Materiały pomocnicze z przedmiotu -...

AKADEMIA MORSKA SZCZECIN 2006

Materiały pomocnicze z przedmiotu:

Grafika inżynierska (rysunek techniczny)

opracował: dr inż. Tomasz Cepowski

wydanie 1

Materiały pomocnicze z przedmiotu: Grafika inżynierska (rysunek techniczny), wydanie 1

2

Spis treści

Spis treści _____________________________________________________________________ 2 Rodzaje rysunku technicznego ____________________________________________________________ 3

Normalizacja __________________________________________________________________ 3

Rzutowanie prostokątne_________________________________________________________ 4

Zasady wykonywania rysunku technicznego ________________________________________ 8 Wymiary i kształt arkuszy rysunkowych ____________________________________________________ 8 Obramowanie__________________________________________________________________________ 8 Tabliczka rysunkowa ____________________________________________________________________ 9 Rodzaje linii rysunkowych PN-82/N-01616_________________________________________________ 11 Zastosowanie linii _____________________________________________________________________ 13 Podziałki rysunkowe PN-EN ISO 5455:1998________________________________________________ 16 Napisy na rysunkach ___________________________________________________________________ 17 Ogólne zasady wymiarowania____________________________________________________________ 17 Wymiarowanie średnic i promieni ________________________________________________________ 22 Wymiarowanie rozstawienia otworów _____________________________________________________ 25

Przekroje ____________________________________________________________________ 26 Jak powstaje przekrój?__________________________________________________________________ 27 Oznaczanie i kreskowanie przekrojów _____________________________________________________ 28

Połączenia gwintowe ___________________________________________________________ 29

Przykłady ____________________________________________________________________ 35

Dodatek _____________________________________________________________________ 42 Suwmiarka ___________________________________________________________________________ 42


3

Rodzaje rysunku technicznego

Rysunek to graficzne odtworzenie, np. na papierze, widoku przedmiotu istniejącego lub pro-jektowanego z uwzględnieniem jego położenia, kształtu i wymiarów. Rysunek techniczny w sposób zwięzły i przejrzysty wyraża kształty i wymiary przedmiotów istniejących lub projek-towanych do celów produkcyjnych w przemyśle. Rysunek techniczny, wykonany zarówno jako szkic – odręcznie - jak i za pomocą przyborów kreślarskich, musi odpowiadać pewnym przepisom, które umożliwiają jednoznaczne zrozumienie jego treści. Ze względu na wielką różnorodność dziedzin jakie wchodzą w zakres ogólnie pojętej techniki w rysunku technicznym wyróżniamy kilka odmian:

− rysunek techniczny maszynowy − rysunek budowlany − rysunek elektryczny

Aby zapoznać się z zasadami obowiązującymi podczas tworzenia i odczytywania rysunków technicznych w dalszej części kursu skupimy się na rysunku technicznym maszynowym.

Normalizacja

Rysunek techniczny jest rysunkiem znormalizowanym. Obecnie niemal wszystkie elementy rysunku podlegają ogólnopaństwowym przepisom nazywanym Polskimi Normami PN. Opra-cowuje je Polski Komitet Normalizacyjny PKN. Międzynarodowa Organizacja Normaliza-cyjna ISO skupia narodowe komitety normalizacyjne i zajmuje się ich ujednoliceniem – wy-daje międzynarodowe normy ISO. Istnieją ponadto normy branżowe BN i zakładowe ZN. Normy rysunkowe zawierają szczegółowo opracowane przepisy dotyczące wszystkich zagad-nień związanych z wykonaniem rysunku technicznego. W normie PN-ISO 10209-1:1994 ustalono i zdefiniowano terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów: – KŁAD jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko zarysy przedmiotu leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. – PRZEKRÓJ jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju. – WIDOK jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną część przedmiotu, a także w miarę potrzeby jego zarysy niewidoczne. – RZUT PIONOWY jest to widok w płaszczyźnie pionowej. – WIDOK Z GÓRY jest to widok, kład lub przekrój w płaszczyźnie poziomej, widziany z góry.

− RYSUNEK TECHNICZNY; RYSUNEK jest to informacja Techniczna podana na nośniku informacji, przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zwykle w podziałce. – SZKIC jest to rysunek, wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce. – RYSUNEK WYKONAWCZY jest to rysunek, na ogół opracowany na podstawie danych projektowych, zawierający wszystkie informacje potrzebna do wykonania elementu. – RYSUNEK ZŁOŻENIOWY jest to rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części. – RYSUNEK ELEMENTU jest to rysunek przedstawiający pojedynczy element składowy, zawierający wszystkie informacje


4

wymagane do określenia tego elementu.

