MATERIAŁY DO PRZEDMIOTU: PORADNICTWO I DORADZTWO

I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Konieczność świadczenia profesjonalnej pomocy doradczej wynika ze zmienności

i destabilizacji współczesnego świata, globalizacji gospodarki oraz swobodnego przepływu

kapitału i zasobów ludzkich pomiędzy narodami.

Dynamiczny rozwój struktur i oddziaływań doradczych wynika z potrzeby

orientacji zawodowej i poradnictwa karier, nie tylko w trakcie edukacji szkolnej, ale przez

całe życie człowieka (life on learning); powstawania nowych zawodów, co wpłynęło na

rozwój różnych ścieżek edukacyjnych i tym samym poszerzyło obszary kształcenia;

właściwości wolnego rynku, który otworzył możliwość pracy na własny rachunek;

Konkurencji, która wyzwoliła konieczność zdobywania wiedzy i umiejętności;

prowadzących do efektywnego poszukiwania zatrudnienia.

Organami realizującymi zadania poradnictwa zawodowego są: Ministerstwo

Edukacji Narodowej i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Głównymi instytucjami

w ramach MEN są poradnie psychologiczno - pedagogiczne oraz Szkolne Ośrodki Kariery.

W obszarze rynku pracy usługi poradnictwa zawodowego są realizowane przez publiczne

służby zatrudnienia na poziomie wojewódzkim i powiatowym, Ochotnicze Hufce Pracy;

agencje zatrudnienia.

Każdy z sektorów niezależnie zarządza swymi służbami doradczymi i odrębnie je

finansuje w oparciu o Ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia

20 kwietnia 2004 roku

Specyfika roli doradczej dotyczy wszystkich osób pełniących tę funkcję, niezależnie od

instytucji czy resortu.

KRYTERIA KWALIFIKACYJNE:

doradcą zawodowym może być osoba, która ukończyła studia psychologiczne,

pedagogiczne lub socjologiczne, bądź posiada inne kierunkowe wykształcenie oraz

studia podyplomowe z zakresu doradztwa zawodowego;

nowe możliwości edukacyjne pozwalają też osobom zainteresowanym pracą na tym

stanowisku kształcić się na studiach wyższych o kierunku: doradztwo zawodowe.

Doradca zawodowy udziela pomocy młodzieży i osobom dorosłym w formie

indywidualnych i grupowych porad zawodowych dotyczących wyboru zawodu oraz

kierunku kształcenia i szkolenia zawodowego, uwzględniając:

- możliwości psychofizyczne,

- sytuację zawodową i bytową,

- potrzeby rynku pracy;

- możliwości systemu edukacyjnego.

W procesie orientacji zawodowej uczniów i dorosłych doradca zawodowy

wykorzystuje wiedzę o świecie zawodów, znajomość technik psychologicznych,

pedagogicznych i socjologicznych, wiedzę o analizie rynku pracy; techniczne środki

przekazu informacji zawodowej.

Specyfika zawodu polega na tym, że doradca zawodowy powinien legitymować się

szeroką wiedzą merytoryczną z różnorodnych dziedzin i dyscyplin naukowych,

doświadczeniem zawodowym, predyspozycjami osobowymi do pracy z ludźmi, tj.

umiejętnościami społecznymi.

Osobom wykonującym ten zawód stawia się wysokie wymagania psychologiczne.

Doradcy zawodowi muszą posiadać: dużą odporność emocjonalną, cierpliwość

i wytrwałość, elastyczność i inicjatywność, samodzielność i niezależność oraz

umiejętności: nawiązywania kontaktów interpersonalnych; przełamywania oporów

klientów w mówieniu o swoich problemach; kontroli negatywnych emocji w kontaktach

międzyludzkich; współdziałania z innymi (klientami, współpracownikami, instytucjami

zewnętrznymi; empatii.

Doradcy biorą współodpowiedzialność społeczno-moralną za swoich klientów oraz

ich procesy decyzyjne. Odpowiedzialność doradcy wynika z etyki zawodowej, na

którą składają się następujące elementy:

rozumienie siebie i sposobu, w jaki osobiste cechy i działania doradcy mają wpływ na

jego kontakt z klientem,

świadomość własnych możliwości i ograniczeń, a także gotowość skierowania klienta

do innej instytucji,

ciągły rozwój we wszystkich dyscyplinach związanych z doradztwem zawodowym,

współpraca z instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze rynku pracy,

w szczególności na poziomie lokalnym,

propagowanie wysokich standardów zawodowych i dobrych warunków pracy,

dostarczanie istotnych i pomocnych informacji innym osobom, które zawodowo

pomagają również klientom,

przestrzeganie tajemnicy zawodowej w odniesieniu do informacji uzyskanych od

klienta;

ujawnianie ich jedynie za jego zgodą w ramach obowiązującego prawa i przepisów,

przestrzeganie zasad etyki zawodowej oraz zasad etyki przestrzeganych przez daną

instytucję.

