MATERIAŁY SZKOLENIOWE Z BHP DLA PRACODAWCÓW I … · POZNA ŃSKIE CENTRUM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO...

[Wpisz tekst]

MATERIAŁY SZKOLENIOWE Z BHP

DLA PRACODAWCÓW I OSÓB KIERUJĄCYCH PRACOWNIKAMI

OPRACOWANIE MERYTORYCZNE:

dr inŜ. Sławomir Łech Stan prawny na 29.11.2010

POZNAŃSKIE CENTRUM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO 2

Spis tre ści Wstęp s.3 Część I; Ogólne podstawy prawne związane z wymaganiami dotyczącymi BHP s.3 Część II; Postanowienia ogólne Kodeksu Pracy s.5 Część III; Podstawowe zasady prawa pracy s.5 Część IV; Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy s.6 Część V; Stosunek pracy s.13 Część VI; Wynagrodzenie za pracę s.15 Część VII; Obowiązki pracodawcy i pracownika s.16 Część VIII; Regulamin pracy s.18 Część IX; Odpowiedzialność pracowników s.18 Część X; Wymiar i rozkład czasu pracy s.19 Część XI; Urlopy s.21 Część XII; Ochrona pracy kobiet s.22 Część XIII; Zatrudnianie młodocianych s.24 Część XIV; Bezpieczeństwo i higiena pracy s.28 Część XV; Ochrona zdrowia pracowników s.36 Część XVI; Pierwsza pomoc s.37 Część XVII; Wypadki przy pracy i choroby zawodowe s.45 Część XVIII; Szkolenia s.48 Część XIX; Ochrony indywidualne s.49 Część XX; SłuŜba i komisja BHP s.50 Część XXI; Układy zbiorowe i postępowanie pojednawcze s.50 Część XXII; Zarządzanie bezpieczeństwem pracy s.51 Część XXIII; Ochrona przeciwpoŜarowa s.53 Część XXIV; Ergonomia oraz materialne środowisko pracy s.60 Część XXV; Stanowisko wyposaŜone w monitor ekranowy s.70 Część XXVI; Ochrona środowiska naturalnego s.73 Część XXVII; Ekonomiczne skutki niewłaściwych warunków pracy s.78 Część XXVIII; Inne s.83 Część XXIX; Podsumowanie s.86 Wykaz literatury i aktów prawnych s.87


WSTĘP Zebrane materiały zawierają bardzo waŜne wiadomości (m.in. stanowiska pracy, warunki

techniczne, zagroŜenia środowiska, czynniki niebezpieczne i uciąŜliwe) niezbędne do opanowania i utrwalenia materiału obejmującego swoim zakresem szkolenie okresowe. Zawarte w nich przepisy prawne oraz literatura, jak i inne źródła (np. strony www) dotyczące omawianych tematów czyni z niniejszych materiałów kompendium wiedzy przydatnej nie tylko podczas szkolenia okresowego pracodawcy i osób kierujących pracownikami ale takŜe pomoc podczas wykonywania codziennych obowiązków - ułatwiają rozwiązywanie problemów zawodowych.

Dziś moŜemy bez większego problem komunikować się (przekazywać waŜne informacje) za pomocą

słowa pisanego, niemniej jednak nie byłoby to moŜliwe gdyby nie rozwój cywilizacji oraz upowszechnienie jak i pełen dostęp do wiedzy. W ten prosty sposób moŜna przekazać równieŜ wiadomości dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej jak i zasad udzielania pierwszej pomocy.

JuŜ około 4000 – 3000 p.n.e. znano zatem formę komunikacji jaką było pismo. Najstarsza znana forma pisma (zwane klinowym od kształtu liter) pochodzi z Sumeru. Znaki wytłaczano twardą trzciną na miękkiej tabliczce glinianej. [Kostrzewski J. 1995, s.10] Jednak pisanie w dzisiejszych czasach na tabliczkach glinianych byłoby sporym kłopotem. Nie od zawsze pismo na papierze było tak proste i czytelne. Na przestrzeni dziejów okazywało się, Ŝe po wyschnięciu „atrament” po prostu odpada z papieru i dokument jest mało przydatny. Stąd teŜ po wynalezieniu papirusu (papieru z trzciny) w ok. 3500 r. p.n.e. pisarze mieszali farby (pierwsze atramenty) w celu stworzenia takiej, która nie odpadałaby od giętkich kart. [Kostrzewski J. 1995, s.11] Udało się to doskonale i dziś atrament wsiąka w karty i moŜna z nich korzystać wielokrotnie nawet po zgięciu, skręceniu itp. idąc dalej ok. 1700 p.n.e. fenicjanie stworzyli pierwszy alfabet, który składał się z 22 liter. A z niego z kolei powstał alfabet grecki, który przekształcił się w łaciński (stosowane w wielu rejonach świata do dziś). [Kostrzewski J. 1995, s.13] Wynalezienie papieru (105r. n.e.) przypisuje się chińskiemu urzędnikowi dworskiemu Tsai Lun, który zauwaŜył, Ŝe kaŜde włókno roślinne po zmieleniu i nasyceniu wodą daje dobry papier. Tajemnica jego wytwarzania była tak dobrze strzeŜona, Ŝe do Europy dotarła dopiero ponad tysiąc lat później. [Kostrzewski J. 1995, s.16] Dalej ok. 1040 n.e. opanowano druk za pomocą ruchomych czcionek, Chiny. Metodę tę opracował chiński alchemik Pi Czeng, który uŜywał wypalanych glinianych czcionek ruchomych. Metodę tę ulepszył Wang Czen stosując czcionki drewniane ok. 1300r. Dopiero w 1438 Johannes Gutenberg w Mainz w Niemczech zastosował ruchome czcionki metalowe. [Kostrzewski J. 1995, s.18] Rozwój techniki następował ciągle i nieprzerwanie. Wykonywane ręcznie maszyny do pisania opatentowano juŜ w 1714r. jednak z uwagi na ich małe „rozprzestrzenianie się” i pewne wady nie zrewolucjonizowały od razu prac biurowych. Pierwsze produkowane seryjnie maszyny (1873r.) do pisania pochodzą z zakładów Remingtona a wynalazł je Amerykanin Christopher Latham Sholes. Wraz ze współpracownikami opracował klawiaturę (która niewiele róŜni się od dzisiejszych komputerowych) w taki sposób rozmieszczając klawisze, aby nie były one blokowane, maszynistki często to czyniły mając w bliskim zasięgu często uŜywane litery – zostały one przesunięte i dało to układ QWERTYUIOP (stosowany do dziś). [Kostrzewski J. 1995, s.44] Dalej pojawiały się kolejne ulepszenia aŜ do czasów dzisiejszych.

W dzisiejszych czasach materiały przekazywane w Państwa ręce są wytwarzane masowo, trwałe pod kątem przyczepności farby, drukowane na białym papierze i pisane językiem zrozumiałym dla kaŜdego obywatela, ponadto moŜna z nich korzystać wielokrotnie ale i mogą korzystać z niego osoby znające język polski.

Część I OGÓLNE PODSTAWY PRAWNE ZWIĄZANE Z WYMAGANIAMI

DOTYCZĄCYMI BHP

Przepisy prawne (obecnie obowiązujące w róŜnych zakresach na terenie określonego państwa) nie pojawiły się nagle i znikąd. W wielu przypadkach były długo prawami „niepisanymi” i często zmieniały się na skutek dość drastycznych zjawisk (np. ruchy społeczne).

Niemniej jednak prawa pisane pojawiły się w historii człowieka dość dawno bo ok. 1800-1750 p.n.e. Król Hammurabi wprowadza w Mezopotamii pierwsze pisane prawa w zakresie spraw rodzinnych, cywilnych itd. [Kostrzewski J. 1995, s.12] Na przestrzeni lat przepisy ukształtowały się do postaci dzisiaj prezentowanej w niniejszych materiałach.


W Polsce chronologia polskiego ustawodawstwa w zakresie BHP (wybrane elementy prawa) wyglądała następująco [Praca zbiorowa: „Nowoczesne metody zarządzania bezpieczeństwem – Ocena ryzyka w aspekcie zarządzania bezpieczeństwem”, Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy im. Prof. Jana Rosnera, Wrocław 1999r.]: 1919r. Dekret Naczelnika Państwa o utworzeniu inspekcji pracy; 1928r. Rozporządzenie Prezydenta o bezpieczeństwie i higienie pracy; 1946r. Rozporządzenie o ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy; 1953r. Powołanie słuŜb bhp (Uchwała nr 592 Prezydium Rządu); 1965r. Ustawa o bezpieczeństwie i higienie pracy; 1974r. Ustawa Kodeks pracy; 1981r. Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy; 1982r. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska; 1985r. Ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej; 1996r. Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; 1997r. Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; Rozporządzenie w sprawie słuŜby bezpieczeństwa i higieny pracy; 1998r. Nowelizacja Kodeksu pracy; Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposaŜonych w monitory ekranowe; 1999r. PN-N-18001 (Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Wymagania); 2000r. PN-N-18002 (Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego); 2002r. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; Rozporządzenie w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; 2003r. Nowelizacja ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; 2004r. Nowelizacja Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; 2007r. Nowelizacje: Kodeksu pracy; Ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.

W Polsce najwa Ŝniejszym (obowi ązującym) aktem prawnym jest Konstytucja

Rzeczpospolitej Polskiej.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja; ustawy; ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia; natomiast na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. (Na podstawie art. 87 Konstytucji – Dz.U. 1997, Nr 78, poz. 483 ze zm.). Przepisy europejskie

„W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, układające się Strony zobowiązane są:

� wydać przepisy dotyczące bhp; � zapewnić środki kontroli stosowania tych przepisów; � konsultować się, gdy zachodzi potrzeba, z organizacjami pracodawców i pracowników w

sprawach środków zmierzających do poprawy bhp.” [Art. 3. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Europejska Karta Społeczna]

Konwencja Nr 155 Międzynarodowej Organizacji Pracy ma zastosowanie do wszystkich gałęzi działalności gospodarczej oraz do wszystkich pracowników zatrudnionych w objętych nią gałęziach działalności gospodarczej. KaŜdy Członek, który ratyfikuje niniejszą Konwencję, moŜe — po moŜliwie jak najwcześniejszym przeprowadzeniu konsultacji z zainteresowanymi reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracowników wyłączyć z zakresu jej stosowania, w części lub w całości, szczególne gałęzie działalności gospodarczej, takie jak Ŝegluga morska lub rybołówstwo, jeśli stosowanie to powoduje powstanie specyficznych problemów o szczególnym znaczeniu. Członek takŜe moŜe wyłączyć z zakresu jej stosowania, w części bądź w całości, ściśle określone kategorie pracowników, w odniesieniu do których zastosowanie to stwarzałoby szczególne problemy. Te działania (wyłączające) winny być przedstawione zgodnie z art. 22 Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy w pierwszym sprawozdaniu – zmiany i postępy w celu szerszego stosowania w kolejnych. (Na podstawie art.1,2 Konwencji MOP nr 155)

Kontrola stosowania przepisów dotyczących bezpieczeństwa, zdrowia i środowiska pracy winna być zapewniona przez odpowiedni system inspekcji (w danym kraju), który powinien przewidywać odpowiednie sankcje w przypadku naruszenia danych przepisów. NaleŜy podjąć środki w celu udzielania porad pracodawcom i pracownikom w taki sposób, aby umoŜliwić im zastosowanie się do obowiązujących ich przepisów prawnych w tym zakresie. (Na podstawie art.9,10 Konwencji MOP nr 155)


NaleŜy podjąć środki, zgodnie z ustawodawstwem i praktyką danego kraju, w celu zapewnienia, aby osoby projektujące, produkujące, importujące, wprowadzające w obieg lub odstępujące z jakiegokolwiek tytułu maszyny, sprzęt (urządzenia) lub substancje na uŜytek przemysłowy: a) upewniały się, Ŝe maszyny, sprzęt (urządzenia) lub substancje nie stanowią zagroŜenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób, które będą je eksploatować w sposób właściwy, w granicach rozwagi i praktycznych moŜliwości wykonania (zgodnie z przeznaczeniem); b) dostarczały informacji dotyczących odpowiedniego instalowania maszyn i sprzętu i posługiwania się nim, odpowiedniego stosowania substancji, a takŜe dotyczących zagroŜeń związanych z maszynami i sprzętem (urządzeniami) oraz niebezpiecznych właściwości substancji chemicznych, czynników lub produktów fizycznych i biologicznych, a takŜe dostarczały instrukcji na temat sposobu zapobiegania znanym zagroŜeniom; c) podejmowały badania lub w inny sposób zapoznawały się na bieŜąco z postępem naukowo-technicznym, w celu wypełnienia obowiązków, jakie na nich spoczywają. Pracodawców naleŜy zobowiązać do takiego działania, aby — w takim stopniu, w jakim jest to rozsądne i wykonalne — znajdujące się pod ich kontrolą miejsca pracy, maszyny, sprzęt (urządzenia) i procesy pracy nie stanowiły zagroŜenia dla bezpieczeństwa i zdrowia zatrudnionych pracowników. Ponadto pracodawców naleŜy zobowiązać równieŜ do tego, aby znajdujące się pod ich kontrolą czynniki i substancje chemiczne, fizyczne i biologiczne nie stanowiły zagroŜenia dla zdrowia przy zapewnionej odpowiedniej ochronie. Pracodawców naleŜy równieŜ zobowiązać do dostarczania, w razie potrzeby, odzieŜy ochronnej i odpowiedniego sprzętu ochronnego, w celu zapobiegania — w takim stopniu, w jakim jest to rozsądne i wykonalne (praktycznie) — zagroŜeniom wypadkowym lub uszczerbkom na zdrowiu zatrudnionych pracowników. W przypadku kiedy kilka przedsiębiorstw jednocześnie działa w tym samym miejscu pracy, powinny one równolegle współpracować przy realizacji postanowień niniejszej Konwencji. Pracodawców naleŜy zobowiązać do podejmowania — w razie zaistnienia takiej potrzeby — właściwych środków pozwalających na przeciwdziałanie nagłym sytuacjom niebezpiecznym i wypadkom, w tym takŜe zadowalających środków do udzielania pierwszej pomocy. Stosowane w przedsiębiorstwie środki bezpieczeństwa i higieny pracy w Ŝadnej mierze nie powinny obciąŜać kosztami pracowników. (Na podstawie art. 12,16-18,21 Konwencji MOP nr 155)

Część II POSTANOWIENIA OGÓLNE KODEKSU PRACY

Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników jak i pracodawców. (Na podstawie art. 1 KP)

Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. (Na podstawie art. 2 KP)

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a takŜe osoba fizyczna, jeŜeli zatrudniają one pracowników. (Na podstawie art. 3 KP)

Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niŜ przepisy prawa pracy. Postanowienia umów i aktów, w/w mniej korzystne dla pracownika niŜ przepisy prawa pracy są niewaŜne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. (Na podstawie art. 18 KP)

Część III PODSTAWOWE ZASADY PRAWA PRACY

KaŜdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w

ustawie, nie moŜna zabronić wykonywania zawodu. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę. Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. (Na podstawie art. 10,13 KP)

Nawiązanie stosunku pracy, bez względu na jego podstawę prawną, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. (Na podstawie art. 11 KP)

Pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania męŜczyzn i kobiet w dziedzinie pracy. Jakakolwiek dyskryminacja


w stosunkach pracy, w szczególności ze względu na płeć (dyskryminowanie wskutek zachowań werbalnych, fizycznych lub pozawerbalnych – molestowanie seksualne), wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne, oraz przynaleŜność związkową - jest niedopuszczalna. (Na podstawie art. 111-3,183a KP)

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. (Na podstawie art. 15 KP)

Pracodawca, stosownie do moŜliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników. (Na podstawie art. 16 KP)

Część IV

NADZÓR I KONTROLA PRZESTRZEGANIA PRAWA PRACY

Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy. Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna. Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy. (Na podstawie art. 184-5 KP)

PoniŜej omówione zostaną podstawowe zasady sprawowania nadzoru nad bezpieczeństwem, higieną pracy, warunkami środowiska pracy oraz zdrowiem pracowników w oparciu o niezbędne informacje z zakresu działalności: Państwowej Inspekcji Pracy, Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz Urzędu Dozoru Technicznego.

Państwowa Inspekcja Pracy

PIP jest utworzona jako organ powołany do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. PIP kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Kontroli PIP podlegają pracodawcy, natomiast w zakresie bhp oraz kontroli legalności zatrudnienia takŜe przedsiębiorcy, niebędący pracodawcami, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy, zwani dalej „podmiotami kontrolowanymi”. (Na podstawie art.13 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.) Do zakresu działania PIP naleŜą w szczególności:

� nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,

� kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposaŜenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii,

� kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności (…); � kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez

cudzoziemców; � uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów

budowlanych albo ich części w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach; � kontrola wyrobów wprowadzanych do obrotu pod względem spełniania przez nie wymagań

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach; � nadzór nad przestrzeganiem warunków stosowania substancji (określonych przez Europejską

Agencję Chemikaliów na podstawie art. 9 ust. 4 rozporządzenia nr 1907/2006, w zakresie swoich kompetencji);

� podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagroŜeń w środowisku pracy;

� współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagroŜeniom dla środowiska;

� kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w sytuacji organizmów genetycznie zmodyfikowanych;


� kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

� opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy; � prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwo w

postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy; � wydawanie i cofanie zezwoleń w przypadkach, o których mowa w art. 3045 ustawy z dnia 26

czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.); � udzielanie na pisemny wniosek osoby zainteresowanej informacji o minimalnych warunkach

zatrudnienia pracowników, określonych w dziale drugim rozdziale II a ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;

� współpraca z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnienia pracowników;

� ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, ze zm.), a takŜe innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarŜyciela publicznego;

� wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach szczególnych.

Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje równieŜ nadzór i kontrolę zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami. Państwowa Inspekcja Pracy moŜe takŜe podejmować działania w zakresie prowadzenia badań oraz analizowania czynników szkodliwych i uciąŜliwych w środowisku pracy. (Na podstawie art.10 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.)

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:

� nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bhp;

� nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagroŜenie Ŝycia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących dane prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeŜeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji – nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

� nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagroŜenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzi – nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

� zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagroŜenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzi – nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

� nakazania, w przypadku stwierdzenia, Ŝe stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraŜa Ŝyciu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niŜ stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź teŜ działalności określonego rodzaju;

� nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy; � nakazania pracodawcy wypłaty naleŜnego wynagrodzenia za pracę, a takŜe innego

świadczenia przysługującego pracownikowi – nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

� skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niŜ wymienione w wyŜej, o ich usunięcie, a takŜe o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.

Właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz do sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji. (Na podstawie art.11 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.).


PIP przy realizacji zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy, publicznymi słuŜbami zatrudnienia w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz z organami administracji państwowej, a w szczególności z organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Policją, StraŜą Graniczną, SłuŜbą Celną, urzędami skarbowymi i ZUS, a takŜe organami samorządu terytorialnego. W razie uzasadnionej potrzeby oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującym, organy Policji są obowiązane, na wniosek inspektora pracy, do udzielenia stosownej pomocy. (Na podstawie art.14,15 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.) W toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo:

� swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotu kontrolowanego; � przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz

przebiegu procesów technologicznych i pracy; � Ŝądania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub

były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niŜ stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, pisemnych i ustnych

� informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą;

� Ŝądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności podmiotu kontrolowanego, jak równieŜ dostarczenia mu próbek surowców i materiałów uŜywanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą;

� Ŝądania przedłoŜenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niŜ stosunek pracy;

� zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją;

� utrwalania przebiegu i wyników oględzin za pomocą aparatury i środków technicznych słuŜących do utrwalania obrazu lub dźwięku;

� wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak równieŜ zestawień i obliczeń sporządzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby Ŝądania ich od podmiotu kontrolowanego;

� sprawdzania toŜsamości osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przesłuchiwania i Ŝądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej;

� korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz akredytowanych laboratoriów.

Inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia o kaŜdej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli przestrzegania przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. Kontrolę przedsiębiorcy przeprowadza się po okazaniu legitymacji słuŜbowej i upowaŜnienia do jej przeprowadzenia.

Kontrolę przeprowadza się równieŜ po okazaniu legitymacji słuŜbowej, z zastrzeŜeniem sytuacji, gdzie nie jest to konieczne (JeŜeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli u przedsiębiorcy, moŜe być ona podjęta po okazaniu legitymacji słuŜbowej. Kontrolowanemu naleŜy jednak niezwłocznie, nie później jednak niŜ w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli, doręczyć upowaŜnienie do przeprowadzenia kontroli). Biegli i specjaliści biorą udział w kontroli na podstawie imiennego upowaŜnienia wydanego odpowiednio przez Głównego Inspektora Pracy lub okręgowego inspektora pracy. (Na podstawie art.23-25 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.)

Protokół pokontrolny podpisuje inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz osoba lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany. Podmiotowi kontrolowanemu przysługuje prawo zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu kontroli, umotywowanych zastrzeŜeń do ustaleń zawartych w protokole. Wszelkie zastrzeŜenia naleŜy zgłosić na piśmie w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu.


W razie zgłoszenia zastrzeŜeń inspektor pracy przeprowadzający kontrolę zobowiązany jest je zbadać, a w przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeŜeń - zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu. Kopię protokołu kontroli inspektor pracy pozostawia podmiotowi kontrolowanemu.

Odmowa podpisania protokołu przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany nie stanowi przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą.

W przypadku nie stwierdzenia uchybień wynik kontroli moŜe być udokumentowany w formie notatki urzędowej, która powinna zawierać zwięzły opis stanu faktycznego stwierdzonego w czasie kontroli. (Na podstawie art.31 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.)

Podmiot kontrolowany, do którego została skierowana decyzja ma obowiązek informowania odpowiedniego organu Państwowej Inspekcji Pracy o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji. (Na podstawie art.35 Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.) Państwowa Inspekcja Sanitarna

PIS jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

� higieny środowiska, � higieny pracy w zakładach pracy, � higieny radiacyjnej, � higieny procesów nauczania i wychowania, � higieny wypoczynku i rekreacji, � zdrowotnymi Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŜytku, � higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz

pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne - w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciąŜliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.

Wykonywanie w/w zadań polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieŜącego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, jeŜeli ich występowanie ma charakter epidemiczny, a takŜe na prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej. (Na podstawie art.1,2 Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.)

Do zakresu działania Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego naleŜy w szczególności:

� uzgadnianie projektów wojewódzkich i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz warunków zabudowy i zagospodarowania terenu inwestycji, a takŜe wskazań lokalizacyjnych i lokalizacji autostrad pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych,

� uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych; � uczestniczenie w dopuszczeniu do uŜytku obiektów budowlanych, statków morskich, Ŝeglugi

śródlądowej i powietrznych oraz środków komunikacji lądowej, � inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym

wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi. Do zakresu działania PIS w dziedzinie bieŜącego nadzoru sanitarnego naleŜy kontrola

przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących:

� higieny środowiska, a zwłaszcza czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wody i innych elementów środowiska w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,

� utrzymania naleŜytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń uŜyteczności publicznej, dróg, ulic oraz środków komunikacji publicznej,

� warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaŜy Ŝywności oraz warunków Ŝywienia zbiorowego,

� nadzoru nad jakością produkcji Ŝywności, � warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami uŜytku oraz innymi wyrobami

mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi, � warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób

zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy,


� higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu uŜywanego w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyŜszych oraz w ośrodkach wypoczynku,

� higieny procesów nauczania, � przestrzegania przez producentów, importerów, osoby wprowadzające do obrotu, stosujące lub

eksportujące substancje chemiczne, preparaty chemiczne lub wyroby obowiązków wynikających z ustawy oraz z rozporządzeń Wspólnot Europejskich wymienionych w tej ustawie.

(Na podstawie art.3-4 Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.)

PIS jest uprawniony do kontroli zgodności budowanych obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązujących przepisach. Stwierdzone w toku kontroli nieprawidłowości są wpisywane do dziennika budowy, z wyznaczeniem terminu ich usunięcia. (Na podstawie art.23 Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.) Inspektor PIS w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo:

� wstępu o kaŜdej porze dnia i nocy, na terenie miast i wsi do: o zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład, o obiektów uŜyteczności publicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i

nieruchomości oraz wszystkich pomieszczeń wchodzących w ich skład, o środków transportu i obiektów z nimi związanych, w tym równieŜ na statki morskie,

Ŝeglugi śródlądowej i powietrzne, o obiektów będących w trakcie budowy,

� Ŝądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób, � Ŝądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych, � pobierania nieodpłatnie próbek do badań.

Inspektor PIS lub Główny Inspektor Sanitarny ma prawo wstępu do mieszkań w razie podejrzenia lub stwierdzenia choroby zakaźnej, zagroŜenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a takŜe jeŜeli w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa. (Na podstawie art.25,26 Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.)

W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowy inspektor

sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień. JeŜeli naruszenie wymagań, spowodowało bezpośrednie zagroŜenie Ŝycia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny nakazuje unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu uŜyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu, wycofanie z obrotu środka spoŜywczego, przedmiotu uŜytku lub innego wyrobu mogącego mieć wpływ na zdrowie ludzi albo podjęcie lub zaprzestanie innych działań; decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Państwowemu inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego, wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi - jeŜeli w toku wykonywanych czynności stwierdzi, Ŝe z powodu nieuwzględnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych określonych w obowiązujących przepisach mogłoby nastąpić zagroŜenie Ŝycia lub zdrowia ludzi. (Na podstawie art.27-30 Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.)

Do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004r. Nr 173, poz. 1807, ze zm.).

W postępowaniu przed organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Kto utrudnia lub udaremnia działalność organów PIS podlega karze aresztu do 3 miesięcy, ograniczenia wolności do 3 miesięcy albo grzywny. Za badania oraz inne czynności wykonywane przez organy PIS w związku ze sprawowaniem bieŜącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego pobiera się opłaty w wysokości kosztów ich wykonania. Opłaty ponosi osoba lub jednostka organizacyjna obowiązana do przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych. (Na podstawie art.36,37,38 Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.)


Urząd Dozoru Technicznego Do zakresu działania UDT naleŜy:

� nadzór i kontrola przestrzegania przepisów o dozorze technicznym, a takŜe przepisów i zasad z zakresu bezpieczeństwa techniki, dotyczących urządzeń technicznych,

� wykonywanie dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi, w zakresie określonym ustawą (o dozorze technicznym),

� wydawanie decyzji w sprawach wynikających z wykonywania dozoru technicznego, � szkolenie pracowników dozoru technicznego, � prowadzenie ewidencji eksploatowanych urządzeń technicznych, � współpraca ze specjalistycznymi jednostkami dozoru technicznego w zakresie wykonywania

dozoru technicznego, � inicjowanie działalności normalizacyjnej, współudział w opracowywaniu lub opracowywanie

projektów warunków technicznych dozoru technicznego oraz norm określających zasady i warunki bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

� analizowanie przyczyn i skutków uszkodzeń urządzeń technicznych oraz stała ocena stopnia zagroŜenia stwarzanego przez dane urządzenia,

� inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń technicznych oraz prowadzenie w tym zakresie badań diagnostycznych i wykonywanie ekspertyz, inicjowanie działalności mającej na celu podnoszenie zawodowych kwalifikacji wytwórców oraz uŜytkowników w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

� popularyzowanie zagadnień związanych z bezpieczną pracą urządzeń technicznych oraz organizowanie doradztwa w tym zakresie,

� współpraca międzynarodowa w zakresie zagadnień dotyczących bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

� współpraca z instytucjami polskimi i zagranicznymi w zakresie działań zmierzających do harmonizacji przepisów dozoru technicznego z wymaganiami UE,

� uzgadnianie programów szkolenia osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne,

� sprawdzanie kwalifikacji osób wytwarzających, naprawiających, modernizujących, obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne oraz osób wykonujących badania nieniszczące,

� certyfikowanie systemów jakości dotyczących urządzeń technicznych, � występowanie z wnioskami o zmianę wysokości opłat za czynności jednostek dozoru

technicznego. (Na podstawie art.37 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)

Czynności dozoru technicznego wykonują pracownicy jednostek dozoru technicznego, zwani „inspektorami”, na podstawie upowaŜnienia wydanego przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego oraz legitymacji słuŜbowej. Czynności dozoru technicznego inspektorzy wykonują u projektujących i wytwarzających urządzenia techniczne, a takŜe wytwarzających materiały i elementy stosowane do ich wytwarzania, naprawy lub modernizacji oraz eksploatujących, naprawiających i modernizujących te urządzenia. (Na podstawie art.24,25 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.) Inspektor jest uprawniony do:

� wstępu za okazaniem upowaŜnienia i legitymacji słuŜbowej bez potrzeby uzyskiwania przepustki, do pomieszczeń i obiektów, w których znajdują się urządzenia techniczne,

� swobodnego poruszania się w tych pomieszczeniach i obiektach, chyba Ŝe odrębne przepisy stanowią inaczej,

� dostępu do urządzeń technicznych, � Ŝądania od przedsiębiorcy udzielania niezbędnych informacji i przedstawienia koniecznych

dokumentów oraz wyników badań, � przeprowadzania w wyznaczonych terminach badań, prób i pomiarów oraz innych czynności

potrzebnych do ustalenia stanu urządzenia technicznego, prawidłowości jego eksploatacji, naprawy lub modernizacji, a takŜe prawidłowości wykonania określonych materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzenia technicznego,

� wydawania zaleceń technicznych. (Na podstawie art.28 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)


Inspektor ma prawo odmówić wykonania czynności dozoru technicznego w przypadku wystąpienia

niewłaściwych warunków do ich przeprowadzenia, a w szczególności: � niedostatecznego stanu przygotowania urządzenia technicznego do przeprowadzenia badania, � niewłaściwego oświetlenia lub występowania oparów utrudniających widoczność, � przekroczenia dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w

środowisku pracy (NDS, NDN) lub dopuszczalnej granicy niskich i wysokich temperatur. (Na podstawie art.32 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)

Inspektor sporządza protokół wykonania czynności dozoru technicznego u danego przedsiębiorcy. Odbiór protokołu przedsiębiorca potwierdza podpisem (lub osoba przez niego upowaŜniona). Jeden egzemplarz protokołu inspektor pozostawia u przedsiębiorcy, który przechowuje zbiór protokołów dotyczących danego urządzenia technicznego, zwany „księgą rewizyjną urządzenia”. (Na podstawie art.28 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)

Urządzenia techniczne objęte dozorem technicznym, z wyjątkiem urządzeń, które podlegają dozorowi uproszczonemu, mogą być eksploatowane tylko na podstawie decyzji zezwalającej na ich eksploatację, wydanej przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego. Organ właściwej jednostki dozoru technicznego przed wydaniem stosownej decyzji przeprowadza badania i wykonuje czynności sprawdzające – badania techniczne sprawdzające zgodność wykonania urządzeń technicznych z dokumentacją i warunkami technicznymi dozoru technicznego, oraz:

� sprawdza kompletność i prawidłowość przedłoŜonej dokumentacji, � dokonuje badania urządzenia poprzez sprawdzenie zgodności wykonania tego urządzenia z

dokumentacją i warunkami technicznymi dozoru technicznego, a takŜe stanu urządzenia, jego wyposaŜenia i oznakowań,

� przeprowadza próby techniczne przed uruchomieniem urządzenia oraz w warunkach pracy w zakresie ustalonym w warunkach technicznych dozoru technicznego dla poszczególnych rodzajów urządzeń,

� przeprowadza badanie specjalne ustalone w dokumentacji projektowej urządzenia lub, w technicznie uzasadnionych przypadkach, na Ŝądanie organu właściwej jednostki dozoru technicznego.

W technicznie uzasadnionych przypadkach część badań urządzenia technicznego moŜe być przeprowadzona u wytwarzającego urządzenie. Wyniki tych badań oraz stan techniczny urządzenia określa się w protokole badania; wyniki te mogą być uwzględniane przy badaniu urządzenia u eksploatującego, poprzedzającym wydanie decyzji zezwalającej na eksploatację urządzenia. Na podstawie pozytywnych wyników badań i wykonanych czynności organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję zezwalającą na eksploatację urządzenia, w której ustala formę dozoru technicznego, jaką będzie objęte to urządzenie. (Na podstawie art.13,14 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)

W przypadku nieprzestrzegania przez eksploatującego przepisów o dozorze technicznym organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję o wstrzymaniu eksploatacji urządzenia. Przepis powyŜszy stosuje się odpowiednio w razie stwierdzenia zagroŜenia dla Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska. Jeśli urządzenie dopuszczone do obrotu stwarza zagroŜenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska, organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję o wycofaniu tego urządzenia z obrotu i wstrzymaniu jego wytwarzania. Decyzję o wycofaniu urządzenia technicznego z obrotu organ właściwej jednostki dozoru technicznego podaje do publicznej wiadomości w formie komunikatu w środkach masowego przekazu. Eksploatujący urządzenie techniczne jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru technicznego o kaŜdym niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia lub nieszczęśliwym wypadku związanym z jego eksploatacją. (Na podstawie art.18,19 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)

Kto uniemoŜliwia lub utrudnia wykonywanie czynności badania (urządzeń itp.) oraz kto nie wykonuje obowiązku zawiadomienia organu właściwej jednostki dozoru technicznego o niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia technicznego lub nieszczęśliwym wypadku związanym z eksploatacją urządzenia technicznego, podlega karze grzywny. (Na podstawie art.64 Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.)


Obowi ązki organów sprawuj ących nadzór nad przedsi ębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi pa ństwowymi albo samorz ądowymi

Organy sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi są obowiązane podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności (Na podstawie art. 23714 KP):

� udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wykonywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy,

� dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz określać kierunki poprawy tego stanu, w miarę potrzeb i moŜliwości - inicjować i prowadzić badania naukowe dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Część V STOSUNEK PRACY

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego

rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Pracownikiem moŜe być osoba, która ukończyła 18 lat. Na warunkach określonych w dziale dziewiątym pracownikiem moŜe być równieŜ osoba, która nie ukończyła 18 lat. (Na podstawie art. 22 KP)

Zawarcie umowy o prac ę

Umowę o pracę zawiera się na czas nie określony, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy. KaŜda z tych umów moŜe być poprzedzona umową o pracę na okres próbny, nie przekraczający 3 miesięcy. Zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nie określony, jeŜeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy a przerwa między rozwiązaniem poprzedniej i kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła jednego miesiąca. Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeŜeli terminu tego nie określono - w dniu zawarcia umowy. (Na podstawie art. 25,251, 26 KP)

Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie, z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków umowy, a w szczególności powinna określać: rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania oraz termin rozpoczęcia pracy; wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy. JeŜeli umowa nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien niezwłocznie (nie później niŜ w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy) potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj umowy i jej warunki. (Na podstawie art. 29 KP)

Przepisy ogólne o rozwi ązaniu umowy o prac ę

Umowa o pracę rozwiązuje się (Na podstawie art. 30 KP): a) na mocy porozumienia stron, b) przez oświadczenie jednej ze stron (na piśmie) z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie

umowy o pracę za wypowiedzeniem) – pracodawca powinien wskazać przyczynę przy umowie na czas nieokreślony,

c) przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia) – pracodawca powinien wskazać przyczynę,

d) z upływem czasu, na który była zawarta, e) z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta. Umowa o pracę na okres próbny rozwiązuje się z upływem tego okresu, a przed jego upływem moŜe być rozwiązana za wypowiedzeniem. Okres wypowiedzenia umowy o pracę obejmujący tydzień lub miesiąc albo ich wielokrotność kończy się odpowiednio w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca. W oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę lub jej rozwiązaniu bez wypowiedzenia powinno być zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania do sądu pracy.

Rozwi ązanie umowy o prac ę za wypowiedzeniem

KaŜda ze stron moŜe rozwiązać za wypowiedzeniem umowę o pracę zawartą na: okres próbny (wypowiedzenie - 3 dni robocze, jeŜeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni; 1 tydzień, jeŜeli okres próbny jest dłuŜszy niŜ 2 tygodnie; 2 tygodnie, jeŜeli okres próbny wynosi 3 miesiące); czas nie określony (wypowiedzenie - 2 tygodnie, jeŜeli pracownik był zatrudniony krócej niŜ 6 miesięcy; 1


miesiąc, jeŜeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy; 3 miesiące, jeŜeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata. JeŜeli wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nie określony następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, określonych w odrębnych przepisach, pracodawca moŜe, w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę, skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, najwyŜej jednak do jednego miesiąca; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia.). Rozwiązanie umowy o pracę następuje z upływem okresu wypowiedzenia. W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (2 dni robocze - w okresie wypowiedzenia nie przekraczającym 1 miesiąca; 3 dni robocze - w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia, takŜe w przypadku jego skrócenia). W razie zastosowania okresu wypowiedzenia krótszego niŜ wymagany, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu wymaganego, a pracownikowi przysługuje wynagrodzenie do czasu rozwiązania umowy. (Na podstawie art. 32,34,361, 37, 49 KP)

Pracodawca nie moŜe wypowiedzieć umowy o pracę: pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niŜ 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeŜeli okres zatrudnienia umoŜliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku , chyba, Ŝe pracownik uzyskał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy; w czasie urlopu pracownika, a takŜe w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeŜeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. (Na podstawie art. 39, 40, 41 KP)

Pracodawca moŜe wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi, któremu brakuje nie więcej jak 4 lata do emerytury, jeŜeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników lub tej ich grupy, do której pracownik naleŜy, czy teŜ stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania. (Na podstawie art. 43 KP)

Uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o prac ę przez pracodawc ę

Pracownik moŜe wnieść odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę do sądu pracy. W razie ustalenia, Ŝe wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do Ŝądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia (moŜe tego nie uwzględnić jeŜeli ustali, Ŝe uwzględnienie takiego Ŝądania jest niemoŜliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu – nie dotyczy pracowników, którym brakuje nie więcej jak 4 lata do emerytury oraz pracownicy w ciąŜy i na urlopie macierzyńskim), a jeŜeli umowa uległa juŜ rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. (Na podstawie art. 44,45 KP)

Pracodawca moŜe odmówić ponownego zatrudnienia pracownika, jeŜeli w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił on gotowości niezwłocznego podjęcia pracy (lub podjął ją u innego pracodawcy), chyba Ŝe przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezaleŜnych od pracownika. (Na podstawie art. 48 KP)

Rozwi ązanie umowy o prac ę bez wypowiedzenia

Pracodawca moŜe rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie (Na podstawie art. 52, 53 KP):

a) cięŜkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych, b) popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemoŜliwia

dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeŜeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,

c) zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Rozwiązanie umowy jednak nie moŜe nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy,

d) jeśli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłuŜej niŜ 3 miesiące (a pracownik był zatrudniony u pracodawcy krócej niŜ 6 miesięcy) oraz dłuŜej niŜ łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku (a pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy) lub jeŜeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;


e) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niŜ wymienione wyŜej, trwającej dłuŜej niŜ 1 miesiąc.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie moŜe nastąpić: w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem - w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a w przypadku odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną - w okresie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku; po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.