Rzutowanie prostokątne

Rzut prostokątny powstaje w następujący sposób: 1. przedmiot ustawiamy równolegle do rzutni, tak aby znalazł się pomiędzy obserwato-

rem a rzutnią, 2. patrzymy na przedmiot prostopadle do płaszczyzny rzutni, 3. z każdego widocznego punktu prowadzimy linię prostopadłą do rzutni, 4. punkty przecięcia tych linii z rzutnią łączymy odpowiednimi odcinkami otrzymując

rzut prostokątny tego przedmiotu na daną rzutnię.


5

W przypadku przedmiotów o bardziej skomplikowanych kształtach do jednoznacznego od-wzorowania stosujemy układ trzech rzutni wzajemnie prostopadłych.

Płaszczyzny te na-zywamy: I - rzutnia pionowa zwana główną, II - rzutnia boczna, III - rzutnia pozio-ma.

Układ trzech rzutni


6

Na każdą z płaszczyzn wzajemnie pro-stopadłych dokonujemy rzutowania prostokątnego przedmiotu w odpowied-nim kierunku. Na rzutni pionowej I zgodnie z kierun-kiem 1 otrzymamy rzut pionowy (głów-ny). Na rzutni bocznej II zgodnie z kierun-kiem 2 otrzymamy rzut boczny (z lewe-go boku). Na rzutni poziomej III zgodnie z kie-runkiem 3 otrzymamy rzut z góry.

Układ przestrzenny trzech płaszczyzn zniekształca rysunki, dlatego oddziela-my je od siebie i układamy w jednej płaszczyźnie.

Po rozłożeniu na każdej rzutni mamy prawidłowo wyglądające rzuty prosto-kątne przedmiotu z trzech różnych kie-runków.


7

Na rysunkach technicznych nie rysuje-my śladów rzutni, gdyż istnieją one tylko w wyobraźni. Poszczególne rzuty rozpoznajemy po ich wzajemnym poło-żeniu względem siebie.

Ważne wskazówki. Rysując poszczególne rzuty na arkuszu należy pamiętać, że po ich wzajemnym ułożeniu względem siebie. Rozpoznajemy, który z rzutów jest rzutem głównym, który bocznym a który z góry. Wobec tego nie jest obojętne w którym miejscu narysujemy kolejne rzuty. Zapamiętaj!

Rzut I (z przodu) i rzut II (z góry) mają jednakową długość i leżą dokładnie jeden nad drugim.

Rzut I (z przodu) i rzut III (z boku) leżą dokładnie obok siebie i mają jednakową wysokość.

Rzuty z góry (II) i z boku (III) mają jednakową szerokość.

W praktyce wykonuje się tylko tyle rzutów ile jest niezbędnych do jednoznacznego przedsta-wienia kształtów i wymiarów przedmiotu. Przykład: Na podstawie rzutu aksonometrycznego bryły narysowano jej rzuty prostokątne. W począt-kowej fazie ćwiczeń można pomocniczo narysować linie oddzielające od siebie poszczególne rzutnie. Ilustruje to poniższy przykład:


8

Zasady wykonywania rysunku technicznego

Wymiary i kształt arkuszy rysunkowych

Formaty arkuszy przeznaczonych do wykonania rysunków technicznych są znormalizowane (PN-80/N-01612). Prostokątny kształt arkusza rysunkowego został tak dobrany, żeby każdy arkusz dwa razy większy lub dwa razy mniejszy był podobny do pierwotnego, to jest aby sto-sunek boku dłuższego do krótszego był zawsze taki sam. Jako format zasadniczy przyjęto arkusz o wymiarach 297 x 210 mm i oznaczono go symbolem A4. Inne formaty (zwane podstawowymi) są wielokrotnymi formatu zasadniczego, to jest są 2, 4, 8 lub 16 razy większe od A4 i oznaczone symbolami A3, A2, A1, A0.

Format Wymiary arkusza (mm)

A0 841 x 1189

A1 594 x 841

A2 420 x 594

A3 297 x 420

A4 210 x 297

Formaty pochodne powstają przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów podstawowych. np. A4x3 (297x630mm) do A4x9 (297x1892mm) A3x3 (420x891mm) do A3x7 (420x2080mm) itp.

Obramowanie

Forma graficzna arkusza rysunkowego PN-76/N-01601. Każdy arkusz powinien mieć obra-mowanie pola rysunku, w odległości a od linii obcięcia kopii, przy czym a=5 mm na forma-tach A3 i mniejszych oraz a=7-10 mm na formatach większych. Grubość linii obramowania min. 0,7 mm.


9

Tabliczka rysunkowa

Znaczną część objaśnień i uwag, dotyczących rysunku zawieramy w tabliczce rysunkowej, którą umieszcza się w prawym dolnym rogu arkusza tak aby przylegała do linii obramowania. Według normy PN-85/M-01119 wyróżnia się trzy rodzaje tabliczek rysunkowych:

− tabliczki podstawowe − tabliczki zmniejszone − tabliczki uproszczone

Informacje podstawowe w tabliczce należy grupować w trzech strefach A, B, C. Strefa A zawiera: – (1) numer rysunku, – (2) nazwę przedmiotu, – (3) nazwę i/ lub znak przedsiębiorstwa Strefa B zawiera między innymi: – podziałkę rysunku, – format arkusza, – rodzaj materiału itp. Strefa C zawiera między innymi: – informacje administracyjne: stanowiska, nazwiska i podpisy osób odpowiedzialnych za opracowanie rysunku.


