Marek Cetwiński - Carmen Mauri

7/30/2019 Marek Cetwiski - Carmen Mauri

1/9

Marek Cetwiski

Carmen Mauri, czyli efekt nienej kuli

(referat wygoszony na 13. Spotkaniach Mediewistycznych, 19 X 2005)

Scatet anachronismis et fabulis peno anachronizmw i bajek. Te wanie sowaAdama Naruszewicza oznaczay, zdaniem Aleksandra Semkowicza, wyrok potpieniawydany na spisan w pocztku XVI wieku Kronik Piotra komesa[1]. Wybitny historyk

polskiego owiecenia podziela widocznie powszechn w jego czasach opini, e historia mada dokadn i szczer relacj o wydarzeniach, opart na wiadectwie wasnych oczu, na

pewnych i niewtpliwych przekazach lub na sprawozdaniu osb godnych zaufania[2].Anonimowy utwr z przyczyn zrozumiaych kryteriw tych nie spenia. Peen te byrzeczywicie anachronizmw i bajek. Choby takich oto, e, Piotr nawouje Wadysawa dowalki z Tatarami, modzi ksita wzywaj pomocy w. Stanisawa a ona Wadysawa II,

Agnieszka przedstawiona jest jako crka cesarza Henryka IV, kiedy w rzeczywistoci byajego wnuczk crk Leopolda III margrabiego Austrii[3]. W kronice wiele te owydarzeniach z czasw znacznie pniejszych ni pierwszy w naszych dziejach konfliktksit juniorw z panujcym seniorem. Kronika Piotra komesa nie zawieraa nic, co

Naruszewicz chciaby wykorzysta w swym dziele, zwaszcza, e jej temat apologia buntuprzeciw monarszej tyranii cakowicie sprzeczny by z jego politycznymi przekonaniami[4].

Kronika o Piotrze odoona do tek Naruszewicza leaaby tam pisze RyszardGansiniec spokojnie do dzi, gdyby w midzyczasie nie nastaa epoka romantyzmu z jejkultem mrocznego redniowiecza, z jej lubowaniem si wanie w takich bajachredniowiecznych. Dzieko Mikoaja [to o domniemanym autorze kroniki M.C.], tak marnei niesforne, miao to niebywae szczcie, e wpado w rce uczonego i entuzjastycznegowydawcy, Augusta Mosbacha, ktry wyda je w 1865 roku[5]. Szczciu dopomg,dodajmy, hrabia Aleksander Przedziecki, ponowny odkrywca kroniki, ktry uyczyMosbachowi sporzdzon przez siebie kopi zabytku[6]. August Mosbach od 1841 rokuzajmowa siKronik wielkopolsk[7]. Wanie w jej tekcie zetkn si z intrygujcwiadomoci podan pod koniec opowieci o Piotrze Wocie: Sed nunc iterum ad Wladislaidiscriminosam seviciam redeamus Pyotrkonis gesta, que per se scripta habentur obmittentes

wic powrmy do niebezpiecznego okruciestwa Wadysawa pomijajc czyny Piotrka,ktre uwaane s za spisane przez niego[8]. Wytrawnemu znawcy Kroniki wielkopolskiej

ju sam tytu Cronica Petri comitis Poloniae by wystarczajca zacht do zapoznania si z

treci skopiowanego przez Przedzieckiego dzieka. Istniaa wszak szansa odnalezienia wnim fragmentw, moe nawet caoci, owych zaginionych Gesta Piotrkonis, bdcych, ktowie, moe nawet autobiografi bohatera. O istnieniu jakiego starego opiewajcego dziejePiotra utworu donosio te inne, doskonale Mosbachowi znane, rdo, take zajmujce silosami yjcego w XII wieku wojewody. Jest to zachowana do dziHistoria sive cronica

Petri comitis ex Dacia LXXVII ecclesiarum fundatoris, gdzie (na stronie 34 r) czytamy: vidiego in bibliotca divi Vincentii in libello quodam pergameneo huius femine in Petrum comitemnephande machinationis ritmico contextu descriptam tragediam[9]. Na marginesie ktodopisa: parvus liber est, rubeo textus corio, cum catenula[10].