Poradnictwo nie jest psychoterapią, udzielaniem wskazówek czy

rozmową kwalifikacyjną. Jest natomiast procesem uczenia się, jak należy radzić sobie

z problemami zawodowymi oraz brakiem zatrudnienia. Doradca znajduje powiązania

pomiędzy istniejącym a potencjalnymi kwalifikacjami, stanowiskami pracy, ogólnymi

dziedzinami pracy i potrzebami szkoleniowymi radzącego się. Zgodnie z definicją Raya

Lamba (1998, s.9): „poradnictwo zawodowe jest to proces, w którym doradca

pomaga klientowi (osobie poszukującej) w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie

samego w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić mu realistyczny wybór lub

zmianę zatrudnienia lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego.”

Poradnictwo zawodowe stanowi zatem formę profesjonalnej pomocy, ułatwiającej

ludziom dokonywanie zmian. Pomoc może być świadczona w różnorodnych miejscach

i okolicznościach i może być adresowana do indywidualnych osób bądź grup osób.

Poradnictwo może obejmować także rozmaite strategie działania (MurTatroyd S., 2000,

s. 16).

Usługi poradnictwa zawodowego powinny być ukierunkowane na

realizację trzech podstawowych funkcji:

a) profilaktycznej – która polega na otoczeniu ludzi właściwym wsparciem w celu

zapobiegania negatywnym skutkom problemów zawodowych oraz zagrożeń płynących

z niemożliwości radzenia sobie w warunkach otaczającego świata. Działalność doradcza

dotyczy informowania o mogących pojawić się problemach i sposobach ich

przezwyciężania oraz uświadamiania stałej niepewności i odpowiedzialności za

podejmowane decyzje.

Ten rodzaj opieki doradczej dotyczy tych osób, które stoją w obliczu zagrożenia

sytuacją problemową (np. próg edukacyjny, wejście na rynek pracy, przygotowanie do

zmiany zatrudnienia lub zawodu);

b) edukacyjnej – pomoc doradcza w tym zakresie ma na celu informowanie,

wyjaśnianie oraz wyposażanie ludzi w nowe umiejętności dotyczące poszerzania wiedzy

klientów na ich własny temat (poznanie swojego potencjału, m.in. zdolności, cech

charakteru, potrzeb i wartości, preferencji zawodowych), na temat świata zewnętrznego

(jego uwarunkowań społeczno-gospodarczych i politycznych, rynku pracy, możliwości

zatrudnienia i kształcenia, informacji o zawodach);

c) terapeutycznej – która łączy w sobie częściowo powyższe działania ma ułatwić

radzenie sobie z już istniejącymi problemami, trudnościami poprzez uświadomienie

ewentualnych przyczyn pojawienia się danego problemu. Funkcja ta może być

realizowania w działaniach interwencyjnych (np. utrata pracy, choroba zawodowa,

wypadek przy pracy).

Szczegółowe zadania doradcy zawodowego obejmują:

gromadzenie, opracowywanie i aktualizowanie informacji o zawodach, drogach

uzyskania kwalifikacji zawodowych oraz potrzebach rynku pracy,

udzielanie informacji indywidualnych i grupowych o zawodach, instytucjach kształcenia

oraz o aktualnej sytuacji na rynku pracy,

prowadzenie zajęć grupowych z młodzieżą i dorosłymi związanych z planowaniem

kariery zawodowej i aktywnym poszukiwaniem pracy,

wykonywanie diagnostycznych badań przydatności zawodowej przy wykorzystaniu

metod i technik psychologicznego i pedagogicznego pomiaru,

opracowywanie diagnoz przydatności zawodowej na podstawie zebranego materiału

badawczego oraz badań lekarskich,

udzielanie indywidualnych porad zawodowych, na podstawie przeprowadzonych badań

specjalistycznych, osobom niezdecydowanym, posiadającym ograniczenia w wyborze

zawodu lub pragnącym się przekwalifikować,

przekazywanie wiedzy i informacji o zawodach, możliwości uzyskania kwalifikacji

zawodowych, sytuacji na rynku pracy w formie cyklicznych szkoleń, spotkań

i konsultacji,

utrzymywanie współpracy z innymi instytucjami i pracodawcami,

prowadzenie dokumentacji osób zgłaszających się po poradę.

Na istnienie potrzeby usług poradnictwa zawodowego mogą wskazywać następujące

sygnały:

1. WYBÓR ZAWODU.

Klient: posiada wybitne umiejętności w jednej lub kilku dziedzinach i ma trudności

z podjęciem decyzji zawodowej; posiada ograniczone doświadczenie lub w ogóle go nie

posiada, nie posiada wyraźnych zainteresowań, umiejętności lub wykształcenia, które

mogłoby pomóc mu w ustaleniu odpowiedniej dziedziny zawodowej; posiada psychiczne

lub fizyczne ograniczenia, które trzeba wziąć pod uwagę przy wyborze zawodu; nie

dostrzega własnych umiejętności i zainteresowań lub ma sprzeczne zainteresowania;

pracował w wielu różnych miejscach, lecz w każdym przez krótki czas i żadne z tych zajęć

specjalnie go nie interesowało

2. BŁĘDNY WYBÓR ZAWODU.

Klient: dokonał wyboru zawodu, który wydaje się błędny: np. nie odpowiada jego

kwalifikacjom; wybrał dwa nie związane ze sobą stanowiska zawodowe, które wymagają

innego przygotowania; nie znajduje satysfakcji w zawodzie, do którego został

przygotowany; został przygotowany do zawodu, w którym nie ma wolnych miejsc pracy.