Pracownik moŜe rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeŜeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe. Pracownik moŜe rozwiązać umowę o pracę (wymagane jest oświadczenie na piśmie z podaniem przyczyny) równieŜ, gdy pracodawca dopuścił się cięŜkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika - w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeŜeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. (Na podstawie art. 55 KP)

Uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwi ązania przez pracodawc ę umowy o prac ę bez wypowiedzenia

Pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. O przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu orzeka sąd pracy. Jeśli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okresie wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas do upływu okresu wypowiedzenia. (Na podstawie art. 56, 60 KP)

W razie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę, zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Jeśli upłynął juŜ termin umowy, lub gdy przywrócenie do pracy byłoby niewskazane/niemoŜliwe ze względu na krótki okres, jaki pozostał do upływu tego terminu. (Na podstawie art. 59 KP)

Uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego roz wiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia

W razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia, pracodawcy przysługuje roszczenie o odszkodowanie. O odszkodowaniu orzeka sąd pracy. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wyrządzonej szkody, jednakŜe nie moŜe ono przewyŜszać wynagrodzenia pracownika za okres wypowiedzenia. (Na podstawie art. 611 KP)

Wygaśnięcie umowy o prac ę

Umowa o pracę wygasa: z dniem śmierci pracownika lub teŜ z dniem śmierci pracodawcy. A takŜe z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba Ŝe pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. (Na podstawie art. 631-2,66 KP)

Część VI WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ

KaŜdy kto pracuje oczekuje wynagrodzenia za swoją pracę, ale w jakiej formie je otrzymuje?

Dzisiaj jest moŜliwe nawet elektroniczne rozliczenie z pracownikiem w postaci przelewu. Nie zawsze jednak tak było. Dawno temu dominował handel wymienny: towar za towar, było to jednak niewygodne. W pewnym momencie towarem wymiennym stały się kruszce (złoto, srebro…) ale i to było nie zawsze wygodne, poniewaŜ miały one postać róŜnego kształtu i nieujednoliconą masę. Kupcy wymieniali towary co okazywało się niewygodne, z kolei luźne bryłki złota za kaŜdym razem naleŜało odwaŜać. Łatwiej było przewozić i wymieniać monety o znormalizowanym cięŜarze – wykonane były z elektrum, stopu srebra i złota. Ok. 620 p.n.e. pojawiły się monety a miejsce ich pojawienia się to Lidia, Azja Mniejsza. [Kostrzewski J. 1995, s.14] Często wymiana pieniądza w postaci


kruszców nie była wygodna, trwało to jednak bardzo długo aŜ ok. 618-906 n.e. pojawił się w Chinach pieniądz papierowy. Pomysł uŜywania banknotów miał początek za panowania dynastii Tang (618-906) ale wszedł dopiero w powszechne uŜycie gdy to w XIII w. władca Mongolii Kublai Chan zaczął je stosować do opłacania wojsk. [Kostrzewski J. 1995, s.17] Dzisiaj funkcjonują pieniądze wykonane zarówno z metalu (bilon) oraz papierowe jak i wspomniane wyŜej „elektroniczne” przeznaczone do powszechnego uŜytku.

Warunki wynagradzania za prac ę

Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą ustalają układy zbiorowe pracy. Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, nie objętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania. Regulamin wynagradzania obowiązuje do czasu objęcia pracowników zakładowym układem zbiorowym pracy lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy. Regulamin wynagradzania ustala pracodawca, jeśli działa u niego zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia go z tą organizacją. (Na podstawie art. 772 KP)

Wynagrodzenie za pracę powinno być ustalone w taki sposób, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, równieŜ powinno uwzględniać ilość i jakość świadczonej pracy. Wynagrodzenie przysługuje zawsze za pracę wykonaną oraz za czas niewykonywania pracy tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (np. nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę, skrócenie okresu wypowiedzenia itp.). Wynagrodzenie przysługuje równieŜ (60% wynagrodzenia pracownika, jednak nie niŜsze od najniŜszego) za czas pozostawania pracownika w gotowości do wykonywania pracy a ze strony pracodawcy wystąpiły przeszkody, utrudnienia uniemoŜliwiające wykonanie pracy. (Na podstawie art. 78,80,81 KP)

Za wadliwe wykonanie (z winy pracownika) produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje, a jeśli nastąpiło obniŜenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. (Na podstawie art. 82 KP)

Ochrona wynagrodzenia za prac ę

Pracownik nie moŜe zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym, ustalonym z góry terminie (jeśli nie przyjęto inaczej do 10 dnia następnego miesiąca kalendarzowego, a jeśli ten dzień jest wolnym od pracy w dniu poprzedzającym). Pracodawca jest obowiązany wypłacać ustalone wynagrodzenie w miejscu, terminie i czasie określonych w regulaminie pracy lub w innych przepisach prawa pracy. Z wynagrodzenia za pracę (po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy) podlegają potrąceniu m.in. sumy egzekucyjne za świadczenia alimentacyjne lub inne, zaliczki pobrane przez pracownika, kary nałoŜone na pracownika. (Na podstawie art. 84-87 KP)

Świadczenia przysługuj ące w okresie czasowej niezdolno ści do pracy

Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby lub odosobnienia do 33 dni (a dla pracownika, który ukończył 50 rok Ŝycia 14 dni) w ciągu roku kalendarzowego przysługują świadczenia 80% wynagrodzenia, wypadku przy pracy w drodze do lub z pracy 100% wynagrodzenia. (Na podstawie art. 92 KP)

Część VII OBOWIĄZKI PRACODAWCY I PRACOWNIKA

Obowi ązki pracodawcy 1

Pracodawca jest obowiązany w szczególności (Na podstawie art. 94, 942-3, 97 KP): a) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem

wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami, b) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak równieŜ osiąganie

przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i naleŜytej jakości pracy,

1 Obowiązki pracodawcy (dotyczące stricte bezpieczeństwa i higieny pracy) zawarte są równieŜ w cz. XIV niniejszego opracowania.


c) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

d) organizować pracę tak, aby zmniejszyć jej uciąŜliwość (szczególnie pracę monotonną i pracę w z góry ustalonym tempie);

e) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynaleŜność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną; takŜe ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym czy teŜ w niepełnym wymiarze czasu pracy;

f) zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy; g) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie, h) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, i) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły zawodowej lub szkoły

wyŜszej warunki sprzyjające przystosowaniu się do naleŜytego wykonywania pracy, j) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników, k) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy, l) prowadzić i przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta

osobowe pracowników, m) informować pracowników w sposób przyjęty (u danego pracodawcy) o moŜliwości zatrudnienia w

pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy;

n) przeciwdziałać mobbingowi (działania lub zachowania dotyczące lub skierowane przeciwko pracownikowi polegające na uporczywym lub długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika (..) powodujące ośmieszenie lub poniŜenie izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników),

o) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego, p) w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy niezwłocznie wydać pracownikowi

świadectwo pracy – nie moŜe być to uzaleŜnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

Obowi ązki pracownika Pracownik jest obowiązany (Na podstawie art. 100, 211 KP):

a) wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy, jeŜeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę

b) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, c) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, d) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŜe przepisów

przeciwpoŜarowych, e) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,

których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, f) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, g) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego, h) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, i) brać udział w szkoleniu i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym

egzaminom sprawdzającym, j) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami BHP oraz stosować się do

wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełoŜonych, k) dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu

pracy, l) stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, m) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym i innym zaleconym badaniom lekarskim oraz

stosować się do wskazań lekarskich, n) niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku czy

zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie,

o) współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w zakresie wypełniania obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.


Zakaz konkurencji W zakresie określonym w odrębnej umowie (na piśmie), pracownik nie moŜe prowadzić

działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani teŜ świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Jeśli pracodawca poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, moŜe dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody. Uregulowania dotyczą dostępu przez pracownika do danych, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Umowy tego typu wymagają formy pisemnej. (Na podstawie art. 1011-3 KP)

Część VIII REGULAMIN PRACY

Regulamin pracy ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i

obowiązki pracodawcy i pracowników, nie wprowadza się go, jeŜeli obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub gdy pracodawca zatrudnia mniej niŜ 20 pracowników. Regulamin pracy wchodzi w Ŝycie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników (przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien być z nim zapoznany), w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Powinien on określać (Na podstawie art. 104, 1041-3 KP):

a) organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu, wyposaŜenie pracowników w narzędzia i materiały, a takŜe w odzieŜ i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej,

b) systemy i rozkłady czasu pracy, c) porę nocną, d) termin, miejsce i czas wypłaty wynagrodzenia, e) wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom, f) rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania

przygotowania zawodowego, g) obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej, w tym takŜe

sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąŜe się z wykonywaną pracą, h) informacje o karach stosowanych z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników, i) przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w

pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.

Nagrody i wyró Ŝnienia Pracownikom, którzy wzorowo wypełniają obowiązki, przejmują inicjatywę w pracy, podnoszą jej

wydajności oraz jakości itp., mogą być przyznawane nagrody i wyróŜnienia. Odpis zawiadomienia o otrzymaniu nagrody składa się do akt osobowych pracownika. (Na podstawie art. 105 KP)

Część IX ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNIKÓW

Odpowiedzialno ść porządkowa pracowników

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpoŜarowych pracodawca moŜe stosować karę upomnienia lub karę nagany. Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bhp lub przepisów p.poŜ., opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca moŜe stosować karę pienięŜną (jej wysokość za jedno przekroczenie lub opuszczony dzień w wysokości jednodniowego wynagrodzenia – maksymalnie jednak 1/10 całości wynagrodzenia). Kara nie moŜe być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia, jednak moŜe być stosowana tylko po uprzednim wysłuchaniu pracownika. O zastosowanej karze pracodawca zawiadamia pracownika na piśmie (włączając to do akt osobowych pracownika), wskazując jej rodzaj oraz przyczyny i termin zajścia przekroczenia lub nieobecności. Karę uwaŜa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa z akt osobowych pracownika po roku nienagannej pracy, lub wcześniej jeśli pracodawca uzna to za stosowne. Jeśli nałoŜenie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa , pracownik moŜe w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw. (Na podstawie art. 108-110,112,113 KP)


Odpowiedzialno ść pracownika za szkod ę wyrz ądzoną pracodawcy

Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienaleŜytego wykonania swoich obowiązków pracowniczych z własnej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną. Ponosi on odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę (jednak nie więcej niŜ jego trzymiesięczne wynagrodzenie) i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła określona szkoda. Pracodawca ma obowiązek wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody. Jednak pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników kaŜdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody za którą odpowiada, natomiast jeśli nie jest moŜliwe ustalenie stopnia winy wszyscy odpowiadają w równych częściach. Odszkodowanie nie moŜe być jednak wyŜsze niŜ wartość trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika. (Na podstawie art. 114-119 KP)

Odpowiedzialno ść za mienie powierzone pracownikowi

Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się z następujących składników: pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a takŜe środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie robocze, w tych wypadkach pracownik odpowiada w pełnej wysokości (równieŜ w innym mieniu powierzonym z obowiązkiem wyliczenia się). (Na podstawie art. 124 KP) Przedawnienie roszcze ń

Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienaleŜytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niŜ z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Roszczenia przedawnionego nie moŜna dochodzić, chyba Ŝe ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzeka się korzystania z przedawnienia; zrzeczenie dokonane przed upływem przedawnienia jest niewaŜne. (Na podstawie art. 291-292 KP)

Część X

WYMIAR I ROZKŁAD CZASU PRACY

Aby określić wynagrodzenie za pracę naleŜy ustalić wymiar czasu pracy, przy czym aby było sprawiedliwie wymiar powinien być stały dla kaŜdego o kaŜdej porze roku (za określonymi wyjątkami). Nie byłoby to proste gdyby nie usystematyzowane pomiary czasu. Ok. 1000-700 p.n.e. w Egipcie uŜywano juŜ zegar słoneczny. Najstarsze metody odmierzania czasu korzystały ze stałych „elementów” otoczenia. Był to jednostajny ruch słońca po niebie, czas pokazywały słupy wbite w ziemię. Długość cienia wskazywała (wielce nieprecyzyjnie) czas, jednak ok. 700r. p.n.e. przekształcił się w zegar przypominający obecne – nie długość cienia a kąt pokazuje czas na kołowej skali. [Kostrzewski J. 1995, s.14] Zaś pierwsze dokładne zegary mechaniczne wprowadzono w XVw. Gdy stały się bardziej powszechne (aby być powszechnie widziane pojawiały się na wieŜach kościelnych, zdecydowanie później na ratuszach) ludzie zaczynali według nich regulować swoje codzienne zajęcia. [Kostrzewski J. 1995, s. 21] A w obecnych czasach mamy juŜ bardzo precyzyjne pomiary czasu i korzystają z nich zarówno pracownicy, jaki pracodawcy. W tym odniesieniu wszyscy maja ten sam czas i posługują się nim w określonej strefie (strefy czasowe zmieniają się w zaleŜności od połoŜenia geograficznego lądu) i podczas podróŜy niejednokrotnie naleŜy dostosować się do czasu „lokalnego”, czyli takiego, jakim „operują” mieszkańcy terytorium, na którym się aktualnie ktoś znalazł.

Wymiar i rozkład czasu pracy

Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Czas pracy nie moŜe przekraczać 8 godzin/dobę i przeciętnie 40 godzin/tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym (nie przekraczającym 4 miesięcy; rolnictwo, hodowla, pilnowanie mienia 6 – 12miesięcy; w sytuacji określonej w przepisach


związanych z kryzysem ekonomicznym do 12miesięcy – kaŜde warunki; inne sytuacje związane z określonym procesem technologicznym, dozorem urządzeń itp. następują odrębne uregulowania) – praca w tych granicach (8godz./dobę i 40godz./tydzień) nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Pracodawca moŜe równieŜ na wniosek pracownika zastosować system skróconego tygodnia pracy (mniej niŜ 5 dni w tygodniu, jednak nie więcej niŜ 12h/dobę). JeŜeli skraca się czas pracowników naraŜonych (przekroczone NDS, NDN lub prace monotonne) przerwy wlicza się do czasu pracy. Jeśli dobowy wymiar czasu pracy wynosi minimum 6 godzin, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą 15 minut, którą wlicza się do czasu pracy. ale pracodawca moŜe na wniosek pracowników wprowadzić przerwę (60 minut) na spoŜycie posiłków lub załatwienie potrzeb, jednak ta przerwa nie wlicza się do czasu pracy. Przerwę tę wprowadza się w układzie zbiorowym pracy, lub teŜ (jeśli pracodawca nie jest nim objęty) w umowie o pracę. (Na podstawie art. 128,129, 134, 141, 143, 145 KP)

W szczególnych wypadkach (na skutek kryzysu ekonomicznego) rozkłady mogą ulec zmianie – więcej na ten temat w Dz.U. 2009, Nr 125, poz. 1035 ze zm..

Czas pracy w ruchu ci ągłym

Pracą w ruchu ciągłym jest praca, która ze względu na technologię produkcji nie moŜe być wstrzymana. Czas pracy w ruchu ciągłym moŜe być przedłuŜony do 43 godzin (przeciętnie na tydzień) w przyjętym okresie rozliczeniowym, trwającym jednak nie dłuŜej niŜ 4 tygodnie, czas pracy w takiej sytuacji moŜe być przedłuŜony jednego dnia w niektórych tygodniach do 12 godzin. W ruchu ciągłym, jak równieŜ w innych uzasadnionych przypadkach, moŜe być stosowana czterobrygadowa lub podobna organizacja pracy, w której czas pracy nie przekracza 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień (maksymalnie wydłuŜenie o 4 godziny tygodniowo/ kaŜdy tydzień w okresie rozliczeniowym) w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie dłuŜszym niŜ 4 miesiące. (Na podstawie art. 138 KP)

Praca w godzinach nadliczbowych

Praca wykonywana ponad normy czasu pracy, ustalone zgodnie z przepisami kodeksu, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych i jest dopuszczalna tylko w razie: konieczności prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony Ŝycia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii oraz w razie szczególnych potrzeb pracodawcy. Nie moŜna wprowadzać godzin nadliczbowych dla pracowników pracujących w warunkach zagroŜenia i kobietom w ciąŜy w sytuacji szczególnych potrzeb pracodawcy. Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z okolicznościami określonymi wyŜej nie moŜe przekroczyć dla poszczególnego pracownika 4 godzin na dobę i 150 godzin w roku kalendarzowym. Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości: 50% wynagrodzenia (150% normalnej stawki godzinowej) - za pracę w godzinach nadliczbowych w normalnych dniach roboczych, dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia (200% normalnej stawki godzinowej) - za pracę w nocy, niedzielę i święta oraz dni wolne od pracy oraz za kaŜdą godzinę nadliczbową przekraczającą normę godzin nadliczbowych w danym tygodniu. Dodatek taki nie przysługuje za pracę w niedzielę lub święto w normalnym czasie pracy, jeŜeli pracownikowi udzielono innego dnia wolnego od pracy w tygodniu. Pracownicy zarządzający, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy, główni księgowi i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych zakładu pracy, a takŜe zastępcy tych osób, wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do oddzielnego wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, ale przysługują im dodatki za pracę w niedzielę lub święto, jeśli nie otrzymali za to dnia wolnego. (Na podstawie art. 151, 1511-2,4 KP)

Praca w nocy oraz w niedziele i święta

Gdybyśmy Ŝyli kilkaset lat wcześniej niedziele i święta przypadałyby inaczej niŜ dzisiaj. Obecną

orientację czasową/kalendarzową zawdzięczamy papieŜowi Grzegorzowi XIII. 1752r. nastąpiła zmiana kalendarza juliańskiego (wprowadzony przez Juliusza Cezara w 46r. p.n.e. rok 365dni – co 4 lata 366dni – rok dzielony na 12 m-cy) na gregoriański (wprowadzony w 1582 przez papieŜa Grzegorza XIII) wyrównał róŜnicę 11min. pomiędzy rokiem zwrotnikowym a rokiem kalendarza juliańskiego, przesuwał datę w przód. [Kostrzewski J. 1995, s.28 oraz Mała encyklopedia PWN1996, s.373-374] Tak teŜ obecnie mamy nieco inną „orientację czasową” ni Ŝ przed rokiem 1752 i póki co nikt nie planuje większych zmian w tym zakresie.


Pora nocna obejmuje 8 godzin pomiędzy godzinami 21oo i 7oo. Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie za kaŜdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z najniŜszego wynagrodzenia. Niedziele oraz święta (od godziny 6oo tego dnia a godziną 6oo następnego dnia – chyba, Ŝe u danego pracodawcy jest to ustanowione inaczej) określone odrębnymi przepisami są dniami wolnymi od pracy. (Na podstawie art. 1517-9 KP)

Praca w niedzielę oraz w święto jest dozwolona (Na podstawie art. 15110 KP):

a) podczas prowadzenia akcji ratowania zdrowia, Ŝycia ludzkiego, ochrony środowiska lub ratowania mienia),

b) w ruchu ciągłym, c) przy pracy zmianowej, d) przy niezbędnych remontach, e) w transporcie i w komunikacji, f) w zakładowych straŜach poŜarnych i zakładowych słuŜbach ratowniczych, g) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, h) w rolnictwie i w hodowli, i) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich uŜyteczność społeczną i codzienne

potrzeby ludności, w szczególności w: zakładach świadczących usługi dla ludności; gastronomii; zakładach hotelarskich; zakładach komunalnych; zakładach opieki zdrowotnej; domach pomocy społecznej; zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku.

Uwaga! Praca w święto jest niedozwolona w placówkach handlowych, dotyczy to równieŜ niedzieli, jeśli przypada wtedy święto. (Na podstawie art. 1519a KP)

Część XI URLOPY

Urlopy wypoczynkowe

Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie moŜe zrzec się prawa do urlopu. Pracownik uzyskuje prawo do urlopu po przepracowaniu miesiąca (i z kaŜdym kolejnym) w wymiarze 1/12 naleŜnego mu urlopu rocznego – zaokrągla się do pełnego dnia, maksymalnie jednak tyle, ile naleŜy mu się dni urlopu w roku. Wymiar urlopu wynosi: 20 dni roboczych – jeśli pracownik legitymuje się okresem do 10 lat pracy; 26 dni roboczych - po co najmniej 10 latach pracy.

Do okresu pracy, od którego zaleŜy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia (okresy nauki nie podlegają sumowaniu):

a) zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niŜ 3 lata,

b) średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niŜ 5 lat,

c) średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,

d) średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata, e) szkoły policealnej - 6 lat, f) szkoły wyŜszej - 8 lat. Pracownikowi, który wykorzystał naleŜny urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyŜszym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający. (Na podstawie art. 152-1541,155, 158 KP)

Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym

pracownik uzyskał do niego prawo. Na wniosek pracownika urlop moŜe być podzielony na części (minimum jedna część urlopu powinna obejmować nie mniej niŜ 14 kolejnych dni kalendarzowych). Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową - biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Przesunięcie terminu urlopu moŜe nastąpić na wniosek pracownika z waŜnych przyczyn ale i przesunięcie terminu urlopu jest dopuszczalne z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeŜeli nieobecność pracownika spowodowałaby powaŜne


zakłócenia toku pracy. JeŜeli pracownik nie moŜe rozpocząć urlopu w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu w terminie późniejszym. Jeśli pracownik ma przerwany urlop z powodu: czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby; odosobnienia w związku z chorobą zakaźną; powołania na ćwiczenia wojskowe albo na przeszkolenie wojskowe na czas do 3 miesięcy; urlopu macierzyńskiego, pracodawca jest obowiązany udzielić w terminie późniejszym. (Na podstawie art. 161-166 KP)

Pracodawca moŜe odwołać pracownika z urlopu (obowiązany jest w tym przypadku pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu) tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Urlopu nie wykorzystanego zgodnie z planem urlopów naleŜy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. (Na podstawie art. 167,168 KP) Urlopy bezpłatne

Na pisemny wniosek pracownika pracodawca moŜe udzielić mu urlopu bezpłatnego. Okresu tego urlopu nie wlicza się do okresu pracy, od którego zaleŜą uprawnienia pracownicze. Za zgodą pracownika, wyraŜoną na piśmie, pracodawca moŜe udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami (okres takiego urlopu bezpłatnego, wlicza się do okresu pracy, od którego zaleŜą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy). (Na podstawie art. 174, 1741 KP)

Część XII OCHRONA PRACY KOBIET

Ochrona pracy kobiet

Pracodawca nie moŜe wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąŜy (dla pracodawcy osoba przedstawiająca zaświadczenie zgodne z Dz.U. 2006, Nr 42, poz. 292 – w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąŜy lub karmiącą dziecko piersią), a takŜe w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba Ŝe zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy (za wyjątkiem pracy w okresie próbnym, nie przekraczającym jednego miesiąca). Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąŜy, ulega przedłuŜeniu do dnia porodu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąŜy lub urlopu macierzyńskiego moŜe nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. (PowyŜsze uregulowania – prócz ciąŜy – dotyczą równieŜ ojców wychowujących dziecko). (Na podstawie art. 177 KP)

Kobiety w ciąŜy nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Kobiety w ciąŜy nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy. Pracownika opiekującego się dzieckiem w wieku do czterech lat nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, jak równieŜ delegować poza stałe miejsce pracy. Pracodawca jest obowiązany przenieść do innej pracy kobietę w ciąŜy: zatrudnioną przy pracy wzbronionej kobietom w ciąŜy, zatrudnioną w porze nocnej (a w razie braku moŜliwości przeniesienia pracodawca powinien zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy – pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia) oraz w razie przedłoŜenia orzeczenia lekarskiego stwierdzającego, Ŝe ze względu na stan ciąŜy nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej. (Na podstawie art. 178, 1781, 179 KP) Przykłady prac wzbronionych kobietom (na podstawie Dz. U. 1996, Nr 114, poz. 545 ze zm.)

Prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem cięŜarów oraz wymuszoną pozycją ciała: � wszystkie prace, przy których najwyŜsze wartości obciąŜenia pracą fizyczną, mierzone

wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 5.000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej - 20 kJ/min.

Uwaga : 1 kJ = 0,24 kcal. � ręczne podnoszenie i przenoszenie cięŜarów o masie przekraczającej:

o 12 kg - przy pracy stałej, o 20 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).


� ręczna obsługa elementów urządzeń (dźwigni, korb, kół sterowniczych itp.), przy której wymagane jest uŜycie siły przekraczającej: o 50 N - przy pracy stałej, o 100 N - przy pracy dorywczej.

� noŜna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków itp.), przy której wymagane jest uŜycie siły przekraczającej: o 120 N - przy pracy stałej, o 200 N - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

� ręczne przenoszenie pod górę - po pochylniach, schodach itp., których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30o, a wysokość 5 m - cięŜarów o masie przekraczającej: o 8 kg - przy pracy stałej, o 15 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

� przewoŜenie cięŜarów o masie przekraczającej: o 50 kg - przy przewoŜeniu na taczkach jednokołowych, o 80 kg - przy przewoŜeniu na wózkach 2, 3 i 4-kołowych, o 300 kg - przy przewoŜeniu na wózkach po szynach.

� kobietom w ciąŜy i w okresie karmienia: o wszystkie prace, przy których najwyŜsze wartości obciąŜenia pracą fizyczną, mierzone

wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2.900 kJ na zmianę roboczą,

o prace w pozycji wymuszonej, o prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej.

Prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym - Kobietom w ciąŜy i w okresie karmienia prace w środowisku, w którym występują nagłe zmiany temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15oC.

Prace w hałasie:

� kobietom w ciąŜy: o prace w środowisku, w którym poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do 8-godzinnego

dnia pracy, przekracza wartość 65 dB, o prace w środowisku, w którym wartości waŜone przyspieszenia drgań oddziaływających

na organizm człowieka przez kończyny górne nie przekraczają wartości określonych w zamieszczonej wyŜej tabeli - powyŜej 4 godzin na dobę,

o kaŜda praca w warunkach naraŜenia na drgania o ogólnym oddziaływaniu na organizm człowieka.

Prace naraŜające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych:

� kobietom w ciąŜy: o prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natęŜeniach przekraczających wartości dla

sfery bezpiecznej, o prace w środowisku, w którym występuje przekroczenie 1/4 wartości najwyŜszych

dopuszczalnych natęŜeń promieniowania nadfioletowego, określonych w przepisach w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

o prace w warunkach naraŜenia na promieniowanie jonizujące, o prace przy obsłudze monitorów ekranowych - powyŜej 4 godzin na dobę.

� kobietom w okresie karmienia - prace przy otwartych źródłach promieniowania jonizującego.

Prace pod ziemią, poniŜej poziomu gruntu i na wysokości: � prace pod ziemią we wszystkich kopalniach, z wyjątkiem pracy:

o na stanowiskach kierowniczych, nie wymagającej stałego przebywania pod ziemią i wykonywania pracy fizycznej,

o w słuŜbie zdrowia, o w okresie studiów, w ramach szkolenia zawodowego, o wykonywanej dorywczo i nie wymagającej pracy fizycznej.

� kobietom w ciąŜy:


o praca na wysokości - poza stałymi galeriami, pomostami, podestami i innymi stałymi podwyŜszeniami, posiadającymi pełne zabezpieczenie przed upadkiem (bez potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej przed upadkiem), oraz wchodzenie i schodzenie po drabinach i klamrach,

o prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.

Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi: � kobietom w ciąŜy i w okresie karmienia:

o prace stwarzające ryzyko zakaŜenia: wirusem zapalenia wątroby typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem róŜyczki, wirusem HIV, wirusem cytomegalii, pałeczką listeriozy, toksoplazmozą,

o prace przy obsłudze zwierząt dotkniętych chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi.

Prace w naraŜeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych: � kobietom w ciąŜy i w okresie karmienia:

o prace w naraŜeniu na działanie czynników rakotwórczych i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, określonych w odrębnych przepisach,

o prace w naraŜeniu na działanie rozpuszczalników organicznych, jeŜeli ich stęŜenia w środowisku pracy przekraczają wartości 1/3 najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń.

Prace groŜące cięŜkimi urazami fizycznymi i psychicznymi:

� kobiety w ciąŜy i w okresie karmienia: o prace w wymuszonym rytmie pracy (na przykład na taśmie), o prace wewnątrz zbiorników i kanałów, o prace stwarzające ryzyko cięŜkiego urazu fizycznego lub psychicznego, np. gaszenie

poŜarów, udział w akcjach ratownictwa chemicznego, usuwanie skutków awarii, prace z materiałami wybuchowymi, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz obsłudze rozpłodników.

Stan ciąŜy powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. Pracodawca jest obowiązany

udzielać pracownicy cięŜarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciąŜą, jeŜeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia. (Na podstawie art. 185 KP)

Część XIII ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH

Młodocianym (w rozumieniu kodeksu pracy) jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła

18 lat. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat (odstępstwa od tego wieku moŜe ogłosić Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej). Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy: ukończyli co najmniej gimnazjum (chyba, Ŝe odpowiedni Minister ogłosi inaczej w szczególnych wypadkach); przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, Ŝe praca danego rodzaju nie zagraŜa ich zdrowiu. Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych moŜe być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego (chyba, Ŝe odpowiedni Minister ogłosi w stosownym rozporządzeniu inaczej). Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy oraz prowadzić ich ewidencję. (Na podstawie art. 190-193 KP)

Przykłady prac wzbronionych młodocianym (na podstawie Dz. U. 2004, Nr 200, poz. 2047 ze zm.)

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym: � prace polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu i przewoŜeniu cięŜarów oraz prace

wymagające powtarzania duŜej liczby jednorodnych ruchów. � prace, przy których najwyŜsze wartości obciąŜenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem

energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają: o dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 2.300 kJ, a w

odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kJ na minutę,


o dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kJ na minutę.

� prace załadunkowe i wyładunkowe, przy przewoŜeniu cięŜarów środkami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.

� ręczne dźwiganie i przenoszenie przez jedną osobę na odległość powyŜej 25 m przedmiotów o masie przekraczającej: o przy pracy dorywczej:

� dla dziewcząt - 14 kg, � dla chłopców - 20 kg,

o przy obciąŜeniu powtarzalnym: � dla dziewcząt - 8 kg, � dla chłopców - 12 kg.

� przewoŜenie przez dziewczęta cięŜarów na taczkach i wózkach 2-kołowych poruszanych ręcznie.

Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała:

� prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie. � prace wykonywane w pozycji leŜącej, na boku lub na wznak, w tym w szczególności przy

naprawach pojazdów mechanicznych. � prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególności przy ręcznym cyklinowaniu podłóg,

przy pracach brukarskich i posadzkarskich.

Prace zagraŜające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu: � prace w warunkach mogących stanowić nadmierne obciąŜenie psychiczne, np. wymagające

odbioru i przetwarzania duŜej liczby lub szybko po sobie następujących informacji i podejmowania decyzji mogących spowodować groźne następstwa, szczególnie w sytuacjach przymusu czasowego, w tym zwłaszcza obsługa automatycznej linii obróbki i obsługa urządzeń sterowniczych.

� prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych, pensjonatach i hotelach, w tym hotelach robotniczych.

� udział w występach tancerzy w zakładach gastronomicznych. Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych:

� prace w naraŜeniu na działanie substancji i preparatów chemicznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako: toksyczne (T), bardzo toksyczne (T+), Ŝrące (C) lub wybuchowe (E).

� prace w naraŜeniu na działanie czynników i procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonych w odrębnych przepisach.

� Prace w kontakcie z lekami psychotropowymi.

Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych: � prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natęŜeniach przekraczających wartości dla strefy

bezpiecznej, określone w przepisach w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

� prace w warunkach naraŜenia na promieniowanie jonizujące na poziomie przekraczającym dopuszczalne wartości dawek granicznych określone w przepisach prawa atomowego.

� prace w warunkach naraŜenia na promieniowanie laserowe. � prace w warunkach naraŜenia na promieniowanie nadfioletowe, zwłaszcza emitowane przez

technologiczne urządzenia przemysłowe, w tym w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali.

� prace w warunkach naraŜenia na hałas, którego: o poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego

tygodniowego, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB, o szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 dB, o maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB.


� prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza przekracza 30 °C, a wilgotno ść względna powietrza przekracza 65 %, a takŜe w warunkach bezpośredniego oddziaływania otwartego źródła promieniowania.

� prace w temperaturze powietrza niŜszej niŜ 14 °C, a tak Ŝe przy wilgotności względnej wyŜszej niŜ 65 %, w tym w szczególności: prace w chłodniach, przechowalniach produktów Ŝywnościowych, zamraŜalniach, w stałym kontakcie z wodą, solanką i innymi płynami, przy robotach ziemnych w mokrym gruncie - osuszanie i nawadnianie, a takŜe prace w warunkach naraŜających na stałe przemakanie odzieŜy, powodujące naruszenie bilansu cieplnego u młodych pracowników.

� prace w środowisku o duŜych wahaniach parametrów mikroklimatu, szczególnie przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15 °C, przy braku moŜliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniach o temperaturze pośredniej.

� prace w warunkach podwyŜszonego ciśnienia. � prace w warunkach obniŜonego ciśnienia, w tym w szczególności w komorach niskich ciśnień

lub w innych urządzeniach hipobarycznych nawodnych lub naziemnych.

Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych: � prace, przy których źródłem zakaŜenia lub zaraŜenia moŜe być chory człowiek lub materiał

zakaźny pochodzenia ludzkiego, w tym w szczególności wszelkie prace w szpitalach (oddziałach) zakaźnych.

� prace, przy których występują zagroŜenia czynnikami biologicznymi pochodzenia roślinnego lub mikroorganizmami przenoszonymi przez rośliny: o drobnoustrojami występującymi w roślinach, tj. bakteriami, promieniowcami, grzybami itp.,

które stanowią zagroŜenie w trakcie procesów magazynowania, przetwarzania i uŜytkowania róŜnych surowców roślinnych,

o pyłami pochodzenia roślinnego, powodującymi stany uczuleniowe, w tym w szczególności pyłami zboŜowymi, paszowymi, tytoniowymi i z ziół leczniczych.

Prace stwarzające zagroŜenia wypadkowe:

� prace, podczas których młodociani są naraŜeni na zwiększone niebezpieczeństwo urazów, w tym w szczególności związane z: o obsługą młotów mechanicznych, pras, walców, noŜyc, krajalnic, szarpaczy oraz napędów i

przystawek przenoszących ruch na maszyny, o uruchamianiem maszyn i innych urządzeń bezpośrednio po ich naprawie, o prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obsługą dźwignic, kafarów i

kołowrotów, o obróbką drewna przy uŜyciu pilarek łańcuchowych z napędem elektrycznym lub

mechanicznym, obsługą pilarek tarczowych, taśmowych, ramowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bezpośrednim ręcznym posuwie materiału oraz wszelkich pracach przy zrywce, pozyskiwaniu i transporcie drewna.

� prace obejmujące wytwarzanie, stosowanie i przechowywanie spręŜonych, płynnych i rozpuszczonych gazów.

� prace zagraŜające poraŜeniem prądem elektrycznym, w tym w szczególności: prace przy liniach energetycznych będących pod napięciem lub w pobliŜu tych linii, prace w rozdzielniach prądu elektrycznego, w elektrycznych podstacjach, przy transformatorach i nastawniach, wszelkie prace przy obsłudze urządzeń energetycznych znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem napięcia obniŜonego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyjnych przy urządzeniach central telefonicznych, wykonywanych przez absolwentów szkół zawodowych.

� prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tramwajowej, w tym w szczególności: o prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników, o prace konduktorów w autobusach i trolejbusach, o prace konwojentów.

� prace groŜące zawaleniem, w tym w szczególności: o prace pod ziemią, o prace w zagłębieniach o głębokości większej niŜ 0,7 m, których szerokość jest mniejsza niŜ

dwukrotna głębokość, o prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych.


� prace na wysokości powyŜej 3 m groŜące upadkiem z wysokości, w tym w szczególności: o przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów, o związane z przymusową pozycją ciała, w przestrzeni ograniczonej, o naraŜające na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewnątrz budynku.

W określonych (w cytowanym rozporządzeniu) warunkach dla niektórych prac dopuszcza się ich wykonywanie przez młodocianych, którzy ukończyli 16 rok Ŝycia.

Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych przy pracach w/w podejmuje działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagroŜeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:

� zapewnia wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagroŜeń dla ich bezpieczeństwa i zdrowia;

� zapewnia nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych;

� informuje młodocianych o moŜliwych zagroŜeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia;

� organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciąŜliwych.

Dopuszczenie młodocianych do w/w prac moŜe nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą, dokonanej przed rozpoczęciem pracy przez młodocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy. W celu umoŜliwienia zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia młodocianym pracodawca, na podstawie wykazów prac w/w sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie pracy:

� wzbronionych młodocianym; � wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w celu odbycia

przygotowania zawodowego. Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy, na których są wykonywane te prace, zamieszcza się w widocznym miejscu, w kaŜdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudniani młodociani. W ustalaniu (w/w) wykazów, uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi. (Na podstawie Dz. U. 2004, Nr 200, poz. 2047 ze zm.)

Dokształcanie

Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat, chyba Ŝe uzyskał on kwalifikacje zawodowe przez naukę w szkole. W szczególności pracownik młodociany jest obowiązany do dokształcania się: w zakresie szkoły podstawowej oraz gimnazjum jeŜeli szkoły takiej nie ukończył; zawodowego lub w zakresie szkoły ogólnokształcącej. Pracodawca ma obowiązek zwalniania młodocianego na wymienione wyŜej zajęcia. JeŜeli młodociany nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania się moŜe być przedłuŜony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego. (Na podstawie art. 197-199 KP)

Szczególna ochrona zdrowia

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie moŜe przekraczać 6 godzin na dobę a w wieku powyŜej 16 lat nie moŜe przekraczać 8 godzin na dobę. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. JeŜeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuŜszy niŜ 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nie mniej niŜ 14 godzin. Młodocianemu przysługuje w kaŜdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę. (Na podstawie art. 201-203 KP)

Urlopy wypoczynkowe

Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze


26 dni roboczych. JednakŜe w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeŜeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat. (Na podstawie art. 205 KP)

Część XIV

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Podstawowe obowi ązki pracodawcy Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań słuŜby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany (Na podstawie art. 207 KP): a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy, c) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i Ŝycia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,

d) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,

e) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąŜy lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,

f) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

g) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w Ŝaden sposób nie mogą obciąŜać pracowników. Pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom wszelkie informacje o (Na podstawie art. 2071 KP):

� zagroŜeniach dla zdrowia i Ŝycia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagraŜających zdrowiu i Ŝyciu pracowników,

� działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagroŜeń, o których mowa wyŜej,

� pracownikach wyznaczonych (na podstawie przepisów prawnych) do: • udzielania pierwszej pomocy, • wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej i ewakuacji pracowników.

Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz do wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciw[poŜarowej i ewakuacji pracowników obejmuje:

o imię i nazwisko, o miejsce wykonywania pracy przez pracownika, o numer telefonu słuŜbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej w zakładzie.

Pracodawca, na którego terenie wykonują prace pracownicy zatrudnieni przez róŜnych

pracodawców, jest obowiązany dostarczać tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom, informacje, o których mowa wyŜej. (Na podstawie art. 208 KP)

Pracodawca rozpoczynający (kończący lub zmieniający miejsce lub zakres jej prowadzenia) działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu,


rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników, a takŜe złoŜyć pisemną informację o środkach i procedurach przyjętych dla spełnienia wymagań wynikających z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących danej dziedziny działalności. (Na podstawie art. 209 KP) Pracodawca jest obowiązany (Na podstawie art. 2091 KP):

� zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, gaszenia poŜaru i ewakuacji pracowników,

� wyznaczyć pracowników do: • udzielania pierwszej pomocy, • wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej i ewakuacji pracowników,

zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpoŜarowej, � zapewnić łączność ze słuŜbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie

udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpoŜarowej.

PowyŜsze działania powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu. Liczba pracowników (do udzielania pierwszej pomocy oraz zadań p.poŜ.) powinna być dostosowana i uzaleŜniona od poziomu zagroŜeń oraz ich rodzaju.

W przypadku moŜliwości wystąpienia zagroŜenia dla zdrowia lub Ŝycia pracodawca jest obowiązany (Na podstawie art. 2092 KP):

� niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagroŜeniach oraz podjąć działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony (do zagroŜeń występujących w miejscu pracy),

� niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umoŜliwiające pracownikom (w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagroŜenia) przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagroŜenia w miejsce bezpieczne.

W razie wystąpienia bezpośredniego zagroŜenia dla zdrowia lub Ŝycia pracodawca jest obowiązany: • wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne, • do czasu usunięcia zagroŜenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy.

Pracodawca jest obowiązany umoŜliwić pracownikom, w przypadku wystąpienia bezpośredniego

zagroŜenia dla ich zdrowia lub Ŝycia albo dla zdrowia lub Ŝycia innych osób, podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – nawet bez porozumienia z przełoŜonym – na miarę ich wiedzy i dostępnych im w danym momencie środków technicznych. Pracownicy, którzy podjęli powyŜsze działania nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji tych działań, pod warunkiem Ŝe nie zaniedbali swoich obowiązków. (Na podstawie art. 2093 KP): Prawa pracownika

W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełoŜonego – nie dotyczy sytuacji, kiedy jest to pracownik, którego obowiązkiem jest ratowanie Ŝycia i/lub zdrowia ludzkiego. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŜenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownik nie moŜe ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŜenia w przypadkach, o których mowa wyŜej. Pracownik ma równieŜ prawo (po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego) powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagroŜenie dla innych osób – nie dotyczy sytuacji, kiedy jest to pracownik, którego obowiązkiem jest ratowanie Ŝycia i/lub zdrowia ludzkiego. (Na podstawie art. 210 KP)

Obowi ązki osoby kieruj ącej pracownikami

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana (Na podstawie art. 212 KP): � organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, � dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,


� organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

� dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposaŜenia technicznego, a takŜe o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

� egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

� zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika (Na podstawie art. 281-283 KP): � zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, � nie potwierdzenie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, � wypowiedzenie lub rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia, naruszając w

sposób raŜący przepisy prawa pracy, � stosowanie wobec pracowników innych kar niŜ przewidziane w przepisach prawa pracy o

odpowiedzialności porządkowej pracowników, � naruszanie przepisów o czasie pracy lub przepisów o ochronie pracy kobiet i zatrudnianiu

młodocianych, � nie prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych

pracowników, � nie wypłacanie w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia

przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, bezpodstawne obniŜanie wysokości tego wynagrodzenia lub świadczenia albo dokonywanie bezpodstawnych potrąceń,

� nieudzielanie przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawne obniŜanie wymiaru tego urlopu,

� nie wydanie pracownikowi świadectwa pracy, � nie wykonanie podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją

pojednawczą lub sądem pracy, � nie przestrzeganie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, � wbrew obowiązkowi wyposaŜanie stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne,

które nie uzyskały wymaganego certyfikatu na znak bezpieczeństwa i nie zostały oznaczone tym znakiem albo nie posiadają deklaracji zgodności,

� wbrew obowiązkowi dostarczanie pracownikowi środków ochrony indywidualnej, które nie uzyskały wymaganego certyfikatu na znak bezpieczeństwa i nie zostały oznaczone tym znakiem oraz nie posiadają deklaracji zgodności,

� wbrew obowiązkowi stosowanie: materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych; substancji chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny i umoŜliwiający ich identyfikację; niebezpiecznych substancji chemicznych nie posiadających kart charakterystyki tych substancji, a takŜe opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, poŜarem lub wybuchem,

� wbrew obowiązkowi nie zawiadamianie właściwego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłaszanie choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnianie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawianie niezgodnych z prawdą informacji, dowodów lub dokumentów dotyczących takich wypadków i chorób.

Nie stosowanie w/w wytycznych umo Ŝliwia (wymusza) nało Ŝenie na winnego kary finansowej od 1.000 do 30.000zł Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a takŜe tereny i urządzenia z nimi


związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. (Na podstawie art. 214 KP)

Wymagania przepisów szczegółowych są co do tego rodzaju wytycznych bardziej precyzyjne. PoniŜej przedstawiono wybrane elementy takiego przepisu. (Na podstawie Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 ze zm.)

Podłoga w pomieszczeniu pracy powinna być: � równa, � stabilna, � nieśliska, � niepyląca, � sucha, � odporna na nacisk oraz ścieranie.

Objętość powietrza/ pracownika powinna wynosić: minimum 13 m3. Wolna powierzchnia podłogi/ pracownika powinna wynosić: minimum 2 m2. Oświetlenie w pomieszczeniach powinno być dzienne i sztuczne. Temperatura w pomieszczeniach (pracy) powinna wynosić powyŜej:

� przy pracach wymagających wysiłku fizycznego min 14ºC; � przy pracach nie wymagających wysiłku fizycznego (np. biura) 18ºC.

Maszyny i inne urz ądzenia techniczne

Obecnie trudno sobie wyobrazić pracę bez pomocy maszyn i urządzeń technicznych. Śledząc historię rozwoju zaplecza technicznego okazuje się, Ŝe maszyny pojawiły się w otoczeniu człowieka dość dawno (nie licząc maszyn prostych typu: równia pochyła, blok ruchomy itp.) – 1568r. tokarka pociągowa, Francja. Jacques Besson, wynalazca dworski był najprawdopodobniej pierwszym, który wykonał praktyczną tokarkę pociągową do produkcji śrub [Kostrzewski J. 1995, s.24] i na dobre zadomowiły się juŜ w naszym otoczeniu.

Anglia 1821 – Michael Faraday zademonstrował proste urządzenie, w którym przewodzący prąd drut wirował dookoła magnesu. Zaś w 1831r. Amerykanin Joseph Henry wykonał praktyczny silnik zasilany z baterii – prądem stałym. [Kostrzewski J. 1995, s. 35] Później (1879r.) pojawiła się Ŝarowa lampa elektryczna w Stanach Zjednoczonych. Po zastosowaniu pompy powietrznej nowej konstrukcji Thomas Edison zbudował lampę, która świeciła i w tej „udoskonalonej” formie juŜ Ŝarnik wykonany z włókna węglowego nie przepalał się w pozostałym powietrzu (we wcześniejszych próbach do przepalenia dochodziło błyskawicznie). [Kostrzewski J. 1995, s.45] I od tego przełomowego momentu rozwój urządzeń napędzanych prądem elektrycznych następuje po dzień dzisiejszy – minimalizuje się wielkość silników, zmniejsza zuŜycie energii przez nie itd. produkuje się coraz efektywniejsze źródła energii (lampy halogenowe, wyładowcze, LED itp.

Maszyny i inne urządzenia techniczne (oraz narzędzia pracy) powinny być tak konstruowane i budowane, aby: zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, poraŜeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy; uwzględniały zasady ergonomii. Maszyny i inne urządzenia techniczne (dotyczy to równieŜ narzędzi pracy), które nie spełniają w/w wymagań wyposaŜa się w odpowiednie zabezpieczenia. (Na podstawie art. 215-216, 218 KP)

Sposób instalowania maszyn w miejscu ich stałej pracy powinien zapewniać (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.):

� bezpieczne odstępy pomiędzy ruchomymi elementami; � bezpieczne dostarczenie lub odprowadzenie energii.

MontaŜ i demontaŜ maszyn powinien być przeprowadzany zgodnie z zaleceniami producenta

zawartymi w stosownej dokumentacji (dołączonej do maszyny). Maszyny, które mogą być naraŜone na to podczas eksploatacji na działanie pioruna powinny być zabezpieczone. Tymczasowa praca na wysokości moŜe być wykonywana tylko wtedy, kiedy warunki pogodowe nie zagraŜają bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników. NaleŜy dokonać wyboru najbardziej odpowiednich


środków umoŜliwiających bezpieczny dostęp do miejsc tymczasowej pracy na wysokości, stosownie do róŜnicy wysokości i częstości jej pokonywania oraz czasu trwania uŜytkowania tych środków. Rusztowania mogą być montowane, demontowane, przestawiane tylko pod nadzorem i przez osoby posiadające określone (w odrębnych przepisach) uprawnienia. (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.)

Instrukcje obsługi maszyn powinny znajdować się przy maszynach na wszystkich stanowiskach roboczych. (Na podstawie Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 ze zm.)

Szerokości przejść pomiędzy maszynami powinny wynosić co najmniej (Na podstawie Dz.U. 2003, Nr 169,

poz. 1650 ze zm.): � przy ruchu jednokierunkowym min 0,75m; � przy ruchu dwukierunkowym min 1m.

Pracujące maszyny na stanowiskach roboczych powinny (Na podstawie Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 ze zm.):

� mieć osłonięte części ruchome do 2,5 nad podłogą; � posiadać bezpieczne dostarczanie energii; � być montowane i demontowane na stanowisku zgodnie z instrukcją; � być wyposaŜone w element sterowniczy umoŜliwiający całkowite zatrzymanie; � posiadać urządzenie do zatrzymania awaryjnego (jeśli konieczne); � być wyposaŜone w widoczne elementy sterownicze; � posiadać urządzenia do odłączania wszystkiej energii; � być wyposaŜone w osłony o kształcie i otworach siatki uniemoŜliwiającym włoŜenie palca itp.

Osłony maszyn uŜywanych podczas pracy powinny (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.):

o posiadać trwałą konstrukcję; o uniemoŜliwiać bezpośredni dostęp do miejsc niebezpiecznych; o nie stwarzać zagroŜenia dodatkowego (ostre krawędzie, wystające elementy itp.); o być trudno usuwalne; o zapewniać odpowiednią odległość od zagroŜenia; o nie utrudniać widoczności; o umoŜliwiać bezpieczną obsługę i konserwację; o ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej części maszyny.

Miejsca i stanowiska pracy lub konserwacji powinny (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.):

o być odpowiednio oświetlone; o mieć osłonięte elementy o wysokiej i niskiej temperaturze; o posiadać łatwo widoczne i zrozumiałe urządzenia ostrzegawcze; o być uŜytkowane tylko zgodnie z przeznaczeniem; o być konserwowane tylko podczas postoju; o mieć prowadzony dziennik konserwacji maszyn.

WyposaŜenie maszyn uŜywanych do pracy powinno obejmować (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.):

o łatwo rozpoznawalne urządzenia do odłączania energii; o znaki ostrzegawcze konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników; o bezpieczny dostęp do obsługi i konserwacji.

Maszyny z własnym napędem mogące powodować zagroŜenia powinny (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596):

o posiadać zabezpieczone uruchamianie przez nieuprawnionych; o minimalizować skutki kolizji kilku maszyn (na tym samym torze); o posiadać sprawne urządzenia do hamowania, hamowania awaryjnego; o być wyposaŜone w urządzenia poprawiające widoczność (lusterka wsteczne itp.); o posiadać oświetlenie odpowiednie do warunków pracy; o być wyposaŜone w urządzenia przeciwpoŜarowe;


o być wyposaŜone w urządzenie do zatrzymania maszyny, jeśli przekroczyła zasięg sterowania zdalnego;

o posiadać zabezpieczenie przed uderzeniem pracownika.

Jeśli przy pomocy danej maszyny odbywa się transportowanie pracowników powinno to odbywać się w sposób bezpieczny, i/lub z dostosowaną bezpieczną prędkością do warunków. (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596)

Podnoszenie pracowników przy pomocy maszyn moŜe nastąpić tylko i wyłącznie przez specjalne do tego celu maszyny, lub w skrajnych potrzebach innymi, jeśli pracodawca ustali szczegółowe warunki obsługi i odpowiednie zabezpieczenia. (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.) Wszystkie maszyny nabyte przed 01.01.2003r. powinny być do 01.01.2006r. dostosowane do wymagań minimalnych lub wyłączone z eksploatacji. (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.) Wszyscy pracownicy obsługujący, nadzorujący, konserwujący lub naprawiający maszyny powinni (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.):

o mieć dostęp do instrukcji pisemnych; o posiadać instrukcje zrozumiałe dla siebie; o posiadać odpowiednią do zadań praktykę związaną z uŜytkowaniem maszyn; o posiadać właściwe przeszkolenie pracowników obsługujących – jeśli jest ono konieczne.

Substancje chemiczne oraz procesy pracy szczególnie szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne

Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników (poziomy NDS2, NDN3, NDSCh4, NDSP5) i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny i umoŜliwiający ich identyfikację. Niedopuszczalne jest takŜe stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych nie posiadających kart charakterystyki tych substancji, a takŜe opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, poŜarem lub wybuchem. W razie zatrudniania pracownika w warunkach naraŜenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych, pracodawca jest obowiązany zastępować te substancje i czynniki mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego naraŜenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy. Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza moŜliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub Ŝycia pracowników, jest obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje moŜliwość wystąpienia szczególnego zagroŜenia dla zdrowia lub Ŝycia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji – wykaz tych prac pracodawca ustala indywidualnie na terenie swojego zakładu pracy po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. (Na podstawie art. 220-225 KP) Bezpiecze ństwo i higiena pracy przy r ęcznych pracach transportowych

Ludzie do porównywania i mierzenia cięŜaru uŜywali produktów naturalnych np. ziarna, jednak

szybko okazało się, Ŝe nie zawsze jest to takie samo i występują znaczne wahania. W celu przeciwdziałaniu „niedokładności” ok. 2500 p.n.e. w Sumerze (Mezopotamia) zaczęły funkcjonować systemy wag i odwaŜniki. OdwaŜniki były wykonane z kamieni – wyrzeźbionych na kształt śpiących gęsi. [Kostrzewski J. 1995, s.12]

2 NDS – NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (nie moŜe być przekroczony określony w przepisach prawnych próg i podaje się dla substancji toksycznych oraz pyłów) 3 NDN - NajwyŜsze dopuszczalne natęŜenie (nie moŜe być przekroczony określony w przepisach prawnych próg i podaje się dla hałasu, pól elektromagnetycznych, drgań itp.). Wyjątek stanowi rozwiniecie NDN dla oświetlenia – w tym przypadku jest to najniŜsze dopuszczalne natęŜenie określone w normie. 4 NDSCh – NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie chwilowe (maksymalnie 30 min. w ciągu zmiany roboczej – 2x po 15 minut). 5 NDS – NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie pułapowe (nie moŜe być przekroczone w Ŝadnym momencie podczas całej aktywności zawodowej pracownika).


Jednak w róŜnych obszarach świata miary odpowiadały innym wzorcom, niestety to równieŜ powodowało komplikacje podczas wymiany towarów i ustalania określonego „wspólnego mianownika”. Tworzyły się róŜne wzorce i uŜytkowanie ich ponownie budziło wiele kontrowersji i komplikacji podczas wymiany towarów. W Europie rząd francuski powołał zespół 12 uczonych do znormalizowania chaotycznego systemu miar uŜywanego wówczas w tym kraju. Prace zespołu (1791-1795) doprowadziły do przyjęcia 1 metra oraz 1 kilograma. W Anglii podobny proces przeprowadzono w 1824r. jednak tam za podstawę przyjęto: długość – jard (ok. 0,91 m); masa – funt (ok. 0,45kg). [Kostrzewski J. 1995, s.32/35; Leksykon Naukowo-Techniczny 1989, s. 243]

Dzisiaj mamy juŜ znormalizowane miary wag i moŜna dokładnie stwierdzić (przy pomocy porównania) ile kilogramów pracownik dźwiga czy ile kilogramów danego towaru kupujemy lub sprzedajemy.

Wybrane wymagania dotyczące transportu zawarte są równieŜ w ogólnych wymaganiach dotyczących bhp w przedsiębiorstwie. Transport wewnętrzny w przedsiębiorstwie powinien zapewniać (Na podstawie Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 ze zm.):

� unikanie ręcznego przemieszania cięŜarów; � jeśli zachodzi konieczność przemieszczania ładunków ręcznie – wyposaŜenie w odpowiednie

środki do tego celu (zapewniające bezpieczeństwo pracowników); � przemieszczane ładunków zgodnie z odrębnymi przepisami; � kaŜdorazowe pewne zabezpieczenie ładunku na środkach transportu; � podczas wykorzystywania transportu zmechanizowanego wszyscy obsługujący pracownicy

powinni posiadać odpowiednie uprawnienia; � korzystanie z opracowanych zasad ruchu wewnątrz zakładu; � oznakowanie wszystkich dróg transportowych; � moŜliwość magazynowania materiałów w miejscach do tego przeznaczonych; � szerokość pomiędzy regałami dostosowaną do środków transportu; � składowanie materiałów tłukących, chemia itp. na najniŜszych półkach; � moŜliwość składowania (określonych materiałów) w określonej odległości od linii

energetycznych (minimum 2m od niskiego napięcia; wysokiego – 15kV – minimum 5m). Ponadto istnieją szczegółowe wymagania odnośnie wykonywania ręcznych prac transportowych (Na podstawie Dz. U. 2000, Nr 26, poz. 313 ze zm.):

Wymagania ogólne: � pracodawca jest obowiązany stosować odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne

zmierzające do wyeliminowania ręcznych prac transportowych. W razie braku moŜliwości wyeliminowania ręcznych prac transportowych, pracodawca - w celu zmniejszenia uciąŜliwości i zagroŜeń związanych z wykonywaniem tych czynności - jest obowiązany organizować odpowiednio pracę i wyposaŜać pracowników w niezbędny sprzęt pomocniczy oraz środki ochrony indywidualnej.

� pracodawca jest obowiązany oceniać ryzyko zawodowe występujące przy ręcznych pracach transportowych, w szczególności biorąc pod uwagę: o masę przemieszczanego przedmiotu, jego rodzaj i połoŜenie środka cięŜkości, o warunki środowiska pracy, w tym w szczególności temperaturę i wilgotność powietrza oraz

poziom czynników szkodliwych dla zdrowia, o organizację pracy, w tym stosowane sposoby wykonywania pracy, o indywidualne predyspozycje pracownika, takie jak sprawność fizyczna, wiek i stan zdrowia.

� przed dopuszczeniem pracownika do ręcznych prac transportowych pracodawca jest obowiązany: o przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w

szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, w trybie określonym w odrębnych przepisach,

o zapewnić pracownikom informacje dotyczące przemieszczanego przedmiotu, w szczególności: jego masy i połoŜenia jego środka cięŜkości, zwłaszcza w przypadku, gdy masa jest nierównomiernie rozłoŜona,

o informować pracowników o wszystkich aspektach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiach ergonomii, w tym o wynikach oceny ryzyka zawodowego, oraz o środkach bezpieczeństwa zapobiegających urazom, a zwłaszcza urazom kręgosłupa.

Organizacja ręcznych prac transportowych (m.in.):


� organizacja ręcznych prac transportowych, w tym stosowane metody pracy powinny zapewnić w szczególności: o ograniczenie długotrwałego wysiłku fizycznego, w tym zapewnienie odpowiednich przerw w

pracy na odpoczynek, o wyeliminowanie nadmiernego obciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika, a

zwłaszcza urazów kręgosłupa, związanego z rytmem pracy wymuszonym procesem pracy, o ograniczenie do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów, o uwzględnienie wymagań ergonomii.

� przy ręcznym przemieszczaniu przedmiotów - tam gdzie jest to moŜliwe - naleŜy zapewnić sprzęt pomocniczy odpowiednio dobrany do ich wielkości, masy i rodzaju, zapewniający bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy.

� przy pracach związanych z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów naleŜy zapewnić wystarczającą przestrzeń, zwłaszcza w płaszczyźnie poziomej, umoŜliwiającą zachowanie prawidłowej pozycji ciała pracownika podczas pracy. Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie przedmiotów przez pomieszczenia, schody, korytarze albo drzwi zbyt wąskie w stosunku do rozmiarów tych przedmiotów, jeŜeli stwarza to zagroŜenia wypadkowe.

� powierzchnia, po której są przemieszczane ręcznie przedmioty, powinna być równa, stabilna i nieśliska.

� przejścia, drogi transportowe oraz tory i torowiska, po których są przemieszczane przedmioty, powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone w odrębnych przepisach.

� ostre, wystające elementy przedmiotów przemieszczanych powinny być zabezpieczone w sposób zapobiegający powstawaniu urazów. Opakowania przedmiotów przemieszczanych ręcznie powinny być wykonane z odpowiednio wytrzymałych materiałów oraz nie powinny stwarzać zagroŜeń wypadkowych związanych w szczególności z ich kształtem, w tym ostrymi krawędziami. JeŜeli kształt lub rozmiar opakowania przeznaczonego do ręcznego przemieszczania przedmiotów utrudnia lub uniemoŜliwia bezpieczne ich przemieszczanie, opakowanie takie powinno być wyposaŜone w odpowiednie uchwyty. Sposób rozmieszczenia przedmiotów w opakowaniach powinien zapewnić ich stabilność podczas przemieszczania.

� masa przedmiotów podnoszonych i przenoszonych przez jednego pracownika nie moŜe przekraczać: o 30 kg - przy pracy stałej, o 50 kg - przy pracy dorywczej. Niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na

wysokość powyŜej 4 m lub na odległość przekraczającą 25 m. � dopuszczalne jest ręczne przetaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych (w szczególności

beczek, rur o duŜych średnicach), pod warunkiem zachowania wartości określonych sił (oburęczne pchanie przez pracownika 300N, ciągnięcie oburęczne 250N; poruszanie korb, kół – oburęcznie 250N, jednoręcznie 120N), a ponadto przy spełnieniu następujących wymagań: o masa ręcznie przetaczanych przedmiotów po terenie poziomym nie moŜe przekraczać 300

kg na jednego pracownika, o masa ręcznie wtaczanych przedmiotów na pochylnie przez jednego pracownika nie moŜe

przekraczać 50 kg.

Zespołowe przenoszenie przedmiotów: � przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m i masa 30 kg, powinno odbywać

się zespołowo, pod warunkiem aby na jednego pracownika przypadała masa nie przekraczająca: o 25 kg - przy pracy stałej, o 42 kg - przy pracy dorywczej.

Niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów na odległość przekraczającą 25m lub o masie przekraczającej 500 kg.

� przy zespołowym przenoszeniu przedmiotów naleŜy zapewnić: o dobór pracowników pod względem wzrostu i wieku oraz nadzór pracownika

doświadczonego w zakresie stosowania odpowiednich sposobów ręcznego przemieszczania przedmiotów i organizacji pracy, wyznaczonego w tym celu przez pracodawcę,


o odstępy pomiędzy pracownikami co najmniej 0,75 m oraz stosowanie odpowiedniego sprzętu pomocniczego.

o aby przenoszenie przedmiotów długich i o duŜej masie odbywało się przy zastosowaniu sprzętu pomocniczego, pozwalającego na transport takich przedmiotów z moŜliwie najmniejszym unoszeniem ich ponad poziom podłoŜa.

JuŜ ok. 3200r. p.n.e. w Mezopotamii znano koło. Trzysta lat po wynalezieniu koła garncarskiego

„przetransformowano” ten wynalazek na koła do pojazdów, które były cięŜkie i niezgrabne. Koła (prawdopodobnie wykonane z trzech desek) obracały się wokół stałej osi. [Kostrzewski J. 1995, s.11] Dzisiaj nie sposób sobie wyobrazić wiele maszyn i urządzeń bez kół. Koła równieŜ ułatwiają pracownikom ręczne prace transportowe poprzez uŜycie ich przy róŜnego rodzaju wózkach, taczkach itp.

Przemieszczanie ładunków za pomocą poruszanych ręcznie wózków oraz taczek: � dopuszczalna masa ładunku przemieszczanego na wózku po terenie płaskim o twardej

nawierzchni nie moŜe przekraczać 450kg na pracownika, łącznie z masą wózka dla wózka cztero lub trójkołowego a dla dwukołowego 350kg.

� masa ładunku przemieszczanego na wózku szynowym po terenie poziomym, łącznie z masą wózka, nie moŜe przekraczać 600kg na pracownika.

� sposób ładowania oraz rozmieszczenia ładunków na wózkach i taczkach powinien zapewniać ich równowagę i stabilność podczas przemieszczania.

� przedmioty przewoŜone na wózkach nie powinny wystawać poza obrys wózka i przysłaniać pola widzenia. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest przewoŜenie przedmiotów w warunkach niespełnienia tych wymagań, o ile praca odbywa się pod nadzorem zapewniającym bezpieczne jej wykonanie.

Masa ładunku przemieszczanego na taczce, łącznie z masą taczki, nie moŜe przekraczać: 100 kg - po twardej nawierzchni i 75 kg - po nawierzchni nieutwardzonej. Biorąc pod uwagę przemieszczanie ładunków przy pomocy urządzeń mechanicznych np. dźwigników naleŜy pamiętać o szczegółowych wymaganiach w stosunku do nich, które są zawarte w Dz.U. 2005, Nr 263, poz. 2198 ze zm.

Część XV

OCHRONA ZDROWIA PRACOWNIKÓW

Ochrona zdrowia pracowników jest istotnym elementem w działaniu pracodawcy. Obecnie moŜe prowadzić szeroko rozumiane działania profilaktyczne. Jest to moŜliwe równieŜ w odniesieniu do szczepień pracowników. W 1796r. w Anglii lekarz Edward Jenner z rozmysłem zaraził chłopca krowianką, gdy wyzdrowiał – zaraził go ospą. Chłopiec nie zachorował na ospę poniewaŜ łagodniejsza choroba uodporniła go na powaŜniejszą. Do dziś podobną zasadę stosuje się uodparniając ludzi. [Kostrzewski J. 1995, s.33] W odniesieniu do powyŜszego pracodawca moŜe unikać absencji pracowników (lub chociaŜ ją minimalizować) wprowadzając w przedsiębiorstwie szczepienia ochronne. Profilaktyczna ochrona zdrowia i ryzyko zawodowe

Pracodawca jest obowiązany oceniać, dokumentować oraz informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąŜe się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagroŜeniami. (Na podstawie art. 226 KP)

W artykule 226 KP nałoŜył na pracodawców obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym występującym na stanowiskach, a od dnia 23 kwietnia 1998 r. zgodnie z Rozporządzeniem MPiPS z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 1997, Nr 129, poz. 844 – tekst jednolity 2003r.): „Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko”.

Ryzyko zawodowe jest definiowane jako połączenie prawdopodobieństwa i konsekwencji wystąpienia zdarzenia wypadkowego (OHSAS 18001).


Istota oceny ryzyka zawodowego stała się podstawą do tworzenia aktów prawnych krajowych i międzynarodowych, z których jedne wymuszają dokonywanie tej oceny a inne wskazują sposób realizacji tego zadania.

Zapobieganie nadmiernemu ryzyku zawodowemu jest częścią składową bezpieczeństwa pracy, co wyraźnie wskazuje dyrektywa 89/391/EWG. Zgodnie z art.6 tej dyrektywy: „(...)pracodawca powinien podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracownika, włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia oraz zapewnienie koniecznych środków i właściwej organizacji (...)” Przepisy te (unijne) znajdują odzwierciedlenie w prawie krajowym.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym

chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności: utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia słuŜące do pomiarów tych czynników; przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom. (Na podstawie art. 227 KP)

Badania lekarskie

Osoba przyjmowana do pracy podlega wstępnym badaniom lekarskim. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają ponadto pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciąŜliwe. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłuŜej niŜ 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę moŜliwości w godzinach pracy (za ten czas pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu naleŜności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróŜach słuŜbowych). Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach naraŜenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie takŜe: po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami; po rozwiązaniu stosunku pracy, jeŜeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia wydane na podstawie badań lekarskich. (Na podstawie art. 229 KP)

W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nie naraŜającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Pracodawca jest obowiązany - na podstawie orzeczenia lekarskiego - przenieść do innej odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek choroby zawodowej (lub wypadku przy pracy) i nie został zaliczony do Ŝadnej z grup inwalidów. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciąŜliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeŜeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej. (Na podstawie art. 230-233 KP)

Część XVI PIERWSZA POMOC

W otaczającej nas rzeczywistości nie jesteśmy w stanie przewidzieć wszystkich sytuacji praktycznych,

które mogą zaistnieć. Najlepiej umieć „wszystko”, bo nie wiemy nigdy co przyda się najwcześniej i najbardziej. Niemniej jednak wraz z upływem czasu wiele zapominamy, wtedy naleŜy odświeŜać co jakiś czas wiadomości (moŜe je nawet aktualizować – o ile pojawiają się jakieś zmiany). MoŜna i przyjąć tzw. „absolutne minimum”, które powinniśmy znać „o kaŜdej porze dnia i nocy” i ciągle sobie to przypominać, bo nie wiemy kiedy moŜe nam się przydać – oby nigdy!!! „Złotego środka” w tym układzie niestety brak. Ale pierwszoplanowym staje się wyzbycie strachu (moŜe wstydu) w sytuacji, kiedy naleŜy udzielić pomocy i ktoś umie jej udzielić. Dzieci są w tej kwestii „śmielsze” i bardzo dobrze, Ŝe w szkołach uczy się tego typu zachowań i podstawowych działań – im wcześniej, tym lepiej jak i bezpieczniej dla otoczenia.


Nie naleŜy się ponadto przejmować (potocznie podnoszonymi w społeczeństwie) „sankcjami” na skutek nieumiejętnego udzielenia pierwszej pomocy – zawsze naleŜy podjąć działania mające na celu uratowanie Ŝycia lub/i zdrowia ludzkiego, bowiem za nieudzielenie pomocy osobie... (oczywiście) bez naraŜania własnego Ŝycia lub zdrowia groŜą równieŜ sankcje...

Jeden z wybitnych prawników sformułował następująco problemy prawne odnoszące się do ratownika [Bockelmann P. 1968, s.6]: „Zastosowanie jakiegoś środka dającego bodaj nadzieję, tam gdzie grozi śmierć jest zawsze słuszniejsze niŜ nieuczynienie niczego. Osąd wydający się ex ante (przedtem) słuszny pozostaje niepodwaŜalny nawet, jeśli okaŜe się ex post (potem), ze wybór środka przyniósł w efekcie zamiast zaŜegnania – przyspieszenie zgonu. Prawo nie wymaga, aby rezygnować z ostatniej szansy nawet wówczas, gdy zamierzona czynność moŜe zawieść. Przeciwnie, oczekuje, Ŝe zostanie ona wykorzystana”.

W obliczu powyŜszych stwierdzeń nie bójmy się udzielać pomocy a i moŜe, kiedy my będziemy jej potrzebowali ktoś nam jej udzieli (równieŜ pomijając czy przezwycięŜając opanowujący go strach).

Na podstawie Kodeksu karnego (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 ze zm.), Art. 162 stanowi: § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w połoŜeniu groŜącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty Ŝycia albo cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez naraŜenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia albo cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu...

Podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których moŜliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.

Wyci ąg z Ustawy o Pa ństwowym Ratownictwie Medycznym Art. 5.1. Osoba udzielająca pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz

podejmująca medyczne czynności ratunkowe korzysta z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym (Dz.U. 1997, Nr 88, poz. 553, ze zm.) dla funkcjonariuszy publicznych. 2. Osoba, o której mowa w ust. 1, moŜe poświęcić dobra osobiste innej osoby, inne niŜ Ŝycie lub zdrowie, a takŜe dobra majątkowe w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania Ŝycia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie nagłego zagroŜenia zdrowotnego. (Na podstawie Dz.U. 2006, Nr 191, poz. 1410 ze zm.) Zakres czynności kontrolno–rozpoznawczych na miejscu wypadku: • Najpierw naleŜy ostroŜnie zbadać wstępnie ofiarę. Podchodząc do poszkodowanego od strony

głowy naleŜy pamiętać, Ŝe bezpieczeństwo ratownika jest zawsze najwaŜniejsze. • Sprawdzić reakcję poszkodowanego. Spytać się "Co się stało?„ „Jak się nazywa?”, jeśli nie

odpowie spróbować go dotknąć, potrząsnąć za ramię. • Nie naleŜy cucić poszkodowanego, poklepując po twarzy poniewaŜ poszkodowany (zamroczony)

po ocuceniu w pierwszym odruchu moŜe spróbować oddać. • Wśród rzeczy poszkodowanego naleŜy szukać informacji o jej problemach zdrowotnych

(cukrzyca, padaczka, alergie itp.)6. • Sprawdzić czy język, wydzieliny lub jakieś obce ciało nie blokuje (w widoczny sposób) dróg

oddechowych ofiary? Jeśli drogi oddechowe nie są droŜne, oczyścić je, a następnie delikatnie odchylić głowę do tyłu7 - często taki ruch przywraca normalny oddech (powoduje niezapadanie się języka).

• Sprawdzić czy poszkodowany oddycha (108 sek.) – trójdroŜną metodą: słuch, wzrok, dotyk, jeśli nie, zastosować resuscytację9 - o tym więcej w dalszej części materiału.

6 Starsze zalecenia, obecnie pracując nieco czasu w zakładzie pracy przewaŜnie wiemy o cukrzycy itp. 7 Według wytycznych PRC [www.prc.krakow.pl] robimy to (oczyszczamy drogi oddechowe) dopiero po trudności z wdmuchiwaniem powietrza podczas resuscytacji. 8 Według wytycznych PRC jest to nie dłuŜej niŜ 10 sekund [www.prc.krakow.pl s. 13, 52 itd.]; według [Gaguła G. 2008] jest to raz (s. 67) około 10 sekund raz nie dłuŜej niŜ 10 sekund (s. 72). Przy wychłodzeniu podaje się nawet do 1min. Z kolei w starszej literaturze przy wychłodzeniu moŜna spotkać się jeszcze z zaleceniem nawet do 3min. Ale są i zalecenia: „dostatecznie długo, aby być pewnym”, jednakŜe w wytycznych PRC [www.prc.krakow.pl] jest kilkakrotnie przytaczane ujęcie odnoszące się do niezwlekania i nawet przy niepewności


• Sprawdzić czy u poszkodowanego zauwaŜono krwotok? Jeśli stwierdzono, naleŜy go zatamować.

• Jeśli poszkodowany nie oddycha naleŜy natychmiast wezwać pomoc. W tym czasie druga osoba (jeśli jest) musi bez zwłoki rozpocząć ratowanie ofiary (jeśli jesteśmy sami powinniśmy wezwać pomoc po 4 cyklach reanimowania10). Tak samo naleŜy postąpić (wezwać pomoc), kiedy mamy do czynienia z powaŜnym krwotokiem lub powaŜnym urazem głowy.

• Jeśli poszkodowany ma powaŜne obraŜenia szyi lub pleców bądź istnieje podejrzenie uszkodzenia kręgosłupa (upadek z wysokości, wypadki drogowe), nie wolno go ruszać (gdy oddycha, bo jeśli nie to musimy przywrócić oddech, o ile się da, na miejscu lub przemieścić poszkodowanego) - chyba Ŝe ratujemy poszkodowanego przed poŜarem, wybuchem itp.

• Jeśli poszkodowany jest przytomny, naleŜy dopilnować, aby leŜał i był spokojny. Jeśli nieprzytomny i np. wymiotował – a jesteśmy pewni, Ŝe nie ma uszkodzonego kręgosłupa – układamy go na boku w pozycji (bocznej) bezpiecznej11 (ustalonej), by się nie udusił.

• Po ułoŜeniu poszkodowanego naleŜy okryć go kocami, kurtkami lub folią ratowniczą (NRC), by nie tracił ciepła – latem folią ratowniczą by nie nastąpiło przegrzanie organizmu.

• Jeśli poszkodowany jest poparzony i jest to konieczne, naleŜy delikatnie rozciąć ubranie. Nie naleŜy zdzierać ubrania z poparzonych miejsc, poniewaŜ moŜna zedrzeć je ze skórą.

• Nie naleŜy podawać Ŝadnych płynów oraz środków przeciwbólowych osobie nieprzytomnej lub półprzytomnej, równieŜ poszkodowanemu z bólem brzucha czy uszkodzoną klatką piersiową (obraŜenia narządów wewnętrznych).

• NaleŜy uspokoić poszkodowanego oraz samemu zachować spokój. To pozwoli poszkodowanemu spokojnie poczekać na przyjazd pomocy i nie wpadać w panikę.

Nagła utrata przytomno ści Przy ratowaniu nieprzytomnego poszkodowanego naleŜy zawsze w pierwszej kolejności wziąć pod

uwagę bezpośrednią przyczynę utraty przytomności. Przy utracie przytomności spostrzeganie (podobnie jak we śnie) jest bardzo ograniczone. Zasadnicza róŜnica polega jednak głównie na tym, Ŝe śpiącego moŜna w dość prosty sposób obudzić, natomiast w przypadku osoby nieprzytomnej nawet silne bodźce (optyczne, akustyczne, bólowe) nie przywracają albo bardzo nieznacznie (najsilniejsze bodźce nie powodujące zaburzeń lub/i uszkodzenia organizmu) przywracają poszkodowanego (nieprzytomnego) do przytomności.