Dwa niezalene od siebie rda, podstawowy warunek uznania realnoci faktu

historycznego, przekonyway nie tylko Augusta Mosbacha o rzeczywistym istnieniustarego utworu przedstawiajcego tragedi Piotra. I to w miejscu najbardziej stosownym
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn1http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn2http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn3http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn4http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn5http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn6http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn7http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn8http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn9http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn10http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn1http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn2http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn3http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn4http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn5http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn6http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn7http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn8http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn9http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn10


2/9

w bibliotece klasztoru fundowanego przez samego bohatera. Opis owej ksieczki, chozwizy, sugeruje, e zakonnicy uwaali j za niezwykle cenn. Oprawili wszak w czerwonskr i przykuli acuszkiem zabezpieczajc przed kradzie i zniszczeniem. Starania tetumaczy mona chyba tylko trosk o szacowny zabytek zwizany z osob fundatora. Tak

przynajmniej rozumieli opis maej pergaminowej ksieczki badacze poszukujcy starego

poematu o Piotrze. Poetyck form dziea stwierdza wszak (ok. 1520) Benedykt z Poznaniaw swojej kontynuacjiKroniki ksit polskich Piotra z Byczyny. Przekonanie, i poezja tkwiu pocztkw wszelkiej historiografii stanowio w czasach Mosbacha ide kolektywn,

pewnego rodzaju psychoz naukow, ktr yli historycy XIX wieku[11]. Odkrycie poematuo Piotrze usunoby take uczucie pewnego niedosytu polskiej opinii publicznej zazdroniespogldajcej na szczliwszych wydawaoby si ssiadw z ich odkrytymi, rzekomo, przezWacawa Hank rkopisami czy Rosjan chlubicych siSowem o wyprawie puku Igora. Wtakim intelektualnym klimacie poszukiwanie polskich redniowiecznych poematw

bohaterskich to niemal patriotyczny nakaz.

Tekst Kroniki o Piotrze nie pozostawia jednak zudze i Mosbach, jeli nawet ywi

wielkie nadzieje na odnalezienie oryginau starego poematu, to szybko si ich pozby. Beztrudu ustali, i jest to utwr z pocztku XVI wieku dedykowany wczesnemu opatowi u w.Wincentego Jakubowi Poarowskiemu sprawujcemu t godno w latach 1506-1515. Niestraci jednak nadziei na rekonstrukcj Gesta Piotrkonis. Wszak nieprawdopodobnawydawaa si myl, aby piszcy w obiskim klasztorze kronikarz nie wykorzystaznajdujcej si w tutejszej bibliotece starej pergaminowej ksieczki. Problem sprowadzasi, jak sdzi, tylko do wydzielenia tych partii tekstu, ktre kronikarz zapoyczy z innychznanych wczesnej nauce przekazw. Reszta, po odrzuceniu oczywistych anachronizmw,

pochodziaby z zaginionego a przecie niewtpliwie jeszcze w pocztku XVI stuleciaistniejcego, ywotu Piotra.

Klasyczny to sposb postpowania wczesnych historykw. Spadek po teorii FriedrichaAugusta Wolfa[12]. Wiar w ufno wspomnianej metody umacnia ju wprawdzie poedycji Mosbacha widowiskowy sukces Friedricha Wilhelma von Giesebrechta, ktry w1841 roku zrekonstruowa z pniejszych przekazw zaginione a pochodzce z XI wiekuAnnales Altahenses maiores. W 1867 roku ucze Giesebrechta, Edward von Oefeleodnalaz, w papierach po swoim pradziadku, odpis owych rocznikw sporzdzony przezrenesansowego bawarskiego historyka Aventinusa. Nowo odkryty tekst okaza si zgodny zrekonstrukcj Giesebrechta. W 1868 roku roczniki znalazy si w tomie XX MonumentaGermaniae. Odkrycie to utwierdzio przekonanie o doskonaoci metody filologiczno-krytycznej[13]. Bya to niewtpliwa zachta do dalszych prb rekonstrukcji zaginionego

poematu o Piotrze Wocie.Mosbach by jednak historykiem krytycznym i ostateczne wnioski jego analizy s doumiarkowane. I tak rozpatrujc jzyk Kroniki o Piotrze dochodzi do wniosku, i acina jej

jest zmienna i rozmaita, co wskazuje na prac rnych, podobno dwch, pisarzy, starszacz tekstu to proza rymowana a skadnia przypomina redniowieczn[14]. Wzmianki oTatarach, lokacji Poznania na prawie niemieckim i rajcach krakowskich wskazuj, i tekst

podstawowy Kroniki czerpie z utworu spisanego nie wczeniej ni w szstymdziesicioleciu XIII wieku[15]. Terminus ante quem wyznacza czas spisania Kronikiwielkopolskiej czerpicej ju z Gesta Piotrkonis. Co do tosamoci pergaminowejksieczki z obiskiej biblioteki August Mosbach wtpliwoci nie mia[16]. Podstaw

rdow Gesta Piotrkonis stanowiy, jego zdaniem, kronika Kadubka, ywot wikszyw. Stanisawa i inne nieznane oraz tradycja ustna[17]. Stwierdza wreszcie Mosbach, e
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn11http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn12http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn13http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn14http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn15http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn15http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn16http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn17http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn11http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn12http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn13http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn14http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn15http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn16http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn17


