Marta Szylar, Katarzyna Cegielska, Dawid Kudas … Regionalne i Lokalne Nr 3(69)/2017 ISSN...

MartaSzylar,KatarzynaCegielska,DawidKudas

Marta SzylarUniwersytetRolniczyim.HugonaKołłątajawKrakowie,WydziałInżynieriiŚrodowiskaiGeodezji,KatedraGospodarkiPrzestrzennejiArchitekturyKrajobrazu,ul.Balicka253c, 30-149Kraków,e-mail:[email protected]

Katarzyna CegielskaUniwersytetRolniczyim.HugonaKołłątajawKrakowie,WydziałInżynieriiŚrodowiskaiGeodezji,KatedraGospodarkiPrzestrzennejiArchitekturyKrajobrazu,ul.Balicka253c, 30-149Kraków,e-mail:[email protected]

Dawid KudasUniwersytetRolniczyim.HugonaKołłątajawKrakowie,WydziałInżynieriiŚrodowiskaiGeodezji,KatedraGeodezji,ul.Balicka253a,30-198Kraków,e-mail:[email protected]

wykorzystanie metody ścieżki rozwoju hellwiga… do badania zrównoważonego rozwoju

województwa śląskiego

Streszczenie: Celemprzeprowadzonejanalizybyłozbadaniezmianypoziomuzrównoważonegorozwoju w powiatach województwa śląskiego.Wybór jednostki był zdeterminowany wysokimstopniemurbanizacjitegoterenu.Badaniezostałoopartena72wskaźnikachstatystycznychopi-sującychzrównoważonyrozwójjednostekwlatach2011–2014.DanezostałypobranezapomocąaplikacjiWskaźniki zrównoważonego rozwojuGłównegoUrzęduStatystycznego.Wceluokreśle-niacechdiagnostycznychzastosowanometodęparametryczną.DoanalizywykorzystanościeżkęrozwojuHellwiga,którajestmetodąporządkowanialiniowego.Wynikipozwoliłystwierdzićdużezróżnicowaniejednostekpodwzględembadanychcech.Władzeregionupowinnywzwiązkuztympodejmowaćdziałaniawielokierunkoweinabieżącomonitorowaćpoziomzrównoważonegoroz-wojupowiatów.

Słowa kluczowe:zrównoważonyrozwój,miararozwojuHellwiga,metodaporządkowanialinio-wego,typologia.

application of hellwig’S development meaSuRe method for the analysis of sustainable development

of SileSia pRovince

Abstract: Theaimof the studywas to analyse the change in the levelof sustainabledevelop-mentofSilesianProvincedistricts.Thechoiceoftheunitwasdeterminedbythehighdegreeofurbanizationofthisarea.Thestudywasbasedon72statisticalindicatorsdescribingsustainabilityofdistrictsin2011–2014.ThedatawascollectedusingtheCentralStatisticalOfficeapplicationSustainableDevelopmentIndicators.Todeterminediagnosticfeaturestheparametricmethodwasused.TheHellwig’sdevelopmentmeasure,which isa linearorderingmethod,wasusedfor theanalysis.Theresultsshowedthattheunitswerehighlydifferentiatedintermsoftheircharacteris-tics.Therefore,regionalauthoritiesshouldtakemultidirectionalactionsandmonitorthelevelofsustainabledevelopmentofdistrictsontheon-goingbasis.

Keywords: sustainabledevelopment,Hellwig’sdevelopmentmeasure,methodforlinearordering,typology.

Studia Regionalne i LokalneNr 3(69)/2017

ISSN 1509–4995doi: 10.7366/1509499536904

MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS80

Wprowadzenie

Rozwój zrównoważony to idea, której popularność rośnie od momentu jejsformułowania(Hull2007).Rozwójdefiniujesięjakodługotrwałyprocesprze-mianzachodzącychnadanymterenieiwokreślonymkierunku(Domański2004).Dokładnadefinicjaorazpomiartegozjawiskawymagajądookreśleniajegotypu(lokalny,regionalny,gospodarczyitp.)(Szewczuk2011).Należymiećnauwa-dze,żekażdeterytoriumposiadawłasne,zróżnicowanecechyskładającesięnajegopotencjałrozwojowy(Gawroński2011).Dotakichcech,wedługnowejgeo-grafiiekonomicznej,należyprzestrzeńorazsposób,wjakijestonazarządzana(Szlachta,Zaucha2010).Łukasz Piętak (2014) wskazuje, że mnogość teorii rozwoju regionalnego

świadczy o złożoności tego procesu i zróżnicowaniu towarzyszącychmu do-świadczeń.Przezwielelatrozwójregionówwiązanybyłzdobrobytemgospodar-czymorazspołecznym(Churski2004;Brol2006).Jednaktopodejściezmieniasięwostatnich latach.Niedawnodo tychdwóchaspektówzostałdodanywy-miar środowiskowy (Nagórny2011;Angelis,Angelis-Dimakis,Dimaki2015).JarosławNazarczuk(2013)wskazuje,żerozwójregionujestwynikiempozytyw-nychzmianilościowych,jakrównieżpostępujakościowegowsystemachgospo-darczych,społecznychiprzyrodniczych.Dotychczasstosowanepojęcierozwo-ju społeczno-gospodarczegozostajewięcwzbogaconeoaspekt środowiskowyiniejakozastąpionepojęciemzrównoważonegorozwoju(ZR)(Nagórny2011).Powszechnie uważa się, że koncepcja zrównoważonego rozwoju pojawiła

sięwlatachsześćdziesiątychXXwieku.Miałabyćodpowiedziąnawielepro-blemówglobalnych (Płachciak2011).Pojęcie to zostało jednakwprowadzonewcześniej, bo jeszczewwiekuXVIII, przez pochodzącego z SaksoniiHansaCarla von Carlowitza (Carlowitz 2000), i odnosiło się do gospodarki leśnej(Skowroński2006;Somogyi2015).Dopierowdrugiejpołowieminionegowie-kuzagadnienie tonabrałokształtuznanegoobecnie.Ogromnąrolęwrozwija-niuirozpowszechnianiuideiZRodegrałaOrganizacjaNarodówZjednoczonych(Papuziński2007).Pierwszymważnymdokumentemstał się raport sekretarzageneralnegoONZUThanta(UThant1969).PoopublikowaniudokumentuOur Common Future (WorldCommissionon

Environment andDevelopment 1987) zrównoważony rozwój był początkowodefiniowanyw sposób bardzo ogólny.Określono, że zdolność przyszłych po-koleń do zaspokajania własnych potrzeb nie powinna być ograniczona przezkonsumpcjęobecnegopokolenia.Jednakaniprzyszłepotrzeby,aniobecnakon-sumpcjaniebyłyprecyzyjnie zdefiniowane (Somogyi2015).Trudnow litera-turzeznaleźćjednoznacznądefinicjętrwałegorozwoju,jesttobowiemkwestiazłożona i wieloaspektowa (Ciegis, Ramanauskiene i Martinkus 2009). ErlingHolden,KristinLinnerudiDavidBanister(2016)proponujądefinicjęopartąnatrzechpodstawowychdążeniach:zaspokojeniapodstawowychpotrzebludzkich,zapewnieniasprawiedliwościspołecznejiposzanowaniaśrodowiskanaturalne-go.DavidGriggszewspółpracownikami(2013)sugerują,żeparadygmatzrów-noważonegorozwojuskładającegosięztrzechfilarów(ang.Triple bottom line)

WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 81

–społecznego,ekonomicznegoiśrodowiskowego–powinienbyćzrewidowany.Zamiastanalizowaćkażdyznichosobno,powinnosięjetraktowaćjakospójnąkoncepcję(Barca,McCann,Rodríguez‐Pose2012),wktórejaspektytezagnież-dżająsięwsobienawzajem.Niemożebowiemistniećzdrowagospodarkaispo-łeczeństwo,jeżelidążeniedozyskówniszczyśrodowisko,ajednocześnieniemaposzanowaniaśrodowiska,jeżeliludzieżyjąwubóstwie,bezgodnychwarunkówmieszkalnych,opiekizdrowotnej,edukacjiimożliwościrozwojugospodarczego(Sterman2012).Wostatnichlatachmówisięrównieżoczwartymważnymele-mencieZR–zarządzaniu(Yigitcanlar,Kamruzzaman2015).Podnoszenie świadomości na temat zrównoważonego rozwoju jest jednym

z kluczowych aspektów w dyskusji o ładzie zintegrowanym (Murphy 2012).RolętakąmająspełniaćwskaźnikiZR(ang.Sustainable Development Indicators, SDI;por.Lehtonen,Sébastien,Bauler2016).Wskaźnikizostałyopracowanejakouproszczonenarzędziekomunikacji,którepomagawpodejmowaniudecyzjiin-stytucjomrządowymisamorządowym(Ciegis,Ramanauskiene,Startiene2009).Jakoichdodatkowąfunkcjęwskazujesięto,żepozwalająnapomiarpostępówirealizacjicelówpolitycznychorazskutecznościprowadzonychdziałań,stano-wiąpodstawędlaustalaniacelówistandardówdziałań,umożliwiają„wczesneostrzeganie”orazpromowanieideiładuzintegrowanego(Ciegis,Ramanauskiene,Startiene 2009; Steurer,Hametner 2013;Lehtonen i in. 2016). Pedro Frugoli,CecíliaAlmeida, FeniAgostinho, BiagioGiannetti i DonaldHuisingh (2015)twierdząjednak,żepomimokilkuproponowanychistosowanychwskaźników,problemzwiązanyzilościąkoncepcjiigromadzeniemdanychpozostajenieroz-wiązany.Pojawiłsiętakżepogląd,iżlistawskaźnikówsłużącychdopomiaruZRrośniezrokunarok,przezcoideatastajesięnatylezłożonaiskomplikowana,żeprzestajebyćużyteczna(Holden,Linnerud,Banister2014).ZestawySDIsąjednakobecniestandardowąmetodąmonitorowaniapostępówwkierunkuzrów-noważonegorozwojuwEuropieinaświecie(Steurer,Hametner2013).Celemniniejszegoartykułujestprezentacjawynikówbadaniazmianypozio-

muzrównoważonegorozwojupowiatów,naprzykładziewojewództwaśląskie-go,wlatach2011–2014.Wbadaniuzastosowanopodejścieinterdyscyplinarne,uwzględniającewielewskaźnikówopisującychkażdyzaspektówskładającychsię na ład zintegrowany.Abymożliwe byłowdrażanie zasad omawianej idei,niezbędne jest bowiem ciągłe monitorowanie poziomu zrównoważonego roz-wojuzarównonaszczebluregionalnym,jakilokalnym(Szylar2016).Analizytego typu są stosunkowopowszechne (Kozłowska2010;Bal-Domańska,Wilk2011; Iwacewicz-Orłowska,Sokołowska2016), równieżwodniesieniudoba-danego województwa (Gajdzik 2010). Wybór obiektu był nieprzypadkowy.Województwośląskiejestjednostkąowysokimstopniuurbanizacji(największezagęszczeniemiastwPolsce).Aż19spośród36powiatówstanowiąmiastanaprawachpowiatu.RolaobszarówmiejskichwZRstajesięcorazbardziejzna-czącazewzględunawzrostliczbyosóbzamieszkującychmiasta(Dempseyiin.2011).Choćwojewództwośląskiepowszechniekojarzonejestgłówniezaspek-tami gospodarczymi, zdegradowanym środowiskiem i znaczną koncentracjąludności,dążysiędozrównoważeniajegorozwoju,czegonajlepszymwyrazem


jest Strategia rozwoju województwa śląskiego „Śląskie 2020+”, opracowanaw2013r.(UrządMarszałkowskiWojewództwaŚląskiego2013).

Materiały i metody

Celemprezentowanejpracybyłozbadaniezmianypoziomuzrównoważonegorozwojupowiatówwojewództwaśląskiegowlatach2011i2014.Analizaobjęła19miastnaprawachpowiatuoraz17powiatówziemskich(ryc.1).Województwośląskie zajmujepowierzchnięponad12,3 tys. km2, co stanowiniemal4%po-wierzchnikraju.Zamieszkujegoponad4,5tys.osób,przyczym77,3%stanowiludność miejska (http://katowice.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorza-dowca/).WbadaniuwykorzystanodaneudostępnianezapomocąaplikacjiGłównego

UrzęduStatystycznegoWskaźniki zrównoważonego rozwoju (WZR) (wskazni-kizrp.stat.gov.pl). Dobór wejściowego zbioru zmiennych był uwarunkowanywznacznejmierzeichdostępnościąwodniesieniudowszystkichbadanychjed-nostek.Analizazostałaprzeprowadzonazwykorzystaniemdanychzroku2011oraz2014,odnoszącychsiędoczterechładów:społecznego,gospodarczego,śro-dowiskowegoiinstytucjonalno-politycznego.Poniżej(tab.1)przedstawionezo-stałydziedzinywyodrębnionewramachładówtematycznychwrazzpodaniemliczbywskaźników,którestanowiływejściowyzbiór72danych.

Tab. 1. Wejściowy zestaw wskaźników

Ład społeczny (32) Ład środowiskowy (17)Zmiany demograficzne (3)Zdrowie publiczne (5)Ubóstwo i warunki życia (3)Edukacja (3)Dostęp do rynku pracy (6)Wzorce konsumpcji (4)Adekwatność dochodu w okresie starości (2)Czynniki warunkujące zdrowie (2)Przestępczość (2)Wypadki drogowe (2)

Zmiany klimatu (2)Energia (3)Ochrona powietrza (4)Użytkowanie gruntów (1)Bioróżnorodność (2)Gospodarka odpadami (5)

Ład gospodarczy (15) Ład instytucjonalno-polityczny (8)Rozwój gospodarczy (8)Zatrudnienie (2)Transport (5)

Otwartość i uczestnictwo (3)Instrumenty ekonomiczne (5)

Źródło: opracowanie własne.

Początkowyzbiórzmiennychzostałpoddanyodpowiedniejweryfikacjiwceluwyłonieniacechdiagnostycznych,nazywanychtakżecharakterystycznymi.Etaptenjestbardzoważnywkażdymbadaniuwykorzystującymmetodytaksonomicz-ne,ponieważdeterminujeostatecznewynikianalizyijejwiarygodność(Jarocka2013).Tomasz Panek (2009)wskazuje dwie grupy kryteriów doboru danych:statystyczne i pozastatystyczne (merytoryczne i formalne).Wprezentowanym


badaniuposłużonosiękryteriamistatystycznymipoprzezeliminacjęzmiennychquasi-stałychiwykorzystaniemetodyparametrycznejHellwiga(Hellwig1981).Procedurawyłanianiazmiennychdiagnostycznych(Panek2009)początkowo

polegałanawyeliminowaniudanychniepełnych,awdalszejkolejności–zmien-nychquasi-stałych(przyjętogranicznąwartośćwspółczynnikazmiennościnapo-ziomie10%).Późniejszepostępowaniesprowadzałosiędowyznaczenianapod-stawiemacierzykorelacjiskupieńcechskładającychsięzezmiennejcentralnejizmiennychsatelitarnych(Panek2009;Kozłowska2010;Gotowska,Jakubczak2016).Tworzenie się tego rodzaju skupień oznacza, że cechyw nich zawartesązesobąistotnieskorelowane,copowodujepowielanieniesionychprzeznieinformacji.Następnie określono charakter zmiennych, któremogąbyć stymu-lantami, destymulantami lub nominantami (Kolenda 2006).Wbadanym zbio-rzewystępowałystymulanty(X13, X33, X37, X39, X42, X61, X66, X72)idestymulanty(X4, X7, X15, X31, X53, X70).Charakterzmiennychzostałokreślonynapodstawieocenywpływuzmianwartościposzczególnychwskaźnikównamierzonezjawi-sko,zaprezentowanejwaplikacjiWZR.Jeżelipożądanymkierunkiemzmianywskaźnikabyłwzrostjegowartości,uznanyonzostałzastymulantę,jeżelispa-dek–zadestymulantę.Przedwykonaniemporządkowania liniowegozmienneuznanezadestymulantyzostałyprzekształconenastymulanty.Ostatnimetapempoprzedzającymproceduręporządkowania liniowegobyła

normalizacjazmiennychwceludoprowadzeniaichdopostaciporównywalności(Walesiak2014).Wprezentowanymbadaniuwykorzystanoproceduręunitaryza-cji.Wybórtejmetodypodyktowanybyłfaktem,żespełniaonawszystkiekryte-ria,jakiminależysiękierowaćprzywyborzeprzekształcenianormalizacyjnego,wymienianeprzezKarolaKukułę(2000).Dalsza analiza polegała na uporządkowaniu obiektówmetodą porządkowa-

nia liniowego, zaproponowaną przez Zdzisława Hellwiga (1968) i nazywanąścieżkąrozwoju.Opierasięonanaskonstruowaniuabstrakcyjnegoobiektuzwa-negowzorcem.Współrzędne znormalizowane obiektuwzorcowegoW0 = [z0j] odpowiadająmaksymalnymwartościomstymulantlubminimalnymwartościomdestymulant(Nowak1990).Wdalszejkolejnościnależywyznaczyćodległościtaksonomicznekażdegoobiektubadanegodozdefiniowanegowcześniejwzorca.Wprezentowanymbadaniuwykorzystanometrykęeuklidesową,jednakobliczo-nawartośćnie jestwielkościąunormowaną.Abyotrzymaćwskaźnik, któregowyższewartościświadczyćbędąowyższympoziomierozwoju,konstruujesięwzględnytaksonomicznymiernikrozwojuMi,któryprzyjmujezazwyczajwar-tościzprzedziału[0,1].Wartościujemnemogąpojawićsię,jeślirozwójdanegoobiektujestznaczącosłabszyodpozostałych,lubkiedyliczbabadanychobiek-tówjestduża.