10

Wzór tabliczki rysunkowej.


11

Rodzaje linii rysunkowych PN-82/N-01616

Aby rysunek techniczny był wyraźny, przejrzysty i czytelny stosujemy różne rodzaje i odmia-ny linii. Inne linie stosuje się do narysowania krawędzi przedmiotu, inne do zaznaczenia osi symetrii a jeszcze inne do zwymiarowania go. To jaką, w danej sytuacji, linię należy zastosować na rysunku określa ściśle Polska Norma PN-82/N-01616. Wspomniana norma określa linie do stosowania w różnych odmianach ry-sunku tecnicznego - maszynowego, budowlanego i elektrycznego. Poniżej przedstawię te ro-dzaje linii, które dotyczą rysunku technicznego maszynowego i są niezbędne do opanowania podstaw rysunku technicznego. Do wykonywania rysunków technicznych maszynowych służą następujące rodzaje linii:

− linia ciągła, − linia kreskowa, − linia punktowa, − linia falista.

Poza tym rozróżnia się linie: − linia gruba (o grubości a), − linia cienka (o grubości b=a/3).

Linia Gruba Cienka

ciągła

kreskowa


12

punktowa <>

falista

Grubość linii grubych należy dobierać głównie w zależności od wielkości rysowanego przedmiotu, stopnia złożoności jego budowy i przeznaczenia rysunku.

Grubość linii mm Odmiana linii 1 2 3 4 5

Cienka 0,13 0,18 0,25 0,35 0,5

Gruba 0,35 0,5 0,7 1,0 1,4

Bardzo gru-ba

0,7 1,0 1,4 2,0 2,0

Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, między kreskami i punktami w liniach punktowych oraz między punktami w liniach dwupunktowych zależą od grubości linii i wy-nosić powinny:

− dla linii o grubości do 0,35mmm – co najmniej czterokrotną grubość linii, − dla linii o większej grubości - co najmniej 2 mm.

Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami. Linie kreskowe i punktowe powinny przecinać się i łączyć kreskami. Przy rysowaniu krótkich osi symetrii, gdy wymiar przedmiotu nie przekracza 12 mm – linię punktową można zastąpić linią ciągłą cienką. Minimalną odległość między równoległymi liniami o równej grubości zaleca się przyjmować:

− dla linii o grubości 0,18, 0,25 – 3 grubości linii − dla linii o grubości 0,35, 0,5 – 2 grubości linii


13

− dla linii o grubości 0,7– 1,5 grubości linii − dla linii o grubości 1,0 i więcej – 1,4 mm.

Minimalna odległość między liniami równoległymi o różnej grubości powinna być równa grubości linii grubszej.

Zastosowanie linii

Grubość linii należy dobierać w zależności od wielkości rysowanego przedmiotu i stopnia złożoności jego budowy. Wybrana grupa grubości linii (grubych i cienkich) powinna być jed-nakowa dla wszystkich rysunków wykonanych na jednym arkuszu. Np. jeżeli grubość linii grubej wynosi 0,5 mm, to linia cienka powinna mieć grubość 0,18 mm lub jeżeli linia gruba ma grubość 0,7 mm to linia cienka 0,25 mm.

Rodzaj linii Zastosowanie

Linia ciągła bar-dzo gruba

połączenia klejone i lutowane

Linia ciągła gruba - widoczne krawędzie i wyraźne zarysy przedmiotów w wido-kach i przekrojach, - linie obramowania arkusza,


14

- zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej, - krótkie kreski oznaczające końce płaszczyzny przekroju.

Linia ciągła cien-ka

- linie wymiarowe - pomocnicze linie wymiarowe, - kreskowanie przekrojów.

Linia punktowa cienka

- osie symetrii - ślady płaszczyzn symetrii

Linia kreskowa cienka

- niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotów

Dwupunktowa gruba

-skrajne położenia ruchomych części przedmiotów -zarysy przedmiotów współpracujących przyległych

Linia zygzakowa lub falista cienka

- linie urwania i przerwania przedmiotów - linie ograniczające przekroje cząstkowe

Przykład Na rysunku zastosowano różne rodzaje linii zgodnie z ich przeznaczeniem:

− obramowanie arkusza - linia ciągła gruba, − zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej - linia ciągła gruba, − widoczne krawędzie przedmiotu - linia ciągła gruba, − linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe - linia ciągła cienka, − kreskowanie przekroju - linia ciągła cienka, − osie symetrii - linia punktowa cienka, − linia ograniczająca przekrój cząstkowy - linia falista cienka.


