Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Między sercem a rozumem – ,,Romantyczność” A. Mickiewicza

Fragment obrazu p.t. ,,Topielec w uściskach dziwożony” (1888), Jacek Malczewski

A działo się to w 1822 roku …

1822 - to przełomowa data w historii literatury polskiej. W czerwcu tego roku, w Wilnie zostaje wydany pierwszy tom ,,Poezji” Adama Mickiewicza, będący też pierwszym zbiorem polskiej poezji romantycznej. W jego skład oprócz rozprawki ,,O poezji romantycznej” weszły ballady (m.in. ,,Rybka”, ,,Świtezianka”, ,,Lilije”, ,,Pani Twardowska”). Najbardziej znaną z nich jest ,,Romantyczność”.

Ale cóż to znaczy ,,romantyczny” – nastrojowy? romansowy? mówiący o miłości? W czasach Mickiewicza to – popularne dzisiaj i znane Ci słowo – miało trochę inne znaczenie i wiązało się z określonym światopoglądem, ale zanim o nim powiemy, zajmijmy się treścią ballady… Wilno – Ostra brama (1846),

,,Album Wileński” J.K.Wilczińskiego

Podczas tej lekcji:

dokonamy analizy i interpretacji utworu p.t. ,,Romantyczność”,

ocenisz zachowanie bohaterów ballady i porównasz dwa odmienne sposoby widzenia świata (naukowy-sceptyczny i romantyczny,

czyli ,,widzenie sercem”)

poznasz różne znaczenia słowa ,,romantyczny”,

dowiesz się, czym jest ballada i jak rozpoznać ten gatunek literacki,

dowiesz się, jaką rolę odegrały ,,Ballady i romanse” w historii polskiej literatury,

,,Romantyczność” – motto utworu.

,,Methinks, I see… where?– In my mind’s eyes.” – Shakespeare

,,Zdaje mi się, że widzę… gdzie?Przed oczyma duszy mojej.”

Motto (wł. ,,powiedzonko”) – czyli cytat z innego utworu, poprzedzający właściwy tekst dzieła. Motto jest formą wprowadzenia czytelnika w nastrój utworu, sugeruje odbiór tekstu z określonej perspektywy lub podkreśla poglądy autora. Motto można nazwać przewodnią myślą całego utworu.

Mickiewicz wykorzystał fragment jednej z tragedii Szekspira p.t. ,,Hamlet”. Cytowane słowa wypowiada główny bohater dramatu, królewicz duński na chwilę przed ujrzeniem ducha swojego zmarłego ojca. Motto podkreśla też nowy sposób poznawania rzeczywistości: widzenie wewnętrzne (poprzez serce i intuicję) czyli widzenie ,,oczyma duszy”.

Hamlet i duch (1789), Henry Fuesli

Co wydarzyło się w miasteczku?

,,Słuchaj, dzieweczko!– Ona nie słucha –To dzień biały! to miasteczko!Przy tobie nie ma żywego ducha.Co tam w koło siebie chwytasz?Kogo wołasz, z kim się witasz?– Ona nie słucha –”

Podmiot liryczny utworu jest świadkiem niezwykłego wydarzenia, odbywającego się w biały dzień, na oczach tłumu ludzi. Zgromadzeni obserwują dziwne zachowanie młodej dziewczyny, która płacze, krzyczy i wydaje się przemawiać do jakiejś niewidzialnej postaci. Nieracjonalne zachowanie Karusi wzbudza oburzenie niektórych, inni spoglądają ze współczuciem. Dziewczyna na przemian śmieje się i płacze. Z jej słów, przytoczonych w utworze wynika, że widzi przed sobą ducha zmarłego ukochanego.

Dziewczyna z dzbanem (XIX w.), Apoloniusz Kędzierski

Historia Karusi.

Jasio był ukochanym dziewczyny, zmarłym przed dwoma laty. Karusia traci poczucie czasu, ,,śni na jawie”, wydaje jej się, że pod osłoną nocy spotkała kochanka. Rozpoznaje w nim Jasia, ale jego widok budzi w niej przerażenie:

,,Ach, to on! lica twoje, oczki twoje! / Twoja biała sukienka!

