Maraian Mychrabazhum.muzhp.pl/media//files/Prawo_Kanoniczne_kwartalnik... · 2015. 4. 28. ·...

Maraian Mychra

Depozycja i degradacjaPrawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 2/3-4, 125-232

1959

Ks. MARIAN M Y R С H A

DEPOZYCJA I DEGRADACJA

Kodeks praw a kanonicznego w kanonie 2298 wśród odwetowych kar w ym ierzanych duchownym wym ienia depozycję i degradację. Prawodawca kościelny powyższe środki karne uważa za najsurowsze.

K anon 2298. „Poenae vindicativae quae clericis tan tum applicantur, sunt:

Ю-o Depositio;12-0 Degradatio.

§ 1. D E P O Z Y C J A

I. D a w n e p r a w o

1. Depozycja

W Kościele od najdaw niejszych czasów wykluczano ze stanu duchownego te osoby, k tóre popełniły cięższe przestępstw a1. Pociągało to za sobą u tra tę urzędów i dochodów ko-

1 Por. К o b e r F., Die Deposition und Degradation nach den G rundsätzen des kirch lichen Rechts, Tuebingen 1867, 1;

Die Suspension, Tuebingen 1862, 1;H i n s c h i u s P., S ystem des katholischen K irchenrechts, B erlin

1895, V, 572; IV, 773;W e r n z F., Jus decretalium , P ra ti 1913, VI, 120, η. 118; T o r q u e b i a u P., N a z R., D e C l e r c q C., J o m b a r t É.,

T raité de droit canonique, P aris 1954, IV, 690, n. 1115;P e l l é P., Le droit pénal de l’Ëglise, P aris, 1939. 179.

126 K S . M A B IA N M Y B C H A [2]

ścielnych oraz prerogatyw stanu duchownego, a także wywoływało niezdolność do osiągnięcia tychże w przyszłości. Na tego rodzaju skutk i wskazuje synod w A n c y r z e z roku 3142. K arę tę określano m ianem depozycji, przez k tórą rozum iano także i degradację. Do końca X II wieku term iny: depositio, privatio perpetua officii, degradatio używane są na określenie te j samej kary. W ystarczy tu przytoczyć postanowienia synodu w A g d e z roku 506 oraz trzeciego synodu odbytego w O r l e a n i e w roku 538. Pierw szy synod, na oznaczenie kary za to samo przestępstwo, posługuje się w yrażeniem — depositio, d rugi — degradatio3.

Dokładne odróżnienie depozycji od degradacji wprowadził dopiero papież I n n o c e n t y III (1198— 1216)4.

2 Por. D. 50, 32 = c. 1, 2 Conc. A n c y r . (314 an.): „Presbiteros qui im m oiauerunt, e t postea certam en ite rum in iuerun t, si ex fide lu c ta ti sunt, et non ex com pacto ad ostentacionem u t o fferen tu r ipsi fecerunt, hos p lacu it honorem quidem sedis p ropriae retinere, o fferre autem illis et serm onem ad populum facere, au t aliquibus sacerdota libus offitiis fungi non liceat...”

K o b e r F., Die Deposition..., 5;W e r n z F., Jus decretal гит, VI, 120, n. 118;H i n s c h i u s P., System des katolischen K irchenrechts, IV, 727;L e g a M., De delictis et poenis, ed. 2. Romae 1910, 280, n. 207;R e i f f e n s t u e l A., Jus canonicum universum , M onachii 1714, lib.

V, tit. 37, § 2, η. 26;V a c a n d a r d É., D éposition et dégradation des clers, w Dictio

nnaire de theol. cathol., P a ris 1911, IV, col. 451—521.3 Por. Conc. A g d e , c. 49: „Ab honore depositi de suo aliud res ti

tu a n t”.Conc. O r l e a n s , c. 23: „D egradentur com m unione concessa”.B r u n s C., Canones... conciliorum ve terum selecti, II, 156, 199;C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, w _Dictionnaire de droit cano

nique, P aris 1949, IV, col. 1153;Inne przykłady p a trz K o b e r F., Die D eposition und Degradation,

130.4 Por. c. 5, 7, X, V, 20: „...ut clerici, qui fa lsa rii fu e rin t deprehensi,

om nibus officiis et beneficiis ecclesiasticis perpetuo sin t privati, ita, quod, qu i p e r se fa ls ita tis v itium exercuerin t, postquam per ecclesiasticum iudicem fu erin t degradati, saeculari po testi tra d a n tu r secundum constitutiones legitim as puniendi, p e r quam et laici, qui fu e rin t de fa lsita te convicti, legitim e punian tu r...”

[3] D E P O Z Y C JA I D E G R A D A C JA 127

Dowodów stosowania tej kary już w pierwszych wiekach Kościoła dostarcza nam T e r t u 1 i a n 5, a także synod A l e k s a n d r y j s k i , na k tórym w 221 roku deponowano Oryge- nesa. W następnych wiekach w ym iar te j kary jest częstym zjawiskiem. Świadczą o tym liczne synody odbyte w tym czasie6.

C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, w D ictionnaire de droit canonique, IV, 1153;

W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 394, n. 351;S o l e J., De delictis et poenis, 205, 206, n. 291;B e r u t t i C h ., Institu tiones iuris canonici, VI, 232, n. 90.5 Por. De baptismo, cap. 17; M i g n e I., P. L., I, 1219.6 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 120, n. 118;H e f e l e C. I., Conciliengeschichte, F re ibu rg 1850, I, 106, 800;c. 3, 6 (5), 7 (6), 8, 20 Apost.;c. 51, Conc. I l l i b e r . (300—306);c. 13, Conc. A r e 1 a t. (314);c. 1, Conc. N e o-C a e s a r. (314—325).6a Żony te m usiały składać ślub czystości i naw et po śm ierci swych

mężów nie mogły wchodzić w inne związki m ałżeńskie. "Zwano je m u lieres relictae.

Por. D. 28, c. 6: „Assumi aliquem ad sacerdotium in coniugii uinculo constitu tum non oportet, n isi fu e rit prom issa conuersio”.

D. 28, c. 7: „P re te rea placuit, u t deinceps non o rd inen tu r diacones coniugati, n isi qui p rius conuersionis proposito confessi fu e rin t castita tem ”.

Przepisy te po tw ierdzili papieże: Syryciusz (384—399), Innocenty I (418—422), Leon I (440—461).

D. 28, с. 11: „Si se cuiquam m ulier duplici coniugio p resb iteri uel diaconi relicta coniunxerit, au t castigati, separen tur, au t certe, si in crim inis in ten tione perstiterin t, p ari excom m unicatione p lec tan tu r”.

D. 28, c. 12: „Si qua u idua episcopi uel p resb ite ri au t diaconi m a ritum accepit, nullus clericus, nu lla religiosa persona cum ea convivium sum at, num quam com m unicet; m orienti tam en ei sacram entum subven ia t”.

Por. także D. 28, c. 10, 13, 14: „Si quis docuerit, sacerdotem subobten tu religionis propriam uxorem contem pnere, ana them a sit”.

P e l c z a r J., Prawo m ałżeńskie katolickie z uw zględnieniem p ra w a cywilnego obowiązującego w A ustry j, w P rusach i w K rólestw ie Polskim , wyd. 3, K raków 1890, 181, 182.

D. 28, c. 9: „P resb iter si uxorem duxerit, ab ordine illum deponidebere, quod si forn icatus fuerit, vel adu lterium com m iserit, ex tra ecclesiam abici et ad poenitentiam in ter laicos redigi opo rte t”.

128 K S . M A R IA N M Y R C H A [4]

Synod w N e o c e z a r e i (314— 325) ustanawia karę depozycji na kapłanów, k tórzy zaw ierają m ałżeństwa po przyjęciu święceń kapłańskich. G racjan wnioskuje, że tego rodzaju sankcją karną nie byli ścigani diakoni, jeżeli wstępowali w związki m ałżeńskie. Opinię G racjana potwierdza synod w A n c y r z e z roku 314, na k tórym postanowiono, że wolno diakonom zawierać związek małżeński, o ile przed święceniami postawili ten w arunek; inaczej natom iast, jeżeli przed przyjęciem święceń diakońskich nie wyrazili chęci zawarcia m ałżeństwa, a przeciwnie ślubowali czystość, wówczas, gdy później zawarli małżeństwo zmuszeni byli opuścić urząd diakoński. Słuszność poglądu G racjana uw ydatnia także zarządzenie drugiego synodu O r l e a ń s k i e g o (odbytego w latach 442— 506), k tó ry w kanonie drugim postanawia, że do święceń kapłańskich nie wypada dopuszczać żonatych; pominięcie diakonów świadczy, że tym wolno było wstępować w związki m ałżeńskie.63

Sobór N i c e j s k i w roku 325, w kanonie 17, poleca usuwać ze stanu duchownego wszystkich, którzy trudn ią się lich-

Por. D i c t u m G r a t i a n i ad D. 28, c. 13: „Ex hac auc to rita te electus in episcopatum proh ibetu r habere uxorem et filios. Eligi autem ad episcopatum non debet, nisi au t sacerdos au t diaconus; subdiaconus uero non, n isi necessitate cogente. Sive ergo p resb ite r sive diaconus sive subdiaconus fuerit, apparet, quod in p refa tis ordinibus constitu ti lic ite m atrim onio possunt uti. § 1. Q uia ergo aucto rita te Gregorii, qui relic tam diaconi m arito trad id it, puniendus est; item in N eocesariensi concilio p resb ite r ducens uxorem , non diaconus iu b e tu r deponi; item in A nch iritana sinodo diaconi, qui in o rdinatione sua dicunt, se velle habere uxores, si postea ad nup tias venerit, non p roh iben tu r a m in isterio : patet, quod nec diaconi, nec subdiaconi sun t proh ibendi a coniugio...”

Por. D. 28, c. 8: „Diaconi quicum que o rd inan tu r, si in ipsa o rd inatione p ro testa ti sunt, dicentes, se velle habere uxores nec posse se continere, hi, si postea ad nup tias venerin t, m anean t in m inisterio, prop- te re a quod his licentiam dederit episcopus. Q uicum que sane tacuerin t, et susceperin t m anus inpositionem professi continentiam , si postea ad nup tias convenerint, a m in isterio cessare debent”.

Por. D. 28, c. 6: „A ssum i aliquem ad sacerdotium in coniugii vinculo constitu tum non oportet, nisi fu e rit prom issa conversio”.


wą, a w kanonie drugim , mówiąc o zakazie powoływania neofitów na biskupów, nakazuje wykluczać ze stanu duchownego tych, k tórzy popełnili cięższe przestępstwa, a k tóre zostały im udowodnione za pomocą dwóch lub trzech świadków. Dotyczy to także duchownych, k tórzy w późniejszym swoim życiu dopuścili się podobnych występków. O depozycji duchownych za trudnienie się lichwą jest mowa także w 44 kanonie7.

Papież S y r y c j u s z (384— 399) w liście do biskupa Himera z Tarakony wyjaśnia, że duchowny, k tó ry pojąłby za żonę wdowę lub po raz drugi się ożenił powinien być wykluczony ze stanu duchownego; wolno m u przystępować do Stołu P ań skiego jako osobie św ieckiej8.

Sobór C h a l c e d o ń s k i , w 451 roku, ustanaw ia w kanonie drugim sankcję depozycji na biskupów udzielających święceń świętokupczych oraz na tych duchownych, k tórzy pośredniczyli w powyższej simonii; świeccy karan i byli anathem ą9.

i D. 47, c. 1: „Episcopus au t p resby te r au t diaconus usuras a debito ribus exigens, au t desinat, au t certe deponatu r”. D. 47, c. 2: „Quoniam m u lti sub regula constitu ti auaritiam et tu rp ia luc ra sectan tur, oblitique d iuine scrip turae, dicentis: „Qui pecuniam suam non dedit ad u su ram ” m utuum dantes centesim as ex igunt: iu ste censuit sancta et m agna sinodus, ut, si quis inuentus fu e rit post hanc d iffinitionem usuras accipiens, au t aliquam adinuentionem uel quolibet modo negotia t r a n sigens, au t emolia, id est sescupla exigens, uel aliquid ta le prorsusexcogitans tu rp is luc ri g ratia , deic ia tu r a clero et alienus ex istâ ta regu la”. D. 48, c. 1: „...Si uero precedente tem pore m orta le aliquod peccatum adm iserit, e t convictus duobus vel trib u s testibus fuerit, cessab it a clero qui huiusm odi est. Si quis vero p rae te r hec fecerit, ta n -quam con tra ria s ta tu ti sancti concilii gerens, etiam ipse peric lab itu r desta tu sui cleri”.