15

Pismo techniczne PN-80/N-01606 Stosuje się dwa rodzaje pisma A i B, proste i nachylone pod kątem 15° od pionu. W piśmie rodzaju A wysokość pisma wynosi 14s, gdzie s to grubość linii pisma (s = h/14). W piśmie rodzaju B wysokość pisma wynosi 10s (s =h/10).


16

Wymiary w mm pisma technicznego rodzaju A

Wysokość pisma (liter wielkich)

2,5 3,5 5,0 7,0 10,0 14,0 20,0

Grubość linii pisma

0,18 0,25 0,36 0,5 0,7 1,0 1,4

Podziałki rysunkowe PN-EN ISO 5455:1998

Podziałką rysunku nazywa się stosunek liczbowy wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do odpowiednich wymiarów rzeczywistych rysowanego przedmiotu. Rozróżnia się podziałki:

1. powiększające: 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1 2. naturalna: 1:1 3. zmniejszające: 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500

W wyjątkowych sytuacjach można poszerzyć podany szereg zalecanych podziałek o całkowi-te wielokrotności 10 lub zastosować wartości pośrednie.


17

Napisy na rysunkach

Napisy dotyczące bezpośrednio poszczególnych rzutów przedmiotów lub ich fragmentów należy umieszczać w jednym wierszu – nad cienką linią odniesienia lub w dwóch wierszach – nad i pod tą linią. Linię odniesienia zakańcza się:

− strzałką − kropką. − nie zakańcza się niczym.

Ogólne zasady wymiarowania

Ogólne zasady wymiarowania w rysunku technicznym maszynowym dotyczą: − linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych, − strzałek wymiarowych, − liczb wymiarowych, − znaków wymiarowych.

Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe

Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką równolegle do wymiarowanego odcinka w odległo-ści co najmniej 10 mm, zakończone są grotami do-tykającymi ostrzem krawędzi przedmiotu, pomoc-niczych linii wymiarowych lub osi symetrii. Linie wymiarowe nie mogą się przecinać. Pomocnicze linie wymiarowe są to linie ciągłe cienkie, będące przedłużeniami linii rysunku. Rysu-je się je prostopadle do mierzonego odcinka. Pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać.


18

Strzałki wymiarowe

Prawidłowy kształt grotów przedstawia rysunek (1). Długość grota powinna wynosić 6-8 grubości linii zarysu przedmiotu, lecz nie mniej niż 2,5 mm. Groty powinny być zaczernione. Na szkicach od-ręcznych dopuszcza się stosowanie grotów nieza-czernionych (rys. 2). Długość grotów powinna być jednakowa dla wszystkich wymiarów na rysunku. Zasadniczo ostrza grotów powinny dotykać od wewnątrz linii, między którymi wymiar podajemy (rys 3). Przy podawaniu małych wymiarów groty można umieszczać na zewnątrz tych linii, na przedłuże-niach linii wymiarowej (rys 4). Dopuszcza się zastępowanie grotów cienkimi kre-skami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylony-mi pod kątem 45o do linii wymiarowej (rys. 5).

Liczby wymiarowe

Na rysunkach technicznych maszynowych wymiary liniowe (długościowe) podaje się w milimetrach, przy czym oznaczenie "mm" pomija się.


19

Liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiaro-wymi w odległości 0,5 - 1,5 mm od nich, mniej więcej na środku (rys.1). Jeżeli linia wymiarowa jest krótka, to liczbę wy-miarową można napisać nad jej przedłużeniem (rys. 2) Na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu liczby wymiarowe powinny mieć jednako-wą wysokość, niezależnie od wielkości rzutów i wartości wymiarów. Należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kresko-wania przekrojów. Wymiary powinny być tak rozmieszczone, żeby jak najwięcej z nich można było odczytać patrząc na rysunek od dołu lub od prawej strony (rys. 3)

Znaki wymiarowe

Do wymiarowania wielkości średnic i promieni krzywizn stosujemy specjalne znaki wymiaro-we. Średnice wymiarujemy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem φ (fi). Promienie łuków wymiarujemy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem R. Linię wymiarową prowadzi się od środka łuku i zakańcza się gro-tem tylko od strony łuku. Grubość płaskich przedmiotów o nieskomplikowanych kształtach zaznaczamy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem x.

Przystępując do wymiarowania rysunku technicznego należy wczuć się w rolę osoby, która na jego podstawie będzie wykonywać dany przedmiot. Trzeba zadbać o to, aby nie zabrakło żad-nego z potrzebnych wymiarów i aby można je było jak najłatwiej odmierzyć na materiale podczas obróbki. Ułatwi to w znacznym stopniu znajomość podstawowych zasad wymiaro-wania. Podstawowe zasady wymiarowania w rysunku technicznym dotyczą:

− stawiania wszystkich wymiarów koniecznych, − niepowtarzania wymiarów, − niezamykania łańcuchów wymiarowych, − pomijania wymiarów oczywistych.