3. ZMIANA ZAWODU.

Klient: chce lub musi dokonać zmiany zawodowej lub rozważa taką możliwość ze

względu na okoliczności zewnętrzne; uzyskał dodatkowe przeszkolenie lub

doświadczenie, którego aktualnie nie może bezpośrednio wykorzystać - potrzebuje

pomocy przy zmianie zawodowej; posiada doświadczenie w dziedzinie zawodowej, która

ulega drastycznym zmianom na skutek postępu technicznego lub w ogóle zanika; posiada

umysłowe lub fizyczne ograniczenia, które wymagają zmiany zawodowej.

4. POTRZEBA SZKOLENIA.

Klient: poszukuje lub wymaga szkolenia i potrzebuje pomocy w ocenie swoich potrzeb

i wyborze odpowiedniej dziedziny zawodowej i rodzaju szkolenia; jest zainteresowany

dalszym szkoleniem, ale nie jest zdecydowany co do dziedziny zawodowej; musi

przerwać naukę ze względów finansowych, ale jest zdecydowany kontynuować ją

w trybie wieczorowym lub w miejscu pracy; jest zainteresowany szkoleniem w dziedzinie,

która budzi wątpliwości; wykazuje potencjał do wykonywania zawodu wymagającego

wyższych kwalifikacji.

5. POTRZEBA USŁUG INNYCH INSTYTDCJI.

Klient: wymaga usług innych instytucji, aby zwiększyć swoje szanse zatrudnienia, nie

dostrzega potrzeby korzystania z usług innych instytucji, nie wie jednak, z jakich usług

korzystać albo trudno mu jest ustalić odpowiednią instytucję, do której powinien się

zwrócić.

6. PRZYSTOSOWANIE ZAWODOWE.

Klient: potrzebuje pomocy przy przezwyciężaniu problemów z przystosowaniem

zawodowym - znajduje się w odpowiedniej dziedzinie zawodowej i napotyka na trudności

związane z sytuacją zawodową, a nie z obowiązkami zawodowymi; cechy osobiste klienta

lub jego zachowanie w pracy utrudniają zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia;

postawa klienta wobec samego siebie, pracy lub współpracowników utrudnia mu

zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia i sprawia, że podejmuje on pracę powyżej lub

poniżej swoich widocznych możliwości lub domaga się nierealnych warunków płacowych

lub socjalnych; utracił lub porzucił kilka miejsc pracy ze względu na konflikty

z przełożonymi lub współpracownikami; przejawia niedojrzałe podejście do zatrudnienia;

nie chce zaakceptować ograniczeń wynikających z poważnej choroby lub

niepełnosprawności; jest na zwolnieniu warunkowym lub niedawno opuścił zakład karny

albo szpital zamknięty i potrzebuje pomocy przy wyborze zawodu lub zmianie

zawodowej; jest zniechęcony, apatyczny lub zrezygnowany, a jego morale oraz

motywacja są niskie z uwagi na istniejące lub spodziewane bezrobocie, spowodowane

postępem technicznym lub zanikiem zawodu.

7. ZMIANA MIEJSCA ZATRUDNIENIA.

Klient: jest zainteresowany pracą w innej miejscowości i potrzebuje pomocy przy

tworzeniu odpowiedniego planu zatrudnienia. Potrzebuje pomocy przy podjęciu decyzji,

czy przemieszczenie się do nowego miejsca jest korzystne; potrzebuje pomocy przy

ustaleniu, w jaki sposób jego umiejętności lub zainteresowania mogą być najlepiej

wykorzystane w miejscu pracy w innej miejscowości; szanse klienta na znalezienie

zatrudnienia na danym terenie są tak małe, że powinien rozważyć zmianę miejscowości

zatrudnienia. Weryfikacja omówionych sygnałów może stanowić źródło wiedzy dla

samego doradcy dotyczącej ustalenia, na ile zgłaszający się do niego klient faktycznie

wymaga pomocy doradczej, a na ile wsparcia ze strony innych instytucji.

Doradca zawodowy może być zatrudniony w: poradniach psychologiczno-

pedagogicznych, urzędach pracy, agencjach zatrudnienia, szkołach, organizacjach

pozarządowych przy realizacji programów i projektów przeciwdziałających bezrobociu,

a skierowanych do różnorodnych grup beneficjentów.

PODMIOT DZIAŁANIA PORADNICZEGO

Biorąc pod uwagę osobę radzącą się, doradcę i problem, który staje się przyczyną

uruchomienia działania (społecznego) poradniczego, trudno wskazać na jeden z nich jako

podmiot. Nie można bowiem mówić o jednostronnym zmienianiu wspomaganego wskutek

działania doradcy ani o problemie jako czymś autonomicznym. Relację, w jakie wchodzą

doradca i radzący się określamy jako współdziałanie, a więc relacje wywołującą

wzajemne zmiany. Głównie chodzi w niej o zwiększenie ogólnej psychologicznej kondycji

radzącego się, dzięki takim zachowaniom doradcy, które można jednocześnie

zinterpretować jako wspomagające. Stąd dwuczłonowy układ: doradca – radzący się.

Przyjmuje się, że doradcą jest zarówno ten, kto podejmując role zawodową, wypełnia

zadania przypisane temu stanowisku pracy, polegające zazwyczaj na udzielaniu porad,

rad, informacji, jak i ten, kto kierując się altruizmem, odruchem serca, ludzka

solidarnością, podejmuje podobne działania.