3/9

pseudo-autor jak nazywa kompilatora z pocztku XVI wieku, nie czerpa z Dugosza, leczobaj korzystali z Gesta Piotrkonis[18]. Dodatkowe argumenty przemawiajce za spisaniemtych ostatnich w kocu XIII wieku to: brak podania o pochodzeniu Piotra z Danii, Skrzynnaczy Ksia oraz nieobecno motywu cudownego odzyskania przez bohatera wzroku imowy[19]. Mosbach unika jednak odpowiedzi na pytanie o zakres zmian, jakie

szesnastowieczny kronikarz wprowadzi do swego utworu i, w konsekwencji, o wiarygodnojego relacji wydarze z wieku XII[20]. Wyranie stroni od praktyki swoich nastpcwbudowania pitrowych hipotez.

Wydanie Mosbacha, niezwykle staranne, na trwae ju wprowadzio nasz kronik do obiegunaukowego a take do literatury piknej. Sprawiy to w znacznej mierze osobiste kontaktyAugusta Mosbacha. Wrocawskiego historyka czya bowiem osobista przyja z wybitnymznawc historii lska Colmarem Grnhagenem, prowadzi te oywion korespondencj zJzefem Ignacym Kraszewskim[21]. Grnhagen wykorzysta wydanie Mosbacha, akceptujcwikszo jego ustale, w artykule o wygnaniu Wadysawa II i olepieniu Piotra Wosta.Kraszewski natomiast ca niemal fabu swojejHistorii prawdziwej o Petrku Wacie

palatynie, ktrego zwano Duninem zawdzicza publikacji Mosbacha. Powie ta, ukoczonaw marcu 1878 roku, jest o tyle tu interesujca, i pojawia si w niej pochodzcy z Galiirubaszny ojciec Maur, benedyktyn z opactwa na wrocawskim Obinie[22]. Niewtpliwe to

pokosie kolejnego odkrycia. Zawiadomi o nim w 1874 roku Stanisaw Smolka opisujcnieznany wczeniej kodeks krlewiecki zawierajcy nowe przekazy biografii Piotra Wosta

pochodzce z jakiej carmen Mauri[23]. Dwa te sowa umocniy przekonanie o poetyckiejformie pierwotnej biografii Piotra, wskazay te, jak sdzono, imi jej autora. Skorzysta ztego imienia Kraszewski i nada je jednej z postaci swej powieci. Zabawne, e pomys

podchwycili historycy i zwyk sugesti powieciopisarza zmienili w naukow hipotez.Mnich z wrocawskiego klasztoru, czasem norbertanin, czasem benedyktyn, zadomowi si wdzieach naukowych jako wybitny polsko-aciski poeta z XII lub XIII wieku.

Publikacje Grnhagena i Smolki wprowadziy nowy ton w dyskusji. Mosbach dystansowa siod oceny wiarygodnoci rekonstruowanego przekazu, niemiecki historyk natomiast niezawaha si wykorzysta carmen Mauri odtwarzajc przebieg wojny toczonej przezWadysawa II z brami. Olepienie Piotra stao si w jego ujciu momentem zwrotnym,

powodem buntu lojalnych dotd wobec seniora monowadcw[24]. W 1881 roku StanisawSmolka tak oto uzasadnia wykorzystanie wiadomoci Kroniki o Piotrze:

Nie wtpimy wprawdzie, e w tym pomniku z XVI wieku, a mianowicie w caej opowieci okatastrofie Piotra i o powstaniu przeciw Wadysawowi przechowao si dawne zaginione

rdo; skoro jednak i czasu powstania tego rda niepodobna z cisoci oznaczy i wkadym razie dzi znamy je tylko z tak pnej przerbki, naley by ostronym i wtedy tylkomona z niego korzysta, jeli si nie widzi sprzecznoci midzy jego opowieci arezultatem z innych rde krytycznie wydobytym[25].Opinia to do ryzykowna, sam brak sprzecznoci z innymi rdami nie jest przeciegwarancj wiarygodnoci przekazu. Moe by i bywa do czsto prost amplifikacj,zmyleniem[26]. Nastpcy Smolki o zastrzeeniach tych zdaj si nie pamita i relacjaKroniki o Piotrze, zwanej dla powagi carmen Mauri suy im jako narzdzie weryfikacji.I tak Janusz Bieniak w 1990 roku pisze, e jak konstrukcj obala Carmen Mauri za

pewne informacje Wincentego w peni potwierdza i uzupenia ten sam hipotetyczny twr, aw istocie szesnastowieczna kroniczka[27]. Oparta na wtych przesankach hipoteza zmienia

si, jak wida, wskutek czstego powtarzania przez ponad stulecie, w niekwestionowany fakthistoryczny[28].
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn18http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn19http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn20http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn21http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn22http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn23http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn24http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn25http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn26http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn27http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn28http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn18http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn19http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn20http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn21http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn22http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn23http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn24http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn25http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn26http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn27http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn28