Zasada wymiarów koniecznych


20

Zawsze podajemy wymiary gabarytowe (zewnętrz-ne). Wymiary mniejsze rysujemy bliżej rzutu przedmiotu. Zawsze podajemy tylko tyle i takich wymiarów które są niezbędne do jednoznacznego określenia wymiarowego przedmiotu. Każdy wymiar na rysunku powinien dawać się od-mierzyć na przedmiocie w czasie wykonywania czynności obróbkowych.

Zasada niepowtarzania wymiarów

Wymiarów nie należy nigdy powtarzać ani na tym samym rzucie, ani na różnych rzutach tego samego przedmiotu. Każdy wymiar powinien być podany na rysunku tylko raz i to w miejscu, w którym jest on najbar-dziej zrozumiały, łatwy do odszukania i potrzebny ze względu na przebieg obróbki.


21

Zasada niezamykania łańcuchów wymiarowych

Łańcuchy wymiarowe stanowią szereg kolejnych wymiarów równoległych (tzw. łańcuchy wymia-rowe proste - rys. 1) lub dowolnie skierowanych (tzw. łańcuchy wymiarowe złożone - rys. 2) W obu rodzajach łańcuchów nie należy wpisywać wszystkich wymiarów, gdyż łańcuch zamknięty zawiera wymiary zbędne wynikające z innych wymiarów. Łańcuchy wymiarowe powinny więc pozostać otwarte, przy czym pomija się wymiar najmniej ważny.

Zasada pomijania wymiarów oczywistych

Pomijanie wymiarów oczywistych dotyczy przede wszystkim wymiarów kątowych, wynoszących 0o lub 90o, tj. odnoszących się do linii wzajemnie równoległych lub prostopadłych.

Inną zasadą jest, o ile jest to możliwe, nie przecinanie linii wymiarowych liniami pomocni-czymi


22

Wymiarowanie średnic i promieni

Przy wymiarowaniu średnic przedmiotów o kształtach obrotowych (walców, stożków i in.) oraz otworów walcowych i stożkowych przed liczbą wymiarową stawiamy znak φ (rys. 134).

Liczby wymiarowe rozmieszcza się, stosując jedną z dwóch metod:

1. wymiary należy wpisać tak, aby można je było odczytać, patrząc od dołu lub z prawej strony rysunku (rys. 135a). Na pochylonych liniach wymiarowych liczby wpisuje się jak na rys. 135b;

2. wymiary należy wpisać tak, aby można je było odczytać, patrząc od dołu rysunku. Li-nie wymiarowe różne od poziomych przerywa się, wstawiając w przerwę liczbę wy-miarową (rys. 135c).


23

Należy unikać zbyt wielu wymiarów średnic przecinających się w środku koła, gdyż zmniej-sza to czytelność rysunku (rys. 136a). W takich razach należy pozostawić przecinające się tylko te średnice (0 24, 0 38, 0 52 na rys. 136b), których w innym rzucie podać nie można lub byłyby niezrozumiałe.

Średnice przedmiotów na półprzekrojach wymiarujemy w sposób pokazany na rys. 137a. Li-nie wymiarowe powinny być trochę przeciągnięte poza oś przedmiotu, a liczby wymiarowe umieszczamy tak, żeby nie znajdowały się jedna nad drugą. Tak samo, t j. przy użyciu jednej strzałki, można wymiarować kilka średnic na całkowitym przekroju (rys. 137b).


24

Linię wymiarową należy również urwać poza osią, gdy na przekroju całkowitym brak po-wierzchni, do której powinna linia wymiarowa dochodzić (rys. 138b).

Otwory małe wymiarujemy w widokach jak na rys. 139b. Jeżeli na rysunku znajduje się kilka otworów o jednakowych średnicach, to można je zwymiarować jednym ze sposobów uprosz-czonych, przedstawionych na rys. 140.

Głębokość otworu nieprzelotowego zasadniczo należy podawać w sposób pokazany na rys. 141a, ale dopuszcza się także wymiarowanie jak na rys. 141b, c. Przy wymiarowaniu promie-nia i średnicy powierzchni kulistej znaki odpowiednio R i φ poprzedzamy dużą literą S (rys. 141d).

Sposoby wymiarowania promieni przedstawiono na rys. 142. Przed wymiarem promienia pisze się zawsze literę R, a położenie punktu, z którego ma być zakreślony łuk, wyznacza się tylko wtedy, gdy ma być zwymiarowane (rys. 142b). Małe promienie wymiaruje się jak na rys. 142c.


25

Przy wykreślaniu łuków o dużych promieniach zdarza się, że środek łuku wypada poza obrę-bem rysunku, a nawet arkusza. Jeżeli w takim przypadku zachodzi konieczność zwymiarowa-nia położenia łuku, to przenosimy go w obręb rysunku (np. punkt A na rys. 143a) i linię wy-miarową rysujemy łamaną. Gdy zaś środka łuku wymiarować nie trzeba — wymiar promienia podaje się jak na rys. 143b.