TRZY RODZAJE PORADNICTWA

Poradnictwo dyrektywne - instrumentalne sterowanie radzącym się przez doradcę

(w tej koncepcji – behawioralnej - radzący się może być uznany za przedmiot

poradnictwa)

Poradnictwo liberalne - polega na zapewnieniu przez doradcę radzącemu się

(podmiotowi) poczucia bezpieczeństwa w samodzielnym dochodzeniu do zmian, poprzez

korzystanie z zabiegów stymulujących rozwój jego „wewnętrznej” świadomości

i zwiększanie odwagi bycia dorosłym.

Poradnictwo dialogowe - jest wspólnym rozwiązywaniem problemu w partnerskim

dialogu doradcy i radzącego się – dialogu opartym na refleksyjnej analizie sytuacji,

niejednokrotnie ujawniającej źródła opresji i ograniczeń, dotykających obu partnerów

oraz na dochodzeniu do konsensusu i zbliżenia stanowisk.

MODELE DZIAŁALNOŚCI DORADCÓW

Model dyrektywnego eksperta i informatora - jest oparty na behawioralnej koncepcji

człowieka; określa poradnictwo dyrektywne. Działania doradcy w zakresie wyboru

zawodu przez radzącego się jest aktem jednorazowym. Doradca prezentuje stanowisko

diagnostyczne.

Model partnerskiego konsultanta - jest oparty na poznawczej koncepcji człowieka.

Określa poradnictwo dialogowe. Działania doradcy w zakresie wyboru zawodu przez

radzącego się jest procesem specyficznym dla fazy rozwojowej człowieka. Doradca

prezentuje stanowisko diagnostyczno - wychowawcze.

Model spolegliwego opiekuna i lesferysty - jest oparty na psychodynamicznej

i humanistycznej koncepcji człowieka. Określa poradnictwo liberalne. Działania doradcy

w zakresie wyboru zawodu przez radzącego się jest procesem trwającym dłuższy okres

życia. Doradca prezentuje stanowisko wychowawcze.

Radzący się jest jednostką charakteryzującą się pewnymi trudnościami w regulowaniu

swoich stosunków ze światem zewnętrznym lub ze sobą samym, lub z jednym i drugim.

Ma on obniżoną umiejętność samodzielnego wyjścia z określonej sytuacji życiowej, dla

niej trudnej, nowej lub niepewnej, ale która wobec związanym z tym problemów

przyjmuje postawę aktywną. Nie umiejąc samodzielnie poradzić sobie z nimi, poszukuje

pomocy i współpracuje z doradcą w ich rozwiązywaniu. Radzący się jest jednostką

psychicznie zdrową, „normalną” w aspekcie rozwoju psychicznego, a jego bezradność ma

charakter przejściowy lub/i dotyczy określonego życiowego problemu lub jest stanem,

który pojawia się w określonej sytuacji i jest położeniem życiowym.

Różnorodność zachowań w sytuacji poradniczej zależy od tożsamości samego

doradcy; tożsamości obu partnerów, od poziomu wzajemnego zaufania; umiejętności

podtrzymywania relacji przez oba podmioty; społecznej rangi problemu, jego głębi,

podłoża; dotychczasowych sukcesów i porażek ponoszonych w rozwiązywaniu problemu;

od sposobu postrzegania poradnictwa jako formy pomocy przez samych uczestników

współdziałania; od wielu innych czynników natury psychologicznej, kulturowej,

społecznej.

PRZEDMIOT DZIAŁANIA PORADNICZEGO

Przedmiotem działania poradniczego jest PROBLEM, który jest udziałem

(dotyczy) radzącego się i który prowadzi do zaburzenia jego stosunku do siebie lub/i

otoczenia.

SYTUACJA PROBLEMOWA

Jest to sytuacja wymagająca rozwiązania problemu. Jest to sytuacja psychiczna

osoby radzącej się, która jest przez nią najczęściej oceniana jako negatywna. Sytuacja

problemowa może być trudna, wstydliwa, stresująca, niejednokrotnie traumatyzująca.

Często jednak jest to sytuacja mobilizująca, a jedynie wybór sposobu jej rozwiązania

stwarza problemy i wymaga pomocy doradcy.

ROZWIĄZANIE PROBLEMU

W najogólniejszym ujęciu – polega na takim przekształceniu stosunku radzącego

się do przeżywanych trudności, aby poczuł się on zmobilizowany do działań aktywnych,

pozytywnych, społecznie akceptowanych; okazał się zdecydowany na wprowadzenie

zmian w swoim życiu.

W wyniku współdziałania z doradcą, radzący się powinien odczuwać swoja

sytuację jako zadaniową, niebudzącą lęku, nieprzerastającą jego możliwości dokonania

zmiany, nienastręczającą za dużych trudności w wyborze środków działania.

Ze względu na rodzaj problemów przeżywanych przez radzących się w różnych

obszarach ich życia (przedmiot poradnictwa) wyróżniamy:

Poradnictwo rodzinne (w szerokim rozumieniu): przedmałżeńskie, małżeńskie,

rodzinne w wąskim rozumieniu, wychowawcze, seksualne).

Poradnictwo zawodowe: szkolno – zawodowe, poradnictwo pracy (dla osób

dorosłych).