Przykładem krótkotrwałej utraty przytomności moŜe być omdlenie. Omdlenie jest skutkiem nagłego, chwilowego niedoboru tlenu w mózgu. Podstawowe zagroŜenia wynikające z zaistnienia omdlenia to głównie moŜliwość doznania urazów przy upadku. Samo omdlenie jest niewielką przypadłością, lecz w krótkim czasie moŜe się ono powtarzać.

Przywracanie dro Ŝności dróg oddechowych Bardzo często, jeśli poszkodowany leŜy na wznak przyczyną braku oddechu jest zapadający się język.

Zaburzenie funkcjonowania (prawidłowego) oddechu staje się groźne dla Ŝycia wtedy, jeśli oddech poszkodowanego nie wystarcza do nasycenia krwi tlenem w ilości potrzebnej do minimalnego pokrycia zapotrzebowania organizmu (narządów wewnętrznych kończyn itp.). Jeśli

rozpoczynamy resuscytację, aby „nie przeciągać w nieskończoność” diagnozy. [www.prc.krakow.pl s. 14] „Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy”. 9 Reanimacja i resuscytacja to nie to samo. Choć niektórzy uŜywają tych terminów zamiennie o czym wspominałem podczas zajęć. „Reanimacja to zespół czynności mających na celu przywrócenie nie tylko podstawowych funkcji Ŝyciowych (jak wyŜej – resuscytacja przypis S.Ł.), ale takŜe najwyŜszych funkcji ośrodkowego układu nerwowego łącznie z przywróceniem świadomości [Gaguła G. 2008, s. 49]. Niejednoznacznie moŜna zrozumieć róŜnicę nawet czytając wytyczne PRC: „Zawsze naleŜy prowadzić zabiegi reanimacyjne, chyba, Ŝe są okoliczności świadczące o braku szans na skuteczną resuscytację (np. cięŜki uraz, stęŜenie pośmiertne, rozkład zwłok itp.) lub szybki transport pacjenta do szpitala jest niemoŜliwy” [www.prc.krakow.pl s.162] – w tej sytuacji osoba niezorientowana w temacie moŜe uznać, iŜ stosować moŜna oba sformułowania zamiennie co nie jest prawidłowym podejściem. Jak podają niektóre źródła uznajemy, iŜ resuscytacja „mieści się” w pojęciu reanimacja. 10 Według starszej literatury, wg wytycznych PRC [www.prc.krakow.pl s. 14] „5b. JeŜeli oddech nie jest prawidłowy: ^wyślij kogoś po pomoc, a jeŜeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniŜszym opisem (…)”. Dodatkowo moŜna tutaj zauwaŜyć, iŜ mając telefon mobilny nie trzeba opuszczać poszkodowanego – upływa wtedy mniej czasu od stwierdzenia braku oddechu do resuscytacji. 11 Za [www.prc.krakow.pl s. 19] moŜna ocenić iŜ: „Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, kaŜdy z nich ma swoje zalety. śadna z pozycji nie jest idealna dla wszystkich poszkodowanych”. Tak więc mamy róŜne warianty pozycji (funkcjonariusze PSP czy inni ratownicy mogą mieć nieco odmienne warianty) i to podkreślałem na zajęciach, Ŝe niech kaŜdy nauczy się jednej i tej wersji się trzyma, poniewaŜ w tej materii „nadmierne mieszanie” jest niewskazane. Nie chodzi o przeforsowanie „swojej” wersji tylko o podanie zasad, kiedy stosować tę pozycję a jak widzimy z przytoczonego materiału nie ma idealnej to kaŜda jest dobra. StraŜacy uŜywają jednej (ja zresztą działając automatycznie robię tak samo) a inne grupy ratowników metody opcjonalnej pokazanej na zajęciach.


nie zostanie dostarczone powietrze (w wymaganej ilości) – moŜe nastąpić zgon w ciągu kilku minut, dlatego teŜ naleŜy w takiej sytuacji odchylić głowę nieco do tyłu, umoŜliwiając tym samym pełny dostęp powietrza do płuc poszkodowanego.

Zadławienie Podczas zadławienia dochodzi do przypadkowego dostania się ciała obcego np. kęsa pokarmowego

do dróg oddechowych i w ten sposób do uniemoŜliwienia lub znacznego utrudnienia oddychania. Zadławienie moŜe spowodować częściowe lub całkowite zablokowanie dróg oddechowych.

Postępowanie przy zadławieniu jest róŜne, w zaleŜności czy nastąpiło częściowe czy całkowite zatkanie dróg oddechowych, czy poszkodowany jest czy nie jest przytomny, czy poszkodowanym jest dziecko czy dorosły.

JeŜeli ratowany jest dorosły i oddycha, naleŜy go zachęcać do kaszlu i powstrzymać się od innych działań.

W przypadku całkowitego zatkania dróg oddechowych (oraz przy częściowym, gdy poszkodowany zaczyna słabnąć) naleŜy przystąpić do uderzeń w plecy.

W tym celu naleŜy:

- jeśli jest to moŜliwe usunąć z jamy ustnej widoczne fragmenty ciał obcych (i/lub protezy);

- stanąć z boku za ratowanym;

- pochylić ratowanego silnie ku przodowi tak, aby ułatwić przemieszczanie ciała obcego na zewnątrz dróg oddechowych, podpierając jednocześnie jedną ręką jego klatkę piersiową;

- wykonać do 5 silnych uderzeń w okolicę międzyłopatkową nadgarstkiem12 (dłonią) drugiej ręki – nie trzeba 5-ciu, jeśli wcześniej ciało obce zostanie usunięte!

JeŜeli uderzenia w plecy nie przyniosą Ŝądanego skutku, naleŜy (5 razy lub mniej – po usunięciu ciała

obcego) zastosować rękoczyn Heimlicha13 (uciśnięcia nadbrzusza). W przypadku osoby otyłej i kobiet w ciąŜy rękoczyn Heimlicha wykonujemy uciskając mostek

poszkodowanego (nie wolno uciskać nadbrzusza w sposób typowy dla tego rękoczynu). JeŜeli nie doprowadzi to do usunięcia przeszkody, ponownie kontrolujemy jamę ustną, czy nie ma w

niej ciała obcego, które moŜna dosięgnąć i usunąć. Wykonujemy cykle po 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową i 5 uciśnięć nadbrzusza do momentu udroŜnienia dróg oddechowych lub utraty przytomności ratowanego.

Pomoc naleŜy wezwać niezwłocznie po stwierdzeniu zatrzymania oddechu. Resuscytacja Prowadząc w celu zapewnienia właściwych proporcji uciśnięć serca do oddechu (aktualna norma dla

osób przeszkolonych 30:214 niezaleŜnie od liczby ratowników; dla osób nie przeszkolonych – laików – moŜna obecnie zrezygnować z wdechów powietrza), uciśnięcia liczymy na głos - trudniej się wtedy pomylić.

Klatkę piersiową uciskamy na wysokości ok. 1/3 mostka (na głębokość minimum 5cm) – licząc od dołu (czasami podaje się w połowie klatki piersiowej, czy „na linii sutków”…) – z prostymi rękami, wtedy dłuŜej wytrzymujemy, mniej się męczymy. Podczas resuscytacji mogą być kłopoty z wdmuchiwaniem powietrza (nie ma obowiązku jeśli ktoś jest laikiem [www.prc.krakow.pl s. 14]). W wymaganiach prawnych czy odpowiedzialności karnej (jak kto woli) brak jakiegokolwiek przymusu do wykonywania sztucznego oddychania (nawet niektórzy prawnicy idą dalej: włącznie z sytuacją posiadania maseczki do wykonywania tych oddechów).

Według wytycznych Polskiej Rady Resuscytacyjnej przyjętych w 2010r. ratownik laik nie ma obowiązku wykonywania sztucznego oddychania a jedynie powinien prowadzić masaŜ serca zgodnie z informacjami podawanymi telefonicznie przez dyspozytora słuŜb ratowniczych. JednakŜe nie stosując wdechów masujemy serce nieustannie – bez przerw na wdechy. Obecnie według najnowszych wytycznych (2010r.) naleŜy uciskać mostek minimum 5cm przy tempie nie

12 Wg wytycznych PRC [www.prc.krakow.pl s. 20] uderzamy nadgarstkiem, inne źródła podają dłoń lub tylko uderzenia bez precyzowania np. [Kamiński B., Dziak A. 1999, s.141] „Pierwszą, niemal odruchową czynnością jest silne uderzenie w plecy, w okolicę międzyłopatkową (…)”. 13 Za [www.prc.krakow.pl s. 116] „Nie ma danych wskazujących na to, który sposób powinien być uŜyty jako pierwszy, ani w jakim porządku te techniki powinny być stosowane. JeŜeli jedna jest nieskuteczna, trzeba spróbować innych – zamiennie aŜ do momentu usunięcia ciała obcego”. 14 Dotyczy równieŜ ratowania dzieci przez ratowników laików nieposiadających wykształcenia medycznego (por. www.prc.krakow.pl).


mniejszym niŜ 100 ucisków na minutę. Jeśli wykonujemy wdechy (ratownicy przeszkoleni) to naleŜy pamiętać o określonej objętości powietrza oraz o wdmuchiwaniu go przez około 1sek. (niektóre źródła podają 1-1,5sek. czy nawet 2sek.).

U kobiety w widocznej ciąŜy zaleca się podłoŜenie wałka materiału (np. z kurtki itp.) pod prawy bok i układamy pod kątem ok. 15˚ na lewym boku15. Pomoc wzywamy pod numerem: 999 (krajowym ratunkowym ) lub alarmowym 112 (ogólnym). Krwotoki

Generalnie rozróŜniamy dwa rodzaje krwotoków: zewnętrzne i wewnętrzne. Krwotok zewnętrzny – objawy łatwo widoczne w postaci wypływającej krwi. MoŜna wyróŜnić krwotoki tętnicze i Ŝylne (z naczyń włosowatych są to raczej otarcia i niewielkie podsiąkanie krwi niŜ krwotoki, choć mogą występować na rozległych powierzchniach i powodować równieŜ spory ubytek krwi w dłuŜszym czasie). Krwotoki tętnicze charakteryzuje wypływ krwi koloru jasnoczerwonego (natlenionej) z tętnieniem – dość duŜe ciśnienie (zgodnie z rytmem tętna). Krwotoki Ŝylne charakteryzuje wypływ krwi koloru ciemnoczerwonego (krew z „odpadami” produkcji metabolicznej w komórkach organizmu) tutaj tętnienie jest minimalne i ciśnienie duŜo mniejsze niŜ w krwotokach tętniczych.

Najczęściej stosujemy opatrunki na fragmenty uszkodzonej tkanki. MoŜna stosować opatrunki uciskowe – szczególnie do tamowania krwotoków tętniczych. Rzadko (tylko w sytuacjach koniecznych – wypadek w górach itp.) stosuje się opaski uciskowe16 zaciskowe – nie naleŜy ich mylić z opatrunkiem uciskowym. Opaska uciskowa (zaciskowa) jest stosowana jedynie „w ostateczności”, najczęściej przy amputacjach kończyn i zmiaŜdŜeniach, gdy krwotoki są bardzo silne i jest ich wiele przy wielu ofiarach. UŜycie opaski uciskowej wiąŜe się jednak z wieloma zagroŜeniami (szczególnie stosując wąską), poniewaŜ grozi uszkodzeniem naczyń krwionośnych, nerwów, mięśni, złamaniem kości przy uŜyciu jej w nieodpowiednim miejscu oraz martwicy tkanek znajdujących się w obszarze niedokrwienia – a w szczególności przy zbyt długim i silnym ucisku. Krwotoki wewnętrzne są niezwykle trudne do zdiagnozowania i opanowania w warunkach pierwszej

pomocy. O ich obecności moŜemy głównie domniemywać na podstawie obserwacji obrzęków, krwawych podbiegnięć i gwałtownego pogarszania się stanu poszkodowanego (wstrząs).

W tego typu przypadkach zasadne jest wykonanie zimnych okładów na okolice brzucha lub klatki piersiowej przy krwotokach z przewodu pokarmowego lub płuc.

W przypadku krwawienia z nosa poszkodowany powinien stać lub siedzieć. Zdecydowanie nie powinien on odchylać głowy ku tyłowi (a do przodu) oraz nie naleŜy go kłaść, gdyŜ krwotok moŜe się nasilić. Krew powinna mieć moŜliwość swobodnego wypływu. Wskazane jest zrobienie okładu z lodu na okolice nosa, kark, i boczne części szyi. W przypadku niewielkiego krwawienia moŜna wręcz zacisnąć palcami skrzydełka nosa.

Podczas tamowania krwotoków wielu ratowników podaje jedną, podstawow ą zasadę: „tamowa ć jak najszybciej jest to mo Ŝliwe, przy u Ŝyciu dost ępnych środków”. Zranienia 17 KaŜdą ranę pozostawiamy w stanie, w jakim została zastana. MoŜliwie najszybciej przykrywajmy

jałowym opatrunkiem – bez „bawienia się” w wykonanie „ładnego opatrunku”. Opatrunek jałowy „mocujemy” bandaŜem, chustą trójkątna lub pojawiającymi się coraz częściej siatkami opatrunkowymi np. Codofix.

15 Za [www.prc.krakow.pl s. 185] „Badania prowadzone wśród pacjentek, u których nie doszło do zatrzymania krąŜenia wskazują, Ŝe zmniejszenie ucisku cięŜarnej macicy na Ŝyłę główną dolną moŜna uzyskać w większości przypadków układając pacjentkę pod kątem 15˚ na lewym boku (…)”. 16 UŜywane jest w literaturze równieŜ sformułowanie opaska zaciskowa. 17 Więcej np. [Konieczny J. 1995, s. 41-44].


Zanim załoŜymy opatrunek naleŜy jedynie oczyścić okolice z np. błota czy innych zanieczyszczeń. Podczas opatrywania poszkodowany nie powinien stać (moŜe zemdleć, poczuć słabość itp.) powinien on leŜeć lub siedzieć (o ile to oczywiście moŜliwe).

KaŜda rana boli i jest źródłem infekcji (przy okazji: nie gasić proszkami, pianą bez wyraźnej potrzeby).

Wstrz ąs Wstrząs jest to zjawisko, które jest groźne dla Ŝycia i stanowi zespół objawów tworzących reakcję

organizmu na cięŜki uraz mechaniczny, zatrucie, utratę duŜej ilości krwi, kontakt z alergenem (anafilaksja); oparzenie i inne; zaburzenia czynności serca, oddychania, spadek ciśnienia krwi, obrzęki.

Wstrząs moŜe być:

� hipowolemiczny – utrata płynów: krew, osocze (oparzenia), wody i elektrolitów (wymioty, biegunka);

� kardiogenny – pochodzenia sercowego (zmniejszona wydolność serca); � neurogenny – brak kontroli układu nerwowego nad napięciem ścian naczyń (uraz rdzenia

kręgowego, czaszkowo-mózgowy itp.); � anafilaktyczny – uczuleniowy (lek, jad owadów, białko itp.); � septyczny – gwałtowna reakcja organizmu na zakaŜenie.

Objawy wstrząsu:

� skóra – blada, wilgotna, zimna; � oddech – płytki, przyspieszony; � tętno – szybkie, słabo wyczuwalne, brak; � opóźniony nawrót kapilarny – na płytce paznokciowej18 powyŜej 2sek.; � zaburzenia świadomości – pobudzenie, apatia lub nawet utrata przytomności.

UłoŜenie przeciwwstrząsowe obejmuje uniesienie nóg ponad głowę – aby krew swobodnie dotarła

tam, gdzie „jest najpotrzebniejsza”. UłoŜenie przeciwwstrząsowe nie powinno być stosowane przy urazach czaszkowo-mózgowych, skarŜenia się poszkodowanego na duszności, przy występowaniu nagłych bólów w klatce piersiowej oraz w nadbrzuszu.

Uszkodzenie klatki piersiowej Najczęstszymi urazami (uszkodzeniami) w takim przypadku są: pęknięcia i złamania Ŝeber. Złamanie

Ŝebra (Ŝeber) jest co prawda bolesne, ale zwykle niezbyt niebezpieczne dla Ŝycia (chyba, Ŝe ktoś próbując ratować Ŝycie poprzebija tymi Ŝebrami płuca).

Otwarte zranienie (uszkodzenie) klatki piersiowej występuje znacznie rzadziej niŜ zamknięte ale jest w wielu przypadkach o wiele bardziej niebezpieczne. Najczęstszą przyczyną otwartego uszkodzenia klatki piersiowej są: rany kłute i postrzałowe w obrębie tułowia. Mogą one spowodować zapadnięcie się płuca (lub obu płuc). ZagroŜenie wynika z faktu, iŜ w chwili gdy powietrze dostaje się do przestrzeni międzyopłucnowej rozpoczyna się odklejanie powierzchni płuca od wewnętrznej ściany klatki piersiowej. Sytuację przedostania się powietrza do jamy opłucnej oraz zapadnięcie się płuca nazywa się odmą opłucnową19. Zwykle dotyczy ona tylko jednej strony, ale moŜe się zdarzyć otwarcie dwustronne klatki piersiowej.

Największe niebezpieczeństwo dla Ŝycia stanowi tzw. mechanizm wentylowy. Polega on na tym, iŜ przy wdechu powietrze przenika do zranionej (otwarte uszkodzenie) połowy klatki piersiowej, lecz przy wydechu nie moŜe się wydostać na zewnątrz – stosujemy wtedy opatrunek zastawkowy. Opatrunek taki umoŜliwia wydostawanie się powietrza na zewnątrz a nie dopuszcza powietrza do środka. Przykładowy to przyklejona gaza (z elementem hermetycznym (opatrunek nieprzepuszczający powietrza przez powierzchnię – moŜna w ostateczności zastosować folię, rękawiczkę gumową itp.) plastrem wokół do ciała z elementem „odpowietrzającym” czyli np. nie całkowicie szczelnie przyklejonym plastrem lub odciętym naroŜnikiem opatrunku itd.. Mechanizm taki powoduje nacisk powietrza na płuco, przyczyniając się do zapadnięcia się płuca na skutek

18 Po naciśnięciu płytki paznokcia „powrót” barwy róŜowej dłuŜej niŜ 2sek. – normalnie to ok. 0,5sek. [por. www.prc.krakow.pl] 19 Odma moŜe być otwarta (zawsze pourazowa, występuje kontakt jamy opłucnowej z otoczeniem) oraz odma zamknięta (ciągłość klatki piersiowej zostaje zachowana a pęknięcie następuje od strony płuca – występuje często podczas nurkowania, lotów na wysokościach, urazu ciśnieniowego płuca itp.) [Gaguła G. 2008, s.115].


wzrostu ciśnienia. Taki wzrost ciśnienia (niekontrolowany przez organizm) szybko pogarsza krąŜenie krwi i oddech.

Złamania Złamania20 generalnie dzielimy na: zamknięte (proste i wieloodłamowe) i otwarte (proste i

wieloodłamowe). Podstawowymi (typowymi) objawami złamania są:

• ból i obrzęk, • ograniczenie ruchów lub niezdolność do ich wykonywania, przybranie przez poszkodowanego

pozycji ochronnej (uszkodzony fragment kośćca), • nieprawidłowe ustawienie lub patologiczna ruchomość (np. zginanie nogi w stawie kolanowym

równieŜ w bok, czy zginanie się kończyny górnej pomiędzy łokciem z nadgarstkiem itp.), • w wypadku złamania otwartego dodatkowo jedna lub kilka ran krwawiących, ponadto i mogą

być widoczne fragmenty kości wystające z rany (lub ran).

Wbrew temu, co sądzi większość osób właściwe unieruchomienie nie jest zawsze moŜliwe21. Nie zawsze powinniśmy sprawiać niepotrzebny ból22 (o ile działanie oraz postawa poszkodowanego nie spowodują dalszej destrukcji i nie doprowadzą np. do złamania otwartego) i unieruchomienie kończyny pozostawiamy w tych przypadkach lekarzowi. W przypadku złamania zamkniętego w takich przypadkach pierwsza pomoc ogranicza się jedynie do wezwania pomocy (pogotowia, ratowników), obserwacji poszkodowanego i oczekiwania wraz z nim na przyjazd pomocy. Jeśli unieruchamiamy kończyny to zawsze wg zasady Potta: dwa sąsiednie stawy przy złamaniu kości długich a w obrębie stawu dwie sąsiednie kości – oczywiście nie dotyczy złamania (czy raczej podejrzenia złamania) kręgosłupa.

W przypadku złamań otwartych w pierwszej kolejności naleŜy niezwłocznie załoŜyć jałowy opatrunek, aby nie nastąpiło zainfekowanie kości (i kończyny, czy organizmu) oraz zatamować krwawienie i unieruchomić aby nie następowała destrukcja rany. NaleŜy zawsze pamiętać, Ŝe „na siłę” nie .

Uszkodzenia kr ęgosłupa Złamanie kręgosłupa moŜe być następstwem upadku na głowę lub kark z wysokości, zgniecenia go

czy nadmiernego zgięcia ale i pobicia itp. Na tego rodzaju uszkodzenie wskazuje ból bezpośrednio w miejscu urazu i promieniujący wzdłuŜ kręgosłupa oraz niemoŜność poruszania okolicą ciała i kończynami poniŜej miejsca urazu bezwiedne oddawanie moczu, kału itp. Uraz kręgosłupa naleŜy domniemywać takŜe w przypadku wszelkich wypadków komunikacyjnych.

Przenoszenie (przesuwanie, przemieszczanie) poszkodowanego z podejrzeniem urazu kręgosłupa dopuszczalne jest wyłącznie w sytuacji wyŜszej konieczności (zagroŜenie wybuchem, poparzeniem itp. lub bezpośrednie ratowanie Ŝycia) gdy nie mamy moŜliwości udzielenia niezbędnej pomocy bez poruszenia poszkodowanego. Uszkodzenie kręgosłupa (czy podejrzenie uszkodzenia, złamania) jest zawsze kłopotliwą

sytuacją, jednak jeśli priorytetem jest ratowanie Ŝycia o zawsze to stawiamy na najwyŜszym poziomie i niezaleŜnie od sytuacji (bez naraŜania własnego Ŝycia lub zdrowia) przenosimy poszkodowanego ze „strefy niebezpiecznej” i/lub prowadzimy działania mające na celu podtrzymanie funkcji Ŝyciowych. Nie wolno podawać poszkodowanemu Ŝadnych płynów, pokarmów a tym bardziej alkoholu czy tytoniu.

Oparzenia Oparzenie to uszkodzenie tkanki na skutek działania czynnika: termicznego, chemicznego,

elektrycznego. Oparzenie ręki oraz głowy23 ocenia się (kaŜde) na 9% powierzchni ciała, natomiast oparzenia nogi, przedniej strony tułowia oraz pleców ocenia się kaŜde po 18% całkowitej powierzchni ciała. Poparzona szyja, krocze i wewnętrzna strona dłoni to ok. 1%.

20 U dzieci występować moŜe tzw. złamanie typu „zielonej gałązki” [Gaguła g. 2008, s. 91]. 21 „unieruchomienie złamania moŜe być uzaleŜnione od aktualnych moŜliwości organizacyjnych na miejscu zdarzenia, gdyŜ na przykład, prawidłowe unieruchomienie kończyny dolnej musi być wykonywane przez dwóch ratowników [Gaguła G. 2008, s. 93]. 22 „W razie niemoŜności nadania pozycji fizjologicznej naleŜy unieruchomić złamanie w pozycji zastanej, na granicy bólu lub oporu (…)” [Gaguła G. 2008, s. 93]. 23 U dzieci w zaleŜności od wieku jest dla głowy przyjęta inna wartość – niemowlę 18%, dziecko 16%. Oczywiście pozostałe wartości się odpowiedni zmieniają w taki sposób, aby suma była = 100%.


Za niebezpieczne dla Ŝycia dla dorosłego człowieka przyjmuje się oparzenie II stopnia (i cięŜsze) obejmujące ponad 10% całkowitej powierzchni ciała.

WyróŜnia się trzy stopnie oparzenia24: • oparzenie pierwszego stopnia (uszkodzeniu ulega tylko wierzchnia warstwa skóry, występuje

obrzęk, zaczerwienienie i ból); • oparzenie drugiego stopnia (uszkodzenie głębszych warstw tkanek, włosy oraz gruczoły łojowe

nienaruszone, występuje rumień skóry, ból, obumarcie powierzchownej warstwy skóry, uszkodzenie ścianek naczyń krwionośnych, powstają pęcherze pod naskórkiem);

• oparzenie trzeciego stopnia (zniszczenie głębokich tkanek skóry, często uszkodzone są równieŜ mięśnie znajdujące się pod skórą, obserwuje się obumarłe tkanki, które są częściowo śnieŜnobiałe, bywają czasem teŜ brunatnoczarne, brak jest często reakcji bólowej – uszkodzone receptory skóry).

Chłodzenie zawsze powinno trwać odpowiednio długo do rozległości oparzeń – im większe i cięŜsze tym dłuŜej. MoŜna stosować odpowiednie opatrunki Ŝelowe25 – o ile ktoś jest w ich posiadaniu.

Oparzenia chemiczne Przyczyną tego typu oparzeń mogą być kwasy i ługi (bardzo silne zasady). Środki parząco-Ŝrące

niszczą skórę, błony śluzowe oraz leŜące pod nimi głębsze tkanki. Przy wnikaniu doustnym moŜe powstać dodatkowo zatrucie.

Wszystkie oparzenia chemiczne są bardzo bolesne. Uszkodzenie skóry stanowi prócz tego zagroŜenie zakaŜenia rany (wnikanie środka parzącego do organizmu). Prostym a zarazem bezpiecznym testem sprawdzającym (nie koniecznie zawsze zalecanym w tego typu sytuacjach26), czym jest czynnik parzący jest test ślinowy – naleŜy na ranę oparzeniową nanieść nieco śliny przy pomocy palca i jeśli zetknie się ona z zasadą powstanie mydłowata emulsja, natomiast kwas nie wyzwoli Ŝadnej reakcji.

W tych sytuacjach zawsze zabezpieczamy opakowanie od substancji chemicznej dla lekarza i rozcieńczamy parzącą substancję wodą. Wyjątek stanowi wapno, które naleŜy usunąć mechanicznie a dopiero po tym uŜyć wody. Oblewanie i rozcieńczanie (substancji parzącej) powinno zawsze trwać odpowiednio długo do rozległości oparzeń i agresywności substancji parzącej.

Działanie pr ądu elektrycznego W przypadku oparzeń „elektrycznych” najpierw naleŜy poszkodowanego "odłączyć" od źródła prądu i

sprawdzić, czy nie wymaga przywrócenia oddechu (resuscytacji). Dalsze postępowanie (gdy doszło do widocznych dla ratownika oparzeń tkanek), nie róŜni się od postępowania przedstawionego w stosunku do poparzeń termicznych.

Z praktycznego punktu widzenia poraŜenia prądem elektrycznym dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu (do 1000 V) i o wysokim napięciu (ponad 1000 V). Oddziałujący prąd moŜe być stały (generalnie powoduje skurcz mięśni i organizm jest mu poddawany ciągle) lub przemienny (silne i gwałtowne skurcze mięśni – moŜliwość nawet odrzucenia od źródła27) ale moŜe to być takŜe uderzenie pioruna (na skórze w miejscu „wejścia” i „wyjścia” powstają powaŜne, głębokie rany oparzeniowe. Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany: fizyczne, chemiczne i biologiczne.

Intensywność skutków wzmagają: podeszły wiek, płeć Ŝeńska, ogólny stan zdrowia, pobudzenie emocjonalne, spoŜycie alkoholu. Ale równieŜ: zwiększona wilgotność otoczenia, mokre podłoŜe i spocone ręce.

Uszkodzenie organizmu prądem elektrycznym to przede wszystkim poraŜenie cieplne. Jest ono wywołane łukiem elektrycznym, którego temperatura moŜe nawet dochodzić do 2500°C. 24 Niekiedy IV – zwęglenie tkanek (w [A-Z Mała encyklopedia PWN 1996]), co dla wielu autorów (literatura) nie jest juŜ stopniem oparzenia a destrukcją organizmu. 25 NaleŜy posiadać dokumentację potwierdzającą schładzające działanie opatrunków (np. uwaga ad zestawów PSP R1 i R2 [Gaguła G. 2008, s. 150]) 26 Jest jedynie przytaczany na kursach np. obejmujących zasady postępowania w laboratoriach diagnostycznych. Inną ciekawą informacją pozyskaną przez autora (S.Ł) na takim kursie/szkoleniu jest to, iŜ posypywanie siarką „rozlanej” czy raczej rozprzestrzenionej rtęci jest mało skuteczne, rtęć wiąŜe się z siarką, ale po… nawet kilkuset latach. Praktyczniejszą metodą jest jej zebranie – poprzez materiał ją wchłaniający i usunięcie z pomieszczenia oraz jego wywietrzenie – usunięcie oparów. 27 Vide [Gaguła G. 2008, s. 104].


Uszkodzenia wewnętrzne są zwykle znacznie większe niŜ zewnętrzne. W wypadku rozwijania się wstrząsu naleŜy rozpocząć postępowanie przeciwwstrząsowe. NaleŜy w

takim przypadku sprawdzić tętno, zastosować ułoŜenie zapewniające tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, generalnie powodujące przemieszczenie krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się w ten sposób poszkodowanego przed utratą ciepła oraz uspokaja pobudzonego emocjonalnie. ObraŜenia pooparzeniowe i rany moŜna opatrzyć tak, aby zabezpieczyć przed zakaŜeniami, wypływem krwi itp.

Ciało obce Ciała obce w ranie (nóŜ, duŜy kawałek szkła, siekiera itp.) pozostawiamy. Wyjęcia dokonuje tylko

lekarz – najczęściej chirurg w asyście specjalistycznego personelu, wyposaŜonego w odpowiedni sprzęt. Próby usuwania ciała obcego z rany groŜą pozostawieniem w ranie fragmentów ciała obcego, spowodowania większego krwotoku (a przez to i bólu poszkodowanego) ale równieŜ mogą być przyczyną dostania się dodatkowego zakaŜenia (nieciągłość tkanki, otwarcie dostępu dla drobnoustrojów). RóŜne (zaleŜnie od kształtu) ciała obce często są elementem tamującym znaczny wypływ krwi. W przypadku obecności w ranie ciała obcego, naleŜy je pozostawić w ranie, a jedynie zamocować tak, aby nie powodowało dalszych uszkodzeń.

Ciało obce w oku moŜemy spróbować wymyć (najpierw oglądając i lokalizując miejsce: dolna czy górna powieka lub samo oko), jednak po kaŜdorazowym usuwaniu takiego ciała z oka powinien poszkodowanego zbadać okulista. Wbitego w rogówkę nie usuwamy samodzielnie mechanicznie.

Ciało obce w nosie moŜna próbować usunąć poprzez skłonienie poszkodowanego do jego wydmuchnięcia. Widoczne okiem naleŜy próbować usunąć, szczególnie jeśli jest to ciało pęczniejące (groch, fasola) – im bardziej przeszkadza ono (lub wręcz uniemoŜliwia oddychanie) naleŜy je skuteczniej usunąć, w przypadku niemoŜności powinien to zrobić lekarz (laryngolog).

Podobna sytuacja (jak w nosie) dotyczy ciała obcego w uchu (tutaj jednak nie ma bezpośredniego zagroŜenia zatrzymania oddychania).

Podsumowanie Rola ratownika nie kończy się po wstępnym opanowaniu sytuacji. Jeśli oddech jest zachowany,

krwotoków nie ma i stan chorego wydaje się być dobry, nie oznacza, Ŝe tak być na pewno juŜ musi do przyjazdu karetki. Ale i w wielu przypadkach u niedoświadczonych ratowników („niemedycznych”) jako oddech przyjmuje się „westchnienia”, które towarzyszą NZK (nagłe zatrzymanie krąŜenia) u około 40% poszkodowanych28.

Nigdy na zimne okłady nie stosujemy samego lodu (zbyt niska temperatura i moŜliwość powstania odmroŜeń) lecz zawsze mieszamy wodę z lodem. Lód do ssania moŜna podawać przy uŜądleniach w szyję itd.

Obecnie zalecany jest cykl 30 uciśnięć mostka na 2 oddechy w przypadku resuscytacji bez względu na liczbę ratowników. Jednak jeśli pomocy udziela ratownik laik nie ma (od 2010r.) obowiązku wykonywania sztucznych oddechów.

Jako kierujący działaniami ratowniczymi ratownik ma prawo: • zarządzić ewakuację ludzi i mienia, • wstrzymać ruch drogowy, • wprowadzić zakaz przebywania osób trzecich, • przejąć w uŜytkowanie na czas określony sprzęt (np. środki transportu) – podstawa prawna – KC

Art. 142 paragraf 1,2. (Dz.U. 1964, Nr 16, poz. 93 ze zm.) • Ŝądać niezbędnej pomocy od instytucji, organizacji, podmiotów prawnych oraz osób fizycznych, • odstąpić od zasad ogólnie uznanych za bezpieczne.

Część XVII WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE

Wypadki przy pracy towarzyszą ludzkości od zarania dziejów. Jednak nie zawsze się przejmowano

krzywdą ludzką – po prostu „wymieniało się pracownika”, których było „pod dostatkiem” a często byli to

28 Por. [Gacek W. 2002,Skiner D.V., Vincent R., Ziedeman D. 1993, Gaguła G. 2008, www.prc.krakow.pl]


niewolnicy. Jednak wraz rozwojem cywilizacji zaczęto dochodzić przyczyn wypadków i próbowano wyeliminować wszelkie (lub choćby najwaŜniejsze zagroŜenia). Wynikało to z utrudnień, przerw w produkcji, zakłóceń procesów „przynoszących dochód”.

Po badaniach wybuchów w kopalniach węgla w Anglii okazało się, iŜ przyczyną wybuchów był metan. Chemik sir Humphry Davy eksperymentował z gazem i zbudował w efekcie (1815r.) lampę, której płomień otaczała druciana siatka. Płomień lampy nie mógł zapalić metanu a w obecności gazu palił się jedynie nieco jaśniej. [Kostrzewski J. 1995, s.34] Działanie takie pozwoliło uniknąć szeregu wypadków przy pracy i przysporzyło dodatkowych dochodów kopalniom.

Wypadki przy pracy

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagroŜenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy pracy. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca. Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze. (Na podstawie art. 234, 236 KP)

Za wypadek przy pracy uwaŜa się zdarzenie nagłe wywołane przyczyn ą zewnętrzną powodujące uraz lub śmier ć, które nast ąpiło w zwi ązku z prac ą (Dz.U. 2002 nr 199 poz. 1673 ze zm.):1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełoŜonych, 2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

CięŜki wypadek przy pracy – wypadek, w wyniku którego nastąpiło cięŜkie uszkodzenie ciała, mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a takŜe choroba nieuleczalna lub zagraŜająca Ŝyciu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe powaŜne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. (Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, oraz Dz.U. 2002, Nr 199 poz. 1673 ze zm.) Wypadek zbiorowy to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia, uległy co najmniej dwie

osoby. (Dz.U. 2002, Nr 199 poz. 1673 ze zm.) Śmiertelny wypadek przy pracy – wypadek, w którego wyniku nastąpiła śmierć w miejscu wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. (Dz.U. 2002, Nr 199 poz. 1673 ze zm.) Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do świadczeń, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ (Dz.U. 2002 nr 199 poz. 1673 ze zm.): � w czasie podróŜy słuŜbowej (w określonych okolicznościach), chyba Ŝe wypadek spowodowany

został postępowaniem pracownika, nie pozostającym w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

� podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; � przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Aby wypadek został uznany za wypadek przy pracy powinny wystąpić wszystkie cztery

składowe, czyli nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, uraz lub śmierć oraz związek z pracą. Prócz zdarzeń będących wypadkami przy pracy spotykane są sytuacje, w których gdyby nie

racjonalne działanie pracownika, lub zbieg okoliczności stałyby się wypadkami. Przypadki takie nazywamy zdarzeniami potencjalnie wypadkowymi (lub teŜ „prawie wypadkami”). Obowiązki pracodawcy W razie wypadku przy pracy „własnego pracownika” pracodawca jest obowiązany (Na podstawie art. 234 KP):

1) zabezpieczyć miejsce wypadku; 2) zapewnić udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym;


3) zawiadomić inspektora pracy i prokuratora o wypadku śmiertelnym, cięŜkim i zbiorowym; 4) ustalić okoliczności i przyczyny wypadku; 5) sporządzić właściwą dokumentację wypadku.

Zespół powypadkowy obowiązany jest do niezwłocznego ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, a w szczególności (Dz. U. 2009, Nr 105, poz. 870):

1) dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;

2) wykonać fotografie, szkic miejsca wypadku jeśli jest to konieczne; 3) wysłuchać wyśnień poszkodowanego, jeśli stan zdrowia na to pozwala; 4) zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków; 5) zasięgnąć w razie potrzeby opinii lekarza lub innych specjalistów; 6) zebrać inne dowody dotyczące wypadku; 7) dokonać prawnej kwalifikacji wypadku; 8) określić środki profilaktyczne oraz wnioski dotyczące oceny ryzyka na stanowisku, gdzie miał

miejsce wypadek; Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku następuje z urzędu, bez wniosku poszkodowanego.

Podstawą do wszczęcia postępowania jest informacja o zaistnieniu wypadku. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, zespół powypadkowy sporządza nie później niŜ w

ciągu 14 dni od uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku zwany w skrócie protokołem powypadkowym. Przekroczenie terminu 14 dni moŜe nastąpić w przypadku gdy zaistniały uzasadnione przeszkody i trudności w terminowym sporządzeniu protokołu na przykład gdy stan zdrowia poszkodowanego nie pozwala na jego przesłuchanie. (Na podstawie Dz. U. 2009, Nr 105, poz. 870)

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca albo upowaŜniona przez niego osoba (jeŜeli wypadkowi uległ np. sam pracodawca) nie później niŜ w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia.

Zatwierdzony protokół powypadkowy zakład pracy dostarcza: 1) poszkodowanemu pracownikowi; 2) organowi załoŜycielskiemu zakładu lub sprawującemu nadzór nad zakładem.

Wypadek w drodze do pracy i z pracy Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, uwaŜa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną

zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeŜeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. JednakŜe uwaŜa się, się wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo Ŝe droga została przerwana jeŜeli przerwa była Ŝyciowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a takŜe wówczas, gdy droga nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza. (na podstawie Dz.U. 2002 nr 199 poz. 1673 ze zm.)