I sam ty biały jak chusta, / Zimny, jakie zimne dłonie!” Dziewczyna chce dotknąć zjawę, przytulić ją do siebie, czym budzi

zgorszenie obserwujących. Łapie ukochanego za rękę i prosi, aby zabrał ją ze sobą. Żali się na ludzi, którzy nie potrafią zrozumieć jej cierpień, nie wierzą jej i wyszydzają jaj wizje. Po chwili duch zaczyna znikać, Karusi wydaje się, że powoli nastaje ranek (zgodnie z wierzeniem ludowym duch znika o pianiu kura):

,,Jeszcze wcześnie, jeszcze wczesnie! / Mój Boże! kur się odzywa,

Zorza błyska w okienku. / Gdzie znikłeś!”

Reakcja tłumu.

Rozpaczliwe krzyki dziewczyny przyciągają uwagę tłumu. Prosty lud bezbłędnie odgaduje znaczenie dziwnej sceny i rozpoczyna modły za duszę zjawy, stwierdzając ze strachem:

,,Jasio być musi przy swojej Karusi,

On ją kochał za żywota!”

Wtedy na scenę wkracza starzec, obruszony tym, że ludzie nie zauważają absurdalności obserwowanej sceny. Mędrzec wyśmiewa stare zabobony: ,,Nic tu nie widzę dokoła. Duchy karczemnej tworem gawiedzi.” Swoje zdanie popiera logicznymi argumentami. Po pierwsze – nigdzie nie widać ,,ducha”, po drugie – to oczywiste, że dziewczynę dotknęło jakieś szaleństwo, po trzecie – zachowanie ludzi modlących się za niewidzialną zjawę, zaprzecza rozsądkowi.

Uczony w pracowni (ok. 1611 r.), Jacob van Spreeuwen

Wyznanie narratora.

Z oskarżeniami starca polemizuje narrator utworu - jeden ze świadków wydarzenia, słowami, które warto zapamiętać:

,,Dziewczyna czuje – odpowiadam skromnie –A gawiedź wierzy głęboko;Czucie i wiara silniej mówi do mnieNiż mędrca szkiełko i oko.

Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce;Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!Miej serce i patrzaj w serce!”

Ostatni wers utworu stał się programowym wyznaniem epoki

romantyzmu, oznaczającym poznawanie i ocenę otaczającego świata przez pryzmat uczuć i zmysłów (w przeciwieństwie do naukowych zasad opisywania rzeczywistości).

Adam Mickiewicz (1828), Walenty Wańkowicz

Opozycja prawd serca i rozumu.Sprawdźmy, jakie dwa punkty widzenia zawarto w ,,Romantyczności”. Historię Karusi poznajemy z dwóch perspektyw, dwóch bezpośrednich relacji:

Starzec Prosty lud Narrator (świadek wydarzenia)

Poznaje i ocenia świat

poprzez:

,,szkiełko i oko” czyli naukę i rozum

serce, wiarę, intuicję,

serce

Zachowanie w stosunku do

Karusi:

szydzi, wyśmiewa, uważa że dziewczyna

jest szalona,

współczuje, współodczuwa

(empatia), wierzy, chce pomóc

poprzez modlitwę,

,,I ja to słyszę, i ja tak wierzę,/ Płaczę i mówię pacierze.”

Zarzut: Zarzuca Karusi kłamstwo a tłumowi

głupotę i wiarę w zabobony:

,,Dziewczyna duby smalone bredzi.”

------------- Odpiera argumenty starca, zarzucając mu wiarę w ,,martwe

prawdy” (poznawalne przez naukę, namacalne). Popiera szczere

zachowanie ludu, który jest zdolny do wiary w cuda, czyli ,,prawdy

żywe”.

Apel : ,,Miej serce i patrzaj w serce!”

Oto odpowiedź narratora na apel starca: ,,ufajcie memu oku i szkiełku, nic tu nie widzę dokoła”. Starzec uosabia racjonalizm i logikę. Opiera się na wiedzy, która zakłada, że istnieje tylko to, co widzialne i namacalne. Nauka nie uwzględnia jednak potrzeb ludzkiej duszy. Z kolei niewykształcony lud, opierający się jedynie na własnej tradycji posiada jeszcze pierwotny instynkt intuicji. Nie musi ,,widzieć” aby uwierzyć w istnienie niematerialnego świata. Narrator zdecydowanie stoi po stronie ,,współodczuwania” i wiary w przenikanie się dwóch rzeczywistości. Co więcej, staje po stronie jednostki – cierpiącej i wyobcowanej dziewczyny, która widzi i czuje więcej niż inni (Karusia narzeka: ,,Źle mnie w złych ludzi tłumie”). Cuda są więc dostępne tylko dla tych, którzy posiadają otwarte serce a nie umysł.