Poradnictwo dla osób uzależnionych od: alkoholu, narkotyków, telewizji,

pracoholików, siecioholików, osób dotkniętych konsumeryzmem, osób osamotnionych,

współuzależnionych, itd.

Podejście psychologiczne zwraca uwagę na tożsamościowe uwarunkowania

problemów przeżywanych przez osoby korzystające z poradnictwa. Stąd też, mając na

uwadze indywidualną sytuację poszczególnych jednostek, wyróżnia się dwa rodzaje

problemów występujących w rodzajach poradnictwa.

Problemy instrumentalne, dotyczące sprawności, wiedzy, umiejętności czy

kompetencji społecznych. Są to problemy, które człowiek stara się rozwiązywać głównie

w sposób racjonalny.

Problemy egzystencjalne, rozumiane w szerokim ujęciu jako poszukiwanie sensu

życia, a w węższym – jako odniesienia do bytów idealnych, wartości absolutnych,

poznawczych czy estetycznych, możliwych do rozwiązania.

ŚRODKI DZIAŁANIA W PORADNICTWIE

Mimo rozwoju poradnictwa i specjalizowania się doradców w rozwiązywaniu

określonych problemów, należy stwierdzić, że poradnictwo nie dopracowało się odrębnych

środków działania. Doradcy używają najczęściej narzędzi psychologicznych,

pedagogicznych, socjologicznych – kwestionariuszy ankiet czy wywiadu, testów,

inwentarzy, skal ocen oraz urządzeń technicznych do pomiaru różnych sprawności.

METODY DZIAŁANIA PORADNICZEGO

Z prakseologicznego punktu widzenia, w poradnictwie jako specyficznym działaniu

przeważa metoda werbalna, stosowana w bezpośrednim kontakcie radzącego się

z doradcą. Socjolodzy określają tą metodę mianem „pozytywne nakłanianie”, zaś

pedagodzy „metodą wpływu osobistego”. Doradca, wchodząc w sytuacje poradniczą

i czynnie w niej uczestnicząc, oddziałuje całą swoja osobowością na osobowość radzącego

się. Wpływa na jego emocje, motywacje, system wartości. Starając się dotrzeć do

samego sedna tożsamości – zachęca do jej świadomego przetwarzania, wzbogacania

i podtrzymywania w procesie refleksyjnych eksperymentów.

II. PORADNICTWO I INFORMACJA ZAWODOWA

METODY PORADNICTWA ZAWODOWEGO:

Poradnictwo indywidualne – proces podczas którego doradca zawodowy w sposób

świadomy i celowy wykorzystuje procedury i techniki rozmowy doradczej motywując

klienta do swobodnego wypowiadania się oraz aktywnego współdziałania w rozwiązaniu

jego problemów

PORADA INDYWIDUALNA

Cel: pomoc w rozwiązywaniu problemu zawodowego klienta poszukującego pracy:

uzyskanie informacji dotyczącej problemu zawodowego klienta, uzyskanie informacji

umożliwiających, zhierarchizowanie innych problemów klienta, umożliwienie dokonania

oceny klienta, umożliwienie podjęcia decyzji co do dalszego postępowania.

INDYWIDUALNA OCENA ZAWODOWA

Krok 1 Określenie rodzaju problemu stojącego przed klientem,

Krok 2 Wytworzenie sobie pełnego obrazu klienta jako osoby,

Krok 3 Doradca zgłębia sposób widzenia siebie przez klienta, czynniki indywidualne

i czynniki środowiskowe, przy użyciu poprzednio nakreślonych metod i technik rozmowy.

(R.Lamb: Poradnictwo zawodowe w zarysie - zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy

zawodowego Nr 9, 1998, KUP)

PORADA INDYWIDUALNA - PROCEDURA POSTĘPOWANIA

METODY PORADNICTWA ZAWODOWEGO:

Poradnictwo grupowe – sposób pracy z ludźmi, którzy jako członkowie grupy,

w atmosferze akceptacji i otwartości, mają możliwość zbadania i zdefiniowania

własnego problemu zawodowego, dokonania adekwatnej oceny siebie oraz rozwijania

umiejętności podejmowania decyzji dotyczących planowania własnej kariery

zawodowej.

Badanie psychologiczne – jest to badanie, którego celem jest określenie

przydatności zawodowej do pracy/zawodu, kierunku szkolenia albo ze względu na

szczególne wymagania stawiane przez pracodawcę, a nie uregulowane odrębnymi

przepisami resortowymi. Badanie to przeprowadza doradca zawodowy

z wykształceniem psychologicznym, z wykorzystaniem standaryzowanych testów

psychologicznych.

INDYWIDUALNA OCENA ZAWODOWA

Główne dziedziny badania i oceny:

1. Zainteresowania i cele

2. Doświadczenie zawodowe

3. Wykształcenie i przebyte szkolenia

4. Sposób spędzania wolnego czasu

5. Uzdolnienia

6. Czynniki społeczno-ekonomiczne

7. Cechy charakteru i usposobienie

8. Możliwości fizyczne

III. PEDAGOGICZNE PORADNICTWO INSTYTUCJONALNE

Literatura:

Jarosz E. (2001), Wybrane problemy diagnozowania pedagogicznego, Katowice.