Za drogę do pracy lub z pracy uwaŜa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu równieŜ drogę do miejsca lub z miejsca (Dz.U. 2002 nr 199 poz. 1673 ze zm.):

1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, 2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych, 3) zwykłego spoŜywania posiłków, odbywania nauki lub studiów.

Ustalenie okoliczności wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonywane jest w karcie

wypadku w drodze do pracy lub z pracy, stanowiącej załącznik do rozporządzenia. Kartę wypadku sporządza się po ustaleniu okoliczności i przyczyn zdarzenia, nie później niŜ w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje poszkodowany lub członek jego rodziny, a drugi przechowuje się w dokumentacji powypadkowej. Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia (Dz.U. 2002, Nr 237, poz. 2015). Choroby zawodowe

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy kaŜdy przypadek rozpoznanej choroby


zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby. (Na podstawie art. 235 KP)

Za chorobę zawodową uwaŜa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeŜeli w wyniku oceny warunków pracy moŜna stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, Ŝe została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika moŜe nastąpić w okresie jego zatrudnienia w naraŜeniu zawodowym jak teŜ po zakończeniu pracy w takim naraŜeniu, jednak pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. (Na podstawie: Art. 2351,2 KP)

O uznaniu choroby za chorobę zawodową decyduje czas naraŜenia oraz okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upowaŜnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia naraŜenia zawodowego [Dz.U. 2002, Nr 199, poz. 1673 ze zm.]. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej moŜe dokonać (Dz.U. 2009, Nr 99, poz. 825):

• pracownik za pośrednictwem lekarza sprawującego opiekę nad danym zakładem pracy; • były pracownik osobiście; • pracodawca; • lekarz sprawujący opiekę nad danym zakładem; • lekarz dentysta.

Zgodnie z Dz.U. 2002, Nr 132, poz. 1121 ze zm. dokumentacja medyczna dotycząca chorób zawodowych obejmuje: 1) dokumentację indywidualną, którą stanowi karta badania w związku z choroba zawodową; 2) dokumentację zbiorczą, którą stanowi księga podejrzeń oraz rozpoznań chorób zawodowych;

Część XVIII SZKOLENIA

Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika (jak równieŜ sam posiadać

waŜne szkolenie) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenia odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac. Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. (Na podstawie art. 2373-4 KP) Szkolenie zapewnia uczestnikom (na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.): � zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagroŜenia dla

bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi;

� poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a takŜe związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;

� nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe. Szkolenie wstępne jest

przeprowadzane w formie instruktaŜu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje (Na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.):

� szkolenie wstępne ogólne, zwane "instruktaŜem ogólnym"; � szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane "instruktaŜem stanowiskowym".

InstruktaŜ ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi

przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy


obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a takŜe z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (awarii, lub poŜaru). Odbywają go, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu. InstruktaŜ ogólny prowadzi pracownik słuŜby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej słuŜby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktaŜu – moŜe to robić równieŜ sam pracodawca w określonych sytuacjach, jeśli posiada stosowne uprawnienia. (Na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.)

InstruktaŜ stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagroŜeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach. InstruktaŜ stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku (Na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.):

� pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje naraŜenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciąŜliwych lub niebezpiecznych;

� pracownika przenoszonego na inne stanowisko lub po znaczących zmianach na stanowisku; � ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę

studencką. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaŜ

stanowiskowy na kaŜdym z tych stanowisk. Czas trwania instruktaŜu stanowiskowego powinien być uzaleŜniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego staŜu pracy oraz rodzaju pracy i zagroŜeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony. InstruktaŜ stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeŜeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktaŜu stanowiskowego i kończy się on sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku. (Na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.) Odbycie instruktaŜu ogólnego oraz instruktaŜu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. (Na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.)

Szkolenie okresowe odbywa się zgodnie z programami ramowymi zawartymi w przytaczanym rozporządzeniu (po ustaleniu szczegółowych) i kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadza organizator szkolenia. Organizator potwierdza odbycie szkolenia okresowego, wydając zaświadczenie, którego wzór określają odrębne przepisy. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobowych pracownika. (Na podstawie Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.)

Część XIX

OCHRONY INDYWIDALNE PRACOWNIKÓW

Środki ochrony indywidualnej oraz odzie Ŝ i obuwie robocze Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej

zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności – określone w odrębnych przepisach. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzieŜ i obuwie robocze (które są własnością pracodawcy), spełniające wymagania określone w Polskich Normach. Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne oraz przewidywane okresy uŜytkowania odzieŜy i obuwia roboczego pracodawca ustala w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Pracodawca nie moŜe dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy. JeŜeli pracodawca nie moŜe zapewnić prania odzieŜy roboczej, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika (prócz skaŜonych substancjami szkodliwymi, radioaktywnymi itp.), za jego zgodą, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę


ekwiwalentu pienięŜnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika. (Na podstawie art. 2376-10 KP)

Wymagane (przy określonych pracach) środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie robocze zawarte są w Załączniku do Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 – Tabela 2. I tak np. jest tam wymieniona odzieŜ ochronna, środki ochrony głowy, środki ochrony kończyn dolnych, środki ochrony kończyn górnych, środki ochrony twarzy i oczu, środki ochrony układu oddechowego, środki ochrony słuchu, środki ochrony przed upadkiem z wysokości, dermatologiczne środki ochrony indywidualnej.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej zawarte są w Załączniku do Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 – w Tabeli 3. I tak OdzieŜ ochronna (płaszcze, fartuchy, kurtki itp.), środki ochrony głowy (hełmy, kapelusze, czapki, berety itp.), środki ochrony kończyn dolnych (buty, sandały, kalosze, getry, ochraniacze goleni itp.), środki ochrony kończyn górnych (rękawice ochronne, ochraniacze palców, ochraniacze łokci itp.), środki ochrony twarzy i oczu (gogle, okulary, przyłbice, tarcze itp.), środki ochrony układu oddechowego (sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej, sprzęt ucieczkowy itp.), środki izolujące cały organizm, środki ochrony słuchu (wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe itp.) środki ochrony przed upadkiem z wysokości (szelki bezpieczeństwa, pasy biodrowe, amortyzatory itp.), dermatologiczne środki ochrony indywidualnej (środki osłaniające skórę – pasty, maści, kremy; środki oczyszczające skórę itp.).

Część XX

SŁUśBA I KOMISJA BEZPIECZE ŃSTWA I HIGIENY PRACY SłuŜba bezpiecze ństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niŜ 100 pracowników, tworzy słuŜbę bezpieczeństwa i higieny pracy, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca zatrudniający nie więcej niŜ 100 pracowników moŜe powierzyć wykonywanie zadań słuŜby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pracodawca w przypadku braku kompetentnych pracowników moŜe powierzyć wykonywanie zadań słuŜby bhp specjalistom spoza zakładu. (Na podstawie art. 23711 KP)

Pracodawca zatrudnia co najmniej jedną osobę w pełnym wymiarze czasu w komórce BHP na kaŜdych 600 zatrudnionych pracowników. (Na podstawie Dz.U. 1997, Nr 109, poz. 704 ze zm.) Społeczna inspekcja pracy

Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy. Społeczni inspektorzy pracy mogą być reprezentowani przez: zakładowych społecznych inspektorów pracy, oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów pracy oraz grupowych społecznych inspektorów pracy. (Na podstawie art. 185 KP; Dz.U. 1983, Nr 35, poz. 163 ze zm.).

Komisja bezpiecze ństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niŜ 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji wchodzą pracownicy słuŜby bhp, lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikami, społeczny inspektor pracy, a takŜe przedstawiciele pracowników. Przewodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upowaŜniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy. Zadaniem komisji jest dokonywanie przeglądu warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. (Na podstawie art. 23712-13 KP)

Część XXI UKŁADY ZBIOROWE PRACY , POSTĘPOWANIE POJEDNAWCZE

Przepisy ogólne

Ilekroć mowa o ponadzakładowej organizacji związkowej, naleŜy przez to rozumieć organizację związkową, będącą ogólnokrajowym związkiem zawodowym, zrzeszeniem (federacją) związków zawodowych lub ogólnokrajową organizacją międzyzwiązkową (konfederacją). Układ zawiera się dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawców objętych jego postanowieniami, chyba Ŝe strony w układzie postanowią inaczej. (Na podstawie art. 238-239 KP)


Zakładowy układ zbiorowy pracy Zakładowy układ zbiorowy pracy zawiera pracodawca i zakładowa organizacja związkowa.

Prawo przystąpienia do niego ma: kaŜdy pracodawca oraz kaŜda zakładowa organizacja związkowa. (Na podstawie art. 24123-24 KP)

Post ępowanie pojednawcze

W celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze. Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeŜeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa - pracodawca, po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników. Ugodę zawartą przed komisją pojednawczą wpisuje się do protokołu posiedzenia zespołu. Protokół podpisują strony i członkowie zespołu. Niedopuszczalne jest zawarcie ugody, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami współŜycia społecznego. JeŜeli postępowanie przed komisją pojednawczą nie doprowadziło do zawarcia ugody, komisja na Ŝądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. (Na podstawie art. 244, 252-254 KP)

Część XXII ZZAARRZZĄĄDDZZAANNIIEE BBEEZZPPIIEECCZZEEŃŃSSTTWWEEMM PPRRAACCYY

Ewolucja procesu zarządzania bezpieczeństwem na świecie w ciągu ostatnich 100lat wyglądała

następująco [Praca zbiorowa: „Nowoczesne metody zarządzania bezpieczeństwem – Ocena ryzyka w aspekcie zarządzania bezpieczeństwem”, Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy im. Prof. Jana Rosnera, Wrocław 1999r]: 1900r. Brak zorganizowanych praktyk w zakresie kierowania – autokratyczny styl zarządzania; mała uwaga zwracana na bezpieczeństwo i higienę pracy; brak legislacji w zakresie odszkodowań za skutki wypadków – zawsze winny pracownik; 1910r. Zwracanie przez kierowników uwagi na wydajność pracy zatrudnionych; wprowadzenie odszkodowań za wypadki; uwaga zwrócona jedynie na bezpieczeństwo; powstanie Narodowego Urzędu Bezpieczeństwa (NSC – National Safety Council) w USA; 1920r. Uznanie zarządzania za dziedzinę naukową; nadzór kierowników nad produktywnością ale ich wiara we własną nieomylność; rozwój inspekcji pracy; uwaga zwrócona na warunki pracy a szczególnie na ład i porządek na stanowisku pracy; 1930r. Traktowanie zarządzania jako procesu składającego się z planowania, organizowania, kierowania (przewodzenia) i kontroli; dwupłaszczyznowe podejście do procesu pracy poprzez uwzględnienie zarówno warunków miejsca pracy jak i udziału człowieka w powstawaniu wypadków; 1940r. Szerokie rozwinięcie i wdroŜenie zasad zarządzania: planowania, organizowania, kierowania i kontroli; zwrócenie uwagi zarówno na bezpieczeństwo jak i na zdrowie pracowników; uwzględnienie chorób zawodowych w odszkodowaniach; lata 1950 – 1960 Poświęcona uwaga czynnikowi ludzkiemu oraz na udział pracowników w procesie pracy; rozwinięcie badań w zakresie motywacji oraz zarządzania „poprzez dąŜenie do osiągania celów”; zastosowanie zasady zarządzania w zagadnieniach bezpieczeństwa i higieny pracy; zwrócenie uwagi na projektowanie rozwiązań i określanie standardów bezpieczeństwa i higieny pracy – wiara w to, Ŝe technologia rozwiąŜe wszystkie problemy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy; lata 1970 – 1980 Szeroki udział pracowników w zarządzaniu; kierownicy stosują naukowe zasady przewodzenia i motywacji; identyfikacja procesu pracy jako procesu kompleksowego a nie wyizolowanych funkcji pracy; udział pracowników w rozwiązywaniu problemów bezpieczeństwa i higieny pracy; wdroŜenie zarządzania „przez dąŜenie do osiągania celów” w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy; zmiana priorytetów od realizacji wniosków powypadkowych do zapobiegania zagroŜeniom; 1990r. Wprowadzenie koncepcji kompleksowego zarządzania jakością – (TQM), zwrócenie uwagi na zarządzanie jako dynamicznego procesu z wieloma subprocesami; integracja zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy z innymi sferami zarządzania oraz uwzględnianie zagadnień bhp w strategii biznesu; dąŜenie do wprowadzenia systemowej analizy zagroŜeń występujących w miejscu pracy; zainteresowanie dobrowolną certyfikacją SZBP; 2000r. Opracowanie i ustanowienie wytycznych dotyczących międzynarodowego uregulowania koncepcji systemowego zarządzania bhp; przestrzeganie zasady trójstronności zapewniającej uwzględnienie interesów pracodawców, pracobiorców i stron rządowych w procesach uzgadniania treści wytycznych.


WWpprroowwaaddzzeenniiee MOP – Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO – International Labour Office) powołana była do

Ŝycia w 1919 roku w celu upowszechniania zasad sprawiedliwości społecznej a tym samym aby przyczynić się do budowania powszechnego i trwałego pokoju na świecie. MOP prowadzi działalność doradczą, jest afiliowana przy ONZ i ma trójstronną strukturę (rządy, pracodawcy i pracownicy). Wytyczne ogólne, opracowane przez MOP (odnośnie zarządzania bezpieczeństwem pracy: ILO-OSH 2001 – [www.ilo.org]) nie są obligatoryjne! Zalecenia są przeznaczone dla wszystkich zarządzających przedsiębiorstwami. Stosowanie wytycznych nie wymaga certyfikowania systemów! WdraŜanie Systemów Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy (dalej uŜywany skrót SZBP) ma korzystny wpływ na ograniczanie zagroŜeń, ryzyka zawodowego jak i wzrost produktywności, co dostrzega coraz więcej pracowników a zwłaszcza pracodawców. WdroŜenie SZBP pomaga wypełnić obowiązki pracodawcy z zakresu zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, oceny i informowania pracowników o ryzyku zawodowym itp. CCeellee ooggóóllnnee zzaarrzząąddzzaanniiaa bbeezzppiieecczzeeńńssttwweemm pprraaccyy Wytyczne ogólne (ILO-OSH 2001) powinny się przysłuŜyć do poprawy bhp i ochrony pracy pracowników. Na poziomie krajowym powinny one słuŜyć do ustanowienia struktur krajowego systemu, dostarczać wskazówek pomocnych przy przestrzeganiu przepisów i norm wcześniej ustanowionych w oparciu o wytyczne. Na poziomie organizacji wytyczne powinny pomóc w integrowaniu elementów SZBP oraz motywować członków organizacji (wszystkich) do stosowania właściwych zasad i metod ZBP oraz ciągłego doskonalenia.

KKrraajjoowwee ssttrruukkttuurryy SSZZBBPP Polityka państwa � W porozumieniu z najbardziej reprezentatywnymi przedstawicielami (organizacji) wyznaczyć

kompetentną instytucję do formułowania, wdraŜania oraz okresowego przeglądu ustanawiania i upowszechniania SZBP w organizacjach;

� Promocja wdraŜania, współudziału pracowników oraz ułatwianie doskonalenia systemów w organizacjach; wdraŜanie zasad ciągłego doskonalenia; promocja działań PIP, słuŜb bhp i innych; ocena skuteczności własnej polityki i efektywności systemów w organizacjach – takŜe w stosunku do podwykonawców i ich pracowników;

� Kompetentna instytucja powinna ustanowić właściwe procedury w zakresie: identyfikacji, określania funkcji i zakresów odpowiedzialności instytucji powołanych do wdraŜania polityki państwa; publikowania i okresowych przeglądów

� Kompetentna instytucja powinna udzielać konstruktywnych informacji oraz pomagać we wdraŜaniu SZBP;

System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinien obejmować następujące podstawowe elementy:

I politykę; II organizowanie;

III ocenę; IV planowanie i wdraŜanie; V działania na rzecz poprawy Konkluzja ko ńcowa Przytoczone wytyczne ILO w ogólny sposób określają poszczególne wymagania odnoszące się do SZBP. Niemniej jednak te wymagania są dość obszerne jeśli chodzi o spełnienie ich wszystkich... W praktyce w oparciu o te wytyczne powstały konkretne SZBP (Np. ISRS, PN-N-1800x, OHSAS 18000) które są duŜo precyzyjniejsze, jednak opierają się one wszystkie o ogólne wytyczne ILO przedstawione powyŜej.


Część XXIII OOCCHHRROONNAA PPRRZZEECCIIWWPPOOśśAARROOWWAA

Wyci ągi z KK i KW Na podstawie kodeksu karnego (Dz. U.1997, Nr 88, poz. 553 ze zm.): Art. 163. § 1. Kto sprowadza zdarzenie, które zagraŜa Ŝyciu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać: 1) poŜaru, 2) zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu, 3) eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących, 4) gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego, Podlega karze pozbawienia wolno ści od roku do lat 10. § 2. JeŜeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 3. JeŜeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka lub cięŜki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. § 4. JeŜeli następstwem czynu określonego w § 2 jest śmierć człowieka lub cięŜki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art. 164. § 1. Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo zdarzenia określonego w art. 163: Podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 2. JeŜeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Na podstawie kodeksu wykroczeń (Dz. U. 1971, Nr 12, poz. 114 ze zm.): Art. 82. § 1. Kto nieostroŜnie obchodzi się z ogniem lub wykracza przeciwko przepisom dotyczącym zapobiegania i zwalczania poŜarów, a w szczególności: 1) nie wyposaŜa budynku w odpowiednie urządzenia lub sprzęt przeciwpoŜarowy lub nie utrzymuje ich w stanie zdatnym do uŜytku; 2) utrudnia okresowe czyszczenie komina lub nie dokonuje bez zwłoki naprawy uszkodzeń komina i wszelkich przewodów dymowych; 3) nie usuwa lub nie zabezpiecza w obrębie budynków urządzeń lub materiałów stwarzających niebezpieczeństwo powstania poŜaru; 4) eksploatuje w sposób niewłaściwy urządzenia energetyczne lub cieplne lub pozostawia je uszkodzone w stanie mogącym spowodować wybuch lub poŜar; 5) nie zachowuje przepisowej odległości od budynków przy ustawianiu stert i stogów lub nie zachowuje obowiązujących warunków bezpieczeństwa przeciwpoŜarowego podczas omłotów; 7) w lesie lub na terenie śródleśnym albo w odległości mniejszej niŜ 100 m od granicy lasu: a) uŜywa ciągnika lub innej maszyny bez naleŜytego zabezpieczenia przed iskrzeniem, b) roznieca ogień poza miejscami wyznaczonymi do tego celu, c) pozostawia rozniecony ogień, d) korzysta z otwartego płomienia, e) wypala wierzchnią warstwę gleby lub pozostałości roślinne, f) porzuca nie ugaszone zapałki lub niedopałki papierosów, g) dopuszcza się innych czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo poŜaru, 8) roznieca lub pozostawia ognisko w pobliŜu mostu drewnianego albo przejeŜdŜa przez taki most z otwartym ogniem lub z nie zamkniętym paleniskiem; 9) wbrew ciąŜącemu na nim obowiązkowi ochrony lasu przed poŜarem, nie wykonuje zabiegów profilaktycznych i ochronnych, zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜarów; Podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.


§ 2. Kto zostawia małoletniego do lat 7 w okolicznościach umoŜliwiających mu wzniecenie poŜaru, podlega karze grzywny albo karze nagany. Art. 83. § 1. Kto nieostroŜnie obchodzi się z materiałami wybuchowymi, łatwo zapalnymi lub substancjami promieniotwórczymi albo wykracza przeciwko przepisom o wyrobie, sprzedaŜy, przechowywaniu, uŜywaniu lub przewoŜeniu takich materiałów, Podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. § 2. W razie popełnienia wykroczenia moŜna orzec przepadek przedmiotów stanowiących przedmiot wykroczenia. KSRG

Od 1995 roku zaczął funkcjonować w Polsce, zorganizowany przez Państwową StraŜ PoŜarną, krajowy system ratowniczo-gaśniczy (KSRG), którego podstawowym celem jest ochrona Ŝycia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez: walkę z poŜarami i innymi klęskami Ŝywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i od 1997 roku równieŜ poprzez ratownictwo ekologiczne i medyczne. Podstawowym załoŜeniem w budowie systemu ratowniczo-gaśniczego było stworzenie jednolitego i spójnego układu, skupiającego powiązane ze sobą róŜne podmioty ratownicze, tak aby moŜna było podjąć skutecznie kaŜde działanie ratownicze (szczegółowe zasady organizacji KSRG określone zostały w Dz.U. 1999, Nr 111, poz. 1311). SSyysstteemm pprraawwnnyy rreegguulluujjąąccyy oocchhrroonnęę pprrzzeecciiwwppooŜŜaarroowwąą ii pprrzzeecciiwwwwyybbuucchhoowwąą ww PPoollssccee

Ochrona przeciwpoŜarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia lub środowiska przed poŜarem, klęską Ŝywiołową lub innym miejscowym zagroŜeniem poprzez:

• zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego miejscowego zagroŜenia,

• zapewnienie sił i środków do zwalczania poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego miejscowego zagroŜenia,

• prowadzenie działań ratowniczych. Zadania Do podstawowych zadań PSP (na podstawie Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991r.: Dz.U. 1991, Nr 88, poz. 400 ze zm., tekst jednolity – Dz.U. 2009, Nr 12, poz. 68) naleŜy m.in.:

� rozpoznawanie zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń, � organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie poŜarów, klęsk Ŝywiołowych lub

likwidacji miejscowych zagroŜeń, � wykonywanie specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk Ŝywiołowych, lub

likwidacji miejscowych zagroŜeń przez inne słuŜby ratownicze, � nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpoŜarowych, � prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony

ludności.

Prawo do przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej mają uprawnieni straŜacy pełniący słuŜbę w PSP oraz osoby upowaŜnione przez Komendanta Wojewódzkiego PSP. Podczas przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpoŜarowych straŜacy mają prawo do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego. Członkowie OSP mogą uczestniczyć w przeglądach przeprowadzanych przez gminy w ramach realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej. StraŜacy biorący udział w akcji ratowniczej, w zakresie niezbędnym do prowadzenia tej akcji mają prawo korzystania z: • dróg, gruntów i zbiorników wodnych państwowych, komunalnych i prywatnych, • komunalnych i prywatnych ujęć wody.


W okolicznościach uzasadnionych stanem wyŜszej konieczności straŜak kierujący akcją ratowniczą ma prawo zarządzenia:

o ewakuacji ludzi i mienia zagroŜonych Ŝywiołem, o koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych, o wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym, o udostępnienia (przejęcia - przyp. aut.) pojazdów, środków i przedmiotów niezbędnych do akcji

ratowniczej, o zakazania przebywania na terenie akcji ratowniczej osobom postronnym, o Ŝądania pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych

i obywateli, o odstąpienia od zasad uznanych powszechnie za bezpieczne.

StraŜak w związku z pełnieniem obowiązków słuŜbowych korzysta z ochrony przewidzianej w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych. W celu realizacji nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpoŜarowych, rozpoznawania zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń oraz przygotowywania do działań ratowniczo-gaśniczych, PSP przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze oraz ćwiczenia i manewry. Czynności kontrolno-rozpoznawcze obejmują w szczególności:

• kontrolę przestrzegania przepisów przeciwpoŜarowych, • rozpoznanie zagroŜeń innych niŜ poŜarowe, • wstępne ustalanie przyczyn oraz okoliczności powstawania i rozprzestrzeniania się poŜaru.

Komendant Powiatowy PSP w razie stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpoŜarowych uprawniony jest w drodze decyzji administracyjnej do:

• nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w wyznaczonym terminie, • wstrzymania robót (prac), zakazania uŜywania maszyn, urządzeń lub środków transportowych

oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, jeśli stwierdzone uchybienia mogą powodować zagroŜenie Ŝycia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania poŜaru

Podjęte decyzje przez Komendanta Powiatowego PSP podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Organem odwoławczym od tych decyzji jest Komendant wojewódzki PSP.

Zadania i obowiązki Państwowej StraŜy PoŜarnej są określone przez kilkanaście aktów prawnych. Nadrzędne znaczenie mają ustawy: z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoŜarowej (Dz. U. 2002, Nr 147, poz. 1229 ze zm. – tekst jednolity Dz.U. 2009, Nr 178, poz. 1380) oraz o Państwowej StraŜy PoŜarnej (Dz.U. 1991, Nr 88, poz. 400 ze zm., tekst jednolity – Dz.U. 2009, Nr 12, poz. 68), definiujące główne pojęcia dotyczące ochrony przeciwpoŜarowej i tworzące podstawy do działania Państwowej StraŜy PoŜarnej. Akty te są podstawą działalności kontrolno rozpoznawczej, stanowiącej istotną część ochrony przeciwpoŜarowej. OOcchhrroonnaa pprrzzeecciiwwppooŜŜaarroowwaa oorraazz cczzyynnnnoośśccii kkoonntt rroollnnoo--rroozzppoozznnaawwcczzee

Ochrona przeciwpoŜarowa polega na realizacji przedsięwzięć, mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia, mienia lub środowiska przed poŜarem, klęską Ŝywiołową lub innym miejscowym zagroŜeniem poprzez m.in. zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego miejscowego zagroŜenia. Rozumie się przez to zapewnienie koniecznych warunków ochrony technicznej nieruchomościom i ruchomościom oraz tworzenie warunków organizacyjnych i formalnoprawnych zapewniających ochronę ludzi i mienia, a takŜe przeciwdziałających powstawaniu lub minimalizujących skutki poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego miejscowego zagroŜenia. Ustawa o ochronie przeciwpoŜarowej nakłada szereg obowiązków na osoby fizyczne, prawne, organizacje lub instytucje korzystające ze środowiska, budynków obiektów lub terenów. Wykonanie tych obowiązków sprawdza Państwowa StraŜ PoŜarna, przeprowadzając czynności kontrolno – rozpoznawcze z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej. Ustawa o PSP w art.1 określa następujące zadania organów PSP w zakresie zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego miejscowego zagroŜenia (m.in.):

• rozpoznawanie zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń,


• nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpoŜarowych, • prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony

ludności. Zadania związane z rozpoznawaniem zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń oraz

nadzorem nad przestrzeganiem przepisów przeciwpoŜarowych realizowane są w pierwszym rzędzie przez komendy powiatowe (miejskie) PSP. Komendant powiatowy (miejski) PSP jest organem właściwym w postępowaniu administracyjnym w sprawach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji PSP (art. 11a. ustawy o PSP). Jego zadania (art. 13, p. 6 ustawy o PSP) w zakresie działalności kontrolno – rozpoznawczej obejmują:

� rozpoznawanie zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń, � nadzorowanie przestrzegania przepisów przeciwpoŜarowych, � wstępne ustalanie przyczyn oraz okoliczności powstania i rozprzestrzeniania się poŜaru.

W postępowaniu administracyjnym organem wyŜszego stopnia w stosunku do komendanta wojewódzkiego PSP jest Komendant Główny PSP (art. 11a. ustawy o PSP). Zgodnie z art. 9 ustawy o PSP Komendant Główny PSP jest centralnym organem administracji rządowej, podległym ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Zadania komendanta Głównego PSP w zakresie działalności kontrolno – rozpoznawczej są następujące (art. 10 ustawy o PSP):

� analizowanie zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń, inicjowanie przedsięwzięć oraz prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej i ratownictwa

� inicjowanie oraz przygotowywanie projektów aktów normatywnych dotyczących ochrony przeciwpoŜarowej i ratownictwa,

� powoływanie i odwoływanie rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpoŜarowych i nadzór nad ich działalnością.

W ustawach, ze względu na ich ogólny charakter, zawarto tylko podstawowe zadania, uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności kontrolno – rozpoznawczej. Tryb, zakres i szczegółowe zasady przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej oraz osób uprawnionych do ich przeprowadzania (Na podstawie Dz. U. 2005, nr 225, poz. 1934). PoniŜej przedstawiono w skrócie najwaŜniejsze zapisy tego rozporządzenia. Zakres czynności kontrolno – rozpoznawczych to głównie:

1) kontrola przestrzegania przepisów przeciwpoŜarowych, 2) ocena zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpoŜarowej rozwiązań technicznych

zastosowanych w obiekcie budowlanym – zgodnie z dokumentami obejmującymi załączniki do w/w rozporządzenia (rozpoznawania zagroŜeń technicznych, chemicznych i ekologicznych),

3) rozpoznawanie moŜliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpoŜarowej,

4) wstępne ustalanie nieprawidłowości, które przyczyniły się do zaniedbań, powstania poŜaru oraz okoliczności jego rozprzestrzeniania.

Do kontroli upowaŜniony moŜe być straŜak (mający min. 6 miesięczny okres słuŜby stałej,

posiadający wyŜsze wykształcenie lub stopień aspirancki) lub inna osoba (posiadająca wykształcenie wyŜsze oraz niezbędną wiedzę do przeprowadzenia kontroli) przez Komendanta Powiatowego – na terenie powiatu, na którym działa; poza powiatem przez Komendanta Wojewódzkiego lub Komendanta Głównego – poza województwem. Kontrolowany jest obowiązany umoŜliwić straŜakowi przeprowadzenie czynności, a w szczególności:

1) umoŜliwić dostęp do obiektów, urządzeń i innych składników majątkowych, w stosunku do których mają być przeprowadzone czynności,

2) zapewnić materiały dowodowe, a w tym: dokumenty; informacje i wyjaśnienia kontrolowanego lub osoby przez niego upowaŜnionej; wyniki prób potwierdzających działanie urządzeń przeciwpoŜarowych,


3) przedstawić osobę (pełnomocnika) do swojej reprezentacji – straŜak nie musi się na nią zgodzić (nawet na obecność kontrolowanego), jeśli utrudni to lub opóźni kontrolę, lub naruszy przepisy o ochronie danych osobowych,

Kontrolowany (lub jego pełnomocnik) jest obowi ązany udziela ć stra Ŝakowi informacji ustnych lub pisemnych, wyjaśnień w sprawach obj ętych zakresem czynno ści – kontroluj ący nie mo Ŝe odmówi ć przyj ęcia w/w informacji lub wyja śnień.

Wszystkie wyniki kontroli, protokoły itp. dokumenty gromadzi Komendant Powiatowy, który przeprowadza oraz przedstawia odpowiednie zestawienia (wyniki kontroli przestrzegania przepisów przeciwpoŜarowych, wyniki kontroli działań zapobiegających powaŜnym awariom przemysłowym, katalogi zagroŜeń – np.. Wykaz zakładów zagroŜonych katastrofami, wykaz dróg, wykaz linii kolejowych, wykaz rzek itp.). PPooddssttaawwoowwee zzaaggaaddnniieenniiaa zz zzaakkrreessuu ppooŜŜaarróóww,, ssppaallaanniiaa ii ttpp.. Aby zaistniał proces spalania płomieniowego muszą być spełnione następujące warunki [Abramowicz M., Adamski R.G. 2002, Borowski P., Pawłowski F. 1981, Heger L. 1979]:

� odpowiednia ilość paliwa; � odpowiednie stęŜenie utleniacza; � źródło ciepła o odpowiedniej mocy lub temperaturze; � obecność wolnych rodników – warunkują ciągłość spalania.

Fazy rozwoju poŜaru [Abramowicz M., Adamski R.G. 2002, Borowski P., Pawłowski F. 1981]: � pierwsza – okres wzrostu poŜaru zwany fazą przed rozgorzeniową; � druga – okres pełni rozwiniętego poŜaru zwany fazą rozgorzeniową; � trzecia – okres gaśnięcia poŜaru;

KaŜdy środek gaśniczy posiada kilka mechanizmów przerywania procesów spalania, jednak jeden jest zawsze dominujący. Do tych mechanizmów moŜemy zaliczyć [Borowski P., Pawłowski F. 1981, Wilczkowski S. 1995]:

� izolację materiału palnego od utleniacza; � obniŜenie stęŜenia utleniacza w strefie spalania; � ochłodzenie materiałów palących się; � ochłodzenie strefy spalania; � izolacja materiału palnego przed promieniowaniem cieplnym; � chemiczne zahamowanie procesów oksydoredukcyjnych.

Do środków gaśniczych moŜemy zaliczyć [Borowski P., Pawłowski F. 1981, Wilczkowski S. 1995]:

o wodę – ma właściwości chłodzące, para rozcieńcza strefę spalania, nie nadaje się np. do gaszenia cieczy (oleje itp.), instalacji elektrycznych pod napięciem, materiałów reagujących z nią (sód, karbid);

o pianę gaśniczą – wyróŜnia się lekka, średnią i cięŜką lub wg powstawania: mechaniczną i chemiczną; wytwarza warstwę izolacyjną w strefie spalania, przeciwwskazania jak dla wody;

o gazy gaśnicze – gazy obojętne (inertne) palenie zostaje zahamowane poprzez obniŜenie zawartości tlenu do około 12-16% (ale nie dla wszystkich);

o dwutlenek węgla – minimalnie chłodzi ale „zabiera atmosferę do palenia”; o azot – stosowany głównie wspomagająco lub zabezpieczająco; o gazy spalinowe – zabierają tlen z stref spalania; o parę wodną – rozcieńczanie atmosfery – jak woda; o proszki gaśnicze – bardzo skomplikowane mechanizmy fizyko-chemiczne gaszenia poŜarów; o halony – organiczne związki chemiczne, działają inhibicyjnie w odniesieniu do reakcji

zachodzących podczas poŜarów, wycofane z uŜycia – nowy gaz gaśniczy – INERGEN. Aktualnie, zgodnie z Polską Normą PN-EN-2:1998 „Podział poŜarów”, w celu klasyfikacji róŜnego rodzaju poŜarów i uproszczenia wszelkich powołań się na te rodzaje poŜarów, wprowadzono następujące oznaczenia: Grupa poŜarów A: PoŜary materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem Ŝarzących się węgli.


Grupa poŜarów B: PoŜary cieczy i materiałów stałych topiących się. Grupa poŜarów C: PoŜary gazów. Grupa poŜarów D: PoŜary metali. NieuŜywana jest obecnie grupa „E” – dawniej do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem. Pojawia się grupa F (w rozporządzeniu ministra): poŜary olejów spoŜywczych... Zagro Ŝenie wybuchem, granice, strefy, zapobieganie itp. Wybuch jest moŜliwy, gdy stęŜenie substancji palnej rozproszonej w powietrzu osiąga wartość minimalną (dolną granicę wybuchowości). Do wybuchu nie dojdzie, kiedy stęŜenie przekroczy wartość maksymalną (górną granicę wybuchowości) [Heger L. 1979, Słownictwo znormalizowane 2001] W przypadku urządzeń elektrycznych jako źródła zapłonu mogą wystąpić iskry elektryczne i gorące powierzchnie. Iskry elektryczne mogą być generowane, np. w sytuacjach [Uczciwek T. 2003]:

� kiedy obwody elektryczne są otwierane i zamykane; � przez poluzowanie połączeń; � przez prądy błądzące.

Powodem wybuchów mogą być [Heger L. 1979, Słownictwo znormalizowane 2001]:

� materiały przetwarzane lub stosowane przez urządzenia, systemy ochronne, części i podzespoły,

� materiały uwolnione z urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów, materiały w sąsiedztwie urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów,

� materiały konstrukcyjne urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów. Wymagania dotyczące zapłonu (niezbędne składowe) Powinny zostać oznaczone właściwości atmosfery wybuchowej związane z zapłonem. Odnośnymi danymi są np. [Heger L. 1979]: - minimalna energia zapłonu; - minimalna temperatura samozapłonu atmosfery wybuchowej; - minimalna temperatura samozapłonu warstwy pyłu. Minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których moŜe wystąpić atmosfera wybuchowa zawarte są w Dz.U. 2010, Nr 938, poz. 931. Natomiast systemy ochrony przed wybuchem zawarte są w Dz.U. 2005, Nr 263, poz. 2203. Wymagania budowlane

Podstawowym aktem prawnym określającym wymagania dotyczące procesu budowlanego jest (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414 ze zm.). Stanowi ona, Ŝe kaŜdy obiekt budowlany powinien być projektowany, budowany, uŜytkowany i utrzymywany zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej, w taki sposób, aby spełnione były podstawowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa poŜarowego. Istotnym aktem wykonawczym do tej ustawy jest rozporządzenie ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 75, poz. 690 ze zmianami).

Podział budynków na grupy wysokości (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 75 poz. 690, ze zm.):

1) niskie (N) – do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie,

2) średniowysokie (SW) – ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie,

3) wysokie (W) – ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie,

4) wysokościowe (WW) – powyŜej 55 m nad poziomem terenu. Podział budynków oraz części, stanowiących odrębne strefy poŜarowe, z uwagi na przeznaczenie i sposób uŜytkowania (Na podstawie Dz.U. 2002, Nr 75 poz. 690, ze zm.):


� mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i uŜyteczności publicznej charakteryzowane kategorią zagroŜenia ludzi, określane dalej jako ZL,

budynek mieszkalny – naleŜy przez to rozumieć: a) budynek mieszkalny wielorodzinny, b) budynek mieszkalny jednorodzinny,

� produkcyjne i magazynowe, określane dalej jako PM, � inwentarskie (słuŜące do hodowli inwentarza), określane dalej jako IN.

Wymagania dotyczące bezpieczeństwa poŜarowego budynków oraz części budynków stanowiących odrębne strefy poŜarowe, określanych jako IN, odnoszą się równieŜ do takich budynków w zabudowie zagrodowej o kubaturze brutto nieprzekraczającej 1500 m3, jak stodoły, budynki do przechowywania płodów rolnych i budynki gospodarcze. Drogi ewakuacyjne

Z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi powinna być zapewniona moŜliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy poŜarowej, bezpośrednio albo drogami komunikacji ogólnej, zwanymi dalej „drogami ewakuacyjnymi”.

W pomieszczeniach, od najdalszego miejsca, w którym moŜe przebywać człowiek, do wyjścia ewakuacyjnego na drogę ewakuacyjną lub do innej strefy poŜarowej albo na zewnątrz budynku, powinno być zapewnione przejście, zwane dalej „przejściem ewakuacyjnym”, o długości nieprzekraczającej:

1) w strefach poŜarowych ZL – 40 m, 2) w strefach poŜarowych PM o gęstości obciąŜenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m2 w

budynku o więcej niŜ jednej kondygnacji nadziemnej – 75 m, 3) w strefach poŜarowych PM, o obciąŜeniu ogniowym nieprzekraczającym 500 MJ/m2, w

budynku o więcej niŜ jednej kondygnacji nadziemnej oraz w strefach poŜarowych PM w budynku o jednej kondygnacji nadziemnej bez względu na wielkość obciąŜenia ogniowego – 100 m.