4/9

Nie znaczy to, aby brako gosw sceptycznych. Wydawca Kroniki polskiej, Ludwikwikliski, zastanawiajc si nad jej stosunkiem do Kroniki o Piotrze stwierdzastanowczo:

Z kroniki polskiej czerpa autor przechowanego nam ywotu, ktry jest kompilacj dopn, a nie przerbk poematu. Przedstawione przez Mosbacha dowody nie mog miprzekona. Ze wiadectw kroniki wielkopolskiej oraz Benedykta wynika jedynie to, e jakipoemat istnia o Piotrze Wostowicu i jego przygodach i klskach, poemat naturalnieniezupenie wspczesny, lecz nieco pniejszego pochodzenia nie wynika za std, e

przechowany a do naszych czasw ywot Piotra na tym poemacie si opiera. ladwheksametru nikt te jeszcze nie udowodni w naszym ywocie Piotra[29].Temu badaczowi zawdziczamy te przeprowadzenie dowodu, i znajdujce si w rkopisiekrlewieckim a dotyczce Piotra Wostowica fragmenty s pniejszymi dodatkami, ktrych

pierwotnie owa lska Kronika polska nie zawieraa[30]. On te dowid, e kluczowa dlarekonstruowanej fabuy carmen Mauri scena lena trafia do Kroniki o Piotrze z Kroniki

polskiej.

Wobec tej zupenej zgodnoci obu textw co do treci i co do stylu nikt si nie powinienupiera przy tem, e ywot Piotra polega na dawnym poemacie. Czy podobna bowiem

przypuci, i dwch rnych ludzi w rwny zupenie sposb wierszowany jaki ustp naproz przemieni?[31]W jednym wikliski si myli. Wspomniany wczeniej Colmar Grnhagen wykry bowiemw Kronice o Piotrze sze heksametrw[32]. Wiadomo t wikliski, cho j zna,cakowicie zlekceway. Aleksandra Semkowicza w 1878 roku uwaga Grnhagena skoniado stanowczego stwierdzenia, i istnienia wierszw zaprzeczy si zatem nieda[33].Zwraca jednak uwag, e wiersze te znajduj si tylko we fragmencie opisujcym podstpneuwizienie Piotra przez Dobiesza; gdzieindziej ladw wiersza dopatrze si niemona[34].

Na tym prby wydobycia z Kroniki o Piotrze wierszy zaginionego poematu na czas dugiustay. Wznowi je dopiero Marian Plezia w 1951 roku publikujc w sumie 77 przypadkiemliczba to take kociow rzekomo fundowanych przez Piotra Wostowica[35] domniemanych fragmentw[36]. Plezia przypomina zastrzeenia Anatola Lewickiego, ktry

podsumowujc w 1879 roku dotychczasow dyskusj pisa z ironi:

gdyby [...] przypuci, e heksametry redniowiecznego poety byy najprawdopodobniej po

najwikszej czci bdne, to monaby w tej kronice do takich heksametrw wykaza,tylko, e w takim razie nikt by nam nie uwierzy, e takie wiersze w owym poemacie siznajdoway[37].Wtpliwoci to, zdaniem Plezi, zbyt daleko posunite. Przyjcie ich oznacza ostrzegaPlezia rezygnacj z jakichkolwiek prb wyodrbnienia z Kroniki o Piotrze wierszy owadliwej budowie metrycznej,

a w takim razie trzeba by za podejrzane uwaa i te, ktre przytoczy Grnhagen, albo trzebaprzyj jako rzecz prawdopodobn, e prozodia ich wiele pozostawiaa do yczenia, awwczas wierszy takich rekonstruowa da si znacznie wicej. Do przyjcia za, e prozodiaautora carmen Mauri bya istotnie pena bdw, upowania nas fakt, e bdy te zachodz

ju w wyodrbnionych przez Grnhagena urywkach, gdzie jednak tok wierszowy jest trudnydo zapoznania[38].
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn29http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn30http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn31http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn32http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn33http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn34http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn34http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn35http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn36http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn37http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn38http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn38http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn29http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn30http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn31http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn32http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn33http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn34http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn35http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn36http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn37http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn38