Jarosz E., Wysocka E. (2006), Diagnoza psychopedagogiczna – podstawowe problemy

i rozwiązania, Warszawa.

Barnes K. (2005), Wywieranie wpływu. Ćwiczenia, Gdańsk.

SIEĆ PUBLICZNYCH PORADNI PSYCHOLOGICZNO -PEDAGOGICZNYCH

O dostępności pomocy psychologiczno – pedagogicznej w znaczący sposób

decyduje sieć poradni - je zakres, gęstość oraz równomierność rozmieszczenia. Poradnie

są placówkami oświatowymi działającymi w ramach systemu oświaty. Finansowanie ich

działalności jest obowiązkiem jednostek samorządu lokalnego (organów prowadzących).

Merytorycznie podlegają właściwym kuratoriom oświaty oraz Ministerstwu Edukacji

Narodowej i Sportu. Ze względu na obszar działania przyjęło się dzielenie poradni na

miejskie i powiatowe. Niewiele jest powiatów, które nie miałyby żadnej poradni,

w licznych działa ich kilka.

Zdecydowana większość (około 97% publicznych poradni) ma zapisane

w statutach wypełnianie wszystkich obowiązków, jakie nakłada na placówki tego typu

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r.

w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-

pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz.

46).

Poradnie świadczą usługi: dzieciom i młodzieży, rodzicom uczniów

I nauczycielom. Korzystanie z usług poradni publicznych jest dobrowolne i bezpłatne,

natomiast – niepublicznych – dobrowolne i odpłatne. Każda poradnia publiczna ma

wyznaczony teren działania. Usługami objęte są dzieci i młodzież ze szkół i pozostałych

placówek oświatowo – wychowawczych funkcjonujących na danym terenie, ich

rodzice/opiekunowie prawni oraz kadra pedagogiczna. Jeżeli dziecko nie uczęszcza do

żadnej placówki oświatowej obowiązek udzielenia pomocy ma poradnia właściwa ze

względu na miejsce zamieszkania. Około 3% jednostek, to poradnie specjalistyczne,

zajmujące się specyficznymi problemami jednego rodzaju, np.: poradnie logopedyczne,

poradnie dla dzieci niedowidzących i niedosłyszących, poradnie terapii dysleksji, poradnie

mające na celu zapobieganie uzależnieniom, inne.

Poradni specjalistycznych jest bardzo mało, jednak wiele powiatowych wykonuje

również zadania specjalistyczne w określonym zakresie. Praktyka funkcjonowania takich

poradni jest następująca: zapewniają pomoc w pełnym zakresie dzieciom ze swojego

terenu oraz dodatkowo zajmują się dziećmi z całego regionu, które mają specyficzne

potrzeby.

Zgodnie z zapisami Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania

publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych (w tym publicznych poradni

specjalistycznych), zadaniem publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych jest:

udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy

logopedycznej; pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu; udzielanie rodzicom

i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem

i kształceniem dzieci i młodzieży.

Najważniejsze zadania poradni to wspomaganie w zakresie:

wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, efektywności uczenia się;

nabywania i rozwijania umiejętności negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów

i problemów;

kształtowania innych umiejętności z zakresu komunikacji społecznej.

profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży;

udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży

z grup ryzyka.

terapia zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych;

pomoc uczniom w dokonywaniu wyboru kierunku kształcenia, zawodu i planowaniu

kariery zawodowej.

prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców i nauczycieli;

pomoc rodzicom i nauczycielom

w diagnozowaniu i rozwijaniu możliwości oraz mocnych stron uczniów;

wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji rodziny;

wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji szkoły.

PORADNICTWO ZAWODOWE – jest to proces dostosowany do planu życiowego

szkolnych i poszkolnych losów, mający na celu pomaganie w podejmowaniu decyzji

przez dostarczanie przydatnej wiedzy i zaznajamianie praktyczne z trudnościami dróg

zawodowych.

Zadania doradcy zawodowego obejmują:

1) Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne

i zawodowe oraz na pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej.

2) Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych

właściwych danemu poziomowi kształcenia. Wskazywanie uczniom, rodzicom

i nauczycielom dodatkowych źródeł informacji na poziomie regionalnym,

ogólnokrajowym, europejskim i światowym dotyczących: rynku pracy, trendów

rozwojowych w świecie zawodów i zatrudnienia, wykorzystania posiadanych uzdolnień

i talentów przy wykonywaniu przyszłych zadań zawodowych, instytucji i organizacji

wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w życiu codziennym

i zawodowym, alternatywnych możliwości kształcenia dla uczniów z problemami

emocjonalnymi i dla uczniów niedostosowanych społecznie, programów edukacyjnych

Unii Europejskiej.

3) Udzielanie indywidualnych porad uczniom i rodzicom.

4) Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących uczniów do

świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej.

5) Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzonej przez szkołę.

6) Wspieranie w działaniach doradczych rodziców i nauczycieli poprzez organizowanie

spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie informacji i materiałów do pracy

z uczniami.

7) Współpraca z radą pedagogiczną w zakresie: tworzenia i zapewnienia ciągłości działań

wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego oraz realizacji działań z zakresu

przygotowania uczniów do wyboru drogi zawodowej, zawartych w programie

wychowawczym szkoły i programie profilaktyki.