8 Por. D. 84, c. 5: „Quisquis clericus au t uiduam , au t secundam uxorem duxerit, om ni ecclesiaticae d ignitatis privilegio mox denudetur, la ica tan tu m sibi com m unione concessa. Quam ita dem um po terit possidere, si n ichil postea, prop ter, hac ca rere debeat, ad m itta t”.

9 Por. C. I, q. 1, c. 8: „Si quis episcopus p e r pecuniam ordinationem fecerit, ...cui hoc a ttem p tan ti probatum fuerit, p rop rii gradus periculi subiacebit... Si quis vero m ediator tam tu rp ibus et nefandis dati uel acceptise ex tite rit, siquidem clericus fuerit, proprio gradu decidat, si vero laicus ana them atize tu r”.

Praw o kanoniczne 9

130 K S . M A R IA N M Y R C H A [6]

K arę depozycji ustanowiono także na soborze C h a 1 с e- d o ń s k i m na duchownych dopuszczających się przestępstwa porwania niewiast. Świeckich, za popełnienie tegoż bezprawia krym inalnego, ścigano sankcją ekskom uniki10.

Terminologia w tym okresie nie jest ścisła, jak już wyżej było zaznaczone. Sobory i synody często posługują się określeniem „decidant gradu proprio”. Niekiedy depozycję określa się m ianem „privatio officii”. Dodać tu należy, że z pom ieszaniem pojęć w tej m aterii spotykam y się i u późniejszych kanonistów; S u a r e z zapytuje, czy „depositio ab officio secum ferat etiam a beneficiis depositionem ”? Depozycja w tym wypadku oznacza zwykłe pozbawienie urzędu (privatio officii)11. Przyczyn tego rodzaju postępowania dopatrywać się należy w tym , że w depozycji znajdujem y te same cechy, jakie są następstw em pozbawienia urzędu12. Niem niej jed

10 Por. C. XXXVI, q. 2, c. 1: „Eos, qu i rap iu n t puellas siue m ulieres sub nom ine sim ul hab itandi, coopérantes, au t conniuentes raptoribus, decreuit sancta sinodus, ut, si quidem clerici sunt, decidant g radu p ro prio; si uero laici, ana them atize tu r”.

Por. także K o b e r F., Die Deposition...3-,H i n s c h i u s P., S ystem des katholischen K irchenrechts, IV, 698,

726, 806;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 120, n. 118;V a c a n d a r d E., Déposition et dégradation des clers, Dictionnaire

de théologie catholique, IV, col. 451;C l a e y s B o u u a e r t F.; Déposition, D ictionnaire de droit cano

nique, IV, col. 1153.11 Por. S u a r e z F., De censuris, M oguntiae 1606, Disp. XXX, sect.

1, η. 13, 14;L e g a M., De delictis et poenis, 280, n. 207;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 118, dop. 128: „Prim is saeculis

accurate illae verborum distinctiones in te r p rivationem et depositionem nondum occurrun t; sed disciplina postea vigens iam fu it a liqua ratione p raeform ata. Cfr. c. 12 Concil. A n c y r . (a. 314); c. 10, 11, 12, 13„Stipendio privandos” Conc. N a r b о n, (a. 589) ; c. 5 Concil. T о 1 e t VI(a. 638)”.

C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, w D ictionnaire de droit canonique, IV, col. 1153,

12 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 120, 121, n. 118;W e r n z-V i d a 1, Jus canonicum, VII, 393, n. 350.


nak, już w pierwszych wiekach Kościoła znajdujem y w karze depozycji właściwości, k tóre ją odróżniają od zwykłego pozbawienia urzędu. Jest nią niezdolność do osiągnięcia jakiegokolwiek urzędu kościelnego. Duchowni wykluczeni ze stanu duchownego i przeniesieni do stanu świeckiego niezdolni byli do objęcia w przyszłości żadnego urzędu kościelnego, p rzyczyni niezdolność ta miała charak ter dożywotni. Na tego rodzaju właściwość depozycji wskazuje papież S y r y c i u s z13, synod O r l e a ń s k i III z roku 53814, papież G r z e g o r z W i e 1 к i15, ósmy synod w T o l e d o z roku 653, G r a c j a n ls.

Natom iast u tra ta urzędu kościelnego nie pozbawiała duchownego przyw ilejów duchownych, nie pociągała suspensy „a divinis”, ani nie sprowadzała niezdolności do uzyskania

13 Por. D. 82, c. 4 — Siricius P apa in epist. ad H iraer. Tarracon. a. 385: „...apostolicae sedis auc to rita te deiectos, nec um quam posse ueneranda a ttra c ta re m isteria, a quibus se ipsi, dum obscenis cupida- tibus inhiant, p rivaverun t...'’

D. 84, c. 5: „Quisquis clericus au t uiduam , au t secundam uxoremduxerit, om ni ecclesiasticae d ignitatis priuilegio mox denudetur, laica tan tu m sibi com m unione concessa...”

14 Por. D. 74, c. 1 = c. 7 Conc. A r e l a t . a. 538; D. 81, c. 10: „Si quis clericus adulterasse au t confessus fuerit, au t conuictus, depositus ab officio com m unione concessa in m onasterio toto v itae suae tem pore t ru d a tu r” = c. 7 ex V II Sinodo A urelianensi.

D. 81, c. 11: „Rom anus ecclesiae T hianensis clericus pro crim ine adulterii, quod adm isisse perh ibe tu r, a clericatus ordine depositus in m onasterio hic in u rb e Rom ana ad agendam poenitentiam ex nostra iussione re tru sus est”.

15 Por. D. 50, c. 1: „Si lapsis ad suum ordinem reuertend i licentia conceditur, u igor canonicae proculdubio f ra n g itu r disciplinae, dum pro reuersionis spe p rauae actionis desideria quis concipere non form idat... § 1. Illud p re om nibus studete, u t lapsos in sacro ordine nullius uobis supplicatio aliquo modo reuocare studeat, ne huiusm odi non s ta tu ta , sed tem poraliter d ila ta c reda tu r esse u ind ic ta”. D. 50, c. 9: „...Qui ig itu r post acceptum sacrum ordinem in peccatum fu erit carnis, sacro ordine careat, et ad m in isterium a lta ris non accedat”.D. 50, c. 10.

16 Por. D. 50.K o b e r F., Die Deposition, 26, 30;H i n s c h i u s P., System des katholischen K irchenrechts, IV, 727;S c h i a p p o l i D., D iritto p enale canonico, M ilano 1905, 202.

132 K S . M A R IA N M Y R C H A [8]

urzędów lub beneficjów. Z tej racji duchowny pozbawiony jednego urzędu lub dochodów kościelnych nie tracił w zasadzie praw a do uzyskania innego urzędu lub beneficjum kościelnego14.

Od tej surowej dyscypliny kościelnej wprowadzono jeden w yjątek, podyktowany dobrem Kościoła i wiernych. Do niego zaliczyć należało łagodniejsze traktow anie duchownych here ty ków lub schismatyków. o ile powracali na łono Kościoła ze swoi- m y daw nym i zwolennikam i15.

2. Depozycja częściowa

Poza depozycją w ścisłym tego słowa znaczeniu, a k tórą omówiliśmy wyżej, znana jest w Kościele od najdaw niejszych czasów depozycja częściowa. Polegała ona na pozbawieniu urzędu kościelnego z pozostawieniem skazanego w stanie duchownym lub przeniesieniu go ze stopnia wyższych święceń do mniejszych, np. zezwolenie diakonowi na wykonywanie czynności tylko święceń m niejszych; w yrażała się ona także w pozbawieniu duchownego pewnych praw, np. udzielania święceń, sprawowania Najświętszej Ofiary. O tego rodzaju depozycji wspom inają synody, np. w A n c y r z e z roku 314, w N e o c e z a r e i (314— 325)16.

14 Por. L e g a M., De delictis et poenis, 279, 280, n. 207.15 Por. c. 8 Conc. N i с a e n. a. 325;H i n s c h i u s P., System des katholischen K irchenrechts, 727, 808;K o b e r F., Die Deposition und Degradation, 35;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 121, η. 118;H e f e 1 e, Conciliengeschichte, F re ibu rg 1850, I, 408;V a c a n d a r d É., Déposition et dégradation des clercs, D iction

naire de théologie catholique, IV, col. 455;W e r n-V i d a 1, Jus canonicum, VII, 393, 394, n. 350.16 Por. c. 1, 2 Conc. A n c y r . a. 314;c. 10 Conc. N e o c a e s a r . 314—325;c. 6 Conc. A g a t . a. 506;K o b e r F., Die Deposition, 113 sq.;H i n s c h i u s P., System des katholischen K irchenrechts, IV, 729,

809;


Częściowa depozycja utrzym ana została także i w prawie dekretałowym . W spomina o niej papież A l e k s a n d e r III (1159— 1181)17. Tenże papież, na trzecim soborze L a t e r a - n e ń s k i m w roku 1179, ustanawia sankcję depozycji na duchownych a ekskom unikę — na świeckich, za naruszenie k lau zury m niszek18.

K ary te dzisiaj określam y m ianem pozbawienia urzędu lub niezdolności osiągnięcia tegoż13.

3. Odróżnienie depozycji od degradacji

Do końca X II wieku term iny depozycja i degradacja są równoznaczne i oznaczają jedną i tą samą karę, jak to już zostało zaznaczone20. Do wprowadzenia różnicy między nimi

V a c a n d a r d É., D éposition et dégradation des clercs, Dictionnaire de théologie catholique, IV, col. 460;

W e r n z F., Jus decretalium , VI, 121, n. 118.11 Por. c. 4, X, II, 1: „Si vero çoram episcopo de crim inibus in iu re

confessi sunt, seu legitim a probatione convicti, dummodo sin t ta lia crim ina, p rop ter quae suspendi debeant vel deponi, non im m erito suspe- den ti sun t a suis ordinibus, vel ab a lta ris m inisterio perpetuo rem ovendi...”

18 Por. c. 8, X, III , 1: „M onasteria p rae terea sanctim onialium si quisquam clericus sine m anifesta et rationab ili causa freq u en ta re p rae sum pserit, per episcopum arceatu r, et, si non destiterit, ab officio ecclesiastico red d a tu r im m unis; si laici, excom m unicationi subdantur, e t a coetu fidelium f ian t pen itu s a lien i”.

K o b e r F., D. Deposition... 214 sq.;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 121, η. 118;R e i f f e n s t u e l A., Jus canonicum, lib. V, tit. 37, § 2, η. 23;S u a r e z F., De censuris, disp. XXX, sect. 1, η. 4.19 Por. B e r u t t i Ch., Institu tiones iuris canonici, VI, 232, n. 90.20 Por. C. X II, q. 2, c. 35, 56 = c. 49, 50 Conc. A g a t h . a. 506;C. X II, q. 2, c. 41 = Conc. A u r e l . I II a. 538;D. 47, c. 5 = c. 20. Conc. 1 11 e b e r. a. 300—306.K o b e r F., D. Deposition, 130 sq.;D e v o t i J., Instit. can., lib. I, tit. 8, § 19, dop. 2;C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, D ictionnaire de droit cano

nique, IV, col. 1153.

134 K S . MARIAN M Y R C H A [10]

przyczynili się papieże: L u c j u s z III (1181— 1185) i C e l e s t y n III (1191— 1198)21.

