Malowane cerkwie pnocnej Modawii 1

Malowane cerkwie pnocnej Modawii

Cerkwie Modawiia

Obiekt z listy wiatowego dziedzictwaUNESCO

Kraj Rumunia

Typ kulturowe

Speniane kryterium I, IV

Charakterystyka #598 [1]

Regionb Europa i Ameryka Pnocna

Historia wpisania na list

Wpisanie na list 1993na 17. sesji

Dokonane zmiany 2010

a Oficjalna nazwa wpisana na licie UNESCO [2]

b Oficjalny podzia dokonany przez UNESCO [3]

Malowane cerkwie pnocnej Modawii grupa unikalnych cerkwi prawosawnych pooonych w pnocnejRumunii, na Bukowinie (w pnocnej czci Modawii), ozdobionych zarwno malowidami wewntrznymi, jak ipochodzcymi z XVI w. freskami zewntrznymi, pokrywajcymi fasady na caej ich powierzchni. Osiem z nich jestwpisane na list wiatowego dziedzictwa UNESCO.

Cerkwie

Schemat rozmieszczenia cerkwi na Bukowinie (w kolorzeczerwonym wpisane na list UNESCO)

Malowane cerkwie wpisane na list UNESCO[4] : wpisane w 1993 r.:

cerkiew cicia w. Jana Chrzciciela w Arbore(zbudowana w 1503, freski zewntrzne z 1541)

cerkiew Zanicia Bogurodzicy w monastyrzeHumor (zbudowana w 1530, freski zewntrzne z1535)

cerkiew Zwiastowania w monastyrze Moldovia(zbudowana w 1532, freski zewntrzne z 1537)

cerkiew Podniesienia Krzya witego w Ptrui(zbudowana w 1487, freski zewntrzne z ok.1550)

cerkiew w. Mikoaja w monastyrze Probota(zbudowana w 1530, freski zewntrzne z 1532)

Malowane cerkwie pnocnej Modawii 2

cerkiew w. Jerzego w monastyrze w. Jana Nowego w Suczawie (zbudowana w latach 15141522, freskizewntrzne z 1534)

cerkiew w. Jerzego w monastyrze Vorone (zbudowana w 1488, freski zewntrzne z 1547) dodana w 2010 r.[5] :

cerkiew Zmartwychwstania w monastyrze Sucevia (zbudowana w latach 15811584, freski zewntrzne z lat15951596)

Ponadto na Bukowinie znajduj si liczne inne zabytkowe cerkwie, wrd nich: malowane z zewntrz:

cerkiew w. Demetriusza w Suczawie (zbudowana w 15341535, freski zewntrzne z lat 15371538) cerkiew w. Mikoaja w monastyrze Rca (zbudowana w 1542, freski zewntrzne z lat 15511552) cerkiew w. Prokopa w Bdeui (zbudowana w 1487, freski zewntrzne z I po. XVI w., po 1532) cerkiew w. Mikoaja w Blineti (zbudowana ok. 1493, freski zewntrzne pochodz z lat pomidzy 1535 a

1538) cerkiew w. Eliasza w Sfntu Ilie (zbudowana w 1488, freski zewntrzne z okresu pomidzy 1632 a 1653)

niemalowane, lub te, ktrych malowida nie przetrway, m.in.: cerkiew w. Mikoaja w monastyrze Bogdana w Radowcach (zbudowana w latach 60. XIV w.) cerkiew Zanicia Bogurodzicy w monastyrze Putna (zbudowana w latach 1481, 1498, 16541662) cerkiew Przemienienia Paskiego w monastyrze Slatina (zbudowana w latach 15541558) cerkiew Zesania Ducha witego w monastyrze Dragomirna (zbudowana w latach 16071609)

Historia

Monastyr Sucevia

Pierwsze murowane cerkwie Modawii, ktrej centrum znajdowaosi wwczas wanie na Bukowinie, powstay wraz z utworzeniempastwa modawskiego w kocu XIV w. w pierwszych siedzibachhospodarskich Radowcach, Serecie i Suczawie. Znaczcyrozwj budownictwa sakralnego nastpi w stuleciu nastpnym za panowania hospodarw Aleksandra Dobrego (14001432) orazStefana Wielkiego (14571504). Wedle tradycji Stefan miaufundowa ponad 40 cerkwi i monastyrw tyle, ile mia stoczybitew w czasie swego dugiego panowania. Take w XV w.zaczy powstawa malowida cerkiewne, wwczas jeszczepokrywajce jedynie wntrza budynkw.