8) Współpraca z instytucjami wspierającymi wewnątrzszkolny system doradztwa

zawodowego, w szczególności z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi (w tym

z poradniami specjalistycznymi) oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo

i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom.

Rola poradnictwa zawodowego polega obecnie na tym, aby pomóc jednostce

w konstruowaniu przebiegu jej kariery zawodowej i w rozumieniu jej jako „projektu

życiowego” i to nie tylko w określonych fazach życia, jak na przykład w okresie przejścia

od nauki do życia zawodowego, lecz przez całe życie.

Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej jest

centralną, ogólnopolską instytucją, prowadzoną przez Ministerstwo Edukacji Zawodowej

i Sportu. KOWEZiU ma na celu między innymi doskonalenie zawodowe nauczycieli

kształcenia zawodowego oraz nauczycieli ze szkół dla dorosłych. Jeden z wydziałów

KOWEZiU – Wydział Poradnictwa Zawodowego – ma za zadanie przygotowanie

programów kształcenia i dokształcania doradców zawodowych oraz opracowywanie dla

nich materiałów metodycznych. Z tych form pomocy korzystają również doradcy

zawodowi z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Uczestniczą oni w szkoleniach

organizowanych przez KOWEZiU, a w pracy z uczniami, rodzicami i nauczycielami

wykorzystują materiały metodyczne opracowane w Ośrodku.

Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r Nr 99., poz. 1001, z późn. zm.), poradnie

psychologiczno-pedagogiczne (poprzez dokonanie wpisu do odpowiedniego rejestru

prowadzonego przez marszałka województwa) - stają się agencjami zatrudnienia lub

instytucjami szkoleniowymi. Jednak dotychczas tylko nieliczne skorzystały z tej

możliwości.

IV. NIEPUBLICZNE PORADNICTWO

Poradnie niepubliczne stanowią alternatywę dla poradni publicznych w systemie

wolnorynkowym. Placówki te zapewniają krótszy okres oczekiwania na świadczone przez

siebie usługi, a ich oferta jest dostosowana przede wszystkim do zgłaszanych potrzeb

klientów. Niepubliczne poradnie wydają opinie na podstawie badań diagnostycznych oraz

zapewniają klientom różne formy pomocy bezpośredniej. Z uwagi na odpłatność usług

z oferowanej przez nie pomocy korzystają przede wszystkim dzieci dobrze sytuowanych

rodziców. Są to głównie mieszkańcy dużych miast.

Poradnie niepubliczne zatrudniają wykwalifikowaną kadrę. Działalność

niepublicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych nie jest konkurencją dla

poradnictwa publicznego. Stanowi jego uzupełnienie, zwiększając dostęp do możliwości

uzyskania specjalistycznej diagnozy (opiniowanie) oraz udziału w różnych formach

pomocy bezpośredniej, w tym specjalistycznych zajęciach. Poradnie niepubliczne

w większości funkcjonują w dużych miastach. Obserwowany profil usług wiąże się z tym,

że z placówek niepublicznych korzystają głównie dzieci, których rodziców stać jest na

wykupienie drogich świadczeń. Są oni gotowi ponosić wydatki na zajęcia wspomagające

kształcenie dzieci i na opinie, które ukierunkowują pracę nauczyciela oraz chronią dzieci

przed nadmiernymi wymaganiami w szkole i w sytuacji sprawdzianu lub egzaminu

zewnętrznego.

V. WYBRANE ZAGADNIENIA PORADNICTWA ZAWODOWEGO

W 2004 roku Ochotnicze Hufce Pracy rozpoczęły budowę ogólnopolskiego systemu

informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego. Pierwszym etapem tworzenia systemu

było utworzenie w ramach Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży Mobilnych Centrów

Informacji Zawodowej (MCIZ). Drugim natomiast – utworzenie w 2005 r. (21)

Młodzieżowych Centrów Kariery (MCK) podległych Wojewódzkim Komendom OHP.

Kolejnym etapem tworzenia systemu było tworzenie współpracy ze szkołami, w których

powstały Szkolne Ośrodki Kariery (SzOK).

Podstawowe filary działań ogólnopolskiego systemu informacji zawodowej

i poradnictwa zawodowego OHP stanowią obecnie: kluby pracy, Mobilne Centra

Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, „Platforma Programowa OHP dla

Szkoły”, Centralny Ośrodek Metodyczny Informacji Zawodowej.

Funkcję koordynującą tworzenie ogólnopolskiego systemu poradnictwa w OHP

pełni Centralny Ośrodek Metodyczny Informacji Zawodowej (COMIZ), który

usytuowany jest w strukturze organizacyjnej Biura Rynku Pracy KG OHP. Stanowi on

równocześnie zaplecze metodyczne dla doradców zawodowych w MCIZ i MCK oraz

inicjuje i prowadzi działania z zakresu projektu „Platforma Programowa OHP dla Szkoły”.

Kluby pracy

Kluby pracy w Polsce istnieją już od ponad 10 lat. Pierwsze powstały na początku

lat 90. ubiegłego wieku, jednak faktyczny ich rozwój nastąpił od 1997 roku. Kluby pracy

są usytuowane zarówno w siedzibach Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży, jak i poza nimi.