5/9

Inaczej mwic badacz przekonuje nas, e powinnimy proz uzna za poezj, abyrozproszy w ten sposb wtpliwoci natury formalnej. Jest to warunek konieczny

podanej rekonstrukcji poniewa

stosunkowo rzadziej bowiem zdarzaj si takie miejsca [...] gdzie cae nie zmienione wiersze

wczone zostay w tok Kroniki. Czciej parafrazator radzi sobie przez zmian szykuwyrazw, lub te przez dodawanie pojedynczych sw, frazesw, a nawet caych zda,ktrych znamienn cech jest to, e nie przynosz nic nowego, a rozszerzaj tylko irozwadniaj myl pierwotn[39].Sowa te, gdyby nada im sens bardziej zrozumiay, znaczyyby, i w osobie kronikarzamamy do czynienia z osobnikiem wyjtkowo przewrotnym: jasne poetyckie opowiadaniezamienia w prozatorski rebus w do niejasnym zreszt celu.

Niejasne s te zasady proponowanej przez Mariana Plezi rekonstrukcji. Uczony przyznaje,e w pewnych przypadkach

prbowano przez zmian szyku i wypuszczenie wyrazw zbytecznych przywrciprawdopodobny tekst pierwotny. Niema te usug oddaway miejsca rwnolege zWergiliusza i Owidiusza, pozwalajce nieraz domyla si sformuowania carmen Mauri.Czsto jednak nie silono si na odtwarzanie caego wiersza, gdy cz jego tak rozpyna siw przerbce prozaicznej, e staa si dzi nieuchwytna, lecz zadowolono si tylkowyrnieniem wyranie odznaczajcej si jego czci. Std poniszy zbiorek fragmentwzawiera szereg wierszy niekompletnych[40].Manifest metodologiczny koczy Plezia szczerym wyznaniem: oczywicie rekonstrukcja,

jaka zaproponowano poniej, moe w niejednym miejscu budzi wtpliwoci i nie da siwszdzie w peni uzasadni[41]. Lektura domniemanych fragmentw carmen Mauri w

peni potwierdza suszno owego wyznania. Jedyny wniosek, jaki z ich lektury wypywa toten, e piszcy w pocztku szesnastego stulecia kronikarz uywa sw i fraz bdcych echemszkolnej nauki antycznych klasykw[42]. Domniemane fragmenty natomiast w aden sposbnie pozwalaj odtworzy fabuy starego poematu opiewajcego tragedi PiotraWostowica.

Marian Plezia do podniesionych w XIX wieku argumentw doda tylko cakowit odmowjakichkolwiek twrczych zdolnoci piszcemu w szesnastym wieku kronikarzowi. Tak samopostpi Ryszard Gansiniec, skdind adwersarz Mariana Plezi. Obaj uczeni wskazujc nawiele oczywistych a niemal dosownych zapoycze w tekcie Kroniki o Piotrze uznali, e itam gdzie odniesie do znanych nam zabytkw brak, to oznacza to tyle tylko, e kronikarz

przepisywa jakie zaginione rdo. Zadanie mia nawet uatwione. rdem tym mogabowiem, uwaali, by tylko owa przechowywana w klasztornej bibliotece maapergaminowa ksieczka. Dlaczego z ksieczki tej, atwo przecie dostpnej, skorzystalitylko nasz kronikarz wanie i wspczesny mu Benedykt z Poznania? Dlaczego nie zna jejJan Dugosz osobicie penetrujcy wrocawskie archiwa?[43]

Jedna z moliwych odpowiedzi na to ostatnie pytanie brzmi: w czasach Jana Dugoszaksieczki tej w klasztornej bibliotece jeszcze nie byo. Brak te argumentw, aby zawarto

jej stanowia carmen Mauri. To, co wiemy o jej treci pochodzi wycznie z dziekaBenedykta z Poznania. A ten, jak wykaza to sam Marian Plezia, wykorzystywa dowodnieKronik o Piotrze Wacie w swej dzisiejszej postaci[44]. Ju zreszt Aleksander

Semkowicz wskaza zaleno Benedykta w opisie uwizienia Piotra od naszej Kroniki[45].Semkowicz zwrci te uwag, e wanie w tym fragmencie zawarte s odnalezione przez
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn39http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn39http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn40http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn41http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn42http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn43http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn44http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn45http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn39http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn40http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn41http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn42http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn43http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn44http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn45


6/9

Colmara Grnhagena heksametry[46]. Niewykluczone zatem, i ritmico contextudescriptam tragedia Piotra jest wanie nasz Kronik o Piotrze. Benedykt nie byby wszak

jedynym doszukujcym si w niej poezji.