Wyniki i dyskusja

Wejściowy zbiór 72 zmiennych został poddany statystycznej weryfikacjiwceluwyłonieniazmiennychdiagnostycznych.Abymożliwebyłoporównaniewynikówotrzymanychwdwóchwybranychprzekrojachczasowych,dodalszej


granice miast na prawach powiatugranice powiatów

Legenda

0 10 20 30 40 km

Ryc. 1. Powiaty województwa śląskiegoŹródło: opracowanie własne.


analizy przyjęto te same wskaźniki dla obu badanych lat. Ostateczny zbiórzmiennychzostałutworzonyzewskaźników,wytypowanychwprocedurzepara-metrycznej,wykonanejdlaroku2011,jaki2014,którespełniałytrzywarunki:wartości były dostępne dlawszystkich obiektów, zmienność byławiększa niż10%,awartośćwspółczynnikakorelacjimiędzyzmiennyminieprzekraczała0,5.Wybranecechyutworzyływielowymiarowąprzestrzeńtaksonomiczną,zawiera-jącąinformacjeo ładziezintegrowanym,wktórejdokonanoklasyfikacjibada-nychjednostekadministracyjnych.Ostatecznyzbiórzmiennychobjął14wskaź-ników:1. Ładspołeczny

X4–Zgonyniemowlątna1000urodzeńżywych(‰);X7–Udziałzgonówwedługwybranychprzyczynwogólnejliczbiezgonów–

chorobyukładuoddechowego(%);X13–Wskaźnikijakościkształceniaipoziomuwiedzyuczniów–zdawalność

egzaminówmaturalnychwszkołachponadgimnazjalnychzawodowych(%);X15–Udziałdługotrwale(dłużejniżrok)bezrobotnychwśródbezrobotnych

zarejestrowanychogółem(%);X31–Ofiarywypadkówdrogowychna100tys.pojazdówzarejestrowanych–

ranni(osoba);2. Ładgospodarczy

X33 –Nakłady inwestycyjnew przedsiębiorstwach (ceny bieżące; bez pod-miotów gospodarczych o liczbie pracujących do dziewięciu osób) na jednegomieszkańcawwiekuprodukcyjnym(zł);

X37–UdziałnakładówinwestycyjnychwprzedsiębiorstwachwgsekcjiPKDwogólenakładów inwestycyjnychprzedsiębiorstw (bezpodmiotówgospodar-czycholiczbiepracującychdodziewięciuosób)–przemysłibudownictwo(%);

LegendaPowiaty: Miasta na prawach powiatu: (1) będziński (2) bielski (4) bieruńsko-lędziński (7) cieszyński (9) częstochowski(12) gliwicki(16) kłobucki(17) lubliniecki(18) mikołowski(20) myszkowski(22) pszczyński(23) raciborski(25) rybnicki(30) tarnogórski(32) wodzisławski(34) zawierciański(36) żywiecki

(3) Bielsko-Biała (5) Bytom (6) Chorzów (8) Częstochowa(10) Dąbrowa Górnicza(11) Gliwice(13) Jastrzębie Zdrój(14) Jaworzno(15) Katowice(19) Mysłowice(21) Piekary Śląskie(24) Ruda Śląska(26) Rybnik(27) Siemianowice Śląskie(28) Sosnowiec(29) Świętochłowice(31) Tychy(33) Zabrze(35) Żory


X39–UdziałnakładówinwestycyjnychwprzedsiębiorstwachwgsekcjiPKDwogólenakładów inwestycyjnychprzedsiębiorstw (bezpodmiotówgospodar-czycholiczbiepracującychdodziewięciuosób)–działalnośćfinansowaiubez-pieczeniowa,obsługarynkunieruchomości(%);

X42–PodmiotygospodarkinarodowejwpisanedorejestruREGONwedługklaswielkościna10tys.mieszkańcówwwiekuprodukcyjnym(–);3. Ładśrodowiskowy

X53 – Emisja gazowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnieuciążliwych(ton/rok–t/r);

X61–Udziałściekówkomunalnychiprzemysłowychoczyszczanychwogóleściekówwymagającychoczyszczania(%);4. Ładinstytucjonalno-polityczny

X66–Udziałradnychkobietworganachustawodawczychgminipowiatów(%);X70 –Wydatkizbudżetówgminipowiatównaobsługędługupublicznegona

1000złdochodówogółembudżetówgminipowiatów(zł);X72–Udziałpowierzchniobjętejobowiązującymimiejscowymiplanamizago-

spodarowaniaprzestrzennegowpowierzchniogółem(%).Widoczne jest, że najwięcej spośród cech przyjętych do dalszej analizy to

cechy dotyczące ładu społecznego i gospodarczego. Ład społeczny obejmujewskaźnikibardzoistotnezpunktuwidzeniajakościipoziomużyciamieszkań-cówdanychjednostek.Zgodniezzałożeniamikoncepcjizrównoważonegoroz-wojunależyprzy tymbraćpoduwagęnie tylkoobecne, ale równieżprzyszłepokolenia(Szylar,Cegielska,Kudas2016).JakwskazujeMichaelCuthill(2010),odczuwalnejest,żeładspołecznyzostałzaniedbanyiniejestpostrzeganyjakotaksamoważnyjakładekonomicznylubśrodowiskowy,przezcostałsięnaj-gorzejrozwiniętymzfilarówładuzintegrowanego.TakżeErlingHolden,KristinLinnerudiDavidBanister(2016)podkreślają,jakważnajestrównośćspołecznawosiąganiuzrównoważonegorozwoju.Zwracająoniuwagę,żerozwójdanegoregionuniemożezostaćuznanyzatrwały, jeślizostałosiągniętyprzezsystempolityczny,któryniezapewniaskutecznegouczestnictwaobywateliwpodejmo-waniudecyzji.Ładgospodarczyrównieżmaogromneznaczeniedlazrównoważonegorozwo-

ju,szczególniewostatnichlatach.Zewzględunakryzysfinansowyiekonomicz-ny, gospodarcze aspekty rozwoju są pod ścisłą kontrolą (Moldau Janoušková,Hák2012).Należyzauważyć,żewzrostbyłnajważniejszymcelempolitykinacałymświecieodostatnichpięciudekad.Todlategotrudnobyłoznaleźćrówno-wagęmiędzytrwałościąawzrostemgospodarczymregionów.Wceluosiągnięciazrównoważonegorozwojuprzestrzeninapoziomiewojewództwawładzepowin-ny skupiać się przedewszystkimna stworzeniu takiej polityki rozwoju regio-nalnego,któraminimalizowaćbędziekonfliktyspołeczneigospodarcze(Lorens2015).Tabela 2 przedstawia charakterystykę statystyczną cech diagnostycznych.

Tylkodwiecechymajązmiennośćwiększąniż100%–cechaX39iX53.Zmiennośćpowyżej50%osiągnęłacechaX33dlaobubadanychlatorazzmiennaX70dlaroku2011(dlaroku2014=49,9%).Zmiennośćpozostałychcechnieprzekracza50%.

WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 87Ta

b. 2

. Pod

staw

owe

stat

ysty

ki o

piso

we

cech

dia

gnos

tycz

nych

X4X7

X13

X15

X31

2011

2014

2011

2014

2011

2014

2011

2014

2011

014

min

2,20

1,60

2,40

2,20

47,6

030

,80

15,9

024

,40

90,9

161

,00

max

11,7

010

,10

6,10

7,10

85,6

087

,10

38,8

046

,40

422,

7443

2,49

x̄6,

045,

044,

153,

9972

,39

70,4

727

,89

37,0

022

5,15

173,

72

Me

6,25

4,85

4,20

3,75

75,2

073

,80

27,5

537

,90

203,

5717

2,55

S2,

142,

240,

861,

228,

1810

,59

6,39

5,81

88,4

179

,56

Vx

35,3

944

,46

20,7

030

,71

11,3

015

,02

22,8

915

,70

39,2

745

,80

X33

X37

X39

X42

X53

2011

2014

2011

2014

2011

2014

2011

2014

2011

2014

min

1493

,60

1699

,60

33,5

026

,30

0,30

0,10

1012

,50

1057

,10

8856

,00

1456

5,00

max

1700

8,00

1377

7,50

93,9

090

,50

15,3

012

,70

2218

,60

2422

,00

8575

507,

0092

6039

0,00

x̄54

35,7

763

22,7

272

,60

66,8

12,

642,

2113

94,2

415

02,0

912

0480

6,92

1034

873,

92

Me

4074

,55

5653

,30

76,2

570

,80

1,70

1,15

1378

,55

1475

,85

3520

63,0

024

0158

,00

S36

20,1

634

60,4

814

,12

17,2

03,

182,

5529

1,67

325,

7323

3374

3,02

2086

401,

23

Vx

66,6

054

,73

19,4

525

,75

120,

1311

5,15

20,9

221

,68

193,

7020

1,61

X61

X66

X70

X72

2011

2014

2011

2014

2011

2014

2011

2014

min

19,6

816

,85

4,00

16,0

00,

200,

109,

5016

,90

max

100,

0010

0,00

39,1

040

,00

30,0

024

,70

101,

1010

1,10

x̄85

,69

85,5

125

,19

26,3

312

,30

8,97

61,1

863

,96

Me

99,2

099

,16

24,9

025

,00

11,1

08,

9062

,55

65,0

0

S22

,79

22,8

97,

405,

986,

724,

4728

,92

27,6

3

Vx

26,6

026

,77

29,3

722

,71

54,6

749

,90

47,2

743

,19

– w

arto

ść m

inim

alna

, – w

arto

ść m

aksy

mal

na, –

śre

dnia

ary

tmet

yczn

a, –

med

iana

, – o

dchy

leni

e st

anda

rdow

e, –

kla

sycz

ny w

spół

czyn

nik

zmie

nnoś

ci.

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e.

MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS88Ta

b. 3

. Ran

king

pow

iató

w w

ojew

ództ

wa

śląs

kieg

o ut

wor

zony

na

pods

taw

ie ta

kson

omic

zneg

o m

iern

ika

rozw

oju

Pow

iat

2011

Pow

iat

2014

d i 0

Mi

mie

jsce

w

rank

ingu

d i 0

Mi

mie

jsce

w

rank

ingu

m. G

liwic

e1,

5902

0,38

131

m. G

liwic

e1,

5570

0,36

201

pszc

zyńs

ki1,

6201

0,36

972

będz

ińsk

i1,

6350

0,33

012

m. K

atow

ice

1,63

970,

3621

3m

. Jas

trzęb

ie-Z

drój

1,67

090,

3154

3

m. M

ysło

wic

e1,

7036

0,33

724

m. Ż

ory

1,67

770,

3126

4

m. T

ychy

1,72

910,

3273

5m

. Bie

lsko

-Bia

ła1,

7161

0,29

685

m. J

awor

zno

1,74

910,

3195

6ps

zczy

ński

1,73

600,

2887

6

m. C

horz

ów1,

7624

0,31

437

m. T

ychy

1,74

190,

2863

7

m. J

astrz

ębie

-Zdr

ój1,

7683

0,31

208

m. K

atow

ice

1,77

250,

2738

8

m. B

iels

ko-B

iała

1,77

980,

3075

9m

. Jaw

orzn

o1,

7856

0,26

849

mik

ołow

ski

1,78

220,

3066

10gl

iwic

ki1,

8343

0,24

8410

m. S

iem

iano

wic

e Śl

.1,

8267

0,28

9311

biel

ski

1,84

290,

2449

11

będz

ińsk

i1,

8511

0,27

9812

m. C

horz

ów1,

9170

0,21

4612

biel

ski

1,87

400,

2709

13ci

eszy

ński

1,93

970,

2052

13

mys

zkow

ski

1,96

260,

2364

14ra

cibo

rski

1,94

720,

2022

14

m. Ż

ory

2,00

090,

2215

15m

. Dąb

row

a G

.1,

9524

0,20

0015

raci

bors

ki2,

0392

0,20

6616

zaw

ierc

iańs

ki1,

9937

0,18

3116

m. R

uda

Śląs

ka2,

0667

0,19

5917

tarn

ogór

ski

2,01

340,

1750

17

gliw

icki

2,07

090,

1943

18m

. Ryb

nik

2,01

910,

1727

18

m. D

ąbro

wa

G.

2,08

070,

1905

19m

. Mys

łow

ice

2,02

030,

1722

19

WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 89ci

eszy

ński

2,08

420,

1891

20w

odzi

sław

ski

2,02

060,

1721

20

m. S

osno

wie

c2,

0887

0,18

7321

mys

zkow

ski

2,02

860,

1688

21

lubl

inie

cki

2,13

710,

1685

22kł

obuc

ki2,

0436

0,16

2722

żyw

ieck

i2,

1543

0,16

1823

m. S

iem

iano

wic

e Śl

.2,

0773

0,14

8823

wod

zisł

awsk

i2,

1804

0,15

1724

m. R

uda

Śląs

ka2,

0786

0,14

8324

m. P

ieka

ry Ś

ląsk

ie2,

1906

0,14

7725

bier

uńsk

o-lę

dziń

ski

2,08

940,

1439

25

m. Z

abrz

e2,

1975

0,14

5026

lubl

inie

cki

2,09

860,

1401

26

kłob

ucki

2,20

710,

1413

27m

ikoł

owsk

i2,

1047

0,13

7627

rybn

icki

2,23

560,

1302

28m

. Pie

kary

Ślą

skie

2,12

140,

1308

28

m. R

ybni

k2,

2387

0,12

9029

m. S

osno

wie

c2,

1227

0,13

0329

bier

uńsk

o-lę

dziń

ski

2,23

930,

1287

30m

. Św

ięto

chło

wic

e2,

1689

0,11

1330

zaw

ierc

iańs

ki2,

2664

0,11

8231

żyw

ieck

i2,

2098

0,09

4631

tarn

ogór

ski

2,28

180,

1122

32m

. Byt

om2,

2157

0,09

2132

m. C

zęst

ocho

wa

2,32

990,

0935

33m

. Zab

rze

2,28

770,

0627

33

m. B

ytom

2,41

430,

0607

34m

. Czę

stoc

how

a2,

3665

0,03

0434

m. Ś

wię

toch

łow

ice

2,61

39-0

,017

035

rybn

icki

2,38

080,

0245

35

częs

toch

owsk

i2,

6676

-0,0

379

36cz

ęsto

chow

ski

2,56

84-0

,052

436

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e.


Dwiezwymienionychcechdiagnostycznych–X33 oraz X39–dotycząnakła-dówinwestycyjnychwprzedsiębiorstwach.Celemniemalwszystkichprzedsię-biorstwfunkcjonującychwgospodarcerynkowejjestdążeniedomaksymaliza-cjizysku.Podejmowanienowychinwestycjijestjednymzgłównychwarunkówosiągnięciategocelu(Wildowicz-Giegiel2013).Odtrafnościinwestycjizależynie tylkowielkośćzysków,ale takżekonkurencyjnośćprzedsiębiorstwa i jegoudział w rynku (Mandziuk, Nawra, Ossowska 2016). Inwestycje w przedsię-biorstwachsąuważanezasilnąstronęPolskinatlekrajówUE(Nowak2012).Nakładyinwestycyjnepozwalająnadynamicznyrozwójprzedsiębiorstwaiprzy-czyniająsiędopoprawyefektywności,wdrażaniarozwiązańproekologicznychorazmniejenergo-imateriałochłonnych,cojestzgodnezideąZR.JakwskazujedziewiątazasadaDeklaracjizRio(OrganizacjaNarodówZjednoczonych1992),budowanie zrównoważonego rozwoju powinno odbywać sięm.in. „przezwy-mianęnaukowąitechnicznąorazprzezusprawnienieprocesurozwoju,przysto-sowania,rozpowszechnianiaitransferutechnologii,włączającwtonowetech-nologieiinnowacje”.Największenakładyinwestycyjneodnotowanowdużychmiastach:Gliwicach,Katowicach,DąbrowieGórniczej iTychach.Wyjątkowowysokiudziałnakładówinwestycyjnychwsekcjizwiązanejzdziałalnościąfi-nansową,ubezpieczeniamiirynkiemnieruchomościodnotowanowKatowicachiMysłowicach.Drugacechaozmiennościwiększejniż100%tocechadotyczącaładuśrodo-