Pomieszczenie powinno mieć co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne oddalone od siebie o co najmniej 5 m w przypadkach, gdy:

1) jest przeznaczone do jednoczesnego przebywania w nim ponad 50 osób, a w strefie poŜarowej ZL II – ponad 30 osób,

2) znajduje się w strefie poŜarowej ZL, a jego powierzchnia przekracza 300 m2, 3) znajduje się w strefie poŜarowej PM o gęstości obciąŜenia ogniowego powyŜej 500 MJ/m2, a

jego powierzchnia przekracza 300 m2, 4) znajduje się w strefie poŜarowej PM o gęstości obciąŜenia ogniowego do 500 MJ/m2, a jego

powierzchnia przekracza 1 000 m2, 5) jest zagroŜone wybuchem, a jego powierzchnia przekracza 100 m2. Łączną szerokość drzwi w świetle, stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia, naleŜy

obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nim równocześnie, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi w świetle ościeŜnicy powinna wynosić 0,9 m, a w przypadku drzwi słuŜących do ewakuacji do 3 osób – 0,8 m.

Długość drogi ewakuacyjnej od wyjścia z pomieszczenia na tę drogę do wyjścia do innej strefy poŜarowej lub na zewnątrz budynku, zwanej dalej „dojściem ewakuacyjnym”, mierzy się wzdłuŜ osi drogi ewakuacyjnej. W przypadku zakończenia dojścia ewakuacyjnego przedsionkiem przeciwpoŜarowym, długość tę mierzy się do pierwszych drzwi tego przedsionka.

Właściciel lub zarządca budynku, powinien zastosować rozwiązania zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa poŜarowego w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych.


Profilaktyka Szczególna uwaga powinna być poświęcona przygotowaniu [Abramowicz M., Adamski R.G. 2002, Borowski P. 1981, Wilczkowski S. 1995]:

� instrukcji obejmujących normalne działanie włączając załączanie i wyłączanie; � instrukcji obejmujących systematyczną konserwację i naprawy, włączając bezpieczne otwarcie

urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów; � instrukcji wymaganego czyszczenia, włączając usuwanie pyłu i systemy bezpiecznej pracy; � instrukcji obejmujących identyfikację uszkodzeń i wymagane działania; � instrukcji obejmujących badanie urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów,

równieŜ po wybuchach; � informacji o działaniach związanych z ryzykiem, np.: Powinna zostać dostarczona informacja o

moŜliwym istnieniu atmosfery wybuchowej zidentyfikowana jako część oceny ryzyka dla uniknięcia spowodowania źródła zapłonu przez operatora lub inną osobę.

Część XXIV

ERGONOMIA ORAZ MATERIALNE ŚRODOWISKO PRACY

Wprowadzenie Nazwy „ergonomia" dla określenia nowej, potrzebnej dyscypliny naukowej uŜył po raz pierwszy w świecie polski przyrodnik, prof. Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799-1882), który opublikował artykuł pt. Rys Ergonomii, czyli Nauki o Pracy, opartej na prawach poczerpniętych z Nauki Przyrody. Artykuł ukazał się w roku 1857 w czasopiśmie Przyroda i Przemysł, nr 29-32, wydawanym w Poznaniu. Autor określił ergonomie jako naukę o „uŜywaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności". Znajdziemy tam następującą definicję: „Nazwiskiem Ergonomji, wziętem od wyrazu greckiego ergon praca i nomos prawo, zasada, oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o uŜywaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności". [Koradecka D. 1997] Nazwa „ergonomia” wywodzi się od dwóch greckich słów: ergon - co oznacza dzieło, czyn, pracę, oraz nomos - oznaczającego zwyczaj, prawo, wiedzę. W wolnym tłumaczeniu na język polski moŜna ją nazwać wiedzą o pracy (ludzkiej). [Pacholski L. 1986] Definicja zamieszczona w Statucie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z roku 1983 (rozdz. II § 11): „Ergonomia jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego uŜytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka." Międzynarodowe Biuro Pracy (ILO) w roku 1961 określiło ergonomię jako: „...łączne zastosowanie niektórych nauk biologicznych i technicznych dla zapewnienia, w stosunkach pomiędzy człowiekiem a pracą, optymalizacji warunków wzajemnego dostosowania, w celu zwiększenia wydajności pracy i przyczynienia się do pomyślności pracownika."

Ergonomia jest nauką stosowaną - zatem moŜe się rozwijać tylko wówczas, gdy zasady i zalecenia przez nią wypracowane znajdują zastosowanie w praktyce. Badania praktyczne są źródłem podstawowych informacji zasilających rozwaŜania teoretyczne. [Franus E. 1992, Koradecka D. 1997]

Jest to efektem realizacji naturalnego dla tych nauk cyklu zadań badawczych [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986, Rosner J. 1982]:

a) diagnozowania (odpowiedź na pytanie: co jest?), b) postgnozowania (odpowiedź na pytanie: jakie są przyczyny obserwowanych skutków?), c) projektowania (odpowiedź na pytanie: jak być powinno?), d) prognozowania (odpowiedź na pytanie: jak będzie?).

Przedmiotem badań diagnostycznych i projektowania ergonomicznego jest system złoŜony z

człowieka (lub wielu ludzi) i obiektów technicznych, które słuŜą do wykonania określonego zadania, a takŜe zewnętrzne warunki działania systemu, oddziałujące głównie na człowieka, który ma określone i ograniczone moŜliwości przystosowawcze (fizyczne i psychiczne). [Olszewski J. 1998, Pacholski L. 1986, Wykowska M. 1994] Problematyka, zakres, zadania stawiane ergonomii Najwcześniej (w latach pięćdziesiątych) wyróŜniono dwie sfery: ergonomię warunków pracy i ergonomię wyrobu.


Nieco później wyodrębniono kolejne sfery działań ergonomicznych, takie jak [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986, Wykowska M. 1994]:

� ergonomia mieszkania, � ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, � ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, � ergonomia prac biurowych (w tym stanowisk komputerowych), � ergonomia świata dziecięcego, � ergonomia prac ekstremalnych (na duŜych wysokościach, pod wodą, w kosmosie, w

ratownictwie przemysłowym, górnictwie itp.), � ergonomia prac operatorskich, zautomatyzowanych i zrobotyzowanych, � ergonomia systemów złoŜonych.

Pojawiła się teŜ tendencja do scalania dorobku teoretycznego i wypracowywania zasad ergonomii

dotyczących złoŜonych systemów: ludzie-technika, w powiązaniu z dorobkiem naukowym teorii organizacji, zarządzania, ekonomii, prakseologii, socjologii, polityki gospodarczej. Nurt ten nazwano makroergonomią. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Celem działalności ergonomicznej jest dostosowanie obiektu technicznego do moŜliwości człowieka - a więc doprojektowanie, „dopasowanie" techniki do człowieka, i to zarówno w sytuacji pracy, jak i wszystkich innych sytuacjach Ŝyciowych, w których człowiek kontaktuje się z obiektami technicznymi (transport, gospodarstwo domowe, sport, rekreacja itp.). Istnieje teŜ relacja odwrotna: człowiek teŜ moŜe i powinien dostosowywać się do techniki, ale tylko w takim zakresie, aby nie przynosiło to ujemnych skutków dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego (dostosowanie to powinno dotyczyć głównie zmian w kwalifikacjach, umiejętnościach i poziomie wiedzy człowieka). [Koradecka D. 1997, Kowal E. 2002]

Działania ergonomiczne charakteryzują się humanocentryzmem, tzn. ocena rozwiązań technicznych i organizacyjnych, związanych ze współdziałaniem człowieka i środków technicznych, dokonywana jest przy załoŜeniu, Ŝe dobro (dobrostan) człowieka musi być traktowane priorytetowo w stosunku do kryteriów technicznych lub ekonomicznych. [Kowal E. 2002,Olszewski J. 1998, Pacholski L. 1986]

Zainteresowania ergonomii rozciągają się na wszystkie przejawy kontaktów człowieka ze środkami technicznymi, mające miejsce podczas pracy, nauki, rekreacji, sportu, podróŜy, zajęć domowych, leczenia, rehabilitacji, wspomagania niepełnosprawności itd. [Koradecka D. 1997, Tytyk E. 2001]

Ergonomia koncepcyjna jest to wprowadzanie zasad ergonomii juŜ w trakcie formułowania załoŜeń i projektowania systemów. [Koradecka D. 1997, Rosner J. 1982, Tytyk E. 2001]

Ergonomia korekcyjna zajmuje się korekta warunków pracy na drodze modernizacji istniejących oraz pracujących juŜ maszyn i urządzeń, a takŜe wprowadzaniem elementów zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi wpływami środowiska. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986, Tytyk E. 2001] Materialne środowisko pracy Hałas [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Środowisko akustyczne – ogół dźwięków i szmerów o róŜnej sile głośności i róŜnym przeznaczeniu odbieranych przez człowieka.

Decybel - względna logarytmiczna jednostka natęŜenia dźwięku. Decybelami określa się natęŜenie dźwięków odbieranych przez ucho ludzkie.

Hałas nieustalony – hałas, którego poziom dźwięku A w określonym miejscu zmienia się w czasie więcej niŜ o 5 dB. W przypadku przebywania pracownika w ciągu jednej zmiany w więcej niŜ jednym miejscu, a równowaŜny poziom dźwięku będzie się róŜnił między tymi miejscami więcej niŜ o 5 dB, to hałas ten naleŜy traktować jako nieustalony w czasie oceny T.

Hałas ustalony – hałas, którego poziom dźwięku A, w określonym miejscu zmienia się w czasie nie więcej niŜ o 5 dB.

Hałas impulsowy – hałas składający się z jednego lub kilku impulsów dźwiękowych, kaŜdy o czasie trwania mniejszym niŜ 0,2 s. Za hałas impulsowy moŜna uwaŜać hałas, przy którym wskazania miernika poziomu dźwięku przy włączonych charakterystykach dynamicznych, oznaczonych S (wolno) i I (impuls) jest większa niŜ 4 dB.

Hałas infradźwiękowy - hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych od 1 do 20Hz i niskich częstotliwościach słyszalnych.

Hałas ulradźwiękowy - hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych - od 10kHz do 40kHz.


NatęŜenie dźwięku – intensywność dźwięku, energia fali dźwiękowej przepływającej w czasie 1s przez jednostkę powierzchni prostopadłą do kierunku rozchodzenia się fali. Środowisko akustyczne, obejmuje ogół dźwięków i szmerów o róŜnej sile głośności, róŜnym przeznaczeniu, odbieranych przez nas w róŜnych sytuacjach. Hałasem stają się bodźce lub zespół bodźców działających akustycznie, a zarazem psychicznie:

• z nadmierną intensywnością, czyli głośnością dźwięków, • z określoną częstością i długotrwałością występowania, • z duŜą róŜnorodnością pobudzeń słuchowych składających się na ogólne pojęcie hałasu.

Hałas działa na analizator słuchu, który odgrywa waŜną rolę w pracy, a zwłaszcza umysłowej. Organ słuchu podobnie jak inne analizatory składa się z trzech części: receptora, dośrodkowych dróg nerwowych od receptora do mózgu oraz ośrodka korowego. Wartości dopuszczalne wybranych parametrów hałasu (Na podstawie Dz. U. 2002, Nr 217, poz. 1833 ze zm.):

� poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie moŜe przekraczać 85 dB, lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy nie moŜe przekraczać wartości 85 dB.

� maksymalny poziom dźwięku A nie moŜe przekraczać wartości 115 dB. � szczytowy poziom dźwięku C nie moŜe przekraczać wartości 135 dB.

Wpływ hałasu na organizm ludzki – hałas działa na receptor słuchu, stwarzając niebezpieczeństwo uszkodzenia ucha wewnętrznego i ewentualnie błony bębenkowej oraz na układ nerwowy, utrudniając skupienie uwagi, draŜniąc system wegetatywny, wprowadzając nadmierne pobudzenie lub wywołując apatie i przygnębienie oraz utrudniając sprawny przebieg czynności psychomotorycznych. NaleŜy zatem hałas uznać za jeden z najbardziej uciąŜliwych czynników materialnego środowiska pracy. Ponadto znacznie trudniejsza jest ochrona przed hałasem niŜ np. nadmiernie silnym światłem. Metody zwalczania hałasu

• UniemoŜliwienie powstawania szkodliwego hałasu. • Osłabienie rozprzestrzeniania się hałasu. • Zastosowanie środków ochrony osobistej.

Drgania

Drgania – proces, w którym pewne wielkości charakterystyczne są funkcjami czasu, zazwyczaj na przemian rosnącymi i malejącymi w następujących po sobie kolejno przedziałach czasu. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Drgania mechaniczne – zespół zjawisk występujących na stanowiskach pracy, polegających na przekazywaniu energii ze źródła drgań od organizmu człowieka oraz przez określone części ciała będące w kontakcie z drgającym źródłem w czasie wykonywania czynności zawodowych. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Drgania o oddziaływaniu ogólnym – drgania mechaniczne przenoszone na korpus człowieka poprzez miednicę, nogi, plecy lub boki. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Drgania o działaniu miejscowym – drgania mechaniczne przenoszone na organizm człowieka poprzez ręce. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Charakterystyka czynnika – drgania mechaniczne w wielu przypadkach są czynnikiem roboczym, celowo wprowadzanym przez konstruktorów do maszyn czy urządzeń jako niezbędny element do realizacji zadanych procesów technologicznych np. w maszynach i urządzeniach do wibrorozdrabniania, wibroseparacji, wibracyjnego zagęszczania materiałów, oczyszczania i mielenia wibracyjnego, a takŜe do kruszenia materiałów, wiercenia, drąŜenia i szlifowania. JednakŜe w procesie pracy, w sposób niezamierzony, są przenoszone drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym źródłem do organizmu pracowników i mogą wywierać ujemny wpływ na ich zdrowie, doprowadzając niejednokrotnie do trwałych zmian chorobowych. Zatem z punktu widzenia ochrony i bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy, drgania mechaniczne są szkodliwym czynnikiem fizycznym, który naleŜy eliminować lub przynajmniej ograniczać. [Koradecka D. 1997, Olszweski J. 1998, Pacholski L. 1986]


Wpływ drgań na organizm człowieka – ustrój ludzki z punktu widzenia mechaniki klasycznej

stanowi pewnego rodzaju układ spręŜysty, przez co sprzyja biernej obronie przed oddziaływaniem drgań i wstrząsów. Występujące pod wpływem drgań o niewielkiej częstotliwości, podświadome skurcze mięśni zapewniają obronę czynną. Najniebezpieczniejsze są drgania rezonansowe, tzn. takie drgania, których częstotliwość odpowiada częstotliwości własnej drgań poszczególnych narządów ustroju ludzkiego. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986] Rodzaj niekorzystnych zmian w organizmie będących następstwem zawodowej ekspozycji na drgania oraz szybkość powstawania tych zmian zaleŜą w istotnym stopniu od miejsca ich wnikania do organizmu. Mając powyŜsze na względzie, drgania mechaniczne występujące w środowisku pracy podzielono umownie na dwa rodzaje [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]:

• drgania o ogólnym działaniu, przekazywane do organizmu człowieka przez jego nogi, miednicę, plecy lub boki (drgania ogólne);

• drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne (drgania miejscowe). Przykłady źródeł drgań o działaniu ogólnym [Koradecka D. 1997]:

• podłogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i innych pomieszczeniach, na których zlokalizowane są stanowiska pracy. Oczywiście pierwotnymi źródłami drgań są w tym przypadku eksploatowane w pomieszczeniach lub poza nimi maszyny oraz urządzenia stacjonarne, przenośne lub przewoźne, które wprawiają w drgania podłoŜe, na którym stoi operator. Przyczyna drgań podłoŜa moŜe teŜ być ruch uliczny czy kolejowy,

• platformy drgające, • siedziska i podłogi środków transportu (samochodów, ciągników, autobusów, tramwajów,

trolejbusów oraz pojazdów kolejowych, statków, samolotów itp.), • siedziska i podłogi maszyn budowlanych (np. do robót ziemnych, fundamentowania,

zagęszczania gruntów). Przykłady źródeł drgań działających na organizm człowieka przez kończyny górne [Koradecka D. 1997]:

• ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (młotki pneumatyczne, ubijaki mas formierskich i betonu, nitowniki, wiertarki udarowe, klucze udarowe itp.),

• ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, szlifierki, piły łańcuchowe itp.),

• dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami, • źródła technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone ręką przy

procesach szlifowania, gładzenia, polerowania itp.). Negatywne skutki zawodowej ekspozycji na drgania o działaniu ogólnym dotyczą zwłaszcza [Koradecka D.]:

• układu kostnego, • narządów wewnętrznych człowieka.

NaraŜenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez kończyny górne powoduje głównie zmiany chorobowe w układach [Koradecka D. 1997]:

• krąŜenia krwi (naczyniowym), • nerwowym, • kostno-stawowym.

Zespół tych zmian, zwany „zespołem wibracyjnym” jest uznawany w wielu krajach, w tym równieŜ w Polsce, za chorobę zawodową. Rejestrowane nieco rzadziej postacie zespołu wibracyjnego to postać nerwowa i postać kostno-stawowa, przy czym mogą wystąpić teŜ inne postacie mieszane. Zmiany w układzie nerwowym powstałe na skutek działania drgań miejscowych to głównie zaburzenia czucia dotyku, czucia wibracji, temperatury, a takŜe dolegliwości w postaci drętwienia czy mrowienia palców i dłoni a takŜe całych kończyn górnych. Zmiany w układzie kostno-stawowym ręki powstają głównie na skutek drgań miejscowych o częstotliwościach mniejszych od 30 Hz. Obserwuje się m.in. zniekształcenia szpar


stawowych, zwapnienia torebek stawowych, zmiany okostnej, zmiany w utkaniu kostnym. JeŜeli naraŜenie na drgania jest kontynuowane, zmiany pogłębiają się, prowadząc do obniŜenia efektywności i jakości wykonywanej pracy, a czasami w ogóle ją uniemoŜliwiają. [Koradecka D. 1997]

Ochrona przed drganiami – całokształt metod i środków zmierzających do obniŜenia poziomu drgań, odczuwanych przez chroniony obiekt, przy czym, jako obniŜenie poziomu drgań obiektu rozumie się obniŜenie wartości jakiejkolwiek wielkości zmiennej, charakteryzującej drgania [Koradecka D. 1997]:

� aktywna ochrona przed drganiami – ochrona przed drganiami wykorzystująca energię dodatkowego źródła;

� pasywna ochrona przed drganiami – ochrona przed drganiami nie wykorzystująca dodatkowego źródła.

W celu ochrony pracowników przed drganiami mechanicznymi działającymi na ich organizm przez kończyny górne stosuje się rękawice antywibracyjne. NaleŜy podkreślić, Ŝe stosowanie rękawic antywibracyjnych moŜe nie tylko ograniczyć drgania transmitowane z narzędzi do rąk operatora, ale teŜ zabezpiecza ręce przed niską temperaturą i wilgocią, które to czynniki potęgują skutki oddziaływania drgań, przyspieszając pojawienie się i rozwój choroby wibracyjnej. [Koradecka D. 1997, Olszweski J. 1998, Pacholski L. 1986] Zapobieganie szkodliwemu oddziaływaniu drgań mechanicznych w zasadzie sprowadza się do ścisłego przestrzegania obowiązujących norm. MoŜliwości integracji lekarskiej są w tym zakresie niewielkie i właściwie ograniczają się do kontroli warunków pracy robotników wykonujących swe czynności robocze w strefie oddziaływania intensywnych drgań oraz obsługujących narzędzia lub maszyny wytwarzające wibracje. [Koradecka D. 1997] Dopuszczalne wartości, określonych w przepisach prawnych poziomów drgań (Dz. U. 2002, Nr 217, poz. 1833 ze zm.): Ogólne:

� drgania o ogólnym działaniu (przenoszone przez kończyny dolne oraz miednicę i boki ciała) na organizm człowieka są charakteryzowane przez:

� ekspozycję dzienną, wyraŜoną w postaci równowaŜnego energetycznie dla 8 godzin działania skutecznego, waŜonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań, dominującego wśród przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx,1,4awy,awz) nie moŜe przekraczać 0,8 m/s2 (przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm człowieka);

� ekspozycję trwającą 30 minut i krócej, wyraŜoną w postaci skutecznego, waŜonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań, dominującego wśród przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników (1,4awx,1,4awy, awz) nie moŜe przekraczać 3,2 m/s2 dla 30 minut i krócej).

Miejscowe: � drgania o miejscowym działaniu (przenoszone przez kończyny górne) na organizm człowieka

są charakteryzowane przez: � ekspozycję dzienną, wyraŜoną w postaci równowaŜnej energetycznie dla 8 godzin

działania sumy wektorowej skutecznych, waŜonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (awx, awy,awz) – wartość maksymalna nie moŜe przekraczać 2,8 m/s2 (przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm człowieka);

� ekspozycję trwającą 30 minut i krócej, wyraŜoną w postaci sumy wektorowej skutecznych waŜonych częstotliwościowo przyspieszenia drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych (ahwx,ahwy, ahwz) – wartość maksymalna nie moŜe przekraczać 11,2 m/s2.

Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe związane z naraŜeniem pracowników na hałas lub drgania mechaniczne (wynikających z procesu pracy) z uwzględnieniem (Na podstawie Dz.U. 2005, Nr 157, poz. 1318):

� poziomu i rodzaju naraŜenia; � czasu trwania naraŜenia (w tym w godzinach nadliczbowych); � wartości NDN oraz progów działania;


� skutków dla bezpieczeństwa oraz zdrowia pracowników dla poszczególnych grup oraz interakcji hałasu i drgań mechanicznych;

� informacji dotyczących poziomu emisji hałasu lub drgań, dostarczanych przez producenta środków technicznych;

� istnienia alternatywnych środków pracy; � wyników badań lekarskich; � pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika wynikających z interakcji hałasu

i sygnałów bezpieczeństwa w miejscu pracy; � skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika wynikających z interakcji hałasu i substancji

chemicznych występujących w miejscu pracy � dostępności środków ochrony indywidualnej o określonych charakterystykach tłumienia; � pośrednich skutków wynikających z występowania drgań mechanicznych (np. zakłócenie

stabilności konstrukcji); � wpływu niskich temperatur i wysokiej wilgotności przy naraŜeniu pracowników na drgania,

szczególnie miejscowe. Promieniowanie elektromagnetyczne

Pola elektromagnetyczne są wytwarzane przez wszystkie urządzenia i przewody elektryczne (w których płynie prąd) i są całkowicie niewykrywalne przez nasze zmysły. Otaczają one swe źródła w postaci snopów niewidocznych linii sił, które są najsilniejsze przy źródle i słabną w miarę oddalania się od niego. Pola elektromagnetyczne mogą być stałe lub zmienne zaleŜnie od rodzaju źródła. Pola elektromagnetyczne mają dwie składowe: pola elektryczne i pola magnetyczne. Pole elektryczne jest wynikiem obecności napięcia w urządzeniu elektrycznym lub w przewodzie. Im wyŜsze napięcie, tym wyŜsze natęŜenie tego pola. Natomiast pole magnetyczne powstaje w wyniku przepływu prądu w urządzeniu lub przewodzie. Im większa jest moc pracującego urządzenia, tym większy płynie prąd, a co za tym idzie większe jest wytworzone wokół niego pole magnetyczne. Urządzenia nie pracujące (wyłączone) nie wytwarzają Ŝadnego pola magnetycznego. [Koradecka D. 1997, Olszweski J. 1998, Pacholski L. 1986]

Falę elektromagnetyczną stanowią rozchodzące się w przestrzeni zaburzenia pola

elektromagnetycznego, które raz wytworzone istnieją i rozchodzą się niezaleŜnie od źródła. Źródła promieniowania elektromagnetycznego - urządzenia wytwarzające pola elektromagnetyczne, a w szczególności urządzenia przemysłowe, medyczne lub naukowe wielkiej częstotliwości, takie jak urządzenia grzejne (piece indukcyjne, zgrzewarki), urządzenia radiokomunikacyjne (stacje radiowe i radiokomunikacyjne), urządzenia fizykoterapeutyczne, diagnostyczne itp. [Koradecka D. 1997]

Pole magnetyczne – stan energetyczny przestrzeni wokół przepływającego prądu elektrycznego, w której występuje określonej gęstości energia kinetyczna ruchu ładunków elektrycznych tego prądu, który działa z określoną siłą na inne ładunki elektryczne będące w ruchu. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Pole elektryczne – stan energetyczny przestrzeni wokół ładunku elektrycznego, w której ładunek ten ma zgromadzoną energię potencjalną o określonej gęstości objętościowej i działa z określoną siłą na inne ładunki elektryczne. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Pole elektromagnetyczne – stan energetyczny przestrzeni wokół ładunków elektrycznych mających energię potencjalną i kinetyczną. Pole elektromagnetyczne składa się z pola elektrycznego i pola magnetycznego. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Strefy promieniowania elektromagnetycznego – obszary w otoczeniu urządzeń wytwarzających pola elektromagnetyczne [Koradecka D. 1997, Olszweski J. 1998]:

� strefa niebezpieczna – strefa ochronna, w której mogą przebywać wyłącznie pracownicy wyposaŜeni w urządzenia zabezpieczające ich przed szkodliwym działaniem pola elektromagnetycznego.

� strefa zagroŜenia – strefa ochronna, w której mogą przebywać pracownicy zatrudnieni przy produkcji, naprawach, przeglądach, obsłudze lub stosowaniu urządzeń wytwarzających promieniowanie elektromagnetyczne przez określony czas skrócony, poniŜej 8 godzin na dobę, zaleŜny od wartości natęŜenia pola w miejscu ich przebywania.

� strefa pośrednia – strefa ochronna, w której mogą przebywać pracownicy zatrudnieni przy produkcji, naprawach, przeglądach, obsłudze lub stosowaniu urządzeń wytwarzających promieniowanie elektromagnetyczne przez czas nie dłuŜszy niŜ 12 godzin na dobę.


� strefa bezpieczna – obszar poza strefami ochronnymi, w którym przebywanie ludzi nie podlega ograniczeniom.

W otoczeniu źródeł pól elektromagnetycznych naleŜy wyznaczyć i oznakować, zgodnie z PN, obszary występowania silnych pól elektromagnetycznych jako zasięg trzech stref ochronnych [Koradecka D. 1997]:

o niebezpiecznej - rozumianej jako obszar, w którym przebywanie pracowników jest zabronione,

o zagroŜenia - rozumianej jako obszar, w którym dopuszczone jest przebywanie pracowników zatrudnionych przy źródłach przez czas ograniczony,

o pośredniej - rozumianej jako obszar, w którym dopuszczone jest przebywanie pracowników zatrudnionych przy źródłach w ciągu całej zmiany roboczej.

Obszar poza zasięgiem stref ochronnych jest obszarem strefy bezpiecznej. Promieniowanie optyczne: podczerwone, ultrafiolet, laserowe

Światło to fala elektromagnetyczna są z nią jednak długo powaŜne problemy odnoszące się do jej dokładnego poznania. W 1676r. duński astronom Christensen Romer jako pierwszy mierzy prędkość światła. Dokładnie robi to „dopiero” w 1849r. we Francji Armand Fizeau. [Kostrzewski J. 1995, s.26/37] Obecnie juŜ dokładniej znamy charakterystykę światła (wymiar falowy jak i korpuskularny) ale czy na pewno do końca? Na podstawie (Dz. U. 2002, Nr 217, poz. 1833 ze zm.) wyróŜniamy promieniowanie:

� Promieniowanie podczerwone (nielaserowe) o ZagroŜenie pracowników promieniowaniem podczerwonym rozpatruje się z punktu

widzenia moŜliwości uszkodzenia termicznego skóry oraz siatkówki, soczewki i rogówki oka. ZagroŜenie uszkodzeniem termicznym skóry charakteryzowane jest przez wartości bezwzględne napromienienia w całym istotnym zakresie długości fal.

o Maksymalne jednorazowe napromienienie skóry N dla jednorazowej ekspozycji krótszej niŜ 10 s nie moŜe przekraczać wartości określonej zaleŜnością:

N = 20.000 x t1/4 J x m-2 Jeśli czas jednorazowej ekspozycji przekracza 10 s, naleŜy stosować wskaźnik obciąŜenia termicznego WBGT.

� Promieniowanie nadfioletowe (nielaserowe) o ZagroŜenie pracowników promieniowaniem nadfioletowym charakteryzowane jest przez

wartości skuteczne napromienienia oka i skóry. NajwyŜsza dopuszczalna wartość skuteczna napromienienia oka i skóry w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy, bez względu na długość jego trwania, wynosi 30 J x m-2.

o Dodatkowo, najwyŜsze dopuszczalne całkowite (nieselektywne) napromienienia oka promieniowaniem pasma 315-400 nm wynosi 10.000 J x m-2 w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy.

� Promieniowanie laserowe

o Oddziaływanie promieniowania laserowego na organizm człowieka jest zaleŜne przede wszystkim od długości fali promieniowania, czasu i rodzaju ekspozycji, rodzaju eksponowanej tkanki, wielkości napromienienia i luminancji energetycznej zintegrowanej.

Światło - jest to inaczej promieniowanie optyczne lub widzialne, jest częścią promieniowania

elektromagnetycznego, którego długości fal zawarte są w zakresie 380 ÷ 760 nm. Dolna granica – nadfiolet i górna podczerwień są dosyć płynne i zaleŜą od indywidualnych cech obserwatora. [Koradecka D. 1997, Olszweski J. 1998, Pacholski L. 1986]


Widzenie (postrzeganie wzrokowe) to postrzeganie przestrzenne, trójwymiarowe otaczającego człowieka świata zewnętrznego. Jest ono uwarunkowane złoŜonym procesem odbywającym się w sferze nerwowo-psychicznej. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Strumień świetlny - Ilość energii świetlnej (wypromieniowanej przez świecące ciało inaczej źródło światła) przechodzącej przez dowolną powierzchnię w jednostce czasu. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986] Jednostką miary strumienia świetlnego jest lumen (lm); 1lm jest to strumień świetlny (wysyłany przez punktowe źródło światła o światłości 1cd wewnątrz kąta bryłowego o wielkości 1 steradiana; lm = 1cd * 1sr. [Pacholski L. 1986]

NatęŜenie źródła światła (światłość) - jest to stosunek strumienia świetlnego, wysyłanego przez źródło światła lub jego element (w nieskończenie mały stoŜek przestrzenny, obejmujący dany kierunek) do kąta przestrzennego tego stoŜka. [Pacholski L. 1986] Jednostką światłości jest kandela (cd) – 1cd to iloraz 1lm i 1sr; jest ot jedna z sześciu (m, kg, s, A, K, cd) podstawowych jednostek Międzynarodowego Układu Jednostek SI. [Pacholski L. 1986]

NatęŜenie oświetlenia (oświetlenie) - w danym punkcie powierzchni to stosunek strumienia świetlnego padającego na elementarne pole powierzchni otaczające dany punkt, do tego pola. Jednostką miary natęŜenia oświetlenia jest lux (lx). 1lx jest to natęŜenie oświetlenia na powierzchni 1m2, na którą pada równomiernie rozłoŜony strumień świetlny 1lm. 1lx = 1lm / m2 [Pacholski L. 1986]

Równomierność oświetlenia δ na danej powierzchni - stosunek najmniejszego natęŜenia oświetlenia Emin występującego na polu odniesieniowym do średniego natęŜenia oświetlenia Eśr na tym polu. [Pacholski L. 1986]

Olśnienie - stan procesu widzenia, w którym odczuwa się niewygodę widzenia albo obniŜenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, albo oba te wraŜenia razem, na skutek niesprzyjającego rozkładu luminancji lub jej zbyt szerokiego zakresu lub teŜ nadmiernego kontrastu w przestrzeni lub czasie. [Pacholski L. 1986]

Rodzaje olśnienia. Ze względu na źródło powstawania olśnienie moŜna podzielić na [Olszewski J. 1998, Pacholski L. 1986]:

• olśnienie bezpośrednie – olśnienie powodowane przez samoświecące przedmioty znajdujące się w polu widzenia, w szczególności w pobliŜu osi obserwacji;

• olśnienie odbiciowe – olśnienie powodowane przez odbicia występujące w szczególności wówczas, gdy obrazy odbite nakładają się na obserwowany obiekt lub występują w jego pobliŜu.

Ze względu na odczucia subiektywne olśnienie dzielimy na [Pacholski L. 1986]:

• olśnienie przeszkadzające – olśnienie pogarszające postrzeganie przedmiotów lub niekoniecznie powodujące przykrość;

• olśnienie przykre – olśnienie powodujące przykrość, lub niekoniecznie powodujące przykrość; • olśnienie oślepiające – olśnienie powodujące czasowy zanik widzenia, do momentu ustania

przyczyny olśnienia.

Rodzaje oświetlenia. Biorąc pod uwagę obszar, który jest oświetlany przez określone źródło światła oświetlenie moŜna podzielić na [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]:

� oświetlenie ogólne – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględniania specjalnych wymagań dla wyodrębnionych jego miejsc;

� oświetlenie miejscowe – dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej, sterowane niezaleŜnie od oświetlenia ogólnego;

� oświetlenie złoŜone – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego;

� oświetlenie zlokalizowane – oświetlenie o wyŜszym poziomie natęŜenia oświetlenia wyodrębnionych miejsc, na przykład tych, gdzie wykonywana jest praca;

� oświetlenie punktowe – oświetlenie ograniczonego obszaru lub przedmiotu z minimalnym udziałem oświetlenia rozproszonego, w celu znacznego zwiększenia natęŜenia oświetlenia względem otoczenia.


Proces widzenia polega na tym, Ŝe światło odbite od oglądanego przedmiotu pada na siatkówkę oka i pobudza związane z nią zakończenia nerwu wzrokowego, który bodźce te przekazuje do ośrodków widzenia w mózgu. [Olszewski J. 1998, Pacholski L. 1986] Przykłady natęŜenia oświetlenia w pomieszczeniach (Na podstawie PN-EN 12464-1:2004) – eksploatacyjne natęŜenie oświetlenia:

� archiwa – 200lx; � biuro (stanowisko do pracy z komputerem – komputerowe wspomaganie projektowania) –

500lx; � malowanie, poprawianie, sprawdzanie (budowa pojazdów) – 1.000lx; � pokoje badań (ZOZ) – 500lx; � prace przy maszynach do obróbki drewna (np. frezowanie, cięcie, struganie) – 500lx; � sala operacyjna – 1.000lx (miejsce operacji 10.000-100.000lx); � składy i magazyny – 100lx (jeśli przebywają ludzie 200lx); � spawanie – 300lx; � strefy komunikacji i korytarze – 100lx (na poziomie podłogi, ale jeśli pojazdy są na drodze to

150lx). Mikroklimat

Gdyby nie wynalazczość na przestrzeni dziejów obecnie trudno byłoby mówić o parametrach mikroklimatu, poniewaŜ nie moŜna by określić jakichkolwiek miar czy granic do oceny warunków otoczenia mających wpływ na pracę człowieka. Ale i w Ŝyciu codziennym okazują się przydatne co najmniej dwa podstawowe elementy mikroklimatu a mianowicie: temperatura oraz (rzadziej) wilgotność.

W 1592r. we Włoszech Galileo Galilei uŜył rurki z powietrzem zanurzonej w zabarwionej wodzie jako niedokładnego ale pokazującego temperaturę (gdy powietrze w rurce się ogrzewało „kurczyło” słupek wody) urządzenia. Wyskalowane tremometry alkoholowe działały na zasadzie zmiany objętości samego płynu. Skalę °C opracował jako stustopniową skalę termometryczną szwedzki astronom Andreas Celsjusz w 1742r. [Kostrzewski J. 1995, s.24/28] Z kolei pierwszy higrometr powstał w 1775r. w Szwajcarii. Fizyk i geolog szwedzki Horacy de Saussure zauwaŜył, iŜ włos ludzki gdy jest wilgotny wyciąga się w ten sposób reaguje na wilgotność powietrza. W taki sposób przymocowany do wskazówki włos wskazuje na skali wilgotność rozciągając i skracając się. [Kostrzewski J. 1995, s.29] Dzisiaj juŜ mało kto zastanawia się jaka jest zasada działania termometru czy higrometru tylko posługuje się wynikami w określonych celach.

Pod pojęciem mikroklimatu rozumiemy warunki klimatyczne panujące na stanowisku roboczym lub w pomieszczeniu przemysłowym. Na warunki te składają się [Pacholski L. 1986]:

• temperatura powietrza; • wilgotność względna; • prędkość ruchu powietrza; • promieniowanie cieplne powierzchni znajdujących się w pomieszczeniu; • ciśnienie atmosferyczne.

Mikroklimat - zespół warunków klimatycznych występujących lub sztucznie wytworzonych na

niewielkiej, określonej przestrzeni otwartej, w pomieszczeniu lub w jego części. [Koradecka D. 1997] Wilgotność względna powietrza - jest to stosunek wilgotności bezwzględnej rzeczywistej do

wilgotności bezwzględnej w stanie nasycenia. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986] Wilgotność powietrza - bezwzględny lub względny wskaźnik liczbowy odpowiadający zawartości w

powietrzu pary wodnej. [Pacholski L. 1986] Temperatura powietrza - wielkość pochodna ciepła powietrza, którą definiuje się jako całkowitą

energię jego cząsteczek. [Pacholski L. 1986] Clo - wartość izolacyjna odzieŜy umoŜliwiająca w temperaturze 21° C, wilgotności względnej

poniŜej 50% i minimalnym ruchu powietrza odczuwać komfort cieplny. [Koradecka D. 1997] Wydatek energetyczny - ilość energii cieplnej produkowanej przez organizm podczas wykonywania

jakiejkolwiek czynności roboczej. [Koradecka D. 1997, Pacholski L. 1986]

Wymiana ciepła Człowiek wymienia ze swym otoczeniem ciepło przez [Koradecka D. 1997]:

• przewodnictwo – K (conductance) przekazywanie ciepła pomiędzy powierzchnia ciała, a innymi ciałami stałymi, znajdującymi się w kontakcie,


• konwekcję – C (convection), przekazywanie ciepła przez skore człowieka do otoczenia. Powstaje na skórze i w drogach oddechowych.

• promieniowanie – R (radiation), przekazywanie ciepła za pomocą fal elektromagnetycznych, zwłaszcza podczerwonych,

• parowanie – E (evaporation), parowanie potu przenosi ciepło wewnętrzne i prawie zawsze powoduje utratę ciepła w organizmie. Występuje na skórze i w drogach oddechowych.