Papież L u c j u s z III postanawia, że heretycy m ają być ekskomunikowani, jeżeli pomimo wym ierzonej im kary nie okażą poprawy i będą trw ali dalej w złem, duchownych należy degradować i wydać władzy świeckiej, celem wym ierzenia im kar zgodnie z ustawodawstwem świeckim.

Papież C e l e s t y n III rozszerza zarządzenie swego poprzednika, ustalając karę degradacji nie tylko za przestępstwo herezji, lecz także zabójstwa, krzywoprzysięstwa, k ra dzieży. Na pytanie, czy wolno władzy świeckiej karać duchownych, schw ytanych na popełnieniu przestępstwa zabójstwa, kradzieży, krzyw oprzysięstwa lub innych cięższych przestępstw papież udziela następującej odpowiedzi. Duchowni, bez względu na to jakie posiadaliby święcenia, popełniający wym ienione przestępstwa karani są depozycją przez sądy duchowne. W wypadku gdy duchowny deponowany nie popraw ia się, należy karać go ekskomuniką, a w razie dalszego uporu-anathem ą. Jeżeli i ta kara nie osiągnie zbawiennego skutku, wówczas należy go wydać władzy świeckiej, ażeby ta zastosowała do niego w ygnanie lub inny środek karny. Takie postępowanie podyktowane jest tym , że Kościół poza ekskom uniką nie posiada innych surowszych sankcji karnych, k tóre m ogłyby sprowadzić na drogę poprawy przestępcę, a jed

21 Por. c. 9, X, V, 7: „...P raesenti o rd inatione nihilom inus sancimus, u t quicunque m anifeste fu erin t in haeresi deprehensi, si clericus est vel cuiuslibet religionis obum bratione fucatus, to tius ecclesiastci ord in is p raerogativa nudetu r, et sic om ni p a rite r officio et beneficio spoliatus ecclesiastico, saecularis re lin q u atu r a rb itrio potestatis, an im adversione debita puniendus, nisi continuo post deprehensionem erro ris ad fidei catholicae un ita tem sponte recurrere, e t errorem suum ad a rb itriu m episcopi regionis publice consenserit ab iurare , et sa tisfactionem congruam exhibere... Illos quoque, qui post ab iurationem erro ris, vel, postquam se, u t dixim us p rop rii an tis titis exam inatione p u rgaverin t, deprehensi fu e rin t in ab iu ra tam haeresim recidisse, saeculari iudicio sine u lla pen itu s aud ien tia decernim us reliquendos, bonis dam natorum clericorum ecclesiis, quibus deserviebant, secundum sanctiones legitim as applicandis”.


nocześnie nie może zezwolić na dalsze sianie zgorszenia wśród w iernych22.

Powodem wprowadzenia rozróżnienia między obydwoma karam i było, z jednej strony nieprzestrzeganie przez władzę świecką „privilegium fori” odnośnie duchownych popełniających przestępstwa, z drugiej strony — nadużycie „privile- glium fo ri” przez niepopraw nych duchownych.

Papieże: A l e k s a n d e r III (1159— 1181) i L u c j u s z III (1181—1185) oświadczają, że duchowni we wszystkich sprawach karnych mogą być pociągani do odpowiedzialności tylko przed sądy duchowne. Nie ma żadnego znaczenia prawnego zwyczaj przeciw ny powyższemu zarządzeniu, ani też nie m oże stanowić podstawy do w ym iaru kar kościelnych przeprowadzenie rozprawy przed sądam i świeckimi lub przyznanie się tam że oskarżonego23.

22 Por. c. 10, X, II, 1: „Quum non ab hom ine (Et infra): A nobis itaque fu it ex p arte tu a quaesitum , u tru m liceat regi vel alicui saecula r i personae iudicare clericos cuiuscum que ordinis, sive in furto , sive in homicidio, vel periurio , seu, quibuscunque fu e rin t crim inibus deprehensi. Consultationi tu a e ta lite r respondem us, quod, si clericus in quocunque ord ine constitu tus in furto , vel homicidio, vel periurio , seu alio m orta li crim ine fu e rit deprehensus legitim e atque convictus, ab eccle- siatico iudice deponendus est. Qui si depositus incorrigibilis fuerit, excom m unicari debet, deinde contum acia crescente anathem atis m ucro ne feriri. Postm odum vero, si in p rofundum m alorum veniens contem pserit, quum ecclesia non habeat u ltra quid faciat, ne possit esse u ltra perditio p lurim orum ,per saecularem com m prim endus est potestatem ita , quod ei depu te tu r exsilium , vel alia legitim a poena in fe ra tu r”.

23 Por. c. 4, X, II, 1: „A t si clerici coram saeculari iudice convicti fuerin t vel confessi de crim ine, non sunt p rop ter hoc a suo episcopo a liquatenus condem nandi. S icut enim sen ten tia a non suo iudice la ta non tenet, ita nec fac ta confessio coram ipso...”

c. 8. X, II, 1: „C lerici vero, m axim e in crim inalibus, in nullo casu possunt ab alio, quam ab ecclesiastico iudice condem nari, etiam si consuetudo regia habeat, ut fu res a iudicibus saecularibus iud icen tu r. Quum im perator dicat quod etiam leges eorum non ded ignan tu r sacros canones im itari, in quibus generaliter tra d itu r, u t de om ni crim ine clericus debet in hac p a rte canonibus ex aliqua consuetudine p rae iu - dicium generari” .

136 K S . M A R IA N M Y R C H A [12]

Kościół, w swoim ustawodawstwie karnym , nie przew idywał kary śm ierci i wobec tego ten środek karny nie był stosowany przez sądy kościelne. Duchowni, podlegając wyłącznie sądownictwu kościelnem u także i w spraw ach karnych, praktycznie wolni byli od kary śmierci, chociażby popełnili najcięższe przestępstwa, za k tóre ustawodawstwo świeckie przewidywało karę śmierci. W ynikiem tego było, że w wielu wypadkach najsurowszy naw et w ym iar k a r kościelnych nie wpływał dodatnio na niepoprawnych przestępców duchownych, k tórzy powracali do tego rodzaju przestępstw . Kościół nie tylko nie przewidywał kary śmierci, ale duchownym zabraniał ferować jej w sądach świeckich. W yrazem tego jest zarządzenie papieża A l e k s a n d r a III (1159— 1181), zabraniające duchownym święceń wyższych wydawania wyroków śm ierci pod sankcją pozbawienia urzędu i beneficjum . Niepoprawni, po upom nieniu, w inni być karan i ekskom uniką24. Zakaz w te j m aterii nie jest nowy, jest właściwie powtórzeniem zarządzenia wydanego na synodzie X I w T o l e d o , jak to zaznacza papież A l e k s a n d e r III, k tó ry zabrania duchownym przyjm ow ania urzędu sędziego w sądach świeckich i to pod sankcją anathem y, a na soborze trzecim L a t e r a ń s k i m w roku 1179 w ydaje zarządzenie, w m yśl którego żaden duchowny, a więc naw et święceń m niejszych i posiadający tylko tonsurę, nie może brać udziału w ferowaniu wyroku kary

c. 10, X, II, i.W e r n z F., Jus decretalium , VI, 121, n. 119;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 394, 395; n. 351;K o b e r F., D. Deposit..., 131, 146 sq.;C l a e y s B o u u a e r F., Déposition, D ictionnaire de droit canoni

que, IV, 1153, 1154.24 Por. c. 5, X, III, 50: „Clericis, in sacris ord in ibus constitutis, ex

concilio Toletano iudicium sanguinis ag itare non licet. Unde p rohibemus, ne au t p er se trunca tions m em brorum facian t, au t iudicent in ferendas. Quodsi quis ta le quid fecerit, honore p riv e tu r et loco. Jubem us etiam sub in term inatione anathem atis, ne quis sacerdos officium habeat vicecom itis au t p raepositi saecularis. Si quis autem contra hoc ven ire p raesum pserit, e t com m onitus em endare noluerit, excom m unicationi subiaceat”.


śmierci, je j egzekucji oraz wykonywać takich czynności, których następstw em mogła by być śm ierć25.

Taki stan rzeczy dał sposobność władzom świeckim, jak np. H e n r y k o w i II w Anglii i F r y d e r y k o w i I na Sycylii, do wydania ustaw naruszających 1 „privilegium fori”. Ustawy te zostały potępione przez papieży26.

Po długich sporach ,a nawet i konfliktach, papież L u c j u s z III (1181— 1185) zarządził, że niepopraw ni duchowni mogą być ponownie sądzeni i karan i przez władzę świecką27. W prowadził tenże papież po raz pierwszy w yraźne odróżnienie kary depozycji — od degradacji; nie posługuje się jednakże term inem „degradatio” .

Następca tegoż, papież C e l e s t y n III (1191— 1198), uzupełniając zarządzenie swego poprzednika, wskazuje na stopniowanie sankcji karnych, k tóre przed w ydaniem przestępcy duchownego władzy świeckiej m ają być zastosowane. Są nimi: depozycja, następnie ekskomunika, a wreszcie wydanie spraw-

25 Por. c. 9, X, III, 50: „Sententiam sanguinis nullus clericus dictet au t p rofera t, sed nec sanguinis v indictam exerceat, au t ub i exerceatur in te rsit. Si quis autem huiusm odi occasione s ta tu ti ecclesiis vel ecclesiasticis personis aliquod praesum pserit in ferre dispendium ,per censuram ecclesiasticam com pescatur. Nec quisquam clericus lite ras dictet au t scribat pro v ind ic ta sanguinis destinandas, unde in curiis p rin - cipum haec sollicitudo non clericis, sed laicis com m ittatur...”

K o b e r F., D. Deposition..., 147, 150.26 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 122, dop. 149;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 394, dop. 12;S o l e J., De delictis et poenis, 206, 207, 291;K o b e r F., D. Deposition..., 150 sq.;V a c a n d a r d É., Déposition et dégradation des clercs, D ictionnai

re de théologie catholique, IV, col. 462;, C l a y s B o u u a e r t F., Déposition, D ictionnaire de droit canoni

que, IV, col. 1153.27 Por. c. 9, X, V, V II: „Sancim us ut... clericus... to tius ecclesia

stici ordinis p raerogativa nudetur, e t sic om ni officio et beneficio spoliatus ecclesiastico, saecularis re lin q u a tu r arb itrio potestatis, an im adversione debita pun iendus”.

138 K S . M A H IA N M Y R C H A [14]

cy władzy świeckiej, którego następstw em jest wym iar kary przez tę władzę28.

W tym dekretale nie znajdujem y jeszcze wyrażenia „degradatio”.

Papież I n n o c e n t y III (1198— 1216) poszedł jeszcze dalej i w dekretale z roku 1201 nakazuje duchownych, k tórzy dopuścili się przestępstwa fałszerstw a pism papieskich, nie tylko pozbawić na zawsze wszelkich urzędów i beneficjów kościelnych, lecz ponadto, po w ym ierzeniu im kary degradacji przez sądy kościelne, wydać ich władzy świeckiej, w celu ukarania ich zgodnie z ustawodawstwem świeckim za tego rodzaju przestępstwo29. Zarządzenie papieża Innocentego III przyczyniło się do dokładnego rozróżnienia między dawną karą depozycji, znaną już wpierwszych w iekach Kościoła, a karą degradacji, obecnie dokładnie określoną przez tegoż papieża30.

W piśmie skierowanym do biskupa Paryża papież Innocenty III wyjaśnia, że degradacja powinna być dokonana w obecności władzy świeckiej i polega ona na wykluczeniu przestęp-

28 Por. c. 10, X, II, 1: „Clericus... deponendus est. Qui si depositus Incorrigibilis fuerit, excom m unicari debet... Postm odum vero..., cum Ecclesia non habeat u ltra quid faciat, per saecularem com prim endus est po testa tem ”.

29 Por. c. 7, X, V, 20: „Nos enim om nes falsarios lite rarum nostrarum , qu i per se vel per alios v itium falsita tis exercent, cum fau to ribus et defensoribus suis anathem atis vinculo decernim us innodatos, sta tuen tes, u t clerici, qu i fa lsa rii fu e rin t deprehensi, om nibus officiis et beneficiis ecclesiasticis perpetuo sin t p rivati, ita, quod, qui per se valsita tis vitium exercuerrin t, postquam per ecclesiasticum iudicem fu erin t degradandi, saeculari po testa ti tra d a n tu r secundum constitu tiones legitim as puniendi, per quam et laici, qui fu e rin t de fa lsita te convicti, legitim e pun ian tu r...”

30 Za świadom e korzystanie z fałszyw ych pism papieskich du chowni k a ran i byli pozbawieniem urzędów i beneficjów kościelnych; świeccy — ekskom uniką.

Por. c. 7, X, V, 20: „...Qui vero sub nom ine nostro literis falsis u tun tu r, si clerici fuerin t, officiis et benficiis ecclesiasticis spolientu r ; si laici, tam diu m aneat excom m unicationi subiecti, donec sa tisfacian t com petenter, ita tam en, u t in istis et in illis m alitia gravius quam negligentia pun ia tu r, quod et de his, qui falsas lite ras im petran t, stu tu im us observandum ”.


су ze stanu duchownego oraz przekazaniu go władzy świeckiej, celem właściwego ukarania. Sędzia duchowny w inien jednakże prosić sąd świecki o nie wym ierzenie tem uż kary śmierci. Czynności wyżej omówione określa się m ianem „trad i curiae saeculari”31.

W ydanie wyżej wymienionego dekretału świadczy, że w tym czasie istniały dość poważne rozbieżności odnośnie kary degradacji, odróżniającej się od depozycji, jak i zakresu przestępstw upoważniających do jej w ym iaru. Papież Innocenty III, chcąc położyć kres wszelkim wątpliwościom, wyjaśnia na czym polega kara degradacji oraz że może ona być w ym ierzona nie tylko za fałszerstwo pism papieskich, ale także i za inne czyny bezprawne, godne potępienia i powodujące wielką szkodę społeczną.

4. Degradacja

K ara degradacji podlegała dalszemu rozwojowi. Przyczynił się do niego papież B o n i f a c y V III (1294— 1303), u stalając podwójną form ę w ym iaru tejże kary, to jest uroczystą i zwykłą. W ten sposób powstała degradacja uroczysta, inaczej zwana realną, w odróżnieniu od degradacji zwykłej, nazyw anej także w erbalną lub edyktalną.

31 Por. c. 27, X, V, 40: „Novimus expedire, u t verbum illud, quod e t an tiqu is canonibus, et in nostro quoque decreto contra falsarios edito continetur, videlicet u t clericus, per ecclesiasticum iudicem degradatus, saeculari tr a d a tu r curiae puniendus, apertius exponam us. Quum enim quidam antecessorum nostrorum , super hoc consulti, d iversa responderin t, e t quorundam sit opinio a p luribus approbata, u t clericus, qu i p rop ter hoc vel aliud flagitium grave, non solum dam nabile, sed dam nosum, fu e rit degradatus, tam quam exustus p riv ile gio clericali saecu lari foro per consequentiam applicetur, quum ab ecclesiastico foro fu e rit p ro iectus; ejus est degradatio celebrranda saeculari po testa te p raesen te , ac pronuciandum est eidem, quum fuerit celebrata, u t in suum forum recip iat degradatum , et sic in te llig itu r tra d i curiae saeculari; pro quo tam en debet ecclesia efficaciter in te rcedere, u t c itra m ortis periculum circa eum sen ten tia m oderetur...”

Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 121, 122, n. 119.

140 K S . M A R IA N M Y R C H A [16]

Degradacja werbalna duchownych święceń wyższych polegała na wydaniu wyroku skazującego na powyższą karę przez właściwego ordynariusza, w obecności innych biskupów. Duchownych święceń m niejszych mógł degradować sam biskup bez udziału innych biskupów. W pierwszym wypadku papież nakazuje powołać sąd kolegialny, składający się z ordynariusza diecezji, do k tórej należał sądzony duchowny oraz innych biskupów sąsiadów, najczęściej biskupów należących do tej prowincji. W drugim w ypadku wystarczył sąd jednostkowy w składzie biskupa ordynariusza.

D egradacja uroczysta — realna — występowała wówczas, gdy w ym iar tejże kary odbywał się publicznie wobec zgrom adzonego ludu i w obecności przewidzianej w praw ie ilości b iskupów oraz przestrzeganiu ceremonii, ustanow ionych przez tegoż papieża, a polegających na zdjęciu szat kościelnych z degradowanego, odebraniu z rąk jego kielicha, ścięciu włosów i przekazaniu go, obecnej przy tych czynnościach, władzy świeckiej32. Biskup wypowiadał przy tym słowa przy degradacji kapłana i zdejm owaniu z niego ornatu „Auferim us tibi vestem sacerdotalem, et te honore sacerdotali privam us”. Podobnie postępować należało i przy odbieraniu innych oznak stanu kapłańskiego. P rzy zdjęciu komży, uroczystą degradację kończyły słowa wypowiedziane przez biskupa: „Auctoritate Dei om nipotentis Patris et Filii et Spiritus sancti, ac nostra, tib i auferim us habitum clericalem, et deponimus, degra

32 Por. Sext. V, 9, 2: „D egradatio qualite r fie ri debeat, a nobis tua fra te rn ita s requisivit. Super hoc tib i ta lite r respondem us, quod v erbalis degradatio seu depositio ab ordinibus vel g radibus ecclesiasticis est a proprio episcopo, sibi assistente in degradatione clericorum in sacris constitu torum ord in ibus certo episcoporum num ero diffinito canonibus, facienda, quanquam p roprii episcopi sen ten tia sine aliorum episcoporum p raesen tia sufficiat in degradatione eorum, qui m inores du n tax at ordines receperunt. A ctualis vero sive solennis coelestis m ilitiae m ilitis, id est clerici, degradatio, quum ad eam fuerit procedendum , fie t u t exauctorizatio eius, qui m ilitiae deservit arm atae, cui m ilita ria d e tra h u n tu r insignia, sicque a m ilitia rem otus castris reiicitur, p rivatus consortio et privilegio m ilitari...”


damus, spoliamus et exuim us te omni ordine, beneficio ac privilegio clericali”33.

Bonifacy V III34 wprowadzając uroczystą degradację, inaczej zwaną realną, chciał przez to podkreślić hańbę, jaką ta kara sprowadza, a przez to zapobiec popełnianiu przestępstw , za k tóre winna być wym ierzona, przyczyni wzorował się, jak to sam zaznacza, na prawie rzym skim 35, przew idującym zniesławiające, usunięcie z wojska36.

33 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 122, n. 119;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 395, n. 351;L e g a M., De delictis et poenis, 281, n. 208;D e v o t i I., Instit. can., lib. I, tit. 8, § 19, dop. 1;K o b e r F., Die D eposition und Degradation..., 48;H i n s c h i u s P., S ystem des katholischen K irchenrechts, IV, 809;H e f e l e C., Conciliengeschichte, F re iburg 1858, III, 82;S o l e J., De delictis et poenis, 206, 207, n. 291;C l a y e s B o u u a e r t F., Deposition, D ictionnaire de droit cano

nique, IV, col. 1154;C o r o n a t a M. C., Institu tiones iuris canonici, IV, 279, n. 1834;H o l l w e c k J., Die kirchlichen Strafgesetze, M oguntiae 1899,

158—159, § 91;C h e l o d i J., Jus poenale..., 57, n. 52.34 Por. Sex t. 9, 9, 2: „qui m ilitiae deservit a rm atae cui m ilita ria

d e tra h u n tu r insignia sicque a m ilitis rem otus castris reiicitu r, p r ivatus consortio et privilegio m ilita ri” .

35 Por. Dig. 49, 16, 13 § 3.36 Por. Sex t. V, 9, 2: „C lericus ig itu r degradandus, vestibus sacris

indutus, in m anibus habens librum , vas vel aliud instrum entum seu ornam entum ad ordinem suum spectans, ac si deberet in officio suo sollem niter m in istrare , ad Episcopi praesentiam adducatur, cui E piscopus publice singula, sive sin t vestes, calix, liber seu quaevis alia, quae illi iu x ta m orem ordinandorum clericorum in sua o rd inatione ab Episcopo fu erin t tra d ita seu collata, s ingu larite r au fferat, ab illo vestim ento seu oram ento, quod datum vel trad itu m fu era t ultim o, inchoando et descendendo gradatim degradationem continuet usque ad prim am vestem quae d a tu r im collatione tonsurae. Tuncque rad a tu r caput illius seu tondeatur, ne tonsurae seu clericatus vestigium rem aneat in eodem. P o terit autem Episcopus in degradatione huius modi u ti verbis aliquibus ad terrorem , illis opositis quae in collatione o rd inum sunt .p ro la ta”.

Por. Pontificale Romano, par. 3, tit. 7.

142 K S . M A R IA N M Y R C H A [18]

5. Reform a soboru Trydenckiego

Przepis B o n i f a c e g o V III natychm iast został wprowadzony w życie, niem niej jednak nie zdołał on zapobiec ani wszelkim nadużyciom, ani — szerzeniu się przestępstw. Sobór Trydencki zmuszony był przeprowadzić reform ę i w tej m aterii37. Reform a ta szła w dwu kierunkach: jeden z nich zmierzał do łatwiejszego wydawania niższych duchownych, popełniających ciężkie przestępstwa, w ręce władzy świeck ie j38. Popełnianiu tych przestępstw m iały zapobiec dekrety wydane na tym że soborze, a nakazujące duchownym i bene- ficjariuszom nosić stró j duchowny oraz tonsurę. D rugi kierunek ułatw iał wykonanie uroczystej degradacji. Sobór zezwalał, w m iejsce biskupów, k tórzy zgodnie z dawnym prawem w dość dużej liczbie w inni brać udział przy degradacji, zaprosić prałatów lub innych dygnitarzy kościelnych39.

W edług dawnego prawa uroczysta degradacja dokonywana była na synodach prowincjonalnych, do kom petencji których należały spraw y karne duchownych. Później postanowiono, ażeby spraw y karne duchownych były poza synodami rozpatryw ane i tam rozstrzygane40. Przyczyną tego postanowienia była troska o niepozostawienie bezkarnie licznych przestępstw z powodu rzadkiego odbywania synodów prowincjonalnych. Zastrzeżone było jednak, że wykonanie wyroku degradacji winno się odbyć w obecności dw unastu biskupów, jeśli degradow any był biskup; sześciu — jeśli to był kapłan; trzech — jeśli diakon. W praktyce wykonanie tego przepisu niejednokrotnie nastręczało duże trudności, a sam przepis stał się przedm iotem aktów ze strony ludzi Kościołowi nie

37 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 122, 123, n. 119;38 Sess. X X III, cap. 6, de ref.39 Por. Sess. X III, cap. 4 de ref.: „adhibitis, et in hoc sibi assisten ti

bus to tidem A bbatibus usum m itrae et baculi ex privilegio apostolico habentibus, si in civ ita te au t dioecesi rep eriri e t commode intéressé posint: alloquin aliis personis in ecclesiastica d ignitate constitutis, quae ae ta te graves ac iu ris scientia com m endabiles ex is ta n t”.

40 Por. C. 15, q. 7, c. 4, 5, 7, 8.


przychylnych. Ci twierdzili, że Kościół nie dba o w ykorzenienie przestępstw, skoro do wykonania kary degradacji wymaga tak dużej ilości biskupów, co w praktyce utrudniało wym iar tejże kary. Sobór Trydencki, jak zaznaczyliśmy, zapobiega tym trudnościom , zezwalając w m iejsce biskupów zaprosić opatów, k tórzy na podstawie przyw ileju papieskiego m ają p ra wo używać m itry i pastorału, a w braku ich, innych dostojników kościelnych41.