wiskowegoX53,opisującaemisjęgazowychzanieczyszczeńpowietrzazzakła-dówszczególnieuciążliwych.Dogazowychzanieczyszczeńzaliczasię:dwutle-neksiarki(SO2),tlenkiazotu(NOx),tlenekwęgla(CO),dwutlenekwęgla(CO2),węglowodory(CnHm)oraztzw.„utleniacze”–ozon,dwutlenekazotu,formalde-hyd,akroleinęiinne(www.wskaznikizrp.stat.gov.pl).Ograniczanieemisjigazówcieplarnianychmaogromneznaczeniedlazrównoważonegorozwoju,ponieważodpowiadająonezaglobalneocieplenie.ZgodniezczwartązasadąDeklaracjizRio (OrganizacjaNarodówZjednoczonych1992),„abyosiągnąćzrównowa-żonyrozwój,ochronaśrodowiskapowinnastanowićnierozłącznączęśćprocesurozwojuiniemożebyćrozpatrywanaoddzielnieodniego”.Natereniewojewódz-twaśląskiego,będącegowęglowymzagłębiemPolski,jesttoproblemszczególnieuciążliwy.OdnotowujesięwPolscewzrostudziałuwprodukcjielektrycznościzeźródełodnawialnych,jednakwęgielnadalpozostajewtymzakresiegłównympaliwem (Chmielniak 2015). Pomimo iż w wielu dużych przedsiębiorstwachna terenie województwa śląskiego podejmowane są działania proekologiczne(Kurcz,Lipok2013),wydająsięonenadalniewystarczające.Największąemisjęodnotowanonietylkowmiastach(Rybnik,DąbrowaGórnicza,Jaworzno),aleteżnatereniepowiatówziemskich(będzińskiegoimikołowskiego).Napodstawiecechdiagnostycznychutworzonowzorzecrozwoju.Ponieważ

wszystkiecechyzostaływcześniejprzekształconenastymulantyipoddaneuni-taryzacji,współrzędnewzorcaodpowiadałymaksymalnymwartościomkażdejcechy, czyli były równe1.Obliczonoodległości poszczególnychobiektówodwzorca,anastępnieokreślonowartość taksonomicznegomiernikarozwoju,napodstawiektóregoutworzonorankingpowiatów(tab.3).Dlazobrazowaniaróż-


nicwzajmowanychprzezposzczególnepowiatymiejscachwrankinguwroku2011i2014wynikiprzedstawionotakżewformiewykresu(ryc.2).Utworzonorównieżrankingipowiatówprzyuwzględnieniukażdejzezmiennychosobno.Analizawyników przeprowadzonego badania pozwala łatwo stwierdzić, że

miejscawrankinguniezmieniłjedyniepowiatmiastoGliwice,któryzostałskla-syfikowanynajwyżej,orazpowiatczęstochowski,uznanyzajednostkęonajgor-szympoziomieZR.Gliwicewyróżniająsięnatlepozostałychpowiatówgłówniepodwzględem

cech X33, X42 oraz X70, a więc wskaźników dotyczących ładu gospodarczegoi instytucjonalno-politycznego. Cecha X33 dotyczy nakładów inwestycyjnychwprzedsiębiorstwach,natomiastcechaX42–podmiotówgospodarkinarodowejwpisanychdorejestruREGON.NaterenieGliwicdziałanajwiększazczterechpodstref Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (KSSE). Obejmuje onałącznieponad1000ha,wtymniemal380hanatereniemiasta.Działatamdużaliczbafirmzarównoprodukcyjnych,jakiusługowych,przedewszystkimzbran-żymotoryzacyjnej,alerównieżinformatycznej,budowlanej,logistycznejiwie-luinnych.Strefadziałaod1996r. iwciążnapływajątamnowiprzedsiębiorcy(Nowe firmy w gliwickiej...2016),adziałającenaterenieKSSEfirmyinwestująwinnowacyjnerozwiązania(Gliwice/Innowacje:Isoverzainwestował…2017).Chociażwskazujesię,żerozwójgospodarczyiwzrostekonomicznyniepowin-ny stanowić podstawowego celu na drodze osiągania ZR (Holden, Linnerud,Banister 2016), to trudno nie zauważyć wielu korzyści.Wzrost gospodarczymożeprzyczynićsiędobardziejzrównoważonegorozwojupoprzezpoprawędo-brobytuspołecznego,zaspokajaniepotrzebludzkichiwyeliminowanieubóstwa,jakrównieżdopowstawaniarozwiązańtechnologicznychpotrzebnychdoogra-niczeniaemisjigazówcieplarnianych idostosowaniasięgospodarkidozmianklimatycznych(Stern2015).Jednakosiągnięcietychkorzyścijestmożliwetylkowtedy,gdy„biznes”weźmieodpowiedzialnośćnietylkozaładekonomiczny,alewykażetakżedbałośćośrodowiskoiładspołeczny(Pastusiak,Jasiniak2014).

16

111621263136

m. G

liwic

eps

zczyńs

kim

. Kat

owic

em

. Mysło

wic

em

. Tyc

hym

. Jaw

orzn

om

. Cho

rzów

m. J

astr

zębi

e-Zd

rój

m. B

ielsk

o-Bi

ała

mik

ołow

ski

m. S

iem

iano

wic

e Śl

.bę

dziń

ski

biel

ski

mys

zkow

ski

m. Ż

ory

raci

bors

kim

. Rud

a Śląs

kagl

iwic

kim

. Dąb

row

a G

.ci

eszyńs

kim

. Sos

now

iec

lubl

inie

cki

żyw

ieck

iw

odzis

ław

ski

m. P

ieka

ry Ś

ląsk

iem

. Zab

rze

kłob

ucki

rybn

icki

m. R

ybni

kbi

eruń

sko-

lędz

ińsk

iza

wie

rciańs

kita

rnog

órsk

im

. Czę

stoc

how

am

. Byt

omm

. Św

ięto

chło

wic

eczęs

toch

owsk

i

Mie

jsce

w ra

nkin

gu

2011 2014

Ryc. 2. Zmiana miejsc poszczególnych powiatów w rankingach dla roku 2011 i 2014Źródło: opracowanie własne.


Legendatypy powiatów

typ I

typ II

typ III

typ IV

0 10 20 30 40 km

2011


Legenda

typ I

typ II

typ III

typ IV

typy powiatów

0 10 20 30 40 km

2014

Ryc. 3. Powiaty województwa śląskiego z podziałem na typy dla roku 2011 i 2014Źródło: opracowanie własne.


Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (ang. corporate so-cial responsibility)towkładbiznesuwrealizacjęideizrównoważonegorozwoju(CommissionoftheEuropeanCommunities2001).WskaźnikX70dotyczynatomiastwydatkówzbudżetówpowiatównaobsługę

długupublicznego.Jesttowskaźnikinstytucjonalno-polityczny,alemocnopo-wiązanyzgospodarką.Powstaniedeficytubudżetowegogenerujedługpublicz-ny,acozatymidzie–wzrostwydatkównaobsługętegodługu.JakpisząPiotrCiżkowicziAndrzejRzońca(2011),deficytbudżetowyhamujewzrostgospodar-czy.PodobnieuważaJoannaStawska(2016),którapodkreśla,żezrównoważonefinanse publiczne stanowią jeden z fundamentówwzrostu gospodarczego i sąważnymelementem stabilnościmakroekonomicznej.WskaźnikX70 dlaGliwicjest na poziomieminimalnym (0,30 zł) i stanowi zaledwie 2,5% średniej dlawszystkichpowiatów.Należyjednakzwrócićuwagę,żeniewszystkieaspektyrozwojutejjednostki

możnauznaćzazrównoważone.WładzeGliwicpowinnyskierowaćswojedzia-łaniam.in.napoprawęwarunkówśrodowiskowych.Wartościwskaźnikówdo-tyczącychładuśrodowiskowegouplasowałyomawianypowiatna24.(X53)i29.(X61)miejscuwrankingachtychcechdlaroku2011,awroku2014analogicznie–namiejscach25.i29.Wbadanymokresiesytuacjauległawięcniewielkiemupogorszeniu.JednostkąonajniższympoziomieZRwbadanymokresieokazałsiępowiat