Upadek niezalenoci Hospodarstwa Modawskiego pod naporem osmaskim spowodowa osabienie dziaalnocifundacyjnej hospodarw modawskich. Mimo to nowe cerkwie i monastyry nadal powstaway czy to za sprawtych hospodarw, ktrych pozycja bya do mocna, jak Piotr Raresz (15271538 i 15411546) lub AleksanderLpuneanu (15521561 i 15641568), czy te za spraw lokalnych dostojnikw, jak metropolita Grigore Roca.Obok charakteru religijnego miay znaczenie obronne wobec niemonoci wznoszenia zamkw wskutektureckiego zakazu, mocno fortyfikowane, miay suy jako punkty oporu. Szczeglne znaczenie miao panowaniePiotra

Malowane cerkwie pnocnej Modawii 3

Piotr Raresz jako fundator monastyruMoldovia fragment obrazuwotywnego w nawie cerkwi

Raresza, prbujcego zrzuci zwierzchnictwo tureckie, kiedy to obokwznoszenia nowych czy rozbudowywania istniejcych ju cerkwi i monastyrwzrealizowano bogaty program ozdabiania wity zewntrznymi malowidami,zajmujcymi wszystkie ich ciany (najstarsze zachowane malowida znajdujsi w Probota i pochodz z 1532; przypuszcza si, e jeszcze starsze (z 1530)byy zniszczone na pocztku XX w. malowida zewntrzne cerkwi w Hrlu),stanowice m.in. manifest ideowy oporu przeciwko Turkom.

Zwyczaj ten kontynuowany by pniej, cho stopniowo zanika; a wraz z corazwiksz zalenoci od Turcji zanika te antyturecki charakter freskw.Aleksander Lpuneanu wznis monastyr Slatina z cerkwi ju bez malowidezewntrznych, a kilkadziesit lat pniej Mohyowie ufundowali ostatni zmalowanych z zewntrz cerkwi w monastyrze Sucevia (koniec XVI w.).Wkrtce potem metropolita Anastasie Crimca zbudowa oryginaln cerkiew wmonastyrze Dragomirna. W pniejszym okresie budownictwo sakralne naBukowinie waciwie si ju nie rozwijao. Po upadku Mohyw centrumpolityczne uzalenionej od Turkw Modawii ostatecznie przenioso si na poudnie, do Jass, Bukowina znalaza sina marginesie zarwno politycznym, jak te i kulturalnym.

W 1775 dua cz Bukowiny wesza w skad monarchii Habsburgw. Reformy jzefiskie spowodoway usuniciezakonnikw z niektrych cerkwi. Cerkwie powoli niszczay, nie byo rodkw na ich remonty. Proces ten miamiejsce rwnie w czasach komunistycznych. Zmiana nastpia dopiero po 1989. Monastyry ponownie byyobejmowane przez prawosawnych mnichw i mniszki i podjto energiczne dziaania w celu ich ratowania irestauracji. W 1993 siedem malowanych cerkwi zostao wpisanych na list wiatowego dziedzictwa UNESCO.Dzisiaj stanowi one jedne z najcenniejszych zabytkw Rumunii.

Architektura

Trjkonchowa brya cerkwi monastyru Humor, widokod poudniowego wschodu

Architektura cerkwi bukowiskich wznoszonych od koca XIV w.do pocztku XVII w. wywodzi si z krgu architekturybizantyskiej. Wrd cerkwi dominuje nawizujcy do krzyaplan trjkonchowy (koniczyny), tj. wyduonego prostokta, odstrony wschodniej zakoczonego apsyd otarzow (gwn), wssiedztwie ktrej na pnocnym i poudniowym boku prostoktaznajduj si apsydy boczne. Niekiedy plan trjkonchowy jest tylkopozorowany przez tworzenie zamiast apsyd bocznych niewielkichnisz wewntrznych ukrytych w gruboci muru (z zewntrz murjest paski).

Cerkwie, bez wyjtku orientowane, sabo owietlone z uwagi nabardzo mae i nieliczne okienka, zoone s z kilku osobnychpomieszcze. Nale do nich:

nawa (gr. naos) zajmujca wschodni cz cerkwi, nakryta kopu, z ktrej cz z apsyd gwn jestoddzielona ikonostasem;

przednawie (gr. pronaos, take czsto narthex) przylegajce do nawy od zachodu, niekiedy mieszczce nagrobkifundatorw wityni (w niektrych wypadkach s one umieszczone w osobnej komorze grobowej (rum.grobnia));

Malowane cerkwie pnocnej Modawii 4

Wystajcy dach oraz dekoracyjne nisze na wschodniejapsydzie cerkwi w. Jerzego w monastyrze Vorone

przedsionek (rum. pridvor, gr. exonarhtex) przybierajcy rneformy, od zamknitych do szeroko otwartych na zewntrz (np.arkadami).

Cerkwie zmieniay swoj form w dziejach; do koca XV w.dominoway cerkwie skadajce si wycznie z dwchzamknitych pomieszcze.Cerkwie zwieczone s wysokim, zaokrglonym na kocach,dachem, daleko wystajcym poza ciany (co uchronio freskizewntrzne przed zniszczeniem). W dachu ukryte s kopuyprzykrywajce poszczeglne pomieszczenia cerkwi. W niektrychprzypadkach cerkwie posiadaj niewielkie wiee wznoszce si ponad naw, stanowice zwieczenie kopu i opartena systemie pendentyww. W przypadku cerkwi posiadajcych wiee, dach cerkwi jest podzielony, odsaniajcwie praktycznie od samej jej podstawy.

W wykoczeniu cerkwi widoczne s wpywy architektury Zachodu. Pomijajc cerkiew w Radowcach, pierwszmurowan cerkiew modawsk, w ktrej wida wyrane wpywy architektury zachodniej nawet w konstrukcjibudowli, wiele cerkwi wykazuje liczne elementy gotyckie lub renesansowe, np. przypory czy kamieniarka okien idrzwi.W dekoracji cerkwi, obok malowide, charakterystyczne s te nisze, obiegajce czasami cae cerkwie szeregiem(lub kilkoma) pod dachem, albo te pokrywajce cae ciany apsyd.W przypadku cerkwi klasztornych witynie otoczone byy czworobokiem murw obronnych, czsto wzmocnionychw naroach basztami, z bram wjazdow na osi jednej z pierzei murw. Budynki mieszkalne, gospodarcze itp. nieprzylegay do cerkwi, ale do wewntrznej strony murw obronnych cerkwie stay samodzielnie w centrumklasztornego kompleksu, odsonite z wszystkich stron (odmiennie ni w architekturze zachodniej, gdzie kociklasztorny zazwyczaj przylega do kompleksu klasztornego).

Malowida

Ukrzyowanie w cerkwi w. Jerzego w monastyrze w.Jana Nowego w Suczawie

Wyjtkowo dekoracji malarskiej cerkwi Bukowiny przejawia siw tym, e zajmuje ona obok cian wewntrznych rwniewszystkie ciany wityni z zewntrz. Obecnie malowidazewntrzne w wikszym lub mniejszym stopniu mona znale nakilkunastu wityniach, w przeszoci byo ich wicej. W kilkuprzypadkach zachoway si jednak tylko ich fragmenty, awaciwie na adnej ze wity nie zachoway si w caoci zazwyczaj zniszczone s na pnocnych cianach cerkwi,najbardziej naraonych na dziaanie warunkw atmosferycznychwskutek wiejcych z tego kierunku wiatrw.

Malowida wewntrzne cerkwi skomponowane s bez wyjtku nawzr miniatur ksig redniowiecznych, co wynika z bujnego rozwoju iluminatorstwa) w XV-wiecznej Modawii ciany cerkwi s pokryte szeregiem obrazw, przedstawiajcych pojedyncze sceny. Inny jest schemat kompozycji nacianach zewntrznych tutaj pojawiaj si take monumentalne malowida zajmujce duo wiksze paszczyzny,niekiedy cae elewacje, efekt artystyczny wzmaga jeszcze ich bardzo dobre (w przeciwiestwie do wntrza)owietlenie.

Malowane cerkwie pnocnej Modawii 5

Sd Ostateczny na zachodniej elewacji cerkwimonastyru Vorone

Malowida poudniowej elewacji cerkwi monastyruMoldovia (po lewej stronie akatyst, po prawej drzewo

Jessego)

Kompozycja i styl malowide s podobne we wszystkichcerkwiach, wszystkie wywodz si z tego samego kanonu wprzypadku malowide wewntrznych, dojrzaego ju w epoceStefana Wielkiego, za w przypadku zewntrznych (powstajcychpo 1530), opracowanego w epoce Piotra Raresza (jego autoremmg by metropolita Grigore Roca). Wida tu jednak pewnewolucj. Od II poowy XV w. coraz istotniejszym elementemmalowide staje si program ideologiczny zwizany z oporemprzeciwko Imperium Osmaskiemu szczeglnego znaczenianabiera w malowidach zewntrznych realizowanych podpanowaniem Piotra Raresza, prbujcego stawi opr Turkom.

Przestrzegany zazwyczaj kanon malowide wewntrznychobejmowa nastpujce elementy: w apsydzie wschodniej (otarzowej, odgrodzonej od nawy

ikonostasem) malowida powicone mce Chrystusa iOstatniej Wieczerzy;

w kopule nawy Chrystus Pantokrator, poniej ktregoprzedstawieni s anioowie, prorocy, apostoowie, ewangelici;

na cianach nawy tzw. "kalendarz", przedstawiajcywydarzenia zwizane z yciem Chrystusa oraz Marii; ponadtoistotnym elementem malowide nawy bywa umieszczany nazachodniej cianie obraz wotywny przedstawiajcy fundatoracerkwi wrczajcego, przy wstawiennictwie patrona wityni,Chrystusowi pomniejszony model cerkwi;

w pozostaych pomieszczeniach czsto przedstawiane s scenyzwizane z wezwaniem wityni (np. ywot jej patrona), regu jest umieszczanie kalendarza (gr. menologion) zescenami z ycia witych mczennikw; w przednawiu (czsto penicym funkcj babica) znajduj si sceny zycia Matki Boskiej (m.in. jej przedstawienie w kopule); niekiedy pojawia si take Kawalkada Krzya witego(przedstawiajca cesarza Konstantyna Wielkiego na czele pochodu witych wojownikw).

Z kolei do gwnych przedstawie pojawiajcych si na cianach zewntrznych cerkwi nale: tzw. "hierarchia niebiaska", umieszczana na absydach we wschodniej czci cerkwi (kilka hierarchicznie

uoonych rzdw postaci aniow, witych, mczennikw, wrd ktrych gwne miejsce zajmuje scena Deesis(Chrystus z Matk Bosk i w. Janem Chrzcicielem);

monumentalny Sd Ostateczny, umieszczany na caych cianach zachodnich (niekiedy obecnie wewntrz cerkwi,jeli np. ta pniej bya rozbudowywana);

ilustracja akatystu powiconego cudom Matki Boskiej, w ktrym szczeglne znaczenie posiada scena obleniaKonstantynopola (cho chodzi tutaj o oblenie miasta w 626 przez Persw, podczas ktrego cudownainterwencja Marii miaa ocali miasto; oblegajcy posiadaj tutaj wygld turecki, co nasuwa skojarzenia zobleniem z 1453 i ma umacnia w oporze wobec tureckiego zagroenia);

drzewo Jessego (rozbudowany w formie wyrastajcego z brzucha Jessego drzewa wywd przodkw Jezusa); drabina cnt wedug w. Jana Klimakosa (przedstawiajca w symboliczny sposb drog zbawienia); ywoty witych, m.in. w. Jerzego, w. Mikoaja czy patrona Modawii w. Jana Nowego.

Malowane cerkwie pnocnej Modawii 6

Zobacz te Bukowina poudniowa

Przypisy[1] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 598[2] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list[3] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ ?search=& search_by_country=& type=& media=& region=& order=region[4] Churches of Moldavia (http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 598/ ) (ang.). UNESCO. [dostp 2009-05-06].[5] World Heritage Committee also approves three extensions to World Heritage properties in Austria, Romania and Spain (http:/ / whc. unesco.

org/ en/ news/ 644) (ang.). UNESCO. [dostp 2010-08-02].

Bibliografia1. Wadysaw Podlacha: Malowida cienne w cerkwiach Bukowiny. Lww: Towarzystwo dla Popierania Nauki

Polskiej, 1912.2. Ryszard Brykowski, Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka Rumunii. Wrocaw Warszawa Krakw

Gdask: Zakad Narodowy imienia Ossoliskich Wydawnictwo, 1979, ss. 6397. ISBN 83-04-00121-7.3. Vasile Florea: Sztuka rumuska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989, ss. 6783, 98112,

140147, 151157. ISBN 83-221-0423-5.4. Micha Jurecki: Bukowina. Kraina agodnoci. Krakw: Bezdroa, 2001, ss. 94108 i n. ISBN 83-913283-2-5.5. Ewa Kocj: witynie, postacie, ikony. Malowane cerkwie i monastyry Bukowiny Poudniowej w wyobraeniach

rumuskich. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagieloskiego, 2006. ISBN 83-233-2121-3.

Linki zewntrzne UNESCO World Heritage List: Churches of Moldavia (http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 598) UNESCO's World Heritage List from Romania: Exterior Painting Churches from the First Half of the 16th

Century (http:/ / www. cimec. ro/ Monumente/ unesco/ UNESCOen/ indexMold. htm) Zabytki rumuskiej Bukowiny (http:/ / www. jazon. krakow. pl/ bukowina) Romanian Monasteries: All Bucovina Monasteries (http:/ / www. romanianmonasteries. org/ bucovina/

all-bucovina-monasteries) Romania Travel Guide: Moldavia Churches (http:/ / romania-travelguide. info/ index. php?option=com_content&

task=view& id=48& Itemid=62)

rda i autorzy artykuu 7

rda i autorzy artykuuMalowane cerkwie pnocnej Modawii rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23003795 Autorzy: Agewa79, Andrzej Matras, Asteq, Birczanin, CommonsDelinker, Gaj777,Grzegorz B., Gadka, Mathiasrex, PG, Pjahr, Polimerek, Ptaq, Staszek99, Wulfstan, Yarl, 2 anonimowych edycji

rda, licencje i autorzy grafikPlik:Voronet Intrare.JPG rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voronet_Intrare.JPG Licencja: Public Domain Autorzy: DstefanescuPlik:Flag of Romania.svg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_Romania.svg Licencja: Public Domain Autorzy: User:AdiJapanPlik:Bukovina Monasteries.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bukovina_Monasteries.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: MeichsPlik:Sucevita-Totale.JPG rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Sucevita-Totale.JPG Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Autorzy: Bernd SchadePlik:Rares.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rares.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Alex:D, AnRo0002, Dahn, Dalderdj, Daos,Kurpfalzbilder.de, OlahusPlik:Humor monastery2.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Humor_monastery2.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy: User:PetrS.Plik:Voronet church2.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voronet_church2.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.0 Autorzy: Cristian BortesPlik:Suceava sf george2.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Suceava_sf_george2.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy: User:PetrS.Plik:Voronet last judgment.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voronet_last_judgment.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy: Alejo2083,AnRo0002, Defrenrokorit, Ludek, Shakko, 2 anonimowych edycjiPlik:Moldovita side.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Moldovita_side.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: I

LicencjaCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

Malowane cerkwie pnocnej ModawiiCerkwie Historia Architektura Malowida Zobacz te Przypisy Bibliografia Linki zewntrzne

Licencja