Historia problemu stanowi zawsze cz jego rozwizania. Historia poszukiwa starego

poematu o Piotrze Wostowicu wskazuje, e hipoteza wyej omawiana zrodzia si w XIXwieku z wielkiego pragnienia dorwnania zdobyczom, podejrzanym zreszt mocno, badaczydziejw narodw ssiednich[47]. Dyskusja, ywa w latach siedemdziesitych XIX wieku,wygasa w latach nastpnych wraz z romantyzmem i zwrotem naszej historiografii w stron

pozytywizmu. Odya natomiast po II wojnie wiatowej, kiedy to programowo pomniejszanoznaczenie kultury niemieckiej dla rozwoju redniowiecznego lska. Polityczny ale i

patriotyczny nakaz skania do wyszukiwania dowodw wiadczcych, i rozkwitkulturalny lska zacz si na dugo przed niemieck kolonizacj w XIII wieku[48]. Intencjete powiadczaj sowa Mariana Plezi: pocztki pimiennictwa aciskiego na lsku, ktrychnajpikniejszym owocem jest dla nas carmen Mauri, naley zawdzicza wsppracywiatlejszych ywiow wrd polskiego monowadztwa z napywowym elementem

romaskim, bez jakiegokolwiek wspudziau czynnikw kulturalnych niemieckich[49]. Abydowie powyszej tezy carmen Mauri musiaa sta si utworem z XII wieku, nawet nie zkoca XIII w, jak sdzi Mosbach i jego wspczeni. Z podobnych przyczyn odrzucono tehipotez Ryszarda Gansica datujcego tragedi o Piotrze na wiek XV dopiero[50].

Na wtych nader podstawach oparta hipoteza udzia jednak rzekomym bogactwem opisuwydarze z XII wieku. Zaspokajaa naturalny dla historykw gd faktw. Nic wicdziwnego, e powtarzano j chtnie i tak czsto a staa si niekwestionowanym faktem

podawanym w naukowych syntezach. Zadziaa efekt nienej kuli.

[1] MPH, III, s. 745.

[2] Andrzej Feliks Grabski,Zarys historii historiografii polskiej, Pozna 2000, s. 65.

[3] Kazimierz Jasiski,Rodowd Piastw lskich, t. IPiastowie wrocawscy i legnicko-brzescy, Wrocaw 1973, s.40.

[4] Na monarchiczn ide dziea Naruszewicza zwraca uwag ju Wadysaw Smoleski,Szkoy historyczne w Polsce, Warszawa 1986, s. 39. Zob. te: M. Krlikowska, Szkoanaruszewiczowska i jej miejsce w historiografii polskiej XIX w. , Warszawa 1989 i tu dalsza

literatura.

[5] Ryszard Gansiniec, Tragedia Petri Comitis, Pamitnik Literacki, R.XLIII, 1952, s.54.

[6] Okolicznoci wydania zob. August Mosbach,Piotr syn Wodzimierza sawny dostojnikpolski wieku dwunastego i kronika opowiadajca dzieje Piotrowe, Ostrw 1865, s. 9 nn.Szeroko zob. Ryszard Ergetowski,August Mosbach (18171884), Wrocaw etc. 1968, s. 119123. Mosbach opublikowa te studium: A. Mosbach, ber den Zunamen des Peter Wlast,Zeitschrift des Vereins fr Geschichte und Altertum Schlesiens 6, 1864, s. 138148.

[7] R. Ergetowski, op. cit., s.140-147 szeroko o tym zagadnieniu.
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn46http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn47http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn48http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn49http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn50http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref1http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref2http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref3http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref4http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref5http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref6http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref7http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn46http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn47http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn48http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn49http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftn50http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref1http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref2http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref3http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref4http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref5http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref6http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref7


7/9

[8] MPH s. n., t. VIII, s. 50; o tumaczeniu zob. Jarosaw Wenta, Tradycja o Piotrze. Namarginesie jednej z wielkich dyskusji, [w:] Scriptura custos memoriae. Prace historyczne,Pozna 2001, s. 531- 532.

[9] MPH s. n., t. III, s. 34.

[10] Ibidem.

[11] Ryszard Gansiniec, rec. Cronica Petri comitis wraz z tzw.Carmen Mauri (MPH s. n.,t.III), Kwartalnik Historyczny 60, 1953, s. 269.

[12] Trafnie uchwyci to Ryszard Gansiniec, Tragedia Petri comitis, Pamitnik Literacki,R. XLIII, 1952, s. 55: Poniewczasie stosowa tu Mosbach metod wczesnej szkoyfilologicznej, stworzonej przez Wolfa i jego nastpcw dla rozwikania zagadnieniaHomerowego, i zdawao mu si, e w tekcie tym syszy dwugos i cytat ze s. 11 ksieczkiMosbacha.. O hodowaniu przez Mosbacha metodzie krytyczno-filologicznej zob. R.