częstochowski. Nietrudno wyjaśnić tę sytuację, patrząc na wartości poszcze-gólnychwskaźników.Wkażdymzbadanychładówmożnawskazaćcechę,dlaktórejwskazanypowiatzajmujeostatnielubprzedostatniemiejscenatlepozo-stałychanalizowanychjednostek.WśróddanychdotyczącychładuspołecznegopowiatczęstochowskiwypadanajgorzejpodwzględemcechyX13(wskaźnikija-kościkształceniaipoziomuwiedzyuczniów)ibardzoźlepodwzględemcechyX15(udziałbezrobotnychdługotrwale,czylidłużejniżprzezrok,wogólezare-jestrowanychbezrobotnych).Wbadanymokresie sytuacja tegopowiatuna tlepozostałychjednosteknieuległawtymzakresiezmianie.Biorącpoduwagęładgospodarczy,zapozytywnąnależyuznaćpoprawęodnośniedonakładówinwe-stycyjnychwprzedsiębiorstwach(X33,awanszmiejsca35.w2011r.namiejsce24.w2014r.). Jednak tapozytywnazmiananiedotyczywszystkichsektorówgospodarki–jakwskazujecechaX39,nakładynainwestycjewsektorzedziałal-nościfinansowejiubezpieczeniowejorazobsługirynkunieruchomościwbada-nymokresiespadły(wrankinguspadekz29.miejscaw2011rokunamiejsce35wroku2014).Jeślichodziowskaźnikiładuśrodowiskowego,powiatczęsto-chowskizajmujeniezmiennieostatniemiejscepodwzględemcechyX61(udziałściekówoczyszczonychwściekachwymagającychoczyszczenia).Bardzoniskawartośćtegowskaźnikanapoziomieniecałych20%wroku2011spadławroku2014dopoziomu16,85%.Spośródcechdotyczącychładuinstytucjonalno-poli-tycznegonajgorszasytuacjadotyczycechyX70(wydatkówzbudżetupowiatunaobsługędługupublicznego).Choćwydatkiteminimalniespadłynaprzestrzenibadanych lat, jednakna tlepozostałych jednostekpowiatczęstochowski spadłzmiejsca25.w2011r.na35.w2014roku.Jedynąpozytywnązmianąwod-


niesieniudopowiatuczęstochowskiegojestpoprawawskaźnikówdotyczącychzdrowiapublicznego(X4 oraz X7).Wceluprzestrzennegozobrazowaniajednostekcharakteryzującychsiępodob-

nymstopniemzrównoważeniarozwojuprzeprowadzonoprocedurętypologicz-ną,polegającąnawydzieleniuobszarówhomogenicznychspełniającychwymogijednolitościwzakresiecechreprezentatywnych(Prus,Szylar2015).Wykonanogrupowaniebadanych jednosteknaokreślone typy,biorączapodstawęwarto-ścimiernikarozwoju.Wwynikutejproceduryutworzonoczterygrupypowia-tówodpowiednioopoziomiezrównoważonegorozwoju(patrzryc.3):wysokim(typI),przeciętnym(typII),niskim(typIII)ibardzoniskim(typIV).Przestrzenne rozmieszczenie typów w badanych latach zaprezentowano na

ryc. 3 (numeracja analogicznie do ryc. 1).Na jej podstawiemożna zauważyćznacznezróżnicowanieprzestrzennewojewództwaśląskiego,biorącpoduwagęanalizowanezjawisko.Wkażdymtypiewystępujązarównopowiaty,jakimiastanaprawachpowiatu.Zaobszaronajbardziejzrównoważonymrozwojumożnauznaćcentralnączęśćwojewództwa,jednakitamwystępująjednostkizaliczonedogorszychtypów–w2011r.będątomiastaBytom(5,typIV),PiekaryŚląskie(21, typIII) iZabrze(33, typIII)orazpowiatbieruńsko-lędziński(4, typIII),natomiastw2014r.zaliczonedotypuIIImiastaBytom(5),PiekaryŚląskie(21),RudaŚląska(24),SiemianowiceŚląskie(27),Sosnowiec(28),Świętochłowice(29) i Zabrze (33) oraz powiaty bieruńsko-lędziński (4) i mikołowski (18).Analizującposzczególneładymożnajedyniezauważyć,żenazakwalifikowaniedotypuIwroku2011miaływpływgłówniezmiennedotycząceładuspołeczne-goigospodarczego,awroku2014–przedewszystkimładugospodarczegoorazinstytucjonalno-politycznego.Najmniejszeznaczeniewobubadanychokresachmiałyzmienneśrodowiskowe.

Podsumowanie

Strategiarozwojuwojewództwaśląskiego„Śląskie2020+”(UrządMarszał-kowskiWojewództwaŚląskiego2013)wielokrotnieodwołujesiędoideizrów-noważonegorozwoju– jest to jednazzasad,naktórychopieraćmasięwdra-żanie zapisów tegodokumentu.Władzewojewództwamająwięc świadomośćkonieczności podejmowania zintegrowanychdziałańwwieluobszarach tema-tycznychwceluosiągnięciaładuzintegrowanego.JakwskazująFabrizioBarca,PhilipMcCanniAndrésRodríguez-Pose(2012),jednązodpowiedzinaproble-my rozwojowe jestwłaśniepromowaniepolitykzintegrowanych, ze szczegól-nymuwzględnieniempotrzebmiastiregionów.Jednakwojewództwośląskiejestjednostkąpełnąlicznychsprzeczności.Zjednejstronykojarzonejestzciężkimprzemysłem, a z drugiej – ponad 50% jego powierzchni zajmują użytki rolne(UrządMarszałkowskiWojewództwa Śląskiego 2016).Cechuje je największezagęszczenieludnościspośródwszystkichwojewództw,ajednocześnieborykasię ono z wysokim poziomem emigracji i licznymi konfliktami społecznymi.Tegorodzajukontrastówwprzypadkutejjednostkijestwiele.


JakpodkreślająDanielLangiwspółpracownicy(2012),wyzwaniawzakresiezrównoważonegorozwojuwymagajązintegrowaniawiedzyzróżnychdziedziniopracowanianowychsposobówrozwiązywaniaproblemów.Lokalneproblemyzezrównoważonymrozwojem,dotyczącemiastiregionów,osadzonesąwwie-luobszarachzłożonejstrukturyspołecznej,gospodarczej,technologicznej,poli-tycznej,kulturowejiekologicznejosadludzkich.Nicdziwnego,żegenerowaniekonkretnychiskutecznychrozwiązańwykraczapozamożliwościwieluinstytu-cjirządowychisamorządowych(Trencher,Yarime,McCormick,Doll,Kraines2014).Rozwiązywanieproblemówzwiązanychzezrównoważonymrozwojemwymaga zrozumienia konsekwencji podejmowanych działań.Wyzwaniem dlainterdyscyplinarnejnaukizrównoważonegorozwojujestopracowaniekonkret-nychnarzędziiprocesówwspomagającychzrozumieniezłożonościtychzjawiskiopracowaniepolitykniezbędnychdostworzeniatrwałegoładuzintegrowanego(Weinstein,Turner,Ibáñez2013).Przeprowadzonaanalizapokazałaznaczącezróżnicowanie,takżeprzestrzen-

ne, zrównoważonego rozwoju powiatów województwa śląskiego. Najwyższypoziom zrównoważenia wykazanowGliwicach. Nietrudno jednak zauważyć,żeniewewszystkichdziedzinachosiągniętyzostałdostatecznypoziomrozwo-ju–wskazanotuprzedewszystkimniskipoziomładuśrodowiskowego.Takżena obszarach sklasyfikowanych jako najmniej zrównoważonemożnawskazaćdziedzinywypadającepozytywnienatleinnychpowiatów–dlanajgorzejskla-syfikowanegopowiatuczęstochowskiegobędątowskaźnikizwiązanezezdro-wiempublicznym.Zewzględu na to zróżnicowanie poziomuZRposzczegól-nychjednostekokreśleniejednejstrategiipostępowaniadlacałegowojewództwawydajesięniemożliwe.Należałobywtymzakresiesporządzićodrębnestrategiedlakażdegozpowiatów:abyzrównoważonyrozwójnaprawdęmógłzostaćosią-gnięty,należywdrażaćjegoidee,poczynającodskalilokalnej,anieregionalnej(Marciniuk-Kluska,Rymuza,Bombik2016).Możliwościrząducentralnegodo-tyczącerozwijaniaiwdrażaniapolitykwsposóbodgórnywostatnichdziesięcio-leciachzmniejszyły się (Loorbach2010).W tradycyjnych strategiach rozwojuregionalnegoodchodzisięodpodejściaodgórnegowkierunkuinicjatywoddol-nych,charakteryzującychsięzdecentralizowanymstylemkształtowaniapolityki,którerównieżstymulujehoryzontalnepowiązaniapomiędzyorganamiprywatny-miipublicznymi(Hermans,Haarmann,Dagevos2011).Zarównoanalizaliteratury,jakiprzeprowadzonebadaniewskazują,żewcelu

osiągnięciazrównoważonegorozwojukoniecznejestpodejmowaniedziałańwie-lokierunkowych.Niejesttozadaniełatweiwymagapodejmowaniawspółpracyprzezwładzelokalnezarównozinstytucjamipublicznymi,jakisektorempry-watnym(Nijkamp,Perrels1994).Jużw1987r.wraporcieOur Common Future (WorldCommissiononEnvironmentandDevelopment1987)zostałonapisaneozrównoważonymrozwoju:„Nieukrywamy,żeniejesttołatwyproces.Trzebapodjąćwielebolesnychdecyzji.Dlategowostatecznym rozrachunkuzrówno-ważonyrozwójmusiopieraćsięnawolipolitycznej”.Dużaodpowiedzialnośćw tym zakresie stoi więc przed władzami zarówno całego województwa, jak


iposzczególnychpowiatów,abypodejmowaneprzezniedziałaniapozwalałynaciągłyizrównoważonyrozwójcałegoregionu.