Na wymianę ciepła wpływają bezpośrednio [Koradecka D. 1997, Olszweski J. 1998]:

� klimat (temperatura powietrza, średnia temperatura promieniowania, prędkość ruchu powietrza, bezwzględna wilgotność powietrza),

� odzieŜ – izolacja cieplna odzieŜy, � aktywność fizyczna- metabolizm (metaboliczna produkcja ciepła).

Komfort termiczny - najkorzystniejsze warunki mikroklimatu pomieszczenia w których człowiek czuje się dobrze. Wobec indywidualnych róŜnic w odczuwaniu, niemoŜliwe jest określanie środowiska termicznego, które zadowoli kaŜdego. MoŜliwe jest określenie środowiska , które będzie zadowalało np. 90% ludzi. [Pacholski L. 1986]

Zapylenie i toksyczno ść Aerozol – układ dwufazowy, ciało stałe-gaz lub ciecz-gaz, w których fazą rozpraszającą jest powietrze. Jeden z podziałów wyróŜnia: pyły, dymy i mgły. [Koradecka D. 1997] Pył – zawiesina ziaren substancji stałych w powietrzu, powstałych przez mechaniczne rozdrobnienie (aerozol dezintegracyjny). Za najbardziej szkodliwą dla organizmu frakcję uwaŜa się frakcję ziaren o średnicy mniejszej od 7 µm, najlepiej wchłaniana w drogach oddechowych (frakcja respirabilna). [Koradecka 1997, Pacholski L. 1986] Dym – zawiesina cząsteczek stałych, powstająca przez kondensację w takich procesach jak: spalanie, sublimacja, praŜenie itp. (aerozol kondensacyjny).Mgła – zawiesina kropelek cieczy w powietrzu, powstająca na skutek procesów dezintegracyjnych (rozpryskiwanie cieczy) oraz kondensacyjnych. [Koradecka 1997] Substancja toksyczna – substancja chemiczna powodująca szkodliwe efekty w organizmach Ŝywych. [Koradecka 1997] NDS – (najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie) średnie waŜone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. [Koradecka 1997] NDSCh – (najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie chwilowe) jako wartości średnie, które nie powinny spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia pracownika oraz stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeŜeli utrzymują się w środowisku pracy nie dłuŜej niŜ 30 minut w czasie zmiany roboczej. [Koradecka 1997, Pacholski L. 1986] NDSP – (najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie progowe) ze względu na zagroŜenie zdrowia lub Ŝycia pracownika ni mogą być w środowisku pracy przekroczone w Ŝadnym momencie. [Koradecka 1997, Pacholski L. 1986]

Spisy substancji chemicznych obecnych na rynku krajów wysoko uprzemysłowionych (TCSA – Lista Substancji Istniejących w USA; EINECS – Europejski Spis Istniejących Substancji Chemicznych o Znaczeniu Handlowym) obejmują od 70.000 do 100.000 związków; około 1.500 z nich to tzw. substancje wielkotonaŜowe, których roczna produkcja roczna przekracza 10.000 ton. Dodatkowo, oprócz istniejących, kaŜdego roku na rynek trafia około 2.000 nowych substancji chemicznych. [Koradecka 1997]

Gazy i pary znajdujące się w powietrzu zwartym w pęcherzykach płucnych, rozpuszczają się

we krwi, tworząc roztwory fizyczne. Ilość gazu rozpuszczonego we krwi jest wprost proporcjonalna do ciśnienia cząstkowego danego gazu w powietrzu zawartym w pęcherzykach płucnych. Równowaga zostaje osiągnięta wówczas, gdy liczba cząsteczek gazu wchodzących do cieczy i opuszczających je jest równa. MoŜna wówczas mówić o nasyceniu cieczy gazem. Nasyceniu gazami i parami ulegają takŜe tkanki. Wymiana substancji miedzy krwią a tkankami odbywa się na takich samych zasadach co pomiędzy powietrzem a krwią w płucach. [Koradecka 1997] Wchłanianie przez skórę. Skóra dorosłego człowieka ma powierzchnię od 1,25 do 2,0 m2. jej grubość wynosi od 0,25 mm do 4 mm (w zaleŜności od miejsca ciała). Wchłanianie par i gazów


najczęściej odbywa się poprzez uszkodzenia skóry, dyfuzję przez kolejne warstwy naskórka, wnikanie poprzez przydatki skóry (mieszki włosowe, gruczoły łojowe, gruczoły potowe). [Koradecka 1997] Wybrane straty wywołane zanieczyszczeniami powietrza [Koradecka 1997]:

� choroby ludzi (np. pylice płuc); � choroby zwierząt; � niszczenie roślinności i gleby; � korozja metali; � straty materiałów emitowanych do atmosfery; � straty spowodowane rozpraszaniem i pochłanianiem światła słonecznego (zwiększone

zuŜycie energii elektrycznej); � straty spowodowane pogorszeniem widoczności; � straty spowodowane przyspieszonym zuŜyciem maszyn i urządzeń; � niszczenie budowli; � niszczenie odzieŜy.

Więcej szczegółów odnośnie preparatów i substancji rakotwórczych oraz mutagennych znajduje się w Dz.U. 2004, Nr 280, poz. 2771.

Część XXV

SSTTAANNOOWWIISSKKOO WWYYPPOOSSAAśśOONNEE WW MMOONNIITTOORR EEKKRRAANNOOWWYY W wielu sytuacjach wspomaganie komputerowe okazuje się bardzo pomocne człowiekowi podczas

pracy. I choć uŜytkowanie komputera nie jest zawsze przyjazne człowiekowi (chociaŜby ze względu na dolegliwości szkieletowo-mięśniowe) w wielu sytuacjach trudno sobie wyobrazić jak moŜna bez niego się obejść. Urządzenie to funkcjonuje powszechnie stosunkowo niedawno (chociaŜby w porównaniu z kołem, czy nawet silnikiem spalinowym) a jest stosowane w bardzo szerokim zakresie prac.

W 1937r. John V. Atanasoff (stan Iowa) zbudował pierwszy elektroniczny komputer, choć nie działał on nigdy w pełni zadowalająco. Dopiero w 1946 na Uniwersytecie w Pensylwanii John Eckert i John Mauchly zbudowali udany automatyczny, elektroniczny komputer ogólnego zastosowania. Nazwano go ENIAC (skrót od angielskiej nazwy Electronic Numerical Integrator and Computer). Obecnie juŜ wyróŜnić moŜna wiele rodzajów i typów komputera (m.in.): analogowy, hybrydowy, asynchroniczny, cyfrowy, elektroniczny, interakcyjny, komunikacyjny, przyrostowy, równoległy, satelitarny, sekwencyjny, szeregowy, uniwersalny, specjalizowany, wielodostępny, wieloprocesorowy, wieloprogramowy… Dyskietka (IBM) do magazynowania danych pojawia się w 1970r., komputer osobisty (Apple II) w 1978r. [Kostrzewski J. 1995, s.56/59; Mała encyklopedia PWN 1996, s. 223; Leksykon Naukowo-Techniczny 1989, s. 378]

Pracodawca jest obowiązany organizować (na terenie przedsiębiorstwa) stanowiska pracy z

monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, określone w załączniku do rozporządzenia. (Na podstawie § 4 Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy (wyposaŜonych w monitory ekranowe) oceny warunków pracy w aspekcie: organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposaŜenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy; stanu elementów wyposaŜenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed poraŜeniem prądem elektrycznym; obciąŜenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników pracujących na takim stanowisku; obciąŜenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem stanowiska (płaszczyzny pracy oraz otoczenia); obciąŜenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy. Wymieniona wyŜej ocena powinna być przeprowadzana w szczególności dla nowo tworzonych stanowisk jak i po kaŜdej zmianie organizacji i wyposaŜenia tych stanowisk pracy. Na podstawie wyników przeprowadzonej oceny pracodawca jest obowiązany podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagroŜeń i uciąŜliwości dla pracowników. Jest on równieŜ obowiązany informować pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy na stanowiskach pracy oraz przeszkolić pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w trybie określonym w odrębnych przepisach. (Na podstawie § 5,6 Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)


Pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikom (zatrudnionym na stanowiskach z monitorami ekranowymi):

• łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciąŜającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub

• co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po kaŜdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego;

• profilaktyczną opiekę zdrowotną, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach;

• okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeŜeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykaŜą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego

(Na podstawie § 7,8 Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania: • znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne; • obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności; • jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zaleŜności od

warunków oświetlenia stanowiska pracy; • regulacje ustawienia monitora powinny umoŜliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5°

do przodu oraz obrót wokół własnej osi minimum o 120° - po 60° w obu kierunkach; • ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposaŜony w odpowiedni filtr. W razie potrzeby (wynikającej z indywidualnych cech antropometrycznych29 pracownika), powinna być uŜyta oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół. Ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła (w pomieszczeniu pracy) powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400-750 mm. (Na podstawie p.2,8 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Klawiatura powinna stanowić osobny element podstawowego stanowiska pracy (wyposaŜonego w monitor ekranowy). Konstrukcja klawiatury powinna umoŜliwiać uŜytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Klawiatura powinna posiadać w szczególności: moŜliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0-15°; odpowiednią wysokość (przy spełnieniu warunku, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatur). Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne dla uŜytkownika. (Na podstawie p.3 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy naleŜy wyposaŜyć w uchwyt na dokumenty, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika. Uchwyt taki powinien znajdować się przed pracownikiem (pomiędzy ekranem monitora i klawiaturą) lub w innym miejscu - w pozycji minimalizującej uciąŜliwe ruchy głowy i oczu. (Na podstawie p.6 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Konstrukcja stołu powinna umoŜliwiać dogodne ustawienie elementów wyposaŜenia

stanowiska pracy, w tym zróŜnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury (na stole lub dodatkowym wyposaŜeniu). Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej jasna. Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać: • wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposaŜenia stanowiska i

wykonywania czynności związanych z określonym rodzajem pracy; • ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niŜ 100 mm między klawiaturą a

przednią krawędzią (brzegiem) stołu; • ustawienie elementów wyposaŜenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest w zasięgu

jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji przez pracownika. Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna zapewnić:

29 Antropometria – nauka o pomiarach ciała ludzkiego, wyniki takich pomiarów wykorzystuje się m.in. do projektowania stanowisk pracy, w przemyśle odzieŜowym, meblowym itp. [Kordecka D. (red.): „Bezpieczeństwo pracy i ergonomia”, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997r. Tom I i II]


• naturalne połoŜenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem;

• odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20°-50° w d ół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyŜej oczu pracownika obsługującego stanowisko;

• odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu. (Na podstawie p.4 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Krzesło stanowiące wyposaŜenie stanowiska pracy powinno posiadać: • dostateczną stabilność, przez wyposaŜenie go w co najmniej pięciopodporową (pięcioramienną)

podstawę z kółkami jezdnymi; • wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów pracownika; • regulację wysokości siedziska w zakresie 400-500 mm, licząc od podłogi; • regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5° do przodu i 30° do

tyłu; • wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka

udowego kończyn dolnych pracownika; • moŜliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°; • podłokietniki. Mechanizmy regulacji wysokości siedziska oraz pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne dla uŜytkownika i proste w obsłudze a takŜe usytuowane w taki sposób, aby regulację moŜna było wykonywać w pozycji siedzącej.

Na Ŝyczenie pracownika, a takŜe gdy wysokość krzesła uniemoŜliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy naleŜy wyposaŜyć w podnóŜek. Powinien mieć on kąt pochylenia w zakresie 0°-15°, a jego wysoko ść winna być dostosowana do potrzeb wynikających z cech antropometrycznych pracownika. Ponadto powierzchnia podnóŜka nie powinna być śliska, natomiast sam podnóŜek nie powinien przesuwać się po podłodze podczas uŜywania. (Na podstawie p.5,7 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973) Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a w szczególności: • poziom natęŜenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach (min

500lx wg Tablicy 5.3 Biura, nr ref. 3.2 oraz 3.4, str. 24 PN-EN 12464-1:2004); • naleŜy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub

półprzezroczystych ścian a takŜe jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych (dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem Ŝe będą to oprawy nie powodujące olśnienia), instalowanie Ŝaluzji lub zasłon w oknach.

(Na podstawie p.9 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a takŜe przy planowaniu wykonywania zadań z uŜyciem ekranu monitora pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania: • oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania przez pracownika; • oprogramowanie powinno być łatwe w uŜyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy i (lub)

doświadczenia pracownika; • systemy komputerowe muszą zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich

działaniu; • systemy komputerowe muszą gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie

odpowiednich dla pracownika obsługującego program; • bez wiedzy pracownika nie moŜna dokonywać kontroli jakościowej i ilościowej jego pracy; • przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być stosowane zasady

ergonomii. • (Na podstawie p.10 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Wilgotność względna powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy z monitorami ekranowymi nie powinna być mniejsza niŜ 40%. Wymagania dotyczące NDS i NDN w środowisku


pracy (poziomu hałasu oraz promieniowania) określają odrębne przepisy i Polskie Normy. (Na podstawie p. 11 Załącznika do Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Przepisów wymienionego wyŜej rozporządzenia nie stosuje się do: kabin kierowców jak i kabin sterowniczych maszyn i pojazdów; systemów komputerowych na pokładach środków transportu; systemów komputerowych przeznaczonych głównie do uŜytku publicznego; systemów przenośnych nie przeznaczonych do uŜytkowania na danym stanowisku pracy; kalkulatorów, kas rejestrujących oraz innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów; maszyn do pisania z wyświetlaczem ekranowym. (Na podstawie § 3 Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973)

Część XXVI OOCCHHRROONNAA ŚŚRROODDOOWWIISSKKAA NNAATTUURRAALLNNEEGGOO

WWpprroowwaaddzzeenniiee

Eksploatowanie środowiska naturalnego przez człowieka obserwować moŜna od początku jego istnienia. Wtedy to polował na zwierzynę, zbierał owoce, dalej uŜywał ognia do karczowania lasów i z czasem zaczął zanieczyszczać środowisko. Wraz z rozwojem wynalazczości oraz przyrostem liczby ludności eksploatacja środowiska stawała (i ciągle się staje) coraz bardziej intensywna. [Baron A. 2005, Kowalkowski A. 1998, Kulas I, Kusztal J. 2000]

Człowiek do pewnego momentu nie zdawał sobie nawet sprawy, iŜ moŜe zgotować samemu sobie zagładę. Jednak w miarę wzrostu zanieczyszczenia środowiska pojawiały się choroby, braki poŜywienia, anomalia pogodowe i właśnie wtedy człowiek zwrócił uwagę na swoje otoczenie – środowisko naturalne (niestety i dziś jest jeszcze bardzo wielu ludzi, którzy nie przejmują się zanieczyszczaniem i wręcz w tym „gorąco pomagają”). Zaczęły się pierwsze, bardzo Ŝmudne kroki uświadamiania o zagroŜeniach dla człowieka (związanych z niszczeniem środowiska). Wiele procesów spowolniono, jednak były i takie, których na długie lata nie dało się zatrzymać (np. próby nuklearne). [Jabłoński J. 1999, Pochyluk R., Szymański J, Grudowski P. 1999]

TTeerrmmiinn „„eekkoo”” – zgodnie z przyjętymi załoŜeniami granice pojęcia „eko” są wyznaczone przez skutki środowiskowe w skali europejskiej, których działanie prowadzi do uszkodzenia ekosystemu lub stworzenia zagroŜenia dla zdrowia ludzkiego. [Jabłoński J. 1999]

EEkkoowwsskkaaźźnniikkii - są to instrumenty o zastosowaniu wewnętrznym, słuŜące projektantom do analizowania, projektowania i wyboru spośród róŜnych moŜliwości rozwiązań najbardziej przyjaznych środowisku. [Jabłoński J. 1999]

EEkkoowwsskkaaźźnniikk to liczba wyraŜająca wielkość wpływu środowiskowego procesów i materiałów związanych z cyklem Ŝycia określonego rodzaju produktu. [Jabłoński J. 1999, Kulas I, Kusztal J. 2000] ZZaakkłłóócceenniiaa pprroocceessóóww ooddppaaddoowwyycchh

Wielokrotnie w trakcie recyklingu moŜna uzyskać efekt środowiskowy dodatni, np. podczas odzysku 1kg aluminium następuje ograniczenie jego produkcji w innym miejscu. JednakŜe w przypadku recyklingu rzeczywista wielkość wpływu na środowisko jest często „przeszacowana” i tym samym wartości są raczej optymistyczne. [Jabłoński J. 1999]

UUnnii ff iikkaaccjjaa ii oocceennaa

Celem uzyskania porównywalnych wyników jest konieczne ustalenie odpowiednich wag. MoŜna odnosić do całości (np. układ %) i określić wartość do poziomu odniesienia. Jeśli wyrazimy w tej samej skali poszczególne elementy wpływu na środowisko moŜna w tej sytuacji scalić odpowiednie wartości i porównywać między sobą określone produkty, czy skutki (wytworzenia, uŜytkowania oraz utylizacji) produktu dla środowiska naturalnego. Brak jednak uniwersalnych metod, które umoŜliwiłyby zapanowanie nad zjawiskiem powstawania nieścisłości a nawet błędów. [Jabłoński J. 1999] Wyznaczone zostały trzy poziomy uszkodzeń środowiska [Jabłoński J. 1999]:

• pierwszy – cechuje go liczba zgonów w wyniku działania na środowisko (dopuszcza się 1/1.000.000 mieszkańców rocznie);

• drugi – cechuje go liczba osób, które zachorowały w wyniku działań środowiskowych (dopuszcza się pojawianie się smogu najwyŜej raz w roku);

• trzeci – odpowiada degradacji ekosystemu (dopuszcza się 5% degradacji w okresie dłuŜszym niŜ 1 dekada);


ZZaassoobbyy pprrzzyyrrooddyy Zasoby przyrody przyjęto w pojęciach geografii nazywać zasobami środowiska geograficznego. Powszechnie do zasobów środowiska geograficznego zalicza się powszechnie [Jabłoński J. 1999]:

� bogactwa mineralne; � substancje roślinne

i zwierzęce; � wodę; � powietrze.

W niektórych ujęciach zasobów mieszczą się elementy, które nie nadają się do pomierzenia w jednostkach masy i energii. Takie elementy tworzą tzw. Zasób powierzchni produkcyjnej. Zasób ten jest mierzalny wyłącznie w jednostkach powierzchni.

Analizy materialnego przedmiotu zasobów przyrody uwzględniają dwie odmienne koncepcje zasobów [2]:

� zasoby jako tworzywo działalności człowieka (przetwarzalne a zatem mierzalne w jednostkach masy i energii);

� zasoby jako korzyści, które człowiek czerpie z przyrody – są to nie tylko substancje i energie ale równieŜ powierzchnie produkcyjne (mierzone wyłącznie w jednostkach powierzchni).

Powierzchnie produkcyjne dzielą się na powierzchnie produkcyjne przyrody oraz będące dziełem człowieka. Te pierwsze to rezultat wymiany substancji i energii w procesie metabolizmu rozpatrywanego [Jabłoński J. 1999]:

� w ujęciu pionowym (wymiana substancji i energii na stykach: lito-, hydro-, atmo- i biosfery); � w ujęciu poziomym (proces wymiany jest odnoszony do konkretnej powierzchni).

OOddnnaawwiiaallnnoośśćć ii wwyycczzeerrppyywwaallnnoośśćć zzaassoobbóóww Wszelkie zasoby posiadają kilka cech charakterystycznych. Prócz ich innych cech dla istoty

przedmiotu (działalności człowieka) waŜne są szczególnie ich [Jabłoński J. 1999]:

� odnawialność;

� wyczerpywalność.

Zasoby odnawialne to takie, które podlegają procesowi samoreprodukcji – nieodnawialne nie podlegają temu procesowi. [Jabłoński J. 1999] Zasoby wyczerpywalne to takie, których tempo uŜytkowania przez człowieka przekracza tempo ich samo reprodukcji. [Jabłoński J. 1999] KaŜde zasoby wykazują natomiast określony stopień ruchliwości (z którego poniekąd wynika ich odnawialność oraz wyczerpywalność). Aby przybliŜyć pojęcie wyczerpywalności posłuŜmy się pojęciem złoŜa – jest to nagromadzenie określonej substancji (o określonych własnościach) w określonym miejscu. MoŜemy mówić o złoŜach np.: substancji mineralnych, ale równieŜ wody. I tutaj jeśli woda jest z poziomu bardzo głębokiego jest odnawialna jak złoŜe mineralne czyli w tempie geologicznym. [Jabłoński J. 1999] EEkkoollooggiicczznnee zznnaakkii ttoowwaarroowwee

Przez pojęcie znaku towarowego rozumie się: nazwę, termin, symbol, napis, wzór albo ich kombinację, kompozycję kolorystyczną, melodię lub zestawienie wszystkich tych elementów w celu odróŜnienia danego produktu od produktów konkurencji. [Jabłoński J. 1999] Ekologiczne znaki towarowe mogą spełniać funkcje: ekologiczną, informacyjną, stymulującą, marketingową oraz edukacyjną. MoŜna wyodrębnić ekoznaki oficjalne i nieoficjalne. Pod względem sposobu oddziaływania na środowisko moŜna wyodrębnić znaki [Jabłoński J. 1999]: pozytywne (przyjazne dla środowiska), negatywne (ostrzegają uŜytkownika), informacyjne mają charakter neutralny (np. recyrkulacja).


PPrraawwnnaa oocchhrroonnaa śśrrooddoowwiisskkaa Prawna ochrona środowiska inaczej jest to zagwarantowanie, za pomocą zespołu norm

prawnych, takiego układu stosunków społecznych i gospodarczych, który eliminowałby szkodliwe i niepoŜądane zmiany środowiska, czyli zapobiegał jego degradacji. Podstawowe elementy racjonalnego tworzenia prawa to wybór i określenie cech działalności prawotwórczej oraz wybór środków działalności prawnej odpowiednich do tego celu. [Jabłoński J. 1999, Kulas I, Kusztal J. 2000] NNaarrzzęęddzziiaa eekkoonnoommiicczznnee

Nakłady i/lub efekty środowiskowe procesów ekonomicznych (głównie ich konsekwencje społeczne) w prognozie zysków i strat dotyczących podejmowania decyzji odnośnie alternatywnych poziomów produkcji, konsumpcji, inwestycji itp. (wykonywanych na własny uŜytek przez podmioty ekonomiczne) nie mogą być w pełni przewidziane. [Jabłoński J. 1999] Mechanizm rynkowy wzbudza wśród pojedynczych podmiotów ekonomicznych tendencję do przerzucania składników kosztów społecznych na innych lub do odkładania ich na przyszłość. W jakie narzędzia naleŜy wyposaŜyć środowiskowe organy władzy? [Jabłoński J. 1999] Na szukaniu sposobów internalizacji kosztów zewnętrznych w procesie decyzyjnym podmiotów ekonomicznych polega typowe podejście teoretyków ekonomii. Stosowano w tej materii głównie kroki [Jabłoński J. 1999]:

� ustalanie pewnych poziomów redukcji zanieczyszczeń aby osiągnąć określony poziom optymalny poziom społeczny (ustalanie norm, wydawanie zezwoleń);

� skłanianie do redukcji w celu osiągnięcia społecznego optimum (wprowadzanie opłat za zanieczyszczenia itp.).

KKllaassyyff iikkaaccjjaa nnaarrzzęęddzzii eekkoonnoommiicczznnyycchh

Opłaty mogą być traktowane jako cena za zanieczyszczanie (korzystanie z) środowiska. Opłaty mogą pociągać za sobą skutki motywacyjne i redystrybucyjne waŜne z punktu widzenia polityki środowiskowej. [Jabłoński J. 1999]

Subwencje to inaczej róŜne formy pomocy finansowej czy wspierania finansowego. Zaliczyć

moŜna tutaj [Jabłoński J. 1999]:

� dotacje;

� kredyty preferencyjne;

� ulgi podatkowe. Subwencje mają duŜą skuteczność w odniesieniu głównie do restrukturyzacji starych zakładów przemysłowych. Wiele krajów ma duŜe doświadczenie w stosowaniu subwencji jako narzędzia realizacji celów polityki ochrony środowiska. [Jabłoński J. 1999]

Depozyty – narzędzie sprowadza się do przekazywania przez producenta depozytu (zastawu,

kaucji) za zanieczyszczanie środowiska przez produkty lub ich pozostałości. Jeśli zanieczyszczenie jest moŜliwe do uniknięcia i się go unika (przekazanie do utylizacji produktu lub jego pozostałości) następuje zwrot zastawu. [Jabłoński J. 1999]

Tworzenie rynków – tutaj mamy do czynienia z tworzeniem sztucznych rynków gdzie moŜna

kupować lub zbywać pozwolenia na zanieczyszczanie środowiska. Istnieją następujące formy tych rynków [Jabłoński J. 1999]: � handlowanie emisjami; � interwencja w działanie rynku; � ubezpieczenie od odpowiedzialności.


Bodźce finansowe - w tym przypadku moŜna raczej uznać te elementy jako narzędzia prawne. Naruszenie warunków (określonych w odpowiednich normach, przepisach) korzystania ze środowiska moŜe się odbywać w dwóch odniesieniach [Jabłoński J. 1999]:

� ex ante (pobieranie opłat z góry); � ex post (wymierzanie grzywny po stwierdzeniu zagroŜenia). Istnieją dwa główne rodzaje bodźców:

� kary za naruszenie warunków uŜytkowania środowiska; � zastawy ekologiczne. NNaarrzzęęddzziiaa mmaarrkkeett iinnggoowwee

Pojęcie marketing jest interpretowane co najmniej na dwa sposoby. Pierwszy z nich (tradycyjny) ukształtowany został w fazie produkcyjnej orientacji przedsiębiorstw. Zgodnie z tym podejściem marketing to czynności mające na celu zbyt wyrobów z zastosowaniem bardziej lub mniej wyrafinowanych technik oddziaływania na nabywcę. Drugi, współczesny stanowi produkt rynkowej orientacji przedsiębiorstw. Polega on na utoŜsamianiu marketingu z decyzjami i działaniami słuŜącymi urzeczywistnieniu zasady satysfakcjonowania partnera wymiany. Stąd wywodzi się tzw. marketing-mix, czyli inaczej Produkt, Cena, Miejsce (sprzedaŜy) i Promocja. [Jabłoński J. 1999] ZZaappoobbiieeggaanniiee ppoowwaaŜŜnnyymm aawwaarriioomm pprrzzeemmyyssłłoowwyymm Dyrektywą Rady 96/82/WE, zwaną Dyrektywą Seveso II lub Comah (wcześniej obowiązującą była Dyrektywa Rady 82/501/EWG z 24 czerwca 1982 roku w sprawie zagroŜenia powaŜnymi awariami przez niektóre rodzaje działalności przemysłowej), w Unii Europejskiej wprowadzono wymagania bezpieczeństwa dotyczące sfery zapobiegania powaŜnym awariom przemysłowym i ograniczania ich skutków. Dostosowywanie przepisów polskich do prawa UE w tym obszarze, znalazło swe odzwierciedlenie w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity, ostatnia zmiana Dz.U. 2009, Nr 130, poz. 1070), z końcem 2003 r., m.in. w związku z wybuchem w Enschede, Tuluzie i innymi, dokonano nowelizacji przedmiotowej Dyrektywy. Zgodnie z wytycznymi: ”jej implementacja musi zostać dokonana najpóźniej do końca czerwca 2005 r.”.

Ustawa ww. wprowadziła w Polsce dwie kategorie obiektów stwarzających zagroŜenie wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej: zakłady o zwiększonym ryzyku (ZZR) i o duŜym ryzyku (ZDR) wystąpienia awarii. Kwalifikacja zakładu do jednej z tych dwu kategorii związana jest z ilością substancji niebezpiecznych znajdujących się lub mogących powstać na jego terenie. Przepisy Unii Europejskiej oraz dostosowane do nich regulacje krajowe wprowadzają obowiązek samodzielnego dokonania identyfikacji obiektu niebezpiecznego przez prowadzącego zakład, zgodnie z określonymi w tym zakresie kryteriami kwalifikacyjnymi.

Na podstawie delegacji zawartej w prawie ochrony środowiska (ze zm.) art. 248 ust. 3 zostało opracowane [Dz.U. 2002, Nr 58 poz. 535 ze zm.] w którym ustalono kryteria kwalifikacyjne oraz zasady zaliczania zakładów do kategorii zwiększonego lub duŜego ryzyka wystąpienia awarii [Dz.U. 2002, Nr 58 poz. 535 ze zm.] oprócz wspomnianych wcześniej wykazów substancji niebezpiecznych i ich kategorii, określa sposób postępowania w przypadku gdy znajdujące się w zakładzie poszczególne substancje niebezpieczne nie występują w ilościach wyŜszych lub równych odpowiednim progom, które decydują o zaliczeniu zakładu do grupy ryzyka. W tym celu stosuje się zasadę sumowania. Wymagania stawiane prowadzącym zakłady róŜnią się znacznie w zaleŜności od tego do której kategorii ryzyka dany zakład zostanie zakwalifikowany. Wspólnymi obowiązkami prowadzących zakłady o zwiększonym i o duŜym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej są:

• zgłoszenie działalności do właściwego organu PSP (zakład o zwiększonym ryzyku do komendanta powiatowego, natomiast zakład o duŜym ryzyku do komendanta wojewódzkiego), oraz do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska,

• sporządzenie programu zapobiegania powaŜnym awariom przemysłowym, a następnie przedłoŜenie go właściwemu organowi PSP, oraz do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.


ZZaarrzząąddzzaanniiee śśrrooddoowwiisskkoowwee Proces zarządzania środowiskiem stanowi konsekwencję specyfiki [Jabłoński J. 1999, Kulas I,

Kusztal J. 2000]: * celu (do osiągnięcia); * zadań (działania dąŜące do osiągnięcia celu); * otoczenia zewnętrznego (elementy poza zasięgiem działania organizacji); * systemu zarządzania (ludzi oraz metod i narzędzi stosowanych do realizacji zadań);

NNoorrmmaall iizzaaccjjaa IISSOO 1144000000

W celu ustanowienia norm zarządzania środowiskowego w ISO (International Organization for Standarization) powstała Strategiczna Grupa Doradcza ds. Środowiska (SAGE Strategic Advisory Group on the Environment). Grupa miała ustalić, czy jest potrzeba tworzenia norm zarządzania środowiskowego. W wyniku działania SAGE w 1993 roku stworzono Komisję Techniczną ISO nr TC 207. Norma zarządzania środowiskowego ISO 14000 powstała na bazie normy zarządzania jakością ISO 9000. [Jabłoński J. 1999, Pochyluk R., Szymański J, Grudowski P. 1999]

PPooddoobbiieeńńssttwwaa 99000000 ii 1144000000 Podobieństwa obu systemów to głównie [Jabłoński J. 1999]: • koncentracja ogólnego zarządzania na systemach zarządzania; • nacisk raczej na prewencję niŜ na korektę; • załoŜenia takie jak np.:

� wymóg określenia polityki; � zaangaŜowanie kierownictwa; � kontrola dokumentacji; � szkolenia pracowników; � działania korekcyjne; � ocena zarządzania; � ciągłe doskonalenie.

RRóóŜŜnniiccee 99000000 ii 1144000000 RóŜnice pomiędzy obu systemami to głównie [Jabłoński J. 1999]:

� wymogi prowadzonej polityki; � określanie aspektów środowiskowych; � ustalanie załoŜeń i celów; � obowiązkowa zgodność z przepisami prawnymi.

CCeellee ii zzaaddaanniiaa IISSOO 1144000000 Celem norm tych (systemowych) nie jest tworzenie nowych dokumentów ale jedynie zestrajania

istniejących norm. Normy te są dobrowolne, nie są obligatoryjne. Mogą się odnosić do sektora produkcyjnego jak i

usługowego. Ich struktura pozwala na ich stosowanie w róŜnych warunkach geograficznych, kulturowych i

społecznych. [Jabłoński J. 1999, Pochyluk R., Szymański J, Grudowski P. 1999] Zadania obejmują głównie [Jabłoński J. 1999]: • odniesienie do wszystkich moŜliwych aspektów oddziaływania na środowisko; • zaangaŜowanie w procesy poprawy ochrony środowiska tak jak w działania zmierzające do

przeciwdziałania jego zanieczyszczaniu; • zachęcanie zainteresowanych stron do wyraŜania opinii na temat przedmiotowego procesu

zarządzania. CCeerrttyyffiikkaatt Norma ISO 14001 jest jedynym dokumentem, na podstawie którego organizacje mogą się ubiegać o certyfikat.


Normę tę wraz z dokumentem doradczym ISO 14004 i normami auditowania (ISO 14010, 14011 i 14012) zaczęto stosować od 1996 roku. Od tego czasu kaŜda analiza systemu ISO 14000 oparta jest o te pięć dokumentów. SSttoossoowwaanniiee IISSOO 1144000011 Stosowanie tej normy moŜe umoŜliwić zdobycie [Jabłoński J. 1999]:

� potwierdzenia postępowania zgodnego z deklarowanym stanowiskiem;

� certyfikatu strony trzeciej;

� uznania w określonych strukturach handlowych. PPooddssttaawwoowwee zzaassaaddyy ssyysstteemmuu System specyfikacyjny zarządzania środowiskowego składa się z pięciu podstawowych elementów – funkcji zarządzania [Jabłoński J. 1999, Kowalkowski A. 1998, Kulas I, Kusztal J. 2000]:

• polityka środowiskowa; • planowanie; • wdraŜanie i funkcjonowanie; • sprawdzanie i działania korygujące; • przegląd wykonywany przez kierownictwo. IInnnnee nnoorrmmyy ii pprrooggrraammyy ZZŚŚ ((zzaarrzząąddzzaanniiaa śśrrooddoowwiisskkoowweeggoo)) Do tego typu systemów naleŜą [Jabłoński J. 1999, Kowalkowski A. 1998, Kulas I, Kusztal J. 2000]:

� brytyjska norma BS 7750; � system norm UE „Ekozarządzanie i schemat auditu” (EMAS – Eco-Management and Audit

Scheme) oraz „Ekozarządzanie i przepisy prowadzenia auditów” (EMAS-R Regulation); � amerykański program przodownictwa w dziedzinie ochrony środowiska (ELP – Environment

Leadership Program); � amerykańska inicjatywa na rzecz zdrowego rozsądku (tzw. „Zielony Program”); � system zarządzania środowiskowego Amerykańskiego Towarzystwa ds. Testowania

Materiałów (ASTM – American Society for Testing and Materials); � System zarządzania pod nazwą „Odpowiedzialność i Troska” (RC – Responsible Care); � „Międzynarodowy Kodeks Zarządzania Bezpieczeństwem” (ISM – International Security

Management). KKoonnkklluuzzjjaa kkoońńccoowwaa

KaŜdy system zarządzania cechuje określona liczba oraz zakres funkcji i działań zarządczych. Miarą poziomu zróŜnicowania szczegółowości nie moŜe być liczba i zakres stosowanych procedur

dokumentujących sposób postępowania przy realizacji owych funkcji i działań, a jedynie liczba i zakres elementów składowych tych procedur czyli instrukcji oraz kroków zarządczych.

W większości SZŚ moŜemy wyróŜnić co najmniej dwa warianty projektowania. Jeden wariant to minimum – zwany często specyfikacyjnym – jest to zbiór wymagań do uzyskania

certyfikatu. Drugi wariant to maksimum – zwany często doradczym – to inaczej zbiór wymagań niezbędnych do

zainicjowania lub/i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego.

Część XXVII EEKKOONNOOMMIICCZZNNEE SSKKUUTTKKII NNIIEEWWŁŁAAŚŚCCIIWWYYCCHH WWAARRUUNNKKÓÓWW PPRRAACCYY

WWpprroowwaaddzzeenniiee Mimo wielu działań, która mają na celu poprawę bezpieczeństwa pracy stan warunków pracy w

polskich przedsiębiorstwach przemysłowych, jest ciągle niezadowalający. Wskaźniki poziomu wypadkowości oraz zachorowalności na choroby zawodowe utrzymują się w zasadzie na nie zmienionym poziomie lub wzrastają w okresie ostatnich kilku lat. W związku z taką sytuacją decydenci wielu polskich przedsiębiorstw zadają sobie pytanie: Czy przyjęte do realizacji rozwiązania mające na celu poprawę warunków pracy będą opłacalne dla przedsiębiorstwa? Niemniej jednak w wielu wypadkach mimo potwierdzonej opłacalności wdroŜeń rozwiązań techniczno-organizacyjnych,


poprawiających bezpieczeństwo pracy na określonych stanowiskach pojawiają się „pilniejsze” potrzeby a poprawa bezpieczeństwa pracy jest odsuwana w czasie lub w przypadkach skrajnych zaniechana.

Koszty stanowiskowe - są to koszty, które powstają w wyniku wyodrębnienia miejsc powstawania kosztów na poszczególne grupy maszyn, pojedyncze maszyny lub stanowiska pracy. [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993]

Koszty moŜna podzielić równieŜ według przyczyny ich powstawania. MoŜemy tutaj wyróŜnić [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993]:

- koszty robocizny - koszty materiałowe, - koszty kapitałowe, - koszty usług obcych, - koszty społeczne.

Koszty zmienne - są to koszty, które zmieniają się proporcjonalnie wraz ze zmianą wielkości produkcji wyrobów. [Rybarczyk W. 2002]

Koszty stałe - są to koszty, których funkcja względem rozmiaru działalności jest stała dla przyjętego przedziału czasu, koszty te nie reagują na zmiany rozmiaru działalności w danym okresie, natomiast są funkcją długości tego okresu. [Mantura W. 1996]

Aby ustalić koszty naliczane przez zakład naleŜy określić czym jest rachunkowość przedsiębiorstwa, poniewaŜ pozwala ona odnaleźć wszystkie koszty. Rachunkowość przedsiębiorstwa ma za zadanie nadzorować oraz ewidencjonować ilościowo i jakościowo wszystkie operacje zakupu, produkcji, zbytu oraz finansowania. "Odpowiednio do wykonywanych czynności - ewidencji, prezentacji oraz przetwarzania operacji gospodarczych - rachunkowość moŜna podzielić na” [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993]:

� rachunek finansowy, � rachunek kosztów, � statystykę, � rachunek budŜetowy.