Ergetowski, op. cit., s. 42, 161.

[13] Andrzej Feliks Grabski,Dzieje historiografii, Pozna 2003, s.481.

[14] A. Mosbach,Piotr syn Wodzimierza..., s. 11.

[15] Ibidem, s. 13.

[16] Ibidem, s. 12.

[17] Ibidem, s. 13.

[18] Ibidem, s. 15.

[19] Ibidem, s. 15- 16.

[20] Ibidem, s. 17.

[21] Ryszard Ergetowski, op. cit., s.19 o Grnhagenie, s.19 o licie Mosbacha doKraszewskiego z grudnia 1877 r. polecajcy pisarzowi artyku Grnhagena o Wrocawiu wczasach sowiaskich niewtpliwie przydatnym pisarzowi w pracy nad powieci o Piotrze

Wocie.[22] Jzef Ignacy Kraszewski,Historia prawdziwa o Petrku Wacie palatynie ktrego zwano

Duninem, Katowice b.d., s. 23 gdzie mnich pojawia si po raz pierwszy i mwi: ja mam naimi Maura, wiecie, kto jestem i z jakiego opactwa, bom od w. Wincentego. StanisawHelsztyski,Kronika Maura. Wielko i upadek Piotra wostowica, Warszawa 1973, s. 5,nazywa swoj powie pit wersj tego samego wtku: wielko i upadek PiotraWostowica. Pierwsza to oczywicie Carmen Mauri z XII w., ktry to utwr zagin wroku 1529 podczas burzenia opactwa przez niemieckie wadze Wrocawia, w lad zaGansicem za twrc kolejnej wersji uwaa Mikoaja z Lubomierza (Liebenthal), autoremtrzeciej wersji jest oczywicie J.I. Kraszewski za czwartej Ryszard Gansiniec. Helsztyski

korzysta, jak zapewnia, ze wszystkich powyszych prb, oryginaw i przekadw,szczeglnie wydatnie z Mikoaja z Lubomierza w ujciu Augusta Mosbacha.
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref8http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref9http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref10http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref11http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref12http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref13http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref14http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref15http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref16http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref17http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref18http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref19http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref20http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref21http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref22http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref8http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref9http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref10http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref11http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref12http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref13http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref14http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref15http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref16http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref17http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref18http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref19http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref20http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref21http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref22


8/9

[23] Stanisaw Smolka,Archivalische Miscellen. ber eine bisher unbenutzte KnigsbergerHandschrift des Chronicon Polono-Silesiacum, Zeitschrift f. Geschichte und AltertumSchlesiens, t. 12: 1874, s. 454-462; idem, Tradycja o mnichostwie Kazimierza Odnowiciela,Rozprawy Wydziau Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejtnoci, t.VI, 1877, s.

333353. Do tego recenzja Aleksandra Semkowicza w: Przegld krytyczny 3, 1877, s. 411415 odpowied S. Smolki zob. Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejtnoci,t.1, 1878, s. 397398.

[24] Colmar Grnhagen,Die Vertreibung Wladyslaws II. von Polen und die Blendung PeterWlasts, Zeitschrift d. Vereins f. Geschichte u Altertum Schlesiens 12, 1874, s. 77-97.Olepienie Piotra to, jak staraem si uzasadni, tylko efekt literackiego rozwoju legendy, zob.Marek Cetwiski,Podstpem czy si? Dziaania specjalne i ich moralna ocena wkronikach lskich, [w:] redniowiecze polskie i powszechne, t. 2, red. Idzi Panic, JerzySperka, Katowice 2002, s. 138-166.

[25] Stanisaw Smolka,Mieszko Stary i jego wiek oraz uwagi o pierwotnym ustrojuspoecznym Polski piastowskiej, Warszawa 1959, s. 463.

[26] Szerzej zob. Marek Cetwiski,Biskup wrocawski Magnus: amplifikacja i metafora jakosposoby narracji dziejopisarskiej, [w: idem],Metamorfozy lskie. Studia rdoznawcze ihistoriograficzne, Czstochowa 2002, s. 95108.