Wymiarowanie rozstawienia otworów

Rozstawienie otworów wymiarujemy przez określenie odległości między osiami (rys. 148b). Nigdy nie należy stawiać wymiarów od krawędzi otworów (rys. 148a).


26

Oznaczanie zbieżności i pochylenia zobrazowano na rys. 150

Przekroje

Bardzo często przedmioty, które przedstawiamy na rysunkach technicznych mają wiele szczegółów znajdujących się wewnątrz. Narysowanie rzutów prostokątnych takiego przed-miotu nie zapewni pokazania tych elementów, gdyż będą one zasłonięte ściankami przedmio-tu. Powstaje więc pytanie jak pokazać na rysunku niewidoczne zarysy? W rozdziale "Linie rysunkowe" wymieniono również linie kreskowe cienkie, za pomocą któ-rych przedstawiane są niewidoczne szczegóły znajdujące się wewnątrz przedmiotu. Jednak przedstawienie niewidocznych krawędzi przedmiotu za pomocą tych linii, w przypadku przedmiotów o bardziej złożonych kształtach, jest mało przejrzyste i nie zalecane. Aby na rysunkach technicznych przedstawić wewnętrzne zarysy przedmiotu w sposób bar-dziej przejrzysty i dokładnie je zwymiarować stosujemy przekroje rysunkowe. Przykład Na rysunku 1 przedstawiona jest tulejka z kołnierzem w rzucie aksonometrycznym. Rysunek 2 przedstawia tą samą tulejkę w rzucie prostokątnym z zaznaczeniem niewidocznych krawę-dzi liniami kreskowymi. Rysunek 3 to przekrój tej samej tulejki.


27

Porównując rysunek 2 i rysunek 3 bez trudu można stwierdzić, że rysunek 3 wykonany w przekroju jest dużo bardziej przejrzysty i czytelny a zwymiarowanie go nie powinno stanowić problemu ani uczynić mniej czytelnym.

Jak powstaje przekrój?

Sposób powstawania przekroju wyjaśni w bardzo prosty sposób poniższy przykład. Mamy za zadanie narysować w rysunku technicznym przedmiot pokazany na rysunku 1.

Analizując kształt przedmiotu stwierdzamy, że w środku szpuli jest przelotowy otwór, które-go nie będzie widać na rysunku, jeżeli ograniczymy się do narysowania tylko rzutów prosto-kątnych. Konieczne zatem jest dokonanie przekroju rysunkowego. W interesującym nas miej-scu dokonujemy przecięcia przedmiotu przy pomocy wyobrażalnej płaszczyzny przekroju. Przedstawia to dokładnie rysunek 2.


28

Jeżeli teraz odrzucimy tę część przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju to odsłonięta zostanie część wnętrza przedmiotu znajdująca się za płaszczyzną przekroju. Można teraz narysować rzut prostokątny części przedmiotu znajdującej się za płaszczyzną przekroju i dokładnie przedstawić niewidoczne wcześniej krawędzie. Pokazuje to rysunek 3.

Przekrój powstaje przez przecięcie przedmiotu w interesującym nas miejscu wyobrażalną płaszczyzną. Następnie - również w wyobraźni - odrzucamy przednią część przeciętego przedmiotu, a drugą część rysujemy w rzucie prostokątnym z widocznym już wewnętrznym ukształtowaniem. Miejsce w którym dokonano przekroju oznaczamy równoległymi liniami ciągłymi cienkimi rysowanymi pod kątem 45o.

Oznaczanie i kreskowanie przekrojów

Oznaczanie przekrojów


29

Położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się na prostopadłym do niej rzucie dwiema krótkimi, grubymi kreskami, nie przecinającymi zewnętrz-nego zarysu przedmiotu, oraz strzałkami wskazu-jącymi kierunek rzutowania przekroju. Strzałki umieszczamy w odległości 2 - 3 mm od zewnętrz-nych końców grubych kresek. Płaszczyznę prze-kroju oznacza się dwiema jednakowymi wielkimi literami, które pisze się obok strzałek, a nad rzu-tem przekroju powtarza się te litery, rozdzielając je poziomą kreską.

Kreskowanie przekrojów

Pola przekroju, tj. obszary, w których płaszczyzna przekroju przecina mate-riał, kreskuje się liniami cienkimi cią-głymi. Linie kreskowania powinny być na-chylone pod kątem 45o do: - linii zarysu przedmiotu (rys. 1), - jego osi symetrii (rys. 2), - poziomu (rys. 3).

Połączenia gwintowe

Istnieje wiele odmian gwintów, różniących się między sobą zarysem w przekroju podłużnym przechodzącym przez oś gwintu. Najczęściej spotykamy:

1. gwint metryczny — stosowany w Polsce i we wszystkich prawie krajach europejskich (rys. 217a i tabl. 8),

2. gwint calowy (Whitwortha) — stosowany głównie w krajach anglosaskich, 3. gwint rurowy walcowy — mający zarys taki sam jak gwint calowy, a różniący się od

tego ostatniego stopniowaniem średnic i wielkością skoków; jest on powszechnie sto-sowany jako gwint złączny do rur (rys. 217b),

4. gwint rurowy stożkowy — stosowany także w połączeniach rurowych, przy czym gwint zewnętrzny (na wierzchu rury) jest nacięty na stożku (rys. 217c),

5. gwint trapezowy symetryczny — stosowany przy dużych obciążeniach i w napędach śrubowych (rys. 2l7d),


30

6. gwint trapezowy niesymetryczny — o zastosowaniach jak gwint trapezowy syme-tryczny (rys. 2l7e).

We wszystkich tych gwintach wyróżniamy:

− skok gwintu — P, − średnicę zewnętrzną śruby — d, − średnicę gwintu nakrętki — D,


31

− średnicę podziałową — d2 (dla śruby) i D2 (dla nakrętki), na której szerokość bruzdy (rowka między zwojami) jest równa szerokości zwoju gwintu, czyli P/2, jak na rys. 217d,

− średnicę otworu w nakrętce — D1, − średnicę rdzenia śruby — d1, − kąt gwintu, który wynosi: dla gwintu metrycznego — 60°, dla gwintów calowych —

55°, dla gwintu trapezowego symetrycznego — 30° i dla trapezowego niesymetrycz-nego — 33° lub 45°.

Jak widać ze wzorów umieszczonych obok rysunków, wszystkie wymiary liniowe (długo-ściowe) zarysu gwintu są zależne od skoku i dlatego np. gwint metryczny o skoku P = 3 mm będzie miał wszystkie wymiary zarysu trzy razy większe od gwintu o skoku P = l mm. Wy-mienione rodzaje gwintów (oraz wiele innych) są ujęte w Polskich Normach, przy czym wiel-kość zarysu jest uzależniona od średnicy zewnętrznej śruby, na której gwint ma być nacięty, przez przyporządkowanie do każdej średnicy śruby pewnego skoku gwintu jako zwykłego. Z tabl. 8, będącej wyciągiem z normy, widać, że dla gwintu metrycznego na śrubie o średnicy 6 mm skok zwykły wynosi l mm, dla śruby o średnicy 16 mm — 2 mm itd. Gwinty o skoku mniejszym od zwykłego (dla danej średnicy gwintu) nazywamy drobnozwojnymi. Drobno-zwojny jest np. gwint o średnicy 16 mm i skoku l mm, ponieważ dla gwintu o średnicy 16 mm skok zwykły wynosi 2 mm, Tablica 8. Gwinty metryczne zwykłe o średnicach od 1 do 30 mm (wybór)

d=D P d2=D2 d1=D1 d3 r Przekrój rdzenia

Gwint

mm

mm2 Ml 1 0,25 0,838 0,729 0.671 0.02 0,354

Ml,2 1,2 0,25 1,038 0,929 0,871 0.02 0,596 M1.6 1,6 0,35 1,373 1.221 1,139 0.03 1,02 M2 2 0,4 1,740 1,567 1,473 0,04 1.70 M2,5 2,5 0,45 2,208 2,013 1,909 0,04 2,86 M3 3 0,5 2,675 2,459 2,343 0.05 4,31 M4 4 0,7 3,545 3,242 3,078 0,07 7,44 M5 5 0.8 4,480 4,134 3,948 0,08 12,2 M6 6 l 5,350 4,917 4,684 0.1 17.2 M8 8 1,25 7,188 6,647 6,355 0,12 31,7 M10 10 1.5 9,026 8,376 8.026 0,15 50.6 M12 12 1,75 10,863 10,106 9,698 0.17 73,9 M14 14 2 12,701 11,835 11,369 0,2 102 M16 16 2 14.701 13,835 13,369 0,2 141 M18 18 2,5 16.376 15,294 14,712 0,25 170 M20 20 2,5 18,376 17,294 16,712 0,25 219 M22 22' 2.5 20,376 19,294 18,712 0,25 275 M24 24 3 22,051 20,752 20,054 0,3 317 M27 27 3 25,051 23,752 23,054 0,3 419 M30

30

3,5

27,727

26,211

25,395

0,35

507

Symbole, którymi oznaczamy na rysunkach najczęściej stosowane rodzaje gwintów, podano w tabl. 9. Przypatrując się tej tablicy możemy zauważyć, że;

1. wielkość gwintu określa się średnicą śruby, na której ma być wykonany. Wyjątek sta-nowi gwint rurowy, w oznaczeniu którego liczba za literami G lub Rc nie oznacza średnicy zewnętrznej rury, lecz średnicę jej otworu,

2. skok (oddzielony od średnicy znakiem mnożenia) podaje się tylko w oznaczeniach gwintów drobnozwojnych,

3. w przypadku gwintu lewego pisze się za oznaczeniem gwintu litery LH, brak tych liter świadczy, że gwint jest prawy,


32

4. jeżeli gwint nie jest pojedynczy (gwinty znormalizowane są tylko pojedyncze), to na-leży za oznaczeniem podać ilość zwojów, czyli krotność gwintu.

Ponieważ wymiary zarysu gwintu, są zależne od skoku (z wyjątkiem, gwintów wielokrot-nych, których zarysy zależą od podziałki gwintu), znając wymiary gwintu o pewnym skoku możemy łatwo obliczyć wymiary dowolnego gwintu (tego samego rodzaju) o tym samym skoku. Przykład Obliczyć wymiary gwintu nakrętki M20X1 posługując się tabl. 8. Odnajdujemy w tabl. 8 gwint, którego skok równa się l mm. Jest nim gwint M6. Ponieważ gwint M20x1 będzie miał wszystkie średnice większe o 14 mm od gwintu M6 (20—6 = 14), dodajemy do średnic gwintu M6 z tabl. 8 po 14 mm: D = 6,000+14 = 20,000 mm D1 = 4.917+ 14 = 18,917 mm D2 = 5,350+14 = 19,350 mm. Gwint na śrubach i w otworach (np. w nakrętkach) rysuje się w uproszczeniu, które polega na tym, że część gwintowaną rysuje się najpierw tak, jak ona wygląda przed wykonaniem gwintu (rys. 218a), a następnie dorysowuje się cienkie linie ciągłe a, obrazujące rdzeń śruby (rys. 218b) i dna wrębów (bruzd) w otworze nagwintowanym (rys. 218c). W widoku (lub przekro-ju) prostopadłym do osi gwintu (rys. 218b, c) gwint zaznacza się denkiem lukiem b o długości ok. 3/4 obwodu, przy czym luk ten nie powinien ani zaczynać się, ani kończyć na liniach osi. Odległość linii gwintu od grubych linii zarysu śruby lub otworu gwintowanego powinna być równa w przybliżeniu skokowi gwintu, lecz nie mniejsza niż 0,8 mm. Długość użytkową gwintu l (rys. 218b, c), czyli długość gwintu o pełnej głębokości bruzd, zaznacza się grubą linią c. Wyjścia gwintów a (rys. 218d, e) o zmniejszającej się głębokości bruzd rysuje się tylko w razie wyraźnej potrzeby, np. w celu zwymiarowania długości tego wyjścia. Wszystkie linie gwintów niewidocznych rysuje się liniami kreskowymi cienkimi (rys. 218f), a gwinty zewnętrzne (na śrubach) w przekrojach — jak na rys. 218g. Gdy konieczne jest pokazanie zarysu gwintu, np. w celu zwymiarowania tego zarysu, to trze-ba go pokazać albo na wyrwaniu (rys, 218h), albo na powiększonym przekroju cząstkowym (rys. 218j). W przekrojach na rysunkach złożeniowych (rys. 218k) gwint wewnętrzny (w otworze) rysuje się zawsze zasłonięty przez gwint zewnętrzny (na śrubie). Gwint wymiaruje się przez podanie jego oznaczenia wg normy i jego długości (rys. 218l).


33

Dokładnie narysowane połączenie gwintowe składające się ze śruby z łbem sześciokątnym, podkładki i nakrętki sześciokątnej (uproszczony jest tylko gwint) pokazano na rys. 2l9a, to samo połączenie w przedstawieniu uproszczonym – na rys. 2l9b i w przedstawieniu umow-nym (w przekroju i widoku) — na rys. 219c. Analogicznie połączenie gwintowe za pomocą wkręta ze łbem stożkowym pokazano na rys. 219d—f. Ponieważ nakrętki i łby śrub są od strony czołowej ścięte stożkowe, ich naroża są obniżone. Wynikłe stąd linie przecięcia stożka płaszczyznami ścian bocznych nakrętki i łba śruby wykreślamy (tylko na rysunkach dokład-nych) w sposób uproszczony, zastępując teoretyczne linie przecięcia — hiperbole (patrz rys. 197) łukami o promieniach pokazanych na rys. 2l9a. Wartości tych promieni zależą od wy-miaru e, który jest równy średnicy okręgu opisanego na sześciokącie nakrętki lub łba śruby. Rysunki niektórych śrub, wkrętów, nakrętek i podkładek znajdują się w rozdziale Przykłady

w tabeli 10.


34


35

Przykłady


36


37


38


39


40


41


42

Dodatek

Suwmiarka

Suwmiarka pozwala na odczytanie wymiaru z dokładnością do 0.05 mm. Na poniższym przy-kładzie rysunkowym jest to wymiar 7.75 mm.

Rys. 1

Materiały pomocnicze z przedmiotu -...

Documents

Transcript of Materiały pomocnicze z przedmiotu -...