Uwagi dla dociekliwych: polemika ze starcem odzwierciedla także spór pomiędzy twórcami doby oświecenia (czyli XVIII w.) a debiutującymi na pocz. XIX w., młodymi poetami rodzącej się nowej epoki literackiej – romantyzmu.

,,Romantyczny” to znaczy…

Słowo ,,romantyczny” kojarzy się nam jednoznacznie z miłością, ale tytułowa ,,romantyczność” w utworze Mickiewicza oznacza specyficzny nastrój utworu, łączący w sobie niezwykłość, cudowność i tajemniczość opisywanego wydarzenia. ,,Romantyczność” odnosi się także do wyznania autora, wierzącego w możliwości poznawcze serca, stawiającego serce ponad rozum i wszystkie ludzkie zmysły.

W dzisiejszym znaczeniu tego słowa, ,,romantyczny” to

inaczej ,,odnoszący się do romantyzmu (prądu umysłowego, epoki), związany z romantyzmem” np.: romantyczny dramat, romantyczna epoka.

Mickiewicz, sportretowany przez Joachima Lelewela

Kolejne, współczesne znaczenie tego słowa to:

,,odznaczający się romantyzmem, skłonnością do marzeń, fantazji, egzaltowanych uczuć, charakteryzujący się brakiem realizmu

życiowego: Romantyczna natura, wyobraźnia. Romantyczna miłość.”

lub: ,,pobudzający do marzeń; tajemniczy, niezwykły, fantastyczny, poetyczny, malowniczy: Romantyczny wieczór. Romantyczny

krajobraz”.(Słownik języka polskiego, t.III, PWN W-wa 1981)

Noc Kupały (1880), Henryk Siemiradzki

,,Romantyczny”: tajemniczy, niezwykły, fantastyczny…

Uzupełnij powyższą definicję swoimi własnymi słowami. Spróbuj nawiązać do nastroju tych dwóch dzieł malarskich:

Wędrowiec przed morzem mgły (1818), Caspar David Friedrich

Wschód księżyca (1884), Stanisław Masłowski

Budowa utworu – ,,Romantyczność” jako ballada.

ballada to gatunek wywodzący się z poezji ludowej (pieśni, legendy, baśnie),

utwór łączy w sobie cechy liryki (stroficzność, oddanie emocji bohatera) i epiki (obecność partii narracyjnych i dialogowych),

,,Romantyczność” składa się z 16-stu strof o różnej długości (przeważnie czterowersowych) i różnym układzie rymów,

pierwsza część utworu to relacja Karusi, w drugiej następują wypowiedzi świadków zdarzenia,

fabuła ballady skupia się zwykle wokół jakiegoś tajemniczego wydarzenia (w tym wypadku pojawienia się ducha kochanka),

Nastrój i ludowość ballady.

ballada odznacza się tajemniczym, niezwykły nastrojem z pogranicza fantastyki i horroru,

duchy zmarłych, zjawy, widma, leśne boginki i rusałki – oto typowi bohaterowie ballad,

utwory te podejmują często motyw tzw. ,,ludowej sprawiedliwości”, według której każdy bohater popełniający zbrodnię prędzej czy później zostanie ukarany ręką Boga (lub natury),

ważnym elementem ballady jest przyroda, często ukazana jako żywa istota, współodczuwająca z człowiekiem; natura może kusić, dawać schronienie albo ukarać (a nawet uśmiercić) złego bohatera,

Rusałki (1877), Witold Pruszkowski

Podsumowanie - ,,Romantyczność”:

temat: niezwykłe spotkanie Karusi z duchem ukochanego oraz relacje bezpośrednich świadków zdarzenia,

bohaterowie: para kochanków – Jasio i Karusia, świadkowie – starzec, lud i narrator (poeta),

przekaz utworu: polemika między rozumowym i uczuciowym (pozazmysłowym) pojmowaniem świata (starzec a narrator),

intencja autora: wezwanie do patrzenia na świat poprzez serce i duszę,

gatunek literacki: ballada, czyli utwór epicko-liryczny, łączący opis niezwykłego wydarzenia, tajemniczy nastrój i liczne nawiązania do

poezji ludowej,

najważniejszy cytat: ,,Miej serce i patrzaj w serce!”