[27] Janusz Bieniak,Polska elita polityczna XII wieku (cz III B. Arbitrzy ksit trudnepocztki), [w:] Spoeczestwo Polski redniowiecznej. Zbir studiw, red. Stefan K.Kuczyski, t. VII, Warszawa 1996, s.32, 41. Polemicznie do tego: Jarosaw Wenta, O

strach testamentu Bolesawa Krzywoustego, [w:] Spoeczestwo Polski redniowiecznej,t.VII, s. 67-112. Bezkrytycznie przyjmuj wersj carmen Mauri biografowie Piotra:Stanisaw Bieniek,Piotr Wostowic. Posta z dziejw redniowiecznego lska, Wrocaw etc.1965; Bogdan Snoch, Tragedia Piotra Wostowica, Katowice 1987. Do tezy o ruskim

pochodzeniu przodkw Piotra nawizuje Teresa Kiersnowska,Jeszcze o Piotrze Wostowicu ipochodzeniu rodu abdziw, [w:] Spoeczestwo Polski redniowiecznej, t. IX, Warszawa2001, s. 5564 dokonujc take zwizego przegldu wczeniejszej literatury.

[28] Jako taki znalaza si w syntezie dziejw redniowiecznej literatury polskiej, zob. TeresaMichaowska, redniowiecze, Warszawa 1995, s.145-149.

[29] MPH, III, s.599. Chodzi o tzw. Kronik polsko-lsk, Chronica polonorum (ok. 1300.[30] Ibidem, s.588-590.

[31] Ibidem, s. 603.

[32] Colmar Grnhagen,Die Vertreibung Wladyslaws... (przyp. 24) 1874, s. 84.

[33] MPH, III, s. 757.

[34] Ibidem, s. 757.
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref23http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref24http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref25http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref26http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref27http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref28http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref29http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref30http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref31http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref32http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref33http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref34http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref23http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref24http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref25http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref26http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref27http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref28http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref29http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref30http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref31http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref32http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref33http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref34


9/9

[35] O fundacjach Piotra zob. ostatnio: Leszek Kajzer,Jeszcze o 70 kocioach fundacjiPiotra Wostowica (uwagi na marginesie studium Janusza Bieniaka), Kwartalnik HistoriiKultury Materialnej, t.39: 1991, s. 177-184; Katarzyna Hewner,Piotr Wostowic czy PiotrWszeborowic? O fundacji i fundatorze klasztoru norbertanek w Strzelnie, Nasza Przeszo,t. 94: 2000, s. 47-84 w obu pozycjach dalsza bogata literatura.

[36] MPH s. n., t. III, s. 35- 46.

[37] Anatol Lewicki, O najnowszych badaniach nad kronik Piotra Wasta, PrzewodnikNaukowy i Literacki, t.7: 1879, s.570.

[38] MPH s. n., t. III, s. LXII.

[39] Ibidem, s. LXIII.

[40] Ibidem, s. LXIII.

[41] Ibidem.

[42] Wskazuj na to uwagi Plezi przy domniemanych fragmentach poematu, zob. MPH s. n.,t.III, s.35-46 gdzie atrybucje owych fragmentw.

[43] O pobytach Jana Dugosza we Wrocawiu zob. Agnieszka Perzanowska, Wiadomocirdowe o yciu i dziaalnoci Jana Dugosza, [w:]Dlugossiana. Studia historyczne wpisetlecie mierci jana Dugosza, red. Stanisaw Gawda, Warszawa 1980, s.293-364 (odatach pobytu zob. s. 314, 337, 340, 341, 342, 351. O tym, e korzysta z wrocawskichrkopisw np. Mikoaja Tempelfelda zob. Marek Cetwiski,Biskup wrocawski Magnus:amplifikacja i metafora jako sposoby narracji dziejopisarskiej, [w: idem],Metamorfozy

lskie. Studia rdoznawcze i historiograficzne, Czstochowa 2002, s.105.

[44] MPH s. n., s. XXIX.

[45] MPH, t. III, s.757-758.

[46] Ibidem, s. 757.

[47] Znakomite to owej epoki daje Andrzej Wierzbicki,Historiografia polska doby

romantyzmu, Wrocaw 1999.[48] Szeroko: Marek Cetwiski,Ideologia i polityka. Spoeczne funkcje mediewistyki lskiej

po 1945 roku, Czstochowa 1993.

[49] MPH s. n., s. XLV.

[50] R. Gansiniec, Tragedia, s. 87.
http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref35http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref36http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref37http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref38http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref39http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref40http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref41http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref42http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref43http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref44http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref45http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref46http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref47http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref48http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref49http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref50http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref35http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref36http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref37http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref38http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref39http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref40http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref41http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref42http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref43http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref44http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref45http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref46http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref47http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref48http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref49http://www.mediewistyka.net/content/view/85/40/#_ftnref50

Marek Cetwiński - Carmen Mauri

Documents

Transcript of Marek Cetwiński - Carmen Mauri