Jeśli natom iast chodzi o term inologię, to sobór Trydencki ponownie wprowadza pewne zamieszanie. Używa mianowicie w yrażenia „depositio verbalis” na oznaczenie kary degradacji w erbalnej, czyli edyktalnej, na co w yraźnie wskazuje kontekst42. Mimo ponownego zaciemniania w ustawodawstwie powszechnym spraw y wyjaśnionej już przez papieża Innocentego III i Bonifacego VIII, kanoniści piszący po soborze T r y d e n c k i m , odróżniają i to w wyraźny sposób, nie pozostawiając najm niejszej wątpliwości w tej m aterii, depozycją od degradacji werbalnej, jak też od kary pozbawienia urzędu

41 Por. L e g a M., De delictis et poenis, 284, n. 210;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 139, 140, n. 134;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 408, n. 360;K o b e r F., Die D eposition und Degradation..., 181.42 Por. Conc. T r i d e n t . , ses. X III, cap. 4, de ref.: „Quum vero

tam gravia nonnuquam sin t delicta ab ecclesiasticis commissa p ersonis, u t eorum a troc ita tem a sacris ordinibus deponendae, et curiae sin t tradendae saeculari, in quo secundum sacros canones certus episcoporum num erus req u iritu r, quos si omnes adhibere difficile esset, debita iuris executio d ifferetur, si quando autem in te rven ire possent, eorum residen tia in te rm itte re tu r: p rop terea s ta tu it et decrevit: Episcopo p er se seu illius vicario in sp iritua libus .generali contra clericum in sacris etiam, p resby te ra tu s ord in ibus constitutum , etiam ad illius condem nationem nec non verbalem depositionem, et p e r se ipsum etiam ad actualem atque solemnem degradationem ab ipsis ordin ibus et g radibus ecclesiasticis, in casibus, in quibus aliorum episcoporum p raesen tia ■ in num ero a canonibus definito requ iritu r, etiam absque illis procedere liceat, adhibitis tam en et in hoc sibi adsisten- tibus totidem abbatibus usum m itrae et baculi ex privilegio apostolico habentibus, si in civ ita te au t dioecesi rep e rir i et commode intéressé possint; alioquin aliis personis in ecclesiastica d ignitate constitutis, quae ae ta te graves ac iuris scientia com m endabiles ex is ta n t”.

144 K S . M A R IA N M Y R C H A [20]

lub beneficjum aktualnie posiadanego. Nauka ta, i to ogólnie przy jęta przez kanonistów. u trzym uje się przez następne trzy wieki, aż do Kodeksu praw a kanonicznego. Co więcej, definityw nie usankcjonowana zostaje przez prawodawcę w Kodeksie praw a kanonicznego, przez wprowadzenie wyraźnego i to nie tylko istotnego, ale term inologicznego rozróżnienia między karą depozycji a degradacji (kan. 2303 § 1 i kan. 2305 § 1) oraz pozbawieniem urzędu lub beneficjum (kan. 2298, 6-o; kan. 2299)43.

6. Rozwój kary degradacji po soborze Trydenckim

Rozwój praw a karnego, odnośnie kary degradacji, zakończył się teoretycznie na soborze Trydenckim . Po tym soborze nie zostały wprowadzone zasadnicze zmiany. W praktyce jed nak, na skutek coraz częstszego ograniczania „privilegium fo ri”, wprowadzono nową postać degradacji, jakgdyby zaciąganej „ipso facto”. W yrazem tej p rak tyk i jest dekret P i u- s a IX, w ydany dla diecezji państw a papieskiego, lecz przez prak tykę i styl k u rii rzym skiej uznany za w yjaśniający prawo powszechne i z tej rac ji obowiązujący wszędzie. D ekret ten, jeśli chodzi o duchownych święceń niższych, znacznie wzmacnia rygor uchwał soboru Trydenckiego44.

43 Por. B e n e d i c t u s XIV, De synodo dioecesana, Romae 1748, 1. IX, c. 6, n. 4;

T h e s a u r u s C. A., De poenis ecclesiasticis seu canonicis, Rom ae 1640, P . I, c. 27;

W e r n z F., Jus decretalium , VI, 118—146, n. 115—139;L e g a M., De delictis e t poenis, 279—284, n. 207—210;H i n s c h i u s P., S ystem des katholischen K irchenrechts, V, 563—

581;K o b e r F., Die D eposition und Degradation..., 163 sq.;R e i f f e n s t u e l A., Jus canonicum , lib. V, tit. 37, § 2, n. 22—51;C l a e y s B o u u a e r t F., D éposition, D ictionnaire de droit cano

nique, IV, col. 1154;Ai c h n e r S., C om pendium iuris ecclesiastici, B rix inae 1900, 790 sq.44 Por. S. C. Im m un. 20 Sept. 1860, A.S.S., III, 433;K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 172 sq.;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 123, n. 119; II, n. 164, dop. 78;W e r n z-V i d a 1, Jus canonicum, VII, 396, n. 351.


II. K o d e k s p r a w a k a n o n i c z n e g o

1. Pojęcie

Określenie kary depozycji prawodawca podaje w kanonie 2303 § 1.

Kanon 2303 § 1. Depositio, firm is obligationibus e suscepto ordine exortis et privilegiis clericalibus, secum fert tu m suspensionem ab officio, et inhabilitatem ad quaelibet officia, dignitates, beneficia, pensiones, m unera in Ecclesia, tu m etiam privationem illorum quae reus habeat, licet, eorum titu lo fuerit ordinatus.

§ 2. Sed u ltim o in casu, si clericus vere indigeat, Ordinarius pro sua caritate, quo meliore modo fieri potest, ei providere curet, ne cum dedecore status clericalis mendicare cogatur.

§ 3. Poena depositionis infligi nequit, nisi in casibus iure expressis”.

Depozycja jest karą, k tóra przy utrzym aniu w mocy obowiązków w ynikłych z przyjętych święceń, jak też przywilejów stanu duchownego, wywołuje suspensę od urzędu, niezdolność do wszelkich urzędów, beneficjów, godności, pensji i obowiązków kościelnych oraz pozbawienie tychże, jeśli skazany na tę karę je posiada i to naw et tych, k tóre stanowiły jego ty tu ł kanoniczny do święceń.

Jeżeli duchowny deponowany, w skutek u tra ty ty tu łu kanonicznego, nie ma środków utrzym ania, ordynariusz powinien z łaski udzielić m u wsparcia, aby z hańbą dla stanu duchownego nie m usiał żebrać.

K arę depozycji można wym ierzyć tylko w wypadkach w yraźnie przew idzianych w prawie.

W myśl kanonu 2303 § 1 depozycja jest karą odwetową, powodującą: a) suspensę „ab officio”; b) niezdolność do wszelkich urzędów, beneficjów, godności, pensji i zajęć kościelnych; c) pozbawienie urzędów, beneficjów, godności, pensji i obowiązków kościelnych, jakie ukarany depozycją posiada i to nawet tych, k tóre stanowiły jego ty tu ł kanoniczny do święceń. Nie pociąga natom iast za sobą wykluczeniaPraw o kiainonlczne 10

146 K S . M A R IA N M Y R C H A [22]

ze stanu duchownego; dlatego nie pozbawia przywilejów stanu duchownego, ani też nie uwalnia od obowiązków w ynikających z przyjętych święceń.

O kreślenie depozycji, podane przez prawodawcę w kanonie 2303 § 1, odpowiada całkowicie pojęciu depozycji w dawnym prawie. W ystarczy porównać wym ieniony kanon z określeniem podanym przez W e r n z a , L e g ę45. Kodeks prawa kanonicznego przejm uje tu w całości dawne prawo i wzorem tegoż odróżnia depozycję od degradacji, co uczynił, jak w yżej było podane, papież Innocenty III46. Degradację dzieli znowu na degradację werbalną, czyli edyktalną oraz realną (kan. 2305 § 1, i § 3) i w ten sposób naw iązuje do papieża Bonifacego V III47.

Różnica między dawnym praw em a Kodeksem praw a kanonicznego uwidacznia się tylko w tym , że zarówno Bonifacy VIII, jak i sobór Trydencki depozycję przeciw staw iają degradacji w ogólnym jej ujęciu, t.j. degradacji w erbalnej, jak i realnej, podczas gdy Kodeks prawa kanonicznego odróżnia

45 162, Cone. T r i d e n t . , sess. X III, cap. 4 de ref.;Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 124, n. 120: „Depositio cle

ricorum , quae disciplina nunc vigente om nia d iffe rt a degradatione verbali, est poena sp iritua lis vindicativa, qua clericus non solum p r iv a tu r ordine et officio et beneficio legitim e obtendo, sed etiam p e rp etue ab exercitio po testa tis ord in is et iurisd ictionis a rcea tu r et ad ord ines et officia et beneficia ecclesiastica fu tu ro tem pore obtinenda omnino inhabilis efficitu r; a t a s ta tu clericali non ita abiicitur, u t fori et canonis p riv ilegia p e r se am itta t au t obligationibus clericorum m aiorum penitus lib e re tu r” ;

L e g a M., De delictis et poenis, 280, n. 207: „Q uevera depositione clericus in perpetuum p riv a tu r quocum que officio et beneficio ecclesiastico, et a divinis suspend itu r sed non d es titu itu r privilegiis clericalibus, scilicet fori, canonis et im m unanitatis aeque rem anentibus s ta tus clericalis et s. ordinationis obligationibus” ;

Por. także S u a r e z F., De censuris, disp. 30, proeem., 1, n. 1;F e r r a r i s L., Bibliotheca, v. Degradatio, n. 1;K o b e r F., D. Deposit., 176, 184 sq., przede w szystkim 214 sq.;R e i f f e n s t u e l A., Jus canonicum, VI, tit. 37, n. 23, 24;S c h m a l z g r u e b e r F., Jus ecclesiasticum, VI. V, tit. 37, η. 132.46 Рог. с. 27, X, V, 40.47 Sext., V, 9, 2;


depozycję od degradacji w erbalnej (por. kan. 2303 § 1 i kan. 2305 § l )48. Kodeks praw a kanonicznego naw iązuje tu do nauki przedkodeksowej prawa kanonicznego, w której to przeciwstawienie było przeprowadzone mimo, że źródła dawnego praw a kanonicznego tego wyraźnie nie przew idyw ały49.

Nie wprowadza także Kodeks praw a kanonicznego podziału depozycji na: całkowitą i częściową. Podział ten nie przedstawiał już większego znaczenia w dawnym prawie, p rzynajm niej w okresie przedkodeksowym, co podkreśla W ernz50. Dawne skutk i częściowej depozycji Kodeks ustanawia jako samodzielne kary, np. pozbawienia urzędu lub beneficjum, suspensy wym ierzonej na czas określony lub dożywotnio (kan. 2298, 2-o, 6-o). Ze względu na to, że kara depozycji w Kodeksie praw a kanonicznego nie różni się od kary depozycji w dawnym prawie, to zgodnie z kan. 6, 2-o, przy in te rp retacji przepisów Kodeksu praw a kanonicznego należy posługiwać się daw nym prawem.

2. Podobieństwa i różnice m iędzy karą depozycji, pozbawieniem urzędu lub beneficjum , suspensą i degradacją

A. Depozycja i pozbawienie urzędu lub beneficjum

Depozycja i pozbawienie urzędu lub beneficjum utożsamiają się w tym , że obie są karam i odwetowymi, m ającym i zastosowanie wyłącznie do duchownych. Skutkiem w ym iaru tych kar jest, iż obie one pozbawiają urzędu lub beneficjum . Różnica natom iast uwidacznia się w tym , że depozycja powoduje niezdatność do uzyskania nowych urzędów lub beneficjów, podczas gdy kara pozbawienia urzędu lub beneficjum nie wywo-

48 Sext. V, 9, 2; T r i d e n t . , sess. X III, cap. cap. 4 de ref.49 Takie rozróżnienie m iędzy depozycją a degradacją w erbalną

w prow adzał W e r n z F., dz. cyt., VI, 124, dop. 162, 163;Nie rozróżnia natom iast F e r r a r i s L., Bibliotheca, v. Degradatio,

η. 1.50 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 124, dop. 163;K o b e r F., D. Deposit., 214 sq.

148 K S . M A R IA N M Y R C H A [24]

łu je tej niezdolności. Duchowny karnie pozbawiony urzędu' lub beneficjum może w przyszłości inne uzyskać51.