Rachunek kosztów jako system przetwarzania danych kosztowych obejmuje następujące działania i czynności [Bremond J., Salort M-M. 1994]:

� pomiar kosztów sprowadzający się do ustalenia ilościowego zuŜycia majątku przedsiębiorstwa zaangaŜowanych w działalności gospodarczej oraz wartościowej wyceny tego zuŜycia,

� dokumentowanie wszystkich operacji gospodarczych dotyczących zuŜycia majątku jednostki w związku z procesami zaopatrzenia, produkcji, sprzedaŜy i zarządzania,

� ewidencję ponoszonych kosztów na kontach wchodzących w skład zakładowego planu kont w celu zgrupowania kosztów w systemie księgowym w przyjętych przekrojach ewidencyjnych,

� kalkulację kosztów produktów polegającą na ustalaniu kosztu wytworzenia jednostki wyrobu lub jednostkowego kosztu świadczenia usługi,

� sprawozdawczość kosztową polegającą na okresowej prezentacji informacji o poniesionych kosztach w formie sprawozdań wewnętrznych i zewnętrznych,

� analizę kosztów obejmującą ocenę poziomu i struktury kosztów rzeczywiście poniesionych, ich dynamiki oraz odchyleń kosztów rzeczywistych od kosztów uznanych za wzorcowe.

Największe znaczenie w systematycznie prowadzonym rachunku kosztów ma grupowanie kosztów w trzech przekrojach [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993]:

� w układzie rodzajowym kosztów, � według miejsc powstawania, � według przedmiotów odniesienia kosztów.

Przedsiębiorstwa róŜnie podchodzą do problemu grupowania kosztów - część z nich preferuje grupowanie kosztów według pierwszego wariantu, pozostałe według drugiego.

Dowolność w naliczaniu kosztów powodowana jest faktem, Ŝe w Polsce formalnie dopuszczalne jest prowadzenie rachunku kosztów zgodnie z jednym z kilku moŜliwych i praktykowanych wariantów. Jeśli weźmiemy pod uwagę róŜne przyczyny powstawania kosztów w


przedsiębiorstwie to moŜemy wyodrębnić następujące obiekty pod względem [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993, Jasiak A., Łech S. 1999]:

� rodzajowym, � podmiotowym, � funkcjonalnym, � przedmiotowym, � czasowym.

Nakłady - jest to ogół zaewidencjonowanego zuŜycia czynników produkcji: pracy, kapitału i materiałów (zuŜycie wartościowe) w jednym okresie obrachunkowym. W rachunku zysków i strat nakłady odejmuje się od dochodów w celu obliczenia wyniku finansowego. [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993]

Wydatki (płatności gotówkowe, wzrost zobowiązań i zmniejszenie wierzytelności) odzwierciedlają równowartość zakupów zrealizowanych przez przedsiębiorstwo [Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A. 1993]

WaŜną informacją jest koszt bezczynności stanowiska (Kstb ), który moŜe ukazać ile kosztuje przestój na danym stanowisku, oblicza się go z następującej zaleŜności [Mantura W. 1996]:

ka + kaw + krem + ki Kstb = Fb x —————————

Fe

gdzie : ka - amortyzacja obiektów technicznych stanowiska w danym okresie,

kaw - amortyzacja wyposaŜenia stanowiska w danym okresie,

krem - koszty remontów planowo-zapobiegawczych w danym okresie, ki - koszty infrastruktury, związane z funkcjonowaniem stanowiska w danym okresie, obejmujące określoną część m.in.

amortyzacji budynku i znajdujących się w nim instalacji, kosztów ogrzewania i oświetlenia, kosztów utrzymania budynku i obsługi ogólnej, kosztów ubezpieczenia,

Fe - efektywny czas pracy stanowiska w danym okresie (rok, kwartał, miesiąc).

Fb - czas bezczynności stanowiska pracy w danym okresie.

Koszt bezczynności stanowiska pozwala określić straty, jakie ponosi zakład z powodu przestoju na stanowisku roboczym (np. w przypadku zatrzymania stanowiska z powodu wypadku, czy kontroli inspektora PIP).

Koszty, jakie przedsiębiorstwo ponosi z tytułu niespełnienia wymagań ergonomicznych na stanowiskach roboczych moŜna podzielić na dwie grupy. Te koszty, które moŜna jednoznacznie ustalić na podstawie dokumentacji źródłowej przedsiębiorstw, nazwano kosztami naliczanymi przez przedsiębiorstwo. Natomiast pozostałe, których nie udaje się ustalić bezpośrednio na podstawie dokumentacji źródłowej przedsiębiorstw nazwano kosztami ukrytymi. [Łech S., Górny A. 2003]

Koszty naliczane przez przedsiębiorstwo moŜna ustalić w dość prosty sposób, a mianowicie poprzez wynotowanie z dokumentacji sum wydatków w poszczególnych okresach obrachunkowych na określone cele. Po podsumowaniu okresu obrachunkowego moŜna precyzyjnie określić wysokość poszczególnych kosztów. Tradycja badania kosztów ukrytych i naliczanych przez zakład (przedsiębiorstwo) jest długa. Jednak dotychczas problem traktowany był cząstkowo. Prekursorem badań w dziedzinie kosztów wypadków przy pracy był H.W. Heinrich w USA. Przeprowadzał on badania juŜ w 1931 roku na pięciu tysiącach wypadków (urazowych i bezurazowych). Ustalił, Ŝe stosunek kosztów pośrednich do bezpośrednich wynosi 4 : 1. W późniejszym okresie równieŜ próbowano ustalić koszty wypadków, jednak dzielono je inaczej; na koszty ubezpieczone i nieubezpieczone. Stosunek kosztów ubezpieczonych do nieubezpieczonych wynosił 1 : 1. Wielu innych badaczy próbowało ustalić te koszty i posługiwało się róŜnymi podziałami, kaŜdy otrzymywał inny stosunek według zastosowanego podziału.

Analiza danych skłania do wniosku, Ŝe w globalnych kosztach, jakie przedsiębiorstwo ponosi z tytułu niespełnienia wymagań ergonomicznych na stanowiskach roboczych i z tytułu wdroŜeń rozwiązań ergonomicznych - udział kosztów ukrytych wynosi co najmniej 20%.


Analiza kosztów Nakłady na bezpieczeństwo w pracy w Polsce mają druzgocącą przewagę w stosunku do

nakładów ponoszonych na bezpieczeństwo poza pracą. Na poniŜszym rysunku przedstawiono ideową relację pomiędzy nakładami na utrzymanie bezpieczeństwa a uzyskiwanymi poziomami tego bezpieczeństwa w pracy i poza nią (przedstawiono relację: pracownik – obywatel).

Rysunek.1. Ideowa relacja pomiędzy nakładami na utrzymanie bezpieczeństwa a uzyskiwanymi poziomami tego

bezpieczeństwa w pracy i poza nią. [Źródło: Rybarczyk W. 2002]

Kolejnym elementem analizy kosztów związanych z bezpieczeństwem pracy jest poniŜszy rysunek (nr 2), który to obrazuje zmiany zachodzące w kosztach utrzymania środowiska pracy (określonego poziomu bezpieczeństwa pracy), wywołanych wdroŜeniem rozwiązań korygujących środowisko pracy (zwiększających poziom bezpieczeństwa pracy. Linia określająca relacje pomiędzy kosztami utrzymania środowiska pracy a czasem po wprowadzeniu zmian w środowisku pracy wyraźnie przybliŜa się do linii poziomej. Co jest zjawiskiem jak najbardziej poŜądanym, poniewaŜ pozwala w długich okresach czasu na minimalizowania kosztów środowiska (poziomu bezpieczeństwa) pracy.

Rysunek.2. Ideowe przedstawienie zmian w kosztach utrzymania środowiska pracy, wywołanych wdroŜeniem rozwiązań korygujących środowisko pracy. [Rybarczyk W. 2002]

Jak mogłoby wynikać (na pierwszy rzut oka) z powyŜszego rysunku: ciągłe inwestowanie w poprawę bezpieczeństwa pracy prowadzi do minimalizacji kosztów i pozwala bardzo szybko osiągnąć bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa pracy. Niestety w praktyce jest pewien punkt poza którym juŜ przyrost poziomu bezpieczeństwa pracy nie jest tak szybki, a nawet w niektórych przypadkach jest bardzo kosztowny. Sytuację tego typu obrazuje poniŜszy rysunek nr 3.

Rysunek.3. Zasada określania optymalnego poziomu BHP. [Rzepecki J. 2002]


Koszty powstające w przedsiębiorstwach są złoŜoną kategorią ekonomiczną ze względu na róŜnorodność działalności gospodarczej, prowadzonej przez przedsiębiorstwa. Koszty te składają się z wielu róŜnorodnych pozycji, charakteryzujących się odmiennymi cechami.

Innym ujęciem jest sposób (wg określonej zaleŜności matematycznej) naliczania poszczególnych kosztów. I tak poniŜej zaprezentowane zostały przedstawione takie zaleŜności.

Koszty ogólne wypadków przy pracy (KO) – wyraŜone w PLN/rok – są sumą poszczególnych kosztów,

zaliczanych do grupy kosztów wypadków. Opisuje je zaleŜność [Rzepecki J. 2002]:

KO = (KCS + KPMiT + KNG + KZ + KZP + KSM + KN + KŚ + KI ) - O gdzie: KO - koszt ogółem KCS - koszt czasu straconego KPMiT - koszt pomocy medycznej KNG - koszt nadgodzin KZ - koszt zastępstw KZP - koszt zakłóceń produkcji KSM - koszt strat materialnych KN - koszt napraw KŚ - koszt świadczeń KI - koszty inne O - odszkodowania otrzymane z instytucji ubezpieczeniowych

Koszty ogólne chorób zawodowych (KO) – wyraŜone w PLN/rok – są sumą poszczególnych kosztów,

zaliczanych do grupy kosztów chorób zawodowych. Opisuje je zaleŜność [Rzepecki J. 2002]: K

O = K

CS + K

PMiT + KNG + K

Z + K

Ś + KI

gdzie: K

O - koszt ogółem

KCS

- koszt czasu straconego K

PMiT - koszt pomocy medycznej K

NG - koszt nadgodzin K

Z - koszt zastępstw KŚ - koszt świadczeń

KI - koszty inne

PowyŜsze naliczania kosztów związanych z wypadkami oraz chorobami zawodowymi są jedynie wybiórczymi sposobami określającymi moŜliwości określania kosztów związanych z bezpieczeństwem pracy. Wielokrotnie decydenci (właściciele) przedsiębiorstw, zmuszani są do poprawy poziomu bezpieczeństwa poprzez nakazy Państwowej Inspekcji Pracy lub Inspekcji Sanitarnej czy Urzędu Dozoru Technicznego. Jednak nie jest to obecnie jedyny czynnik wymuszający poprawę bezpieczeństwa pracy. Minister Pracy i Polityki Społecznej wydał dnia 29.11.2002r. rozporządzenie w sprawie róŜnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne w zaleŜności od zagroŜeń zawodowych i ich skutków (Dz. U. 2002, Nr 200, poz. 1692 ze zm.). Jednak w wymienionym rozporządzeniu pojawił się błąd, który został dnia 4 grudnia 2002r. sprostowany (Dz. U. 2002, Nr 203, poz. 1720).

Wymienione akty prawne są obecnie czynnikiem powodującym wymuszenie poprawy warunków pracy pod presją poniesienia przez przedsiębiorstwa dodatkowych kosztów w postaci zwiększonej składki „wypadkowej” na ubezpieczenie społeczne. Rozporządzenie (Dz. U. 2002, Nr 200, poz. 1692) z duŜym wyprzedzeniem sprowadzało działania decydentów do pewnego rodzaju przymusu – przymusu poprawy warunków pracy (pod groźbą zwiększenia składki na ubezpieczenie społeczne). Jednak w natłoku bieŜących spraw (często decydujących o przetrwaniu przedsiębiorstwa na coraz bardziej wymagającym rynku) uregulowania zawarte w wymienionym akcie prawnym dla decydentów stają się drugoplanowymi. Podsumowanie

Prezentowane sposoby i metody naliczania kosztów (bezczynności stanowiska, związanych z wypadkami przy pracy itp.) stanowią jedynie ilustrację moŜliwości ujęcia omówionych kosztów w rachunku kosztów, jakie prowadzi dane przedsiębiorstwo.


W związku z ograniczonymi środkami dla wielu firm w Polsce doprowadzenie chociaŜby materialnego środowiska pracy do wartości normatywnych jest bardzo trudne. wielokrotnie stosuje się „środki zastępcze” w postaci przydzielenia pracownikom ochron osobistych. MoŜliwa jest jednak poprawa poziomu bezpieczeństwa pracy „małymi krokami”, gdzie typuje się stanowiska, które przy małych nakładach inwestycyjnych moŜna bardzo szybko doprowadzić do stanu, w jakim czynniki materialnego środowiska pracy odpowiadają granicznym wartościom obowiązujących w Polsce norm.

Część XXVIII IINNNNEE

Akta osobowe pracowników Pracodawca tworzy (i prowadzi – uzupełnia weryfikuje) – w odniesieniu do procesu pracy – następujące dokumenty (Na podstawie Dz.U. 1996, Nr 62, poz. 286 ze zm. oraz Smoliński D. 2004): � regulaminy:

o regulamin pracy; o regulamin wynagrodzenia; o układ zbiorowy pracy;

� dokumentację pracowniczą: o akta osobowe pracowników

� część A (ubieganie się o zatrudnienie); � część B (nawiązanie oraz przebieg stosunku pracy):

• umowa o pracę, a jeśli nie została ona zawarta na piśmie ustalenia dotyczące zakresu oraz formy świadczenia pracy przez pracownika;

• dokumenty dotyczące wykonywania pracy w formie telepracy; • pisemne potwierdzenie zapoznania się przez pracownika z regulaminami oraz

zasadami postępowania na terenie zakładu pracy oraz zaświadczenia o ukończeniu szkolenia z zakresu bhp;

• oświadczenie pracownika będącego opiekunem lub rodzicem dziecka o zamiarze lub braku zamiaru korzystania przez niego z przysługujących mu prac (związanych z rodzicielstwem) na podstawie kp;

• dokumenty powierzenia pracownikowi materiałów, środków lub mienia z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się;

• dokumenty związane z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych; • oświadczenia dotyczące wypowiedzenia pracownikowi warunków pracy oraz zmiana ich

w innym trybie; • dokumenty potwierdzające przyznanie kar porządkowych i nagród oraz wyróŜnień; • dokumenty dotyczące udzielania pracownikowi urlopów macierzyńskich, ojcowskich,

wychowawczych, bezpłatnych; • wnioski pracownika o ustalenie indywidualnego czasu pracy (zgodnie z wymaganiami

kp); • orzeczenia lekarskie wydane w związku z przeprowadzonymi badaniami; • wniosek pracownika o poinformowanie PIP o pracy w nocy oraz kopię skierowanej do

PIP informacji w tej sprawie; • umowę o zakazie konkurencji – jeśli taką zawarły w czasie trwania stosunku pracy; • korespondencję z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową (lub

innymi organizacjami), która dotyczy bezpośrednio danego pracownika; • dokumenty związane z obniŜeniem pracownikowi czasu pracy (zgodnie z przepisami

kp); • informacje dotyczące wykonania przez pracownika powszechnego obowiązku obrony.

� część C (ustanie zatrudnienia): • oświadczenie o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę; • Ŝądania dotyczące wydania świadectwa pracy oraz wypłacenia ekwiwalentu za urlop; • kopię wydanego świadectwa pracy; • potwierdzenie dokonania zajęcia części wynagrodzenia (zgodnie z odrębnymi

przepisami);


• orzeczenie lekarskie w związku z przeprowadzonymi badaniami okresowymi po rozwiązaniu stosunku pracy;

o ewidencję czasu pracy; o ewidencję wypłat wynagrodzeń; o ewidencję udzielanych urlopów wypoczynkowych; o ewidencję wydawanych środków czystości, odzieŜy, obuwia roboczego; oraz środków ochrony

indywidualnej; o dokumentację związaną z pracownikami młodocianymi;

� dokumentację związaną z ubezpieczeniem społecznym; � dokumenty podatkowe; � rejestry:

o rejestr wypadków przy pracy; o rejestr chorób zawodowych,

Konsultacje z pracownikami

Rada pracowników ustala z pracodawcą: � zasady i tryb przekazywania informacji i przeprowadzania konsultacji; � tryb rozstrzygania kwestii spornych; � zasady ponoszenia kosztów związanych z wyborem i działalnością rady pracowników, w tym

kosztów związanych z wykonywaniem niezbędnych ekspertyz. Rada pracowników moŜe ustalić z pracodawcą:

� liczbę członków rady pracowników inną niŜ określona (w przepisie) nie mniej jednak niŜ 3 członków rady pracowników;

� zasady pokrywania kosztów związanych z pomocą osób posiadających specjalistyczną wiedzę, z której korzysta rada pracowników;

� zasady zwalniania od pracy członków rady pracowników w zaleŜności od liczebności zatrudnionych pracowników.

Koszty związane z wyborem i działalnością rady pracowników ponosi pracodawca. (Na podstawie art. 5,6, Dz.U. 2006, Nr 79, poz. 550 ze zm.) Pracodawca przekazuje radzie pracowników informacje dotyczące:

� działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz przewidywanych w tym zakresie zmian; � stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu

utrzymanie poziomu zatrudnienia w zakładzie; � działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach

zatrudnienia. Pracodawca przekazuje informacje w razie przewidywanych zmian lub zamierzonych działań oraz na pisemny wniosek rady pracowników. Pracodawca przekazuje informacje w terminie, formie i zakresie umoŜliwiającym radzie pracowników zapoznanie się ze sprawą, przeanalizowanie tych informacji, a w sprawach innej natury, przygotowanie się do konsultacji. KaŜdy z członków rady pracowników moŜe przedstawić zdanie odrębne, które powinno być przedstawione pracodawcy. (Na podstawie art. 13, Dz.U. 2006, Nr 79, poz. 550 ze zm.)

Pracodawca nie moŜe bez zgody rady pracowników wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem w okresie jego członkostwa w radzie pracowników. Nie moŜe takŜe bez zgody rady pracowników zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika będącego członkiem rady pracowników w okresie jego członkostwa w radzie pracowników, z wyjątkiem gdy dopuszczają to przepisy innych ustaw. Pracownik będący członkiem rady pracowników ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, na czas niezbędny do udziału w pracach rady pracowników, które nie mogą być wykonane poza godzinami pracy, w przypadku gdy nie korzysta ze zwolnienia z innego tytułu. (Na podstawie art. 17, Dz.U. 2006, Nr 79, poz. 550 ze zm.) Związki zawodowe

Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeŜeli nie są pracodawcami. Osobom wykonującym pracę nakładczą przysługuje (równieŜ) prawo wstępowania do związków zawodowych działających w


zakładzie pracy, z którym nawiązały umowę o pracę nakładczą. Przejście na emeryturę lub rentę nie pozbawia w/w osób prawa przynaleŜności i wstępowania do związków zawodowych. Osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu zachowują prawo przynaleŜności do związków zawodowych, a jeśli nie są członkami związków zawodowych, mają prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków. (Na podstawie art. 2, Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 854 ze zm.)

Związki zawodowe reprezentują pracowników i inne osoby, o których mowa wyŜej a takŜe bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych. Związki zawodowe mają prawo reprezentowania interesów pracowniczych takŜe na forum międzynarodowym. Związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku. W zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezaleŜnie od ich przynaleŜności związkowej. W sprawach indywidualnych stosunków pracy związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków. Natomiast obrony praw i interesów wobec pracodawcy pracownika nie zrzeszonego związek zawodowy moŜe podjąć się na wniosek tego pracownika. (Na podstawie art. 4-7, Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 854 ze zm.)

Na zasadach ustalonych odrębnymi przepisami związkom zawodowym przysługuje prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a takŜe innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy. W gałęziach pracy nie objętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy i płacy wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi. Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. JeŜeli w sprawach, o których mowa w ust. 1, zdaniem związku zawodowego postępowanie organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości, związek moŜe wystąpić do właściwego organu z Ŝądaniem spowodowania usunięcia we właściwym trybie stwierdzonej nieprawidłowości. (Na podstawie art. 21,23, Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 854 ze zm.) Do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej naleŜy w szczególności (Na podstawie art. 26, Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 854 ze zm.):

• zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy,

• zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników,

• sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bhp,

• kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z PIP, • zajmowanie się warunkami Ŝycia emerytów i rencistów.

Pracodawca jest obowiązany udzielić na Ŝądanie związku zawodowego informacji niezbędnych do

prowadzenia działalności związkowej, w szczególności tych informacji, które dotyczą warunków pracy i zasad wynagradzania. W razie uzasadnionego podejrzenia, Ŝe w zakładzie pracy występuje zagroŜenie dla Ŝycia lub zdrowia pracowników, zakładowa organizacja związkowa moŜe wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich badań, zawiadamiając o tym równocześnie właściwego okręgowego inspektora pracy. Pracodawca (w takiej sytuacji) jest obowiązany w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku zawiadomić zakładową organizację związkową o swoim stanowisku w tej sprawie. W razie przeprowadzenia badań, pracodawca udostępnia ich wyniki zakładowej organizacji związkowej wraz z informacją o sposobie i terminie usunięcia stwierdzonego zagroŜenia. Zawiadomienie zakładowej organizacji związkowej o odrzuceniu wniosku (o przeprowadzenie badań) lub niezajęcie przez pracodawcę stanowiska wobec tego wniosku w terminie 14 dni od dnia jego złoŜenia upowaŜnia zakładową organizację związkową do przeprowadzenia niezbędnych badań na koszt pracodawcy. O zamiarze podjęcia badań, ich zakresie oraz przewidywanych kosztach zakładowa organizacja związkowa zawiadamia pracodawcę na piśmie z co najmniej 14-dniowym wyprzedzeniem. Pracodawca moŜe w terminie 7 dni od dnia otrzymania takiego zawiadomienia zwrócić się do właściwego okręgowego inspektora pracy o ustalenie celowości zamierzonych badań lub ich niezbędnego zakresu. Przeprowadzenie badań wbrew stanowisku inspektora pracy zwalnia


pracodawcę z obowiązku pokrycia kosztów tych badań (Na podstawie art.28,29, Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 854 ze zm.) Posiłki profilaktyczne

Pracodawca zapewnia posiłki profilaktyczne (zawierające: 50-55% węglowodanów, 30-35% tłuszczy, 15% białek oraz posiadające wartość kaloryczną min. 1000kcal) pracownikom wykonującym prace (Na podstawie Dz.U. 1996, Nr 60, poz.279):

� związane z wysiłkiem fizycznym, powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny powyŜej: 1100kcal (4605 kJ) dla kobiet oraz 2000kcal (6280kJ) dla męŜczyzn;

� związane z wysiłkiem fizycznym, powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny powyŜej: 1000kcal (4187kJ) dla kobiet oraz 1500kcal (6280 kJ) dla męŜczyzn, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie ze względów technologicznych temperatura powietrza utrzymuje się stale poniŜej 10°C lub wska źnik obciąŜenia termicznego (WBGT) wynosi powyŜej 25°C;

� związane z wysiłkiem fizycznym, powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny powyŜej: 1000kcal (4187kJ) dla kobiet oraz 1500kcal (6280 kJ) dla męŜczyzn, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych wykonywane w okresie zimowym (od 1.XI do 1.III);

� pod ziemią. Pracodawca zapewnia napoje pracownikom wykonującym prace (Na podstawie Dz.U. 1996, Nr 60, poz.279):

� w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wskaźnikiem obciąŜenia termicznego (WBGT) powyŜej 25°C;

� w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzenia (WCI) powyŜej 1000;

� w pracach na przestrzeni otwartej przy temperaturach: poniŜej 10°C i powy Ŝej 25°C; � związane z wysiłkiem fizycznym, powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek

energetyczny powyŜej: 1000kcal (4187kJ) dla kobiet oraz 1500kcal (6280 kJ) dla męŜczyzn � na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi

przekracza 28°C. Pracownikom nie przysługuje ekwiwalent za posiłki i napoje. (Na podstawie Dz.U. 1996, Nr 60, poz.279)

Część XXIX PPOODDSSUUMMOOWWAANNIIEE

Po szczegółowej analizie informacji zawartych w niniejszych materiałach (wielu pracowników

czyta je z przymusu) okazuje się, Ŝe pracodawca wielokrotnie nie wyzyskuje pracowników (takie wraŜenie odnosi się równieŜ czytając niektóre wymagania prawne w oderwaniu od kontekstu całości wymagań w kraju), poniewaŜ w świetle prawa działa zgodnie z obowiązującymi wytycznymi. Troska o własne bezpieczeństwo (pracownika) jest w zdecydowanej większości przypadków nadrzędna w stosunku do chociaŜby najdoskonalszej ideologii funkcjonowania firmy czy nawet spełnienia wymagań prawnych Wspólnoty Europejskiej. ToteŜ w pierwszej kolejności naleŜy zawsze zadbać o własne bezpieczeństwo ale i o bezpieczeństwo kolegów i koleŜanek – jeśli pozostali będą postępować podobnie wypadki przy pracy, choroby zawodowe i inne zagroŜenia pojawiające się w miejscu pracy moŜna zminimalizować a nawet dąŜyć do ich wyeliminowania w 100%.

Większość osób nie jest z reguły zainteresowana „behapowskimi nudami” i jeśli jest tylko moŜliwość to unikają czytania ich zdaniem niepotrzebnych czy znanych wszystkim materiałów, informacji itp. Problem pojawia się dla strony kierującej jak i dla pracowników w sytuacji wypadku przy pracy czy kontroli. W takiej sytuacji kierujący niejednokrotnie jest bardzo zdziwiony dlaczego akurat on „za to odpowiada”, natomiast pracownik „pokrzywdzony” bo nie wiedział, ze trzeba było mieć okulary i wizja nieotrzymania odszkodowania po wypadku jest równoznaczna z „prześladowaniem go” przez pracodawcę. MoŜna szybko znaleźć na ten problem skuteczne rozwiązanie zadając pytanie: czy lepiej spotkać się okresowo w celu omówienia z pracownikami zagroŜeń i przeciwdziałania im czy teŜ spotykać się po zaistniałym wypadku przy pracy (co jest niezbędne w celu przekazania zaleceń powypadkowych oraz szkolenia innych pracowników)? Nie naleŜy pomijać faktu, iŜ nawet najlepsze szkolenie nie jest w stanie wyeliminować wszystkich zagroŜeń ale jest ono drogą (waŜnym krokiem) do skutecznego działania w przyszłości.


WWYYKKAAZZ LLIITTEERRAATTUURRYY II AAKKTTÓÓWW PPRRAAWWNNYYCCHH Literatura:

1) Abramowicz M., Adamski R.G.: "Bezpieczeństwo poŜarowe budynków", SGSP, Warszawa 2002r. 2) Baron A. ‘’Procedury w ochronie środowiska”, Wydawnictwo PB, Białystok 2005r. 3) Bockelmann, P.: “Strafrecht des Arztes”, Georg Thieme Verlang, Stuttgart, 1968r. 4) Borowski P., Pawłowski F.: "PoŜary". Arkady, Warszawa 1981. 5) Bremond J., Salort M-M.: "Odkrywanie ekonomii", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994r. 6) Findeisen W.: „Analiza systemowa – podstawy i metodologia”. PWN, Warszawa 1985r. 7) Franus E. „Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii”, Universitas, Kraków 1992r. 8) Gacek W. [red.]: „Kompendium pierwszej pomocy”; CIOP-PIB, Warszawa 2002r. 9) Heger L.: "Encyklopedia materiałów wybuchowych". Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa

1979. 10) Jabłoński J. "Wybrane problemy zarządzania środowiskowego", Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej,

Poznań 1999r. 11) Jasiak A., Łech S. „Zagadnienia rachunku kosztów wdroŜeń rozwiązań ergonomicznych na stanowiskach

roboczych w przedsiębiorstwie przemysłowym”, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, Organizacja i Zarządzanie, nr 26, 1999r.

12) Kamiński B., Dziak A.: „Postępowanie w stanach zagroŜenia Ŝycia”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999r.

13) Kordecka D. [red.]: „Bezpieczeństwo pracy i ergonomia”, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997r. Tom I i II.

14) Kostrzewski J. (przekład): „Wynalazki. Ilustrowana historia. Od pierwszych narzędzi kamiennych do satelitów i nadprzewodników.” Galaktyka Sp. z o.o. Łódź 1995.

15) Kowal E. „Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii”, PWN, Warszawa – Poznań 2002r. 16) Kowalkowski A. [red.] "Planowanie, zarządzanie i ochrona środowiska = Planung, Verwaltung und Schutz

der Umwelt", Wydaw. PŚ, Kielce 1998r. 17) Kulas I., Kusztal J. "Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie", AE. KZ, Katowice 2000r. 18) Łech S., Górny A. „Selected cost considerations concerning technical and organizational projects aimed at

improving the effectiveness of occupational safety management systems”, W: Mind and Body in a Technological World: Proceedings - NES 2003 : 35th Annual Conference of the Nordic Ergonomics Society, Reykjavik, Iceland, 2003r.

19) Mantura W.: "Rachunkowość przedsiębiorstw przemysłowych dla menedŜerów", Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej , Poznań 1996r.

20) Mikołajczak A.: „Ilustrowany poradnik Pierwsza pomoc”; Publicat S.A., Poznań 2008r. 21) Olszewski J. „Podstawy ergonomii i fizjologii pracy”, Wydawnictwo AE, Poznań 1998r. 22) Pacholski L. [red.] „Ergonomia”, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1986r. 23) Pochyluk R., Szymański J., Grudowski P. "Zasady wdraŜania systemu zarządzania środowiskowego

zgodnego z wymaganiami normy ISO 14001", "Eko-Konsult", Gdańsk 1999r. 24) Praca zbiorowa pod kierunkiem Gugała G.: „Podstawy ratownictwa medycznego dla funkcjonariuszy

Państwowej StraŜy PoŜarnej i innych ratowników Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego”; WEMA Wydawnictwo-Poligrafia Sp. z o.o., Warszawa 2006, Wydanie III, zaktualizowano – lipiec 2008r.

25) Praca zbiorowa: „Nowoczesne metody zarządzania bezpieczeństwem – Ocena ryzyka w aspekcie zarządzania bezpieczeństwem”, Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy im. Prof. Jana Rosnera, Wrocław 1999r.

26) Rosner J. „Podstawy ergonomii”, PWN, Warszawa 1982r. 27) Rybarczyk W.: „RozwaŜania o ergonomii w gospodarce”. Centrum Zastosowań Ergonomii, Zielona Góra,

2002r. 28) Rzepecki J.: „Analiza korzyści BHP w przedsiębiorstwie”. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa

2002r. 29) Skinner D.V., Vincent R., Ziedeman D. (PrzełoŜył D.Kamiński): „Resuscytacja krąŜeniowo-oddechowa”;

Alfa-Medica Press, Bielsko-Biała 1993r. 30) Smoliński D.: „Zanim nadejdzie... Państwowa Inspekcja Pracy: poradnik”, ODDK, Gdańsk 2004r. 31) Tytyk E. „Projektowanie ergonomiczne”, PWN, Warszawa – Poznań 2001r. 32) Uczciwek T.: "102 pytania i odpowiedzi z zakresu instalacji elektrycznych i ochrony przeciwporaŜeniowej w

urządzeniach i instalacjach o napięciu do 1 kV". Centralny Ośrodek Szkolenia i Wydawnictw SEP, Warszawa 2003r.

33) Warnecke H.J., Bullinger H.-J., Hichert R., Voegele A.: "Rachunek kosztów dla inŜynierów", Wydawnictwo Naukowo- Techniczne, Warszawa 1993r.

34) Wilczkowski S.: "Środki gaśnicze". Szkoła Aspirantów Państwowej StraŜy PoŜarnej, Kraków 1995, 35) Wykowaska M. „Ergonomia”, Wydawnictwo AGH, Kraków, 1994r. 36) A-Z Mała encyklopedia PWN, W-wa 1996r. 37) Leksykon Naukowo-Techniczny z suplementem, WNT, Warszawa 1989. 38) Słownictwo znormalizowane. Bezpieczeństwo pracy i technika przeciwpoŜarowa. PKN, Warszawa 2001.


39) www.ilo.org 40) www.prc.krakow.pl wraz zawartymi tam wytycznymi szczegółowymi, opartymi na przywoływanych źródłach

literaturowych międzynarodowych (z przeprowadzanych badań itp.) – Wydanie I, Wydawnictwo PANDIT, Kraków 2005r. (ze zmianami na rok 2010).

Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego. (Dz.U. 2000, Nr 98, poz. 1071

ze zm.). 2. Europejska Karta Społeczna – Turyn 18 października 1961r. (ze zm.). 3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny. (Dz.U. 1964, Nr 16, poz. 93 ze zm.). 4. Ustawa z dnia 20 maja 1971r. Kodeks wykroczeń. (Dz.U. 1971, Nr 12, poz. 114 ze zm.). 5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r., Kodeks pracy. (Dz.U. 1998, Nr 21, poz. 94 ze zm. np. choroby

zawodowe: Dz.U. 2009, Nr 99, poz. 825). 6. Konwencja Nr 155 Międzynarodowej Organizacji Pracy (zebrana w Genewie dnia 3 czerwca 1981 r. na

sześćdziesiątej siódmej sesji) dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy - data wejścia w Ŝycie: 11 sierpnia 1983r.

7. Ustawa z dnia 24 czerwca 1983r. o społecznej inspekcji pracy. (Dz.U. 1983, Nr 35, poz. 163 ze zm.). 8. Ustawa z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. (Dz.U. 1985, Nr 12, poz. 49 ze zm.). 9. Dyrektywa 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 roku o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia

bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. 10. Ustawa z dnia 23 maja 1991r. o związkach zawodowych. (Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 854 ze zm.). 11. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o ochronie przeciwpoŜarowej. (Dz.U. 2002, Nr 147, poz. 1229 ze zm.). 12. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o Państwowej StraŜy PoŜarnej. (Dz.U. 2009, Nr 12, poz. 68). 13. Ustawa z dnia dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414 ze zm.). 14. Dyrektywa Rady 96/82/WE z 9 grudnia 1996 roku w sprawie zarządzania zagroŜeniami powaŜnymi

awariami z udziałem substancji niebezpiecznych. 15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.

(Dz.U. 1996, Nr 60, poz. 279). 16. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996r. w sprawie zakresu prowadzenia

przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika. (Dz.U. 1996, Nr 62, poz. 286 ze zm.).

17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom. (Dz.U. 1996, Nr 114, poz. 545 ze zm.).

18. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. 1997, Nr 78, poz. 483 ze zm.). 19. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny. (Dz.U. 1997, Nr 88, poz. 553 ze zm.). 20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997r. w sprawie słuŜby bezpieczeństwa i higieny

pracy. (Dz.U. 1997, Nr 109, poz. 704 ze zm.). 21. PN-EN-2:1998 „Podział poŜarów”. 22. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny pracy na stanowiskach wyposaŜonych w monitory ekranowe (Dz.U. 1998, Nr 148, poz. 973). 23. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999r. w sprawie

szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. (Dz.U. 1999, Nr 111, poz. 1311 ze zm.).

24. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. (Dz.U. 2000, Nr 26, poz. 313 ze zm.).

25. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000r. o dozorze technicznym. (Dz.U. 2000, Nr 122, poz. 1321 ze zm.). 26. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska. (Dz.U. 2001, Nr 62, poz. 627 ze zm.). 27. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy

podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych. (Dz.U. 2001, Nr 118, poz. 1263).

28. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o duŜym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej. (Dz.U. 2002, Nr 58, poz. 535 ze zm.).

29. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny dopowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz.U. 2002, Nr 75, poz. 690 ze zm.).

30. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. (Dz.U. 2002 nr 132 poz. 1121).

31. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie uŜytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. (Dz.U. 2002, Nr 191, poz. 1596 ze zm.).

32. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. (Dz.U. 2002, Nr 199, poz. 1673 ze zm.).


33. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz.U. 2002, Nr 217, poz. 1833 ze zm.).

34. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie róŜnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne w zaleŜności od zagroŜeń zawodowych i ich skutków (Dz. U. 2002, Nr 200, poz. 1692 ze zm.).

35. Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2002r. o sprostowaniu błędu (Dz. U. 2002, Nr 203, poz. 1720).

36. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 grudnia 2002r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania. (Dz.U. 2002, Nr 237, poz. 2015 ze zm.).

37. Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz.U. 2003, Nr 169, poz. 1650 ze zm.).

38. PN-EN 12464-1:2004, Światło i oświetlenie; Oświetlenie miejsc pracy, Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.

39. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. (Dz.U. 2004, Nr 99, poz. 1001 ze zm.).

40. Ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej. (Dz.U. 2004, Nr 173, poz. 1807 ze zm.).

41. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz.U. 2004, Nr 180, poz. 1860 ze zm.).

42. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. (Dz.U. 2004, Nr 200, poz. 2047 ze zm.).

43. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy. (Dz.U. 2004, Nr 280, poz. 2771).

44. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z naraŜeniem na hałas lub drgania mechaniczne. (Dz.U. 2005, Nr 157, poz. 1318).

45. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową StraŜ PoŜarną. (Dz.U. 2005, Nr 225, poz. 1934).

46. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 grudnia 2005r. w sprawie zasadniczych wymagań dla dźwigów i ich elementów bezpieczeństwa. (Dz.U. 2005, Nr 263, poz. 2198 ze zm.).

47. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do uŜytku w przestrzeniach zagroŜonych wybuchem. (Dz.U. 2005, Nr 263, poz. 2203).

48. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąŜy lub karmiącą dziecko piersią. (Dz.U. 2006, Nr 42, poz. 292).

49. Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. (Dz.U. 2006, Nr 79, poz. 550 ze zm.).

50. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006r. w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. (Dz.U. 1999, Nr 80, poz. 563).

51. Ustawa z dnia 8 września 2006r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym. (Dz.U. 2006, Nr 191, poz. 1410 ze zm.).

52. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2006r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. (Dz.U. 2006, Nr 227, poz. 2298).

53. Ustawa z dnia z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. (Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589 ze zm.).

54. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009r. w sprawie chorób zawodowych. (Dz.U. 2009, Nr 105, poz. 869)

55. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. (Dz.U. 2009, Nr 105, poz. 870).

56. Ustawa z dnia 1 lipca 2009r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców. (Dz.U. 2009, Nr 125, poz. 1035 ze zm.).

57. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 15 października 2009r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przeciwpoŜarowej. (Dz.U. 2009, Nr 178, poz. 1380).


58. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z moŜliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. 2010, Nr 938, poz. 931)

MATERIAŁY SZKOLENIOWE Z BHP DLA PRACODAWCÓW I … · POZNA ŃSKIE CENTRUM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO...

Documents

Transcript of MATERIAŁY SZKOLENIOWE Z BHP DLA PRACODAWCÓW I … · POZNA ŃSKIE CENTRUM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO...