Uczeń:

odczytuje z map informacje przedstawione

za pomocą różnych metod kartograficznych

Mapa — umiejętności czytania, interpretacji

i posługiwania się mapą Polski.

Wybierając się w nieznany teren, powinieneś zabrać ze sobą mapę. Nie jest obojętne jaką. Piesza wycieczka wymaga innej mapy niż daleka podróż samochodem. Poruszając się po nieznanym mieście, skorzystasz z planu tej miejscowości. Jeszcze innych map będziesz potrzebował do zdobycia ogólnych informacji o poszczególnych kontynentach lub państwach.

Mapa i jej przeznaczenie

Mapa to obraz powierzchni Ziemi lub jej części przedstawiony na płaszczyźnie, w skali (pomniejszeniu). Mapa jest symbolicznym obrazem powierzchni Ziemi. Operuje szeregiem umownych znaków, które przedstawiają tylko niektóre (najważniejsze lub największe) elementy powierzchni Ziemi.

Mapa i jej przeznaczenie

Elementy mapy

Elementy mapy

Każda mapa to wielokrotnie zmniejszony obraz Ziemi lub jej części. O wielkości tego zmniejszenia informuje skala mapy. Na mapie, używając umownych znaków, przedstawia się rzeźbę terenu oraz jego pokrycie (np. roślinność, osiedla, drogi). Razem tworzą one treść mapy.

Wyjaśnienie zastosowanych na mapie znaków oraz skalę umieszcza się w legendzie. Pamiętaj, że tworzenie mapy rozpoczyna się od wykona-nia siatki kartograficznej. To ona, będąc „szkieletem" mapy, umożliwia dokładne umieszczenie elementów rzeźby i pokrycia terenu.

Południki i równoleżniki na mapie tworzą siatkę kartograficzną. Ich wartości (zazwyczaj w stopniach i minutach) podane są w ramce mapy. W legendzie mapy podana jest jej skala oraz objaśnienie znaczenia wszystkich znaków umownych.

na podstawie:

http://www.cke.edu.pl/

Podstawowe elementy mapy i ich przeznaczenie

Każdy zasadniczy element mapy możesz wykorzystać do różnych celów.

Element mapy Przeznaczenie

Siatka kartograficzna

pozwala na określenie położenia w przestrzeni danego miejsca lub obszaru

Skala informuje o wielkości zmniejszenia odległości na mapie

pozwala na obliczenie odległości i powierzchni w terenie na podstawie pomiarów na mapie

Treść mapy rzeźba terenu informuje o ukształtowaniu powierzchni

pokrycie terenu informuje o obiektach i zjawiskach występujących na powierzchni Ziemi

Do czego służy siatka skorowidzowa na mapie?

Do określania poło-żenia miejsc na mapach w pewnym przybliżeniu służy siatka skorowidzowa Dzięki niej wiesz w jakim polu mapy znajduje się dane miejsce. Zauważ, że w ramce mapy są oznaczenia literowe (np. D, E, F) i cyfrowe (np. 1, 2, 3), które pomagają zlokalizować dany obiekt na mapie. Na przykład wzniesienia Księdza Góra i Grochowiec znajdują się na obszarze przedstawionym na mapie w polu H3.

Skala mapy

Skala mapy to stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Na mapach naj-częściej znajduje się skala liczbowa. Zapis w postaci 1:60 000 oznacza, że odległości na mapie zostały zmniejszone 60 tysięcy razy w stosunku do odległości w terenie. Na niektórych mapach skali liczbowej może towarzyszyć skala mianowana, informując, jakiej odległości w terenie odpowiada określona jednostka odległości na mapie. W sytuacji przedstawionej na mapie poniżej skalę mianowaną wyrazisz następująco:

1 cm - 0,6 km (lub 1 cm - 600 m).

Trzecim rodzajem skali jest podziałka - graficzne przedstawienie rzeczywistej odległo-ści na mapie.

Skalę mapy podaje się zwykle w jednej postaci (najczęściej liczbowej).

Skala liczbowa i podziałka

Na mapie nie podano skali w postaci miano-wanej. Podana skala liczbowa, a zwłaszcza podziałka, w zupełności wystarczają do wyko-nania pomiarów na ma-pie i obliczeń.

Odległość na mapie w linii prostej między dwoma punktami (miejscami) mierzymy z użyciem linijki. Należy pamiętać o tym, aby pomiar był wykonany precyzyjnie (najlepiej z dokładnością do 1 mm).

Obliczenie odległości w terenie między dwoma punktami na postawie odległości zmierzonej

na mapie

Obliczenie odległości w terenie między dwoma punktami na postawie odległości zmierzonej

na mapie Lp. Czynności, które wykonujesz Przykład

I Mierzysz linijką długość odcinka kościół w Starej Wsi - szczyt Psarska na mapie.

2 cm

II Zamieniasz skalę liczbową mapy na skalę mianowaną

1:60 000

1 cm - 0,6 km

III Układasz proporcję 1 cm - 0,6 km

2 cm - x km

IV Rozwiązujesz proporcję x = 2 cm * 0,6 km/1 cm

x = 1,2 km

Ukształtowanie powierzchni (rzeźba terenu) na mapie

Obecnie na mapach topograficznych i turystycznych rzeźbę terenu przedstawia się za pomocą poziomic, czyli linii łączących punkty położone na tej samej wysokości n.p.m. Poziomice, nazy-wane inaczej izohipsami, są narysowane w kolorze brązowym. W legendzie mapy możesz spraw-dzić, co ile metrów są poprowadzone. Niektóre poziomice są na mapie opisane liczbami oznacza-jącymi wysokość w metrach n.p.m.

Poziomice pozwalają Ci określić wysokość bezwzględną miejsca (w metrach n.p.m.) oraz obli-czyć wysokość względną miejsca (w metrach).

Dodatkowo na mapie podaje się wysokości n.p.m. wybranych punktów w terenie, np. wysokich wzniesień, poziomu lustra wody w rzece lub w jeziorze.

Wysokość bezwzględna jest zawsze liczona od poziomu morza i przyjmuje wartości dodatnie (od poziomu morza w górę) lub ujemne (od poziomu morza w dół). Wysokość najwyższego szczytu na Ziemi zapiszesz: 8850 m n.p.m., a najgłębszego miejsca w oceanach: -11 022 m n.p.m. lub 11 022 m p.p.m.

Obliczanie wysokości względnej Dzięki poziomicom potrafimy określić wysokość względną danego miejsca. Czynimy to zwykle w odniesieniu do charakterystycznych punk-tów, miejsc lub obszarów. Na przykład wysokość względną wzniesienia podaje się w odniesieniu do jego podnóża, dna doliny lub przełęczy. Wysokość względna jest określona względem wskazanej powierzchni poziomej i zawsze przybiera dodatnie wartości.

Obliczanie wysokości względnej

Obliczmy wysokość szczytu Psarska względem punktu X. Wystarczy odjąć od wysokości bezwzględnej Psar-ska wysokość bezwzględną punktu X: 415 m n.p.m. - 300 m n.p.m. = 115 m. Obliczyliśmy wysokość (względną) szczytu względem punktu X (wynosi ona dokładnie 115 m).

Orientacja na mapie Kierunek północ - południe na mapach wyznaczają południ-ki, a wschód - zachód równo-leżniki. Na mapach szczegóło-wych wyznaczają je także ramki mapy.

Położenie obiektów określa się np. przez podanie współ-rzędnych geograficznych, czyli szerokości i długości geograficznej.

szerokość geograficzna (φ) może być północna (N) lub południowa (S)

Orientacja na mapie

Odczytywanie współrzędnych geograficznych miejsc na mapie Zauważ, że punkt X znajduje się dokładnie na równoleżni-ku 50°26' i na południku 19°-32'. Mapa przedstawia frag-ment terytorium Polski, czyli obszaru położonego na pół-noc od równika (czyli na pół-kuli północnej) i na wschód od południka 0° (czyli na półkuli wschodniej).

Dlatego współrzędne geogra-ficzne punktu X wynoszą: 50°26'N; 19°32'E.

Zapamiętaj! Na mapach przedstawiających obszar Polski mamy do czynienia wyłącznie z szerokością geo-graficzną północną (litera N) i długością geograficzną wschodnią (litera E).

Czytanie treści mapy Treść mapy przedstawiona jest za pomocą znaków graficznych - punktowych, liniowych lub po-wierzchniowych. Umowne znaki graficzne oraz skala są umiesz-czone i wyjaśnione w legendzie mapy. Zapamiętaj: czytanie ma-py rozpocznij od jej legendy.

Z fragmentu mapy zamieszczo-nego powyżej dowiadujesz się, że przez Bodzentyn przebiegają dwie drogi wojewódzkie, a na południe od miasta rosną lasy.

Mapa ogólnogeograficzna a mapa tematyczna W szkole posługujesz się na ogół mapami, które przedstawiają całą Ziemię lub jej duże fragmenty (np. kontynenty, państwa). Są wśród nich zarówno mapy ogólnogeograficzne jak i mapy tematyczne. Jeżeli na mapie przedstawiono szereg różnych informacji o danym terenie, np. ukształtowanie powierzchni, sieć rzeczną, roślinność, osiedla, drogi, granice itd., to nazywamy ją ogólnoge-ograficzną. Mapy tematyczne albo przedstawiają dokładnie jeden z elemen-tów mapy ogólnogeograficznej (np. sieć rzeczną) albo zupełnie inne zjawisko nie występujące na mapie ogólnogeograficznej (np. występowanie bogactw mineralnych).

Możesz porównać treść mapy ogólnogeograficznej Polski z dwiema mapami przedstawiającymi pasy rzeźby w Polsce oraz formy rzeźby w naszym kraju.

Mapa ogólnogeograficzna Polski

Mapa ogólnogeograficzna a mapa tematyczna

Uczeń:

odczytuje z map informacje przedstawione

za pomocą różnych metod kartograficznych

Mapa — umiejętności czytania, interpretacji

i posługiwania się mapą Polski.