B. Depozycja i suspensa

Między depozycją i suspensą zachodzą podobieństwa i różnice, podobnie jak to się rzecz przedstaw ia z karą pozbawienia urzędu lub beneficjum i depozycją52.

1) Podobieństwo. Obie są karam i odwetowymi, m ającym i zastosowanie do duchownych. Przyczym depozycja jest karą odwetową zawsze, suspensa — jeżeli wym ierzona została dożywotnio lub na czas ściśle określony. Obie pozbawiają prawa wykonywania pewnych publicznych czynności, do których sprawowania potrzebna jest władza święceń i jurysdykcji. Obie nie zabraniają przyjm owania sakram entów św., jak też spełniania czynności, k tóre są wspólne wszystkim w iernym 53. Mogą być karam i zabraniającym i wszelkich czynności władzy święceń lub jurysdykcji, jak też tylko częściowymi, np. suspensa „ab ordine”, „ab officio”, albo „ab ordine et officio”. Podobnie depozycja, przynajm niej w dawnym prawie, mogła być całkowita i częściowa.

Jeśli chodzi o władzę święceń to podobieństwo między depozycją i suspensą uwidacznia się w tym, że obie nie pozbawiają władzy święceń, lecz tylko zabraniają godziwego korzystania

51 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 125, n. 120;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum, VII, 397, n. 352;C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, w Dictionnaire de droit ca

nonique, IV, c. 1154.52 P o r K o b e r F., D. Deposition..., 110;S u a r e z F., De cens., disp. 30, sect. 1, η. 1;R e i f f e n s t u e l A., Jus canonicum, 1. V, tit. 371 § 2, η. 27.53 S tąd m ożna wnosić, że ekskom unika jest najcięższą z k a r koś

cielnych. D eponowanym i degradow anym nie zabraniało daw ne p ra wo przyjm ow ania K om unii św., chociażby byli skazani na dożywotnie więzienie. Por. kanon 7, Cone. Aurelianensis I II (a, 538): „Si quis adulterasse aut conffessus fu er it aut convictus, depositus ab officio, com m unione concessa, in m onasterio toto vitae ' suae tem pore re tru datur” — D. 81, c. 10;

Por. L e g a M., De delictis et poenis, 281, dop. 3.


z tej w ładzy54. Pewnej różnicy można dopatrzeć się w tym, że depozycja zawiera w sobie suspensę „ab ordine” wym ierzoną dożywotnie, suspensa natom iast może być czasowa. W wypadku gdy suspensa nałożona jest na zawsze, to tylko takiej różnicy można się dopatrzeć, że w zasadzie od kary depozycji nie udziela się dyspensy, natom iast od suspensy z reguły udziela się i jest ją łatw iej uzyskać.

Depozycja i suspensa upodobniają się jeszcze i pod tym względem, że obie nie w ykluczają ze stanu duchownego, w skutek tego nie pozbawiają przyw ilejów stanu duchownego, ani też nie uw alniają od obowiązków w ynikłych z przyjętych święceń, jak odmawianie brewiarza, zachowanie celibatu. Tym także odróżniają się od kary degradacji, k tóra powoduje przeniesienie do stanu świeckiego, a w konsekwencji pozbawia przywilejów stanu duchownego.

2) Różnice. Depozycja i suspensa różnią się między sobą tym , że suspensa „ab officio e t beneficio” nie pozbawia ty tu łu , czyli własności urzędu i beneficjum kościelnego, lecz tylko zakazuje korzystania z władzy i pobierania dochodów z beneficjum . Z tej racji, jeśli za pomocą dyspensy zostanie zniesiona suspensa, nie zachodzi potrzeba nowego nadania urzędu lub beneficjum kościelnego. Przeciwnie, depozycja pozbawia urzędów i beneficjów kościelnych i w wypadku usunięcia jej przez dyspensę konieczne jest nowe nadanie tychże.

C. Depozycja i degradacjaMiędzy depozycją a degradacją zachodzi także różnica. De-

pczycja jest karą samodzielną (absolutną) i nie przeznaczoną dc degradacji realnej, jak to miało miejsce w dawnym prawie przy degradacji w erbalnej. K to bowiem został ukarany karą depozycji, tem u bez nowego wyroku skazującego nie można wym ierzyć degradacji realnej, inaczej określanej — aktualną.

54 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 121, n. 118, dop. 140;D e v o t i I., Inst, can., lib. I, tit. 8, § 12, dop. 2;K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 38 sq.;H i n s с h i u s P., System des katholishen K irchenrechts, IV, 728,

dop. 4; 807, dop. 2, gdzie au to r zwalcza naukę kato licką o niezm azal- nym charak terze święceń, przedstaw ioną przez K obera 1, c. 90 sq.

150 K S . M A R IA N M Y R C H A

Aczkolwiek pozbawia ona, podobnie jak degradacja, urzędów, beneficjów i innych zajęć kościelnych oraz powoduje niezdolność do ich uzyskania, to jednak nie wyklucza ze stanu duchownego i wobec tego nie pozbawia przywilejów duchownych, w przeciw ieństwie do degradacji55.

3. Władza uprawniona do w ym iaru depozycji

A. Dawne prawo

1) Pierwsze w ieki Kościoła. W pierwszych wiekach Kościoła wym iar kary depozycji należał do biskupa diecezjalnego, który jako sędzia rozpatryw ał wszystkie sprawy karne podległego mu duchowieństwa56. W edług dyscypliny starożytnej, w wypadku gdy kara depozycji wym ierzana była duchownem u święceń wyższych, biskup, przed w ydaniem wyroku skazującego, zwykł zasięgać rady i zgody kapłanów 57. W Kościele A frykań-

55 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 125, 126, n. 120;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 398, 399, n. 352;S o l e J., De delictis et poenis, 204, 205, n. 289, 290;C l a e y s B o a u a e r t F., Deposition, w Dictionnaire de droit

canonique, IV, col. 1154, 1155;C o r o n a t a M. C. A, Institu tiones iuris canonici, IV, 278, η. 1834;Ρ é 11 é P., De droit pénal de l’Église, 179, 180.56 Por. I Т у m o t . V, 19; „Przeciw ' kapłanow i skargi nie p rzy j

m uj, chyba, że ją popiera dwóch lub trzech św iadków ”.K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 287;H i n s c h i u s P., System des katholischen K irchenrechts, IV, 628,

692, 763;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 126, n. 121;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum, VII, 399, n. 353;B e r u t t i C h ., Institu tiones iuris canonici, VI, 232, n. 90;T h o m a s s i n u s S., V etus et nova ecclesiae disciplina, P aris

1668, P. II, lib. I, cap. 15, n. 3.57 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 126, n. 121;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum , VII, 399, 400, n. 353;K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 303;V a c a n d a r d É., D éposition et dégradation des clercs, w Dic

tionnaire de théologie catholique, IV, col. 491;C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, w Dictionnaire de droit

canonique, IV, col. 1153, 1154.


skim nawet ustawowo było zastrzeżone, że spraw y karne duchownych w inny być rozpatryw ane i rozstrzygane przez kolegium biskupów, przyczym skład tegoż kolegium zależny był od stopnia święceń, jakie posiadał sądzony duchowny. I tak. Jeśli oskarżony był kapłan, ordynariusz w inien dobrać pięciu sąsiednich biskupów, jako współsędziów, jeśli diakon — to dwóch58.

Dyscyplinę Kościoła Afrykańskiego przejm uje Kościół w Hiszpanii59, F rancji i Niemczech60. W Italii zachowany został dawny zwyczaj zasięgania opinii rady kapłańskiej61.

58 Por. c. Conc. Carthag. an. 348;с. 10 Conc. C a r t h a g . an. 387—390;с. 8 Conc. H i p p o n . an. 393;K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 304;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 126, η. 121.59 Por. C. XV, q. 7, с. 1: „S exta actione conperim us, F rag itanum

Cordubensis ecclesiae p resb iterum iniuste olim a pontifice suo deiec- tum, et innocentem exilio condem natum . Quem ru rsus ordini suo restitu tum esse, id denuo adversus praesum ptionem vestram dere- vimus, u t iu x ta sanctorum P a tru m sinodalem senten tiam nullus vestrum sine concilii exam ine quem libet p resbyterum vel diaconum deiciendum putet. Nam m ulti sunt, qui indiscussos potesta te tiran ica non auctor ita te canonica dam pnat. Et sicut nonnullos g ra tia favoris sublim at, ita quosdam odio invidiaque hum iliant, et levi opinionis au ra condem pnant quorum crim en non approbant. Episcopus enim sacerdotibus ac m in istris solus honorem dare potest, solum au fe rre non potest. Si enim hi, qu i in hoc saeculo a dominis suis honorem adep ti sun t libertatis, in serv itu tis nexum non reuolevuntur, nisi publice apud pretores tr ib u n a li foro accusanti fuerin t, quanto m agis hii, qui divinis a ltaribus consecrati honore ecclesiastico decorantur? Qui profecto nec ab uno dam pnari, nec uno iudicante po terun t honoris sui privilegio exui, sed, p raesen ta ti sinodali iudicio, quod om nino de illis canon praeceperit oportet d iffin iri”.

C. XV, q. 7, c. 7: „Episcopus sacerdotibus ac m in istris solus honorem dare potest, sed solus au ferre non potest. Si enim hii, qui in seculo a dominis suis honorem libe rta tis adepti sunt, in se ru itu tis iugum non reuoluuntur, nisi publice apud pretores ac presides tr ib u n a li foro fu e rin t accusati, quanto m agis hii, qu i diuinis a ltaribus consecrati, honorem ecclesiastico decorantur? Qui profecto nec ab uno dam pnari, nec uno iud ican te po te run t honoris sui priuilegiis exui, sed p resen ta ti sinodali iudicio, quid canon de illis p raeceperit deffin iri”.

152 K S ., M A R IA N M Y R C H A [28]

2) Prawo Dekretałów, pragnąc zaradzić trudnościom w zebraniu tak wielkiej ilości biskupów do osądzenia karnych spraw duchownych oraz ażeby nie dopuścić do bezkarności tychże, wprowadza odm ienną dyscyplinę. Zmiana polegała na tym, że biskup sam jeden mógł wydać w yrok skazujący duchownego na karę depozycji. W yrazem tego jest zarządzenie papieża U r b a n a III (1185— 1187) i I n n o c e n t e g o III (1198— 1116)62. Potw ierdza je także papież B o n i f a c y V III (1294— 1303) zaznaczając, że biskup w całej swej diecezji, wyjąwszy miejsca w yjęte, może sprawować jurysdykcję sądową sam osobiście lub przez swego delegata; w związku z tym przysługuje mu, prawo sądzenia wszystkich spraw, należących do kom petencji sądów kościelnych, nie wyłączając karnych spraw

Przepis powyższy jest pow tórzeniem can. 6 Cone. Hispal, an. 619.C. V, q. 3, с. 1, 2, 3;C. V, q. 4, c. 1: „Nullus episcopus, nisi in legitim a sinodo et suo

tem pore apostolica auc to rita te conuocata, super quibusdam crim inationibus pu lsatus aud iatu r, uel iud icetu r vel dam pnetur. Sin a lite r praesum ptum a quibusdam füerit, in uanum deducatu r quod egerint, nec in te r ecclesiastica s ta tu ta ullo modo rep u te tu r”.

60 Por. c. 20 Cone. R o t h o m a g . an. 1072;c. 10 Cone. T r i b u r . an. 895;K o b e r F., Die D eposition und Degradation..., 307;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 127, η. 121;W e r n z-V i d a 1, Jus canonicum, VII, 400, n. 353.61 Por. D. 86, c. 23 — G r e g o r i u s M., lib. I, epist. 49: „Si quid

uero de quocum que clerico ad aures tuas peruenerit, quod te iuste possit offendere, facile non credas nec ad u indictam te res accendat incognita; sed presen tibus ecclesiae tuae senioribus d iligenter ueritas est perscru tanda, et tunc, si qualitas rei poposcerit, canonica districtio culpam fe ria t deliquentis”.

