozsdku, pytko intelektualna. Krytyka ta prowadzona jest jednak z przymrueniem oka autor z jednej strony przedstawia bezprawny zajazd na Soplicw, z drugiej z sentymentem ukazuje barwno szlachty zaciankowej, docenia jej odwag i zdolno do czynu.


tekstu kultury.


tekstu kultury.

Zakoczenie Mwienie o wadach jest kwesti relatywn, gdy zawsze wie si z przyjciem jakiego pogldu pozwalajcego t

Matura ustna z języka polskiego - zbiór zadań

Documents

Transcript of Matura ustna z języka polskiego - zbiór zadań