Literatura

AngelisV.,Angelis-DimakisA.,DimakiK.,2015,„Theregionanditsmultipleimages”,Procedia Economics and Finance,t.33,s.188–199.

Ball-DomańskaB.,WilkJ.,2011,„Gospodarczeaspektyzrównoważonegorozwojuwo-jewództw–wielowymiarowa analiza porównawcza”,Przegląd Statystyczny, nr 58,z.3–4,s.300–322.

BarcaF.,McCannP.,Rodríguez‐PoseA.,2012,„Thecaseforregionaldevelopmentinter-vention:place‐basedversusplace‐neutralapproaches”,Journal of Regional Science, t.52,nr1,s.134–152.

BrolR., 2006, „Rozwój regionalny− zakres pojęciowy”,w:D. Strahl (red.),Metody oceny rozwoju regionalnego,WydawnictwoAEweWrocławiu,Wrocław,s.13–16.

CarlowitzH.C.,2000 [1713],Sylvicultura oeconomica oder haußwirthliche Nachricht und Naturmäßige Anweisung zur Wilden Baum-Zucht, red. K. Irmer,A. Kießling,Freiberg:TechnischeUniversitätBergakademie.

ChmielniakT.,2015,„Opracowanietechnologiidlawysokosprawnych‘zeroemisyjnych’blokówwęglowychzintegrowanychzwychwytemCO2zespalin.Koncepcjaigłównewynikibadań”,Energy Policy Journal,t.18,z.3,s.75–86.

ChurskiP.,2004,„Rozwójregionalnywwarunkachtransformacjigospodarczejiintegra-cjieuropejskiej”,w:S.Ciok,D.Ilnicki(red.)Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Regionalny wymiar integracji europejskiej, t. VIII/1,InstytutGeografiiiRozwojuRegionalnego,UniwersytetWrocławski,s.3–45.

CiegisR.,RamanauskieneJ.,MartinkusB.,2009,„Theconceptofsustainabledevelop-ment and its use for sustainability scenarios”,Engineering Economics, t. 62, nr 2,s.28–37.

CiegisR.,RamanauskieneJ.,StartieneG.,2009,„Theoreticalreasoningoftheuseofindi-catorsandindicesforsustainabledevelopmentassessment”,Engineering Economics, t.63,nr4,s.33–40.

Ciżkowicz P., RzońcaA., 2011, „Mechanizmy oddziaływania deficytu fiskalnego nawzrostgospodarki”,Gospodarka Narodowa,nr10(242),s.1–20.

CommissionoftheEuropeanCommunities,2001,„Greenpaper:PromotingaEuropeanframework for corporate social responsibility”, DOC/01/9, Brussels, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwi-t6CD2KfWAhWmIpoKHSJVAuwQFggsMAA&url=http%3A%2F%2Feuropa.eu%2Frapid%2Fpress-release_DOC-01-9_en.pdf&usg=AFQjCNF-ef7j_hp0XUAG_mtQ16dSt6dpOQ(dostęp:15.09.2017).

CuthillM., 2010, „Strengthening the ‘social’ in sustainable development:Developinga conceptual framework for social sustainability in a rapid urbangrowth region inAustralia”,Sustainable Development,t.18,nr6,s.362–373.

DempseyN.iin.,2011,„Thesocialdimensionofsustainabledevelopment:definingur-bansocialsustainability”,Sustainable Development,t.19,nr5,s.289–300.

DomańskiB.,2004,„Krytykapojęciarozwojuastudiaregionalne”,Studia Regionalne i Lokalne,nr2(16),s.7–23.


Frugoli P.A.,Almeida C., Agostinho F., Giannetti B., HuisinghD., 2015, „Canmea-suresofwell-beingandprogresshelpsocietiestoachievesustainabledevelopment?”,Journal of Cleaner Production,t.90,s.370–380.

GajdzikB.,2010,„Urbanizacjawzrównoważonymrozwojuwojewództwaśląskiego”,Journal of Ecology and Health,t.14,nr5,s.221–226.

GawrońskiH.,2011,„Istotaplanowaniastrategicznegorozwojulokalnegoiregionalne-go”,Współczesne Zarządzanie,nr1,s.30–41.

Gliwice/ Innowacje: Isover zainwestował 30 mln zł w nową linię produkcyjną, 2017,https://finanse.wp.pl/gliwice-innowacje-isover-zainwestowal-30-mln-zl-w-nowa-linie-produkcyjna-6115751510485121a(dostęp:15.09.2017).

GłównyUrządStatystyczny(GUS),2016,Wskaźniki zrównoważonego rozwoju,http://wskaznikizrp.stat.gov.pl(dostęp:24.10.2016).

GotowskaM.,JakubczakA.,2016,„Zastosowaniewybranychmetoddoocenyzróżni-cowania poziomu życia ludnościw Polsce”, IXKongres Ekonomistów Polskich –Publikacje Kongresowe, www.pte.pl/kongres/publikacje-kongresowe.html (dostęp:16.11.2016).

GriggsD.,Stafford-SmithM.,GaffneyO.,RockströmJ.,ÖhmanM.,ShyamsundarP.,SteffenW.,GlaserG.,KanieN.,NobleI.,2013,„Sustainabledevelopmentgoalsforpeopleandplanet”,Nature,t.495,s.305–307.

HellwigZ., 1968, „Zastosowaniemetody taksonomicznej do typologicznegopodziałukrajówzewzględunapoziomichrozwojuorazzasobyistrukturęwykwalifikowanychkadr”,Przegląd Statystyczny,z.4,s.307–326.

Hellwig Z., 1981, „Wielowymiarowa analiza porównawcza i jej zastosowanie w ba-daniachwielowymiarowychobiektówgospodarczych”,w:W.Welfe (red.),Metody i modele ekonomiczno-matematyczne w doskonaleniu zarządzania gospodarką socja-listyczną,Warszawa:PWE,s.46–68.

HermansF.L.,HaarmannW.M.,Dagevos J.F.,2011, „Evaluationof stakeholderparti-cipation inmonitoring regional sustainable development”,Regional Environmental Change,t.11,nr4,s.805–815.

HoldenE.,LinnerudK.,BanisterD.,2014,„Sustainabledevelopment:Ourcommonfu-turerevisited”,Global Environmental Change,t.26,s.130–139.

HoldenE., LinnerudK.,BanisterD., 2016, „The imperatives of sustainable develop-ment”,Sustainable Development,t.25,nr3,s.213–226.

HullZ.,2007,„Czyideasustainable developmentukazujenowąwizjęrozwojucywiliza-cyjnego?”,Problemy Ekorozwoju,t.2,nr1,s.49–57.

Iwacewicz-OrłowskaA.,SokołowskaD.,2016,„Ocenarealizacjikoncepcjizrównowa-żonegorozwojuwpodregionachwojewództwPolskiWschodniejzwykorzystaniemmetodywzorcarozwojuHellwiga”,Optimum, Studia Ekonomiczne,nr1(79),s.182–197.

JarockaM., 2013, „Wpływmetody doboru cech diagnostycznych na wyniki porząd-kowania liniowego na przykładzie rankingu polskich uczelni”, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,nr279,s.85–94.

Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, 2010,www.gliwice.eu/dla-biznesu/katowic-ka-specjalna-strefa-ekonomiczna(dostęp:8.10.2017).

Kolenda M., 2006, Taksonomia numeryczna. Klasyfikacja, porządkowanie i analiza obiektów wielocechowych, Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im.OskaraLangegoweWrocławiu.


KozłowskaK.,2010,„Zróżnicowanierozwojuzrównoważonegowojewództwakujaw-sko-pomorskiegowlatach2004–2007wświetlewynikówanalizytaksonomicznej”,Studia Regionalne i Lokalne,nr3,s.81–98.

Kukuła K., 2000, Metoda unitaryzacji zerowej. Warszawa: Wydawnictwo NaukowePWN.

KurczS.,LipokD.,2013,„Zieloneaspektylogistykiwprzedsiębiorstwachwojewództwaśląskiego”,Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie, nr60,s.55–62.

LangD.J.,WiekA.,BergmannM.,StauffacherM.,MartensP.,MollP., SwillingM.,Thomas C.J., 2012, „Transdisciplinary research in sustainability science: practice,principles,andchallenges”,Sustainability Science,t.7,nr1,s.25–43.