Na koniec czerwca 2006 roku w strukturze OHP działało 113 klubów pracy. Kluby pracy

działają w ramach struktur Ochotniczych Hufców Pracy jako część Centrów Edukacji

i Pracy Młodzieży. Są jednostkami wyspecjalizowanymi w działaniach na rzecz aktywizacji

osób bezrobotnych poszukujących zatrudnienia. Prowadzą zajęcia dla wszystkich

ustawowo określonych klientów OHP, tj. młodzieży pomiędzy 15 a 25 rokiem życia. Do

kategorii tej należą: osoby bezrobotne do 25 r.ż. i poszukujące pracy, uczniowie szkół

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz uczestnicy OHP. Celem działania klubów pracy

jest umożliwienie osobom bezrobotnym i poszukującym pracy nabycia umiejętności

poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia. Szkolenie w ramach klubu pracy przeznaczone

jest przede wszystkim dla osób, które nie mają żadnego doświadczenia w poszukiwaniu

pracy, albo są zniechęcone dotychczasowym brakiem pozytywnych efektów swoich

działań.

Ich poczuciu niepewności i rozgoryczeniu towarzyszą często wątpliwości

dotyczące: słuszności dokonywanych wyborów, poczucie niewiary w skuteczność

własnych poczynań, skłonność do przerzucania odpowiedzialności za swoją sytuację na

warunki zewnętrzne.

Podczas szkolenia w klubie pracy uczestnicy mają możliwość:

• poznać podstawowe zagadnienia dotyczące rynku pracy i mechanizmy, które nim

rządzą,

• dokonać analizy lokalnego rynku pracy,

• określić swoją sylwetkę zawodową oraz dokonać bilansu swoich mocnych i słabych

stron,

• dopasować swoje kwalifikacje, umiejętności oraz predyspozycje do oferty rynku pracy,

• podjąć decyzję dotyczącą swojej przyszłości zawodowej,

• nabyć wiedzę z zakresu technik i metod poszukiwania pracy oraz przekonać się

o potrzebie ich stosowania oraz skuteczności,

• nawiązywać kontakty pomocne w znalezieniu zatrudnienia.

Mobilne Centra Informacji Zawodowej

Powstały w 2003 roku na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

w ramach II edycji Rządowego Programu Aktywizacji Zawodowej Absolwentów „Pierwsza

Praca”, jako ogólnopolska sieć nowoczesnych Centrów świadczących usługi z zakresu

informacji i poradnictwa zawodowego w formie stacjonarnej i mobilnej. Są one pomocne

młodzieży w wieku 15–25 lat zagrożonej marginalizacją i wykluczeniem społecznym.

Umożliwiają zwiększenie dostępu do usług informacji i poradnictwa zawodowego dla

młodych ludzi mieszkających z dala od większych miast. Umożliwiają wyrównanie szans

rozwojowych młodzieży mieszkającej na wsi. Przeciwdziałają bezrobociu zgodnie

z przyjętymi standardami rozwiązywania tych problemów w Unii Europejskiej.

Mobilne Centra Informacji Zawodowej, zgodnie z zapisami Ustawy o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, kierują swoją działalność do młodzieży w wieku

15– 25 lat, w tym:

• młodzieży zaniedbanej, o zmniejszonych szansach życiowych, pochodzącej ze

środowisk niedostosowanych społecznie i wymagającej oddziaływań wychowawczych,

• uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych,

• absolwentów szkół ponadgimnazjalnych zagrożonych bezrobociem i bezrobotnych,

• młodych ludzi, którzy wypadli z systemu edukacji przed ukończeniem szkoły i nie mają

wyuczonego zawodu,

• uczestników stacjonarnych i mobilnych form aktywizacji prowadzonych

przez jednostki istniejące w ramach systemu Ochotniczych Hufców Pracy.

Młodzieżowe Centra Kariery

Młodzieżowe Centra Kariery (MCK) powstały dzięki środkom przyznanym przez

Ministerstwo Gospodarki i Pracy w 2005 r. Są, w uzupełnieniu do Mobilnych Centrów

Informacji Zawodowej w strukturach OHP, stacjonarnymi placówkami poradnictwa

i informacji zawodowej dla młodzieży. Wypełniają one luki terytorialne w rozlokowaniu

tego typu jednostek na terenie kraju.

Merytoryczne aspekty ich działania obejmują poradnictwo i informację zawodową:

usługi doradcze i informacyjne, projektowanie indywidualnych planów działania,

przedsiębiorczość, pośrednictwo pracy (nawiązywanie kontaktów z pracodawcami,

organizacja targów i giełd pracy oraz innych zbiorowych przedsięwzięć przyczyniających

się do nawiązania kontaktów z pracodawcami), inne działania to gromadzenie,

opracowywanie i aktualizacja lokalnej informacji edukacyjno-zawodowej.

Docelowe grupy odbiorców usług Młodzieżowych Centrów Kariery to przede

wszystkim młodzi ludzie poszukujący pracy lub informacji na temat możliwości zdobycia

zatrudnienia. Są to: bezrobotni i osoby poszukujące pracy do 25 r.ż., absolwenci szkół

ponadgimnazjalnych, podopieczni placówek opiekuńczo-wychowawczych, świetlic

środowiskowych itp., penitencjariusze opuszczający zakłady poprawcze i karne, żołnierze

kończący służbę, uczniowie i studenci zainteresowani podjęciem krótkoterminowego

zatrudnienia.