62 Por. c. 1, X, III, 37: „In ecclesiis, ubi m onachi habitan t, populus per m onachum rega tu r; sed capellanus, qui populum regat, ab episcopo p er consilium m onachorum in stitu a tu r, ita tam en, u t ex solius episcopi a rb itrio tam ord inatio eius quam depositio, et to tius v itae pen- deat conversatio”.

c. 12, X, V, 7: „...Quodsi fo rte necessitas postu laret, u t sacerdos tanquam inutilis e t indignus a cu ra gregis debeat rem overi: agendum est o rdinate apud episcopum, ad cuius officium tam institu tio quam destitutio sacerdotum noscitu r pertinere...”


duchownych, których wolno m u ścigać, pozbawiać ich wolności oraz wym ierzać im wszystkie inne kary kościelne63.

Dla uniknięcia nadużyć prawo zastrzegało· że w yrok skazujący duchownych na karę depozycji w inien biskup wydać po uzyskaniu zgody kapitu ły , ew entualnie starszych Kościoła. Tego rodzaju zarządzenie wydał papież Aleksander III (1159— 1181), w w yjaśnieniu przesłanym do patriarchy Jerozolimskiego, zaznaczając, że biskup we wszystkich ważniejszych sprawach powinien zasięgać rady kapitu ły i to pod rygorem nieważności działania sprzecznego z tym rozporządzeniem 64.

Tenże sam papież karci, jako nadużycie zwierzchników kościelnych, karanie podległego im duchowieństwa: suspensą, in terdyktem lub ekskom uniką, bez zgody kapitu ły i przeprowadzenia procesu karnego, zaznaczając, że w przyszłości w yciągnie z tego jak najdalej idące konsekwencję, o ile tego rodzaju czyny będą pow tarzane65.

63 Por. Sext. I, 16, 7: Quum episcopus in to ta sua dioecesi ju risd ictionem ord inariam noscatur habere, dubium non existit, quin in quolibet ioco ipsius dioecesis non exem pto p er se vel p e r alium possit pro tr ib u n a li sedere, causas ad ecclesiasticum forum spectantes aud ire , personas ecclesiasticas, quum earum excessus exegerin t, capere ac carceri deputare, nec non e t cetera, quae ad ipsius spectant officium, libere exercere”.

64 Por. c. 4, X, III, 10: „Novit plenius..., U nde non decet te omissis m em bris aliorum consilio in ecclesiae tu ae negotiis u ti, quum id non sit dubium et honestati tuae, et sanctorum p atru m institu tion ibus con tra ire. Inno tu it siquidem auribus nostris, quod tu sine consilio fra tru m tuorum , abbates et abbatissas, et alias ecclesiaticas personas institu is et destituis... Ideoque id auc to rita te apostolica prohibem us. Nos enim ta les institu tiones et destitutiones, si quas amodo feceris, auc to rita te apostolica cassamus, et carere decernim us robore firm ita tis”.

65 Por. c. 1, X, V, 31: „P ervenit ad audien tiam nostram ... au t sine iudicio cap itu li suis suspendere, vel eorum ecclesias in terdicto subiicere a tten ta tis , neque duas m atrices ecclesias, quarum unam sufficere videbitis, p erm itta tis illos tenere, nec aliquem excom m unicare sine ordine iudiciario praesum atis, sc itu ri p ro certo, quod, si huiusm odi rum ores de vobis iterum ad aures nostras pervenerin t, pro tan tibus excessibus vos auctore Domino ta lite r puniem us, quod tim ore poenae vestrae ceteri a sim ilibus abs tinebun t”.

154 K S . M A R IA N M Y R C H A [30]

Przepis powyższy ponawia papież I n n o c e n t y III (1198— 1216) podkreślając, że tylko po udowodnieniu winy może być kara sprawcy wym ierzona66.

Prawo to jednak nie było przestrzegane, czego dowodem jest zwyczaj przeciwny, k tóry oficjalnie potwierdza papież B o n i f a c y VIII (1294— 1303). W myśl powyższego zarządzenia biskup nie był obowiązany do zasięgania opinii kapituły przy ściganiu i karceniu duchow nych67.

3. Sobór Trydencki. Sobór Trydencki nie zmienił prawa Dekretałów ani dotychczasowej praktyki, co więcej, wyraźnie zaznaczył, że wszystkie spraw y duchownych w pierwszej instancji rozpatruje biskup diecezjalny68.

Zgodnie więc z dyscypliną obowiązującą w Kościele, w okresie potrydenckim aż do Kodeksu prawa kanonicznego, kom peten tnym do wydania w yroku skazującego na karę depozycji, duchownych swojej diecezji, był biskup tejże diecezji.Z władzy wyżej wym ienionej mógł korzystać sam osobiście lub za pośrednictwem wikariusza generalnego, Wyposażonego w specjalne upoważnienie (speciale m andatum )69.

66 Por. с. 24, X, V, 1;K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 310;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 127, n. 121;W e r n z-V i d a 1, Jus canonicum, VII, 400, n. 353.

* 67 Por. S ex t. I, 4, 3: „Non est, dum tarnen alias sit p raescrip tacanonice, consuetudo, quam allegat episcopus, reprobanda, quod in inquirendis, puniendis et corrigendis subditorum excessibus consilium sui capitu li requ irere m inim e te n ea tu r”.

68 Por. Conc. T r i d e n t . , ses. XIV, cap. 6 de ref.;Ses. XXIV, с. 20 de réf.: „Causae omnes ad forum ecclesiasticum

quom odolibet pertinentes, etiam si beneficiales sint, in p rim a in stan tia coram ord inariis locorum d u n tax a t cognoscantur, a tque omnino saltem in fra biennium a die m otae litis te rm inen tu r;...”

Ses. XXV, c. 14 de réf.: „...Nec quaevis appellatio au t exem ptio p rae dictam executionem im pediat au t suspendat, supradictorum que omnium cognitio non ad archidiaconos, nec decanos au t alios inferiores, sed ad episcopos ipsos pertineat, qui sine strep itu et figu ra iudicii et sola facti v erita te inspecta procedere possint...”

69 W te j m aterii papież B o n i f a c y V III w ydał zarządzenie, w m yśl którego delegacja ogólna nie upow ażniała oficjała do w yrokow ania w spraw ach karnych podległego m u duchowieństwa.


Biskupom przyrów nani byli: w ikariusz kap itu lny70 i prałat udzielny71. A rcybiskupi nie m ogli sądzić w pierwszej instancji karnych spraw duchownych, należących do biskupów sufraganów. W yjątek stanow iły tu spraw y karne, rozpatryw ane w apelacji do nich skierow anej72.

B. Kodeks praw a kanonicznego

W m yśl kanonu 1572, sędzią w pierwszej instancji dla wszystkich spraw, a więc i karnych, jest w diecezji ordynariusz miejscowy73. Kodeks sankcjonuje tu ta j zasadę prawa Dekre-

Por. Sext. I, 13, 2: „Licet in officialem episcopi p e r commissionem officii, generaliter sibi factam , causarum cognitio tran sfe ra tu r, po testatem tam en inquirendi, corrigendi au t pueniendi aliquorum excessus, seu aliquos a suis beneficiis, oficiis vel adm inistra tion ibus am ovendi, tran sfe rii nolum us in eundem , nisi sibi specialiter haec comm itta tu r”.

W e r n z F., Jus decretalium , VI, 127, n. 121.70 Por. Cone. T r i d e n t . , ses. XXIV, cap. 16 de réf.: „C apitulum

sede vacante... Item officialem seu v icarium in fra octo dies post m ortem episcopi constituere, vel existentem confirm are omnino ten eatur,...”

71 Por. K o b e r F., Die D eposition und Degradation..., 319;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 127, η. 121;R e i f f e n s t u e l A., Jus canonicum , lib. V, tit. 37, n. 31.72 Por. c. 9, X, I, 31: „...Consultationi tu ae ta lite r respondem us

quod, quum sit in canonibus diffin itum , prim ates vel p a tria rch as n ih il iu ris p rae ceteris habere, nisi quantum sacri canones concedunt, vel p risca illis consuetudo contulit ab antiquo, ita, u t secundum Nicaenas regulas sua priv ilegia serven tu r ecclesiis, p rae terquam si apostolica sedes aliquam ecclesiam vel rectorem ipsius quolibet speciali privilegio decreverit honorare, de fra tru m nostrorum consilio respondemus, quod, quam diu clerici tu i coram te vo luerit s ta re iuri, com pelli non debent iudicium eiusdem p atria rchae subire, nisi causa fo rsitan p e r appellationem ad eius audien tiam p erfera tu r, aut, quod non credim us, ei aliquid super hoc a sede apostolica sit indultum ”.

73 Por. Cone. T r i d e n t . , ses. XXIV, cap. 20 de réf.: „Legati quoque, etiam de latere , nuncii, gubernatores ecclesiastici au t alii, quarum cum que facu lta tum vigore non solum episcopos in praedictis causis im pedire, au t aliquo modo eorum iurisdictionem iis p rae ripe re a u t tu rb a re non praesum ant, sed nec etiam contra clericos aliasve personas ecclesiasticas, nisi episcopo prius requisito eoque négligente, procedant...”

156 K S . M A R IA N M Y R C H A [32]

tałów, potwierdzoną później przez sobór T r y d e n c k i , w m yśl której, do wym ierzenia kary depozycji kom petentnym jest ordynariusz miejscowy. Kodeks także nawiązuje do starożytnej dyscypliny kościelnej, postanawiając w kanonie 1576 § 1, 2-0, że sprawy karne duchownych popełniających przestępstwo, za k tóre grozi kara depozycji, pozbawienia na zawsze szat duchownych lub degradacji, zastrzeżone są t ry bunałow i składającem u się z pięciu sędziów74.

Poza ordynariuszem miejscowym, upraw nionym do wym ierzenia kary depozycji jest papież, jako najwyższy zwierzchnik w Kościele, posiadający pełnię władzy nad całym Kościołem (kan. 218). W m yśl kanonu 1557 § 1, 3-o, papież jest wyłącznie kom petentny do rozstrzygania spraw karnych biskupów, nawet ty tu larnych75. Przepis kan. 1557 § 1Ц 3-o nie jest nowy. Nie przysługiwała także władza sądzenia karnych spraw duchownych legatom 76 oraz kardynałom w swoich ty tu łach77.

Kodeks nawiązuje tu do zarządzenia soboru T r y d e n c k i e- g o, k tó ry postanowił, że cięższe spraw y karne biskupów, m ię

74 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 127, n. 121;K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 324.75 Por. К ап. 1572 § 1: „In unaquaque dioecesi et pro om nibus

causis a iu re expresse non exceptis, iudex prim ae instan tiae est loci O rdinarius, qui iud ic iariam potesta tem exercere potest ipse per se, vel p er alios, secundum tam en canones qui sequun tu r”.

76 Por. K an. 1576 § 1. „R eprobata con traria consuetudine et re vocato quolibet con trario privilegio:

2-0 Causae vero quibus ag itu r de delictis quae depositionis, p r ivationis perpetuae hab itus ecclesiastici, vel degradationis poenam im portant, re se rv an tu r tr ib u n a li quinque iudicum ”.

W e r n z-V i d a 1, Jus canonicum, VII, 401, n. 354;B e r u t t i Ch., Institu tiones iuris canonici, VI, 230, n. 90;S o l e J., De delictis et poenis, 209, n. 295;E i c h m a n n E., Das S tra frech t des Codex Juris Canonici, P ad e r

born 1920, 119, 120.77 Por. Kan. 1557 § 1. „Ipsius Rom ani Pontificis dum taxat ius est

iudicandi:3-0 Legatos Sedis Apostolicae, et in crim inalibus Episcopos, etiam

titu la re s”.


dzy nim i także i herezję, rozpatruje i sądzi wyłącznie papież. Do cięższych spraw zaliczyć należy te, k tóre prawo nakazuje karać depozycją lub pozbawieniem urzędu. Jeżeli zachodzi konieczność rozstrzygnięcia takiej spraw y poza Rzymem, wówczas papież deleguje specjalną kom isję złożoną z m etropolitów lub biskupów. Kom isja ta upraw niona jest tylko do zebrania dowodów i przeprowadzenia procesu karnego oraz przesłania ak t spraw y do Rzymu. W ydanie wyroku sobór zastrzega papie- ŻGWl.