LehtonenM.,SébastienL.,BaulerT.,2016,„Themultiplerolesofsustainabilityindica-torsininformationalgovernance:betweenintendeduseandunanticipatedinfluence”,Current Opinion in Environmental Sustainability,t.18,s.1–9.

LoorbachD.,2010,„Transitionmanagementforsustainabledevelopment:aprescriptive,complexity‐basedgovernanceframework”,Governance,t.23,nr1,s.161–183.

LorensP.,2015,„Contemporarydevelopmentprocessesofcitiesandurbanareas”,Studia Regionalia,nr43–44,s.62–74.

Mandziuk R., Nawra P., Ossowska J., 2016, „Inwestycje rzeczowe przedsiębiorstw”,Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia,nr1,s.545–553.

Marciniuk-KluskaA.,RymuzaK.,BombikA.,2016,„Wykorzystanieanalizytaksono-micznejwbadaniachzrównoważonegorozwojulokalnegonaprzykładziepowiatówpodregionu ostrołęcko-siedleckiego”, w: B. Dańska-Borsiak, I. Laskowska (red.),Regionalne analizy ekonomiczne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,s.73–81.

MoldanB.,JanouškováS.,HákT.,2012,„Howtounderstandandmeasureenvironmen-talsustainability:Indicatorsandtargets”,Ecological Indicators,t.17,s.4–13.

MurphyK.,2012,„Thesocialpillarofsustainabledevelopment:aliteraturereviewandframeworkforpolicyanalysis”,Sustainability: Science, Practice & Policy,t.8,nr1,s.15–29.

Nagórny W., 2011, „Polityka społeczna a zrównoważony rozwój”, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria Pragmata tes Oikonomias,z.V,s.137–146.

NazarczukJ.M.,2013,Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna województw i pod-regionów Polski,Olsztyn:WydawnictwoUniwersytetuWarmińsko-Mazurskiego.

NijkampP.,PerrelsA.,1994,Sustainable Cities in Europe,NewYork:Routledge.NowakE., 1990,Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodar-

czych,Warszawa:PaństwoweWydawnictwoEkonomiczne,s.87–91.NowakP.,2012,„PoziominnowacyjnościpolskiejgospodarkinatlekrajówUE”,Prace

Komisji Geografii Przemysłu,nr19,s.153–168.Nowe firmy w gliwickiej strefie ekonomicznej,2016,www.infogliwice.pl/nowe-firmy-w-

-gliwickiej-strefie-ekonomicznej/(dostęp:8.04.2017).OrganizacjaNarodówZjednoczonych(ONZ),1992,DeklaracjazRiowsprawieśrodo-

wiskairozwoju,http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/inne/1992.html(dostęp:10.04.2017).PanekT.,2009,Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej,Warszawa:

OficynaWydawniczaSzkołyGłównejHandlowej.PapuzińskiA.,2007,„Filozofiazrównoważonegorozwojujakosubdyscyplinabadańfi-

lozoficznych”,Problemy Ekorozwoju,t.2,nr2,s.27–40.


PastusiakR.,JasiniakM.,2014,„SpołecznaodpowiedzialnośćbiznesuwPolscenaprzy-kładzieaktywnościspecjalnychstrefekonomicznych”,Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H–Oeconomia,t.48,nr3,s.251–262.

Piętak Ł., 2014, „Przegląd teoretycznych koncepcji rozwoju regionalnego”, Acta Universitatis lodziensis. Folia Oeconomica,t.5,nr306,s.5–28.

PłachciakA.,2011,„Genezaideirozwojuzrównoważonego”,Ekonomianr5(17),s.231–248.

PrusB.,SzylarM., 2015, „Evaluationofpossibility touse typological procedure andWrocław taxonomy to analyse agriculture development conditions on the exampleof the formerKraków voivodeship communes”,Geomatics, Landmanagement and Landscape,nr4,s.83–101.

Skowroński A., 2006, „Panorama cywilizacji zrównoważonego rozwoju”, Studia Ecologiae et Bioethicae,nr4,s.243–257.

Somogyi Z., 2015, „A framework for quantifying environmental sustainability”,Ecological Indicators,t.61,s.338–345.

StawskaJ.,2016,„Zadłużeniesektorageneral governmentawzrostgospodarczywkon-tekściezrównoważonychfinansówpublicznych”, Prace Naukowe UE we Wrocławiu, nr437(Finanse na rzecz zrównoważonego rozwoju),s.426–435.

StermanJ.,2012,„Sustainingsustainability:creatingasystemsscienceinafragment-edacademyandpolarizedworld”,w:M.Weinstein,R.Turner(red.),SustainabilityScience:TheEmergingParadigmandtheUrbanEnvironment,NewYork:Springer-Verlag,s.35–73.

SternN., 2015,Why Are We Waiting? The Logic, Urgency, and Promise of Tackling Climate Change,Cambridge,MA:MITPress.

SteurerR.,HametnerM.,2013,„Objectivesandindicatorsinsustainabledevelopmentstrategies:similaritiesandvariancesacrossEurope”,Sustainable Development,t.21,nr4,s.224–241.

Szewczuk A., 2011, „Rozwój lokalny i regionalny – główne determinanty”, w:A. Szewczuk,M. Kogut-Jaworska,M. Zioło,Rozwój lokalny i regionalny. Teoria i praktyka,Warszawa:WydawnictwoC.H.Beck.

Szlachta J., Zaucha J., 2010, „A new paradigm of the EU regional development inthe context of the Poland’s National Spatial Development Concept”, Institute forDevelopmentWorkingPapers,nr1,s.1–17.

Szylar M., 2016, „Evaluation of environmental order level in districts of KrakowMetropolitanArea”,Journal of Ecological Engineering,t.17,nr5,s.35–42.

SzylarM.,CegielskaK.,KudasD.,2016,„Analizazmianładuspołecznegopodkątemzrównoważonegorozwojuwybranychpowiatówwojewództwapodkarpackiego”,w:J.Leśny, J.Nyćkowiak (red.),Nauki humanistyczne i społeczne. Część V, Badania i rozwój młodych naukowców w Polsce,Monografie,t.19,s.92–99.

TrencherG.,YarimeM.,McCormickK.B.,DollC.N.H.,KrainesS.B.,2014,„Beyondthethirdmission:Exploringtheemerginguniversityfunctionofco-creationforsustain-ability”.Science and Public Policy,t.41,nr2,s.151–179.

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, 2013, Strategia rozwoju wojewódz-twa śląskiego „Śląskie 2020+”, Katowice: Urząd Marszałkowski WojewództwaŚląskiego,WydziałPlanowaniaStrategicznegoiPrzestrzennego,www.slaskie.pl/za-laczniki/2013/07/04/1372921202/1372921250.pdf(dostęp:28.10.2016).

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, 2016, Analiza struktury wła-sności i sposobu użytkowania gruntów w województwie śląskim w 2016 roku.


Katowice: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Wydział Geodezji,Kartografii i Gospodarki Nieruchomościami. http://www.slaskie.pl/zalaczni-ki/2016/05/20/1463732902/1463733025.pdf(dostęp:31.10.2016).

UThant S., 1969,Człowiek i jego środowisko. Raport Sekretarza GeneralnegoONZzdnia26.05.1969r.,BiuletynPolskiegoKomitetud/sUNESCO,nr1.

WalesiakM.,2014,„Przeglądformułnormalizacjiwartościzmiennychorazichwłasno-ściwstatystycznejanaliziewielowymiarowej”,Przegląd Statystyczny, r.LXI,z.4,s.363–372.

WeinsteinM.P.,TurnerR.E.,IbáñezC.,2013,„Theglobalsustainabilitytransition:itismorethanchanginglightbulbs”,Sustainability: Science, Practice & Policy,t.9,nr1,s.4–15.

Wildowicz-GiegielA.,2013,„PriorytetyinwestycyjneainnowacyjnośćprzedsiębiorstwwPolsce”,Oeconomia Copernicana,nr1,s.65–77.

WorldCommission onEnvironment andDevelopment (WCED), 1987,Our Common Future,Oxford:OxfordUniversityPress.

YigitcanlarT.,KamruzzamanM.,2015,„Planning,developmentandmanagementofsus-tainablecities:Acommentaryfromtheguesteditors”,Sustainability,t.7,s.14677–14688.

Stronyinternetowehttp://katowice.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorzadowca/(dostęp8.04.2017).www.wskaznikizrp.stat.gov.pl(dostęp:24.10.2016).

Marta Szylar, Katarzyna Cegielska, Dawid Kudas … Regionalne i Lokalne Nr 3(69)/2017 ISSN...

Documents

Transcript of Marta Szylar, Katarzyna Cegielska, Dawid Kudas … Regionalne i Lokalne Nr 3(69)/2017 ISSN...