Mniejsze spraw y karne biskupów sobór Trydencki poleca, ażeby były rostrzygane na synodach prow incjonalnych lub przez deputow anych w ybranych na tychże synodach78.

78 Por. Conc. T r i d e n t . , ses. XXIV, cap. 5 de réf.: „Causae crim inales graviores contra episcopos, etiam haeresis, quod absit, quae depositione au t p rivatione dignae sunt, ab ipso tan tum summo Romano Pontifice cognoscantur et te rm inen tu r. Quod si eiusm odi sit causa, quae necessario ex tra Rom anam curiam sit com m ittenda, nem ini p ro rsus ea com m ittatur, nisi m etropolitanis au t episcopis a beatissim o P a pa eligendis. Haec vero commissio et specialis sit, e t m anu ipsius san ctissim i Pontificis signata, nec unquam plus his tribua t, quam u t solam facti instructionem sum ant processum que conficiant, quem statim ad Rom anum Pontificem tran sm ittan t, reserva ta eidem Sanctissim o sen ten tia definitiva... M inores vero crim inales causae episcoporum in concilio tan tum provinciali cognoscantur et te rm inen tu r, vel a deputandis per concilium provinciale”.

Por. także Conc. T r i d e n t . , ses. X III, cap. 6, de réf.: „...Episcopus, nisi ob causam, ex qua deponendus sive privandus venire t, etiam si ex officio, au t per inquisitionem , seu denunciationem vel accusationem, sive alio quovis modo procedatur, u t personalite r com pareat, nequam quam c ite tu r vel m o n eatu r”.

Ses. X III, cap. 7 de ref.: „Testes in causa crim inali ad inform ationem vel indicia seu alias in causa p rincipali con tra episcopum, nisi contestes et bonae conversationis, exstim ationis et fam ae fuerin t, non rec ip ian tu r; e t si odio, tem erita te au t cup id ita te aliquid deposuerint, gravibus poenis m u lc te n tu r”.

Ses X III, cap. 8 de ref.: „Causae episcoporum, quum pro crim inis obiecti qualita te com parere debeant, coram Pontifice Max. re feran tu r ac per ipsum te rm in en tu r”.

K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 379;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 128, η. 121.

158 k S . M A E IÄ N M Y R C H A [34]

Sobór Trydencki powtórzył właściwie zasadę ustaloną już przez papieża Innocentego III (1198— 1216), w myśl której sprawy karne biskupów należą wyłącznie do kom petencji papieża. Biskupi o trzym ują sakrę z rąk m etropolitów , jednak przez nich nie mogą być sądzeni, oświadcza tenże papież79.

N iekom petentną do wym ierzenia kary depozycji jest w ładza świecka. Jest to rzeczą oczywistą i nie potrzeba tego dowodzić. W wypadku kiedy Kościół szukał pomocy władzy świeckiej w wykonaniu wyroku depozycji i z te j racji zezwalał na pewne w yjaśnienia — „Congruas dilucidationes” — tejże władzy, to owe upraw nienia przyznane władzy świeckiej, nie mogły być i nie były interpretow ane w sensie, że jej p rzy sługuje prawo rozpatryw ania i potwierdzania wyroków kościelnych, w drugiej czy najwyższej instancji80. Obecnie wezwanie władzy świeckiej o udzielenie pomocy (brachium saeculare), przy wykonyw aniu wyroków kościelnych, zazwyczaj nie daje żadnych rezultatów (por. kan. 2198).

4. Podmiot

Podm iotem kary depozycji są tylko duchowni. K ara depozycji zawiesza wykonywanie władzy święceń oraz pozbawia urzędów, beneficjów, przywilejów, k tóre mogą posiadać tylko osoby duchowne, wyw ołując jednocześnie niezdolność do osiągnięcia tychże (kan. 2303, § 1). Prowadzi to do wniosku, że osobom świeckim kara depozycji nie może być wymierzona. Z te j racji nie może być mowy, w ścisłym słowa znaczeniu, o depozycji osób spraw ujących pewne funkcje w Kościele,

79 Por. c. 2, X, I, 7: „...Unde iux ta canonicas sanctiones episcopus solus honorem dare potest, solus autem au fe rre non potest. Episcopi quoque a m etropolitanis suis m unus consecrationis accipiunt, qui ta m en non possunt n isi p er R om anum Pontificem condem nari..."

80 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI 128, n. 121;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum, VII, 401, n. 355;T о r q u e b i a u-N a z-C 1 e r c q - J о m b a rt, Traité de droit cano

nique, IV, 691, η. 717;P e 11 é P., Le droit pénal de l ’Êglise, 172, 180.


lecz nie posiadających święceń, jak np, przełożonych insty tu tów świeckich, opatek. Osoby te mogą być pozbawione tylko urzędów i przyw ilejów jakie posiadają. Jeśli w praktyce używa się tu term inu- depozycja, to tylko przez pewną analogię do kary depozycji81.

W szystkim natom iast osobom duchownym kara depozycji może być wym ierzona, nie wyłączając biskupów82, m etropolitów, patriarchów 83 i kardynałów 84, jeżeli popełnią przestępstwo za k tóre przewidziana jest tego rodzaju kara.

A. Dawne prawoZasada wyżej wymieniona obowiązywała w dawnym p ra

wie, a jej realizacja nie nastręczała żadnych trudności, ze względu na jasne przepisy tego prawa.

Depozycja duchownych święceń m niejszych jak i wyższych (diakona, kapłana) jest znana w Kościele od najdaw niejszych czasów. W ystarcza tu powołać się na T e r t u 1 i a n a, który dostarcza nam dowodów w ym iaru tej kary duchownym już

81 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 128, n. 122;W e r n z - V i d a l , Jus canonicum, VII, 401, 402, n. 355;S u a r e z F., De censuris, disp. 30, sect. 1, η. 2;V a c a n d a r d É., Déposition et dégradation des clercs, w D iction

naire de théologie catholique, IV, col. 495;C l a e y s B o u u a e r t F., Déposition, w D ictionnaire de droit cano

nique, IV, col. 1157.82 Por. c. 2, X, I, 7; kan. 2227 § 2; Conc. T r i d e n t., ses X III, cap.

8 de réf.; Ses. XXIV, cap. 5 de réf.;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 128, 129, n. 122;.K o b e r F., Die Deposition und Degradation nach den G rundsätzen

des kirchlichen Rechts, Tubüngen 1867, 379 sq.;V a c a n d a r d É., Déposition et dégradation des clercs, w D ictionnai

re de the ot. catholique, IV, col. 496;C l a e y s B o u u a e r t T., Deposition, w D ictionnaire de droit ca

nonique, IV, 1157.83 Por. K o b e r F., Die Deposition und Degradation..., 487 sq.;V a c a n d a r d É., Déposition et dégradation des clercs, w D iction

naire de thèol. Cath., IV, 509 sq.84 Por. c. 2, X, III, 4, Sex t. V, 3, cap. unie.; kan. 2227 § 2;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 129, dop. 194;K o b e r F., Die Deposition, 523 sq., 529 sq.

160 K S . M A R IA N M Y R C H A [36]

w pierwszych wiekach Kościoła85· a ponadto na synod A l e k s a n d r y j s k i , deponujący w 221 roku Origenesa88. Świadczą o tym także przepisy zawarte w Dekrecie Gracjana, a określające ilość biskupów m ających brać udział w wym iarze k a ry 87, jak też postanowienia wyraźnie stw ierdzające tę karę88. Niemniej prawodawca jasno zaznacza w D e k r e t a- łach, że podm iotem tej kary są duchowni święceń wyższych89. W ystarczy tu przytoczyć postanowienia papieży: Lucjusza III, Celestyna III i Innocentego III90. Podobnie tę kwestię norm uje i sobór T rydencki91.

Podm iotem kary depozycji, według dawnego praw a kanonicznego, są także i biskupi. Stwierdza to w yraźnie synod К a r t a g i ń s к i I i II, dom agając się, by w ym iar tej kary dokonany był na synodzie lub przez dw unastu biskupów. P rze

85 Por. De baptismo, cap. 17, M i g n ę J., P . L. I, 1219;86 Por. H e f e l e C. J., ConciUiengeschichte. I, 106;W e r n z F., Jus decretalium , VI, 120, n. 118;87 Por. C. XV, q. 7, c. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7;88 Por. C. X II, q. 2, c. 35: „Diaconi vel p resb ite ri in parochia con

stituti... quod si fecerin t, convicti in concilio, e t ab honore depositi...”C. X II, q. 2, с. 41: „A bbatibus, p resbiteriis, aliisque m in istris de

rebus ecclesiasticis vel sacro m inisterio deditis a lienare vel obligareabsque perm issu et subscrip tione episcopi nichil liceat, quod si p rae sum pserit degraden tu r com m unione concessa et quod tem ere alienatum est ord inatione episcopi revocetur”.

89 Por. c. 9, X, V, 7,: „...P raesenti o rd inatione sancim us, ut, qu icum que m anifeste fu e rin t in haeresi deprehensi, si clericus est vel cuiuslibet religionis obum bratione fucatus, to tius ecclesiastici ordinis p raerogativa nudetur, et sic om ni p a rite r officio et beneficio spoliatus ecclesiastico, saecularis re liq u a tu r a rb itrio po testa tis”.

c. 10, X, II, 1,: „...Quod si clericus in quocum que ordine constitutus in furto , vel homicidio, vel periurio , seu alio m orta li crim ine fu erit deprehensus legitim e atque convictus, ab ecclesiastico iudice deponendus est”.

90 Por. c. 27, X, V, 40,: „...ut clericus, per ecclesiasticum iudicem degradatus, saeculari tra d a tu r curiae puniendus...”.

91 Conc. T r i d e n t . , ses. X III, cap. 4 de ref. „...Episcopo... contra clericum in sacris etiam p resby tera tus ordinibus constitutum , etiam ad illius condem nationem nec non verbalem depositionem, et per se ipsum etiam ad actualem atque solemnem degradationem ab ipsis o rdinibus et gradibus ecclesiasticis”.

[37] D E P O Z Y C JA X D E G R A D A C JA 161

pisy wym ienionych synodów zamieszcza G r a c j a n w swoim D ekrecie92.

D ekretały nie w ym ieniają w yraźnie biskupów, ale to z tej racji, że spraw y karne biskupów zastrzeżone są Stolicy Apostolskiej93. Nie zachodziła więc potrzeba omawiania tych spraw w praw ie powszechnym, regulu jącym wypadki przeciętne, podległe władzy bLkupiej. Podobnie postępuje i sobór T r y - d e n e k i94, zaznaczając tylko, że spraw y karne biskupów zastrzeżone są papieżowi, a więc także i wym iar kary depozycji, za przestępstw a zagrożone tą karą. Z zastrzeżenia papieżowi biskupich cięższych spraw karnych, nie wyłączając herezji karanej depozycją, można wnioskować, że sobór Trydencki stw ierdza pośrednio w ym iar tejże kary biskupom.

Co się tyczy kardynałów, to w praw ie Dekretałów spotykam y w yraźny przepis stw ierdzający, że są oni podm iotem depozycji. Jest nim zarządzenie papieża L e o n a IV (847—855), deponującego na synodzie R z y m s k i m , w roku 853, kardy nała prezbitera Anastazego za niezachowywanie rezydencji w swoim ty tu le, wbrew przepisom praw a kanonicznego95.

92 Por. C.

Maraian Mychrabazhum.muzhp.pl/media//files/Prawo_Kanoniczne_kwartalnik... · 2015. 4. 28. ·...

Documents

Transcript of Maraian Mychrabazhum.muzhp.pl/media//files/Prawo_Kanoniczne_kwartalnik... · 2015. 4. 28. ·...