1

Mała architektura Mała architektura sakralna sakralna

na styku granicna styku granic Kudowy-Zdroju, Kudowy-Zdroju,

Nachodu i HronowaNachodu i Hronowa

Ks. prof. nadzw. dr hab. Tadeusz FITYCHKs. prof. nadzw. dr hab. Tadeusz FITYCH

Plan konferencji:Plan konferencji:

(A) (A) WSTĘPWSTĘP: CEL PRZEDSIĘWZIĘCIA: CEL PRZEDSIĘWZIĘCIA

(B) (B) PODJĘTE PRACEPODJĘTE PRACE ( (natury inwentaryzacyjno-badawczejnatury inwentaryzacyjno-badawczej) )

(B.1.) wstępna inwentaryzacja małej architektury sakralnej (B.1.) wstępna inwentaryzacja małej architektury sakralnej Kudowy ZdrojuKudowy Zdroju

(B.2.) Bilans wstępnej inwentaryzacji(B.2.) Bilans wstępnej inwentaryzacji

(C) (C) WSTĘPNE WNIOSKIWSTĘPNE WNIOSKI

(D) (D) MODELOWE ROZWIĄZANIA W POLSCE I MODELOWE ROZWIĄZANIA W POLSCE I CZECHACHCZECHACH

(E) (E) POSTULATY KOŃCOWEPOSTULATY KOŃCOWE

P o s ł o w i eP o s ł o w i e

(A)(A) WSTĘP: CEL PRZEDSIĘWZIĘCIA WSTĘP: CEL PRZEDSIĘWZIĘCIA

A1 - W katalog priorytetów rozwoju A1 - W katalog priorytetów rozwoju miasta i gminy Kudowy Zdroju, z miasta i gminy Kudowy Zdroju, z którym coraz bardziej harmonizuje którym coraz bardziej harmonizuje się istnienie i działalność licznie się istnienie i działalność licznie odwiedzanego skansenu, należy w odwiedzanego skansenu, należy w większym niż dotąd stopniu, większym niż dotąd stopniu, włączyć wartości kulturowe włączyć wartości kulturowe stanowiące stanowiące o bogactwie i geniuszu o bogactwie i geniuszu miejsca Ziemi Kudowskiejmiejsca Ziemi Kudowskiej - - praktycznie dotąd nie odkrytego;praktycznie dotąd nie odkrytego;

A2 - W poprzednich stuleciach autorzy A2 - W poprzednich stuleciach autorzy opisujący wyjątkowe piękno, opisujący wyjątkowe piękno, bogactwo i kulturową tożsamość bogactwo i kulturową tożsamość tutejszych mieszkańców używali tutejszych mieszkańców używali m.in. terminu m.in. terminu HerrgottswinkielHerrgottswinkiel lub lub HerrgottsländchenHerrgottsländchen, czyli , czyli zakątek zakątek Pana BogaPana Boga lub lub kraina Pana Bogakraina Pana Boga. .

• Pytamy się czy pojęcia te były Pytamy się czy pojęcia te były tylko wyrazem ich romantycznego tylko wyrazem ich romantycznego usposobienia, czy też faktycznie w usposobienia, czy też faktycznie w poetycki sposób syntetyzowały poetycki sposób syntetyzowały tutejszą kulturę, tożsamość i tutejszą kulturę, tożsamość i bogactwo? bogactwo?

A3 - Pragniemy aby coraz bardziej powszechną A3 - Pragniemy aby coraz bardziej powszechną stała się świadomość, iż Ziemia Kudowska stała się świadomość, iż Ziemia Kudowska była słynna z wielu bogactw kulturowych, była słynna z wielu bogactw kulturowych, m.in.: m.in.: obok najstarszej architektury obok najstarszej architektury sakralnejsakralnej, z miejsc pielgrzymkowych, , z miejsc pielgrzymkowych, kurortów o europejskiej renomie (kurortów o europejskiej renomie (n.b. Kudowa n.b. Kudowa z końcem XIX w. była pierwszym kardiologicznym z końcem XIX w. była pierwszym kardiologicznym kurortem Niemieckurortem Niemiec), wód mineralnych, ), wód mineralnych, krajobrazów, Parku Narodowego Gór krajobrazów, Parku Narodowego Gór Stołowych. Stołowych.

• Niestety kultura zwią zana z małą Niestety kultura zwią zana z małą architekturą sakralną pozostaje nadal jako architekturą sakralną pozostaje nadal jako nieznana, bowiem słabo zbadana i w nieznana, bowiem słabo zbadana i w nikłym stopniu prezentowana. nikłym stopniu prezentowana.

• Częściowo, i to raczej po stronie czeskiej, Częściowo, i to raczej po stronie czeskiej, konsekwentnie akcentowana jest kultura konsekwentnie akcentowana jest kultura duchowa i materialna enklawy etnicznej, duchowa i materialna enklawy etnicznej, która została odnotowana w literaturze, która została odnotowana w literaturze, jako kultura mieszkańców tzw. “Czeskiego jako kultura mieszkańców tzw. “Czeskiego zakątka” (zakątka” (Český koutekČeský koutek). ).

A4 - Staje się więc oczywistymA4 - Staje się więc oczywistym,, iż cel iż cel dalszy naszych prac, stanowi dalszy naszych prac, stanowi ukazanie ukazanie niedostrzegalnego dotąd piękna niedostrzegalnego dotąd piękna i harmonii codziennego życiai harmonii codziennego życia mieszkańców Ziemi Kłodzkiej, mieszkańców Ziemi Kłodzkiej, wpisanego w rytm przeżywania roku wpisanego w rytm przeżywania roku kalendarzowego i liturgicznego, a kalendarzowego i liturgicznego, a obfitującego w liczne obrzędy i obfitującego w liczne obrzędy i zwyczaje. zwyczaje.

• Sygnalizowany kształt życia i tak liczna Sygnalizowany kształt życia i tak liczna mała architektura sakralnamała architektura sakralna wpleciona wpleciona w łańcuchową sieć w łańcuchową sieć osad, wsi i miastosad, wsi i miast, , stanowiły tutaj stanowiły tutaj przysłowiowe dwie przysłowiowe dwie strony tego samego medalustrony tego samego medalu. .

A5 - Co więcej, ów skarb kultury duchowej A5 - Co więcej, ów skarb kultury duchowej i materialnej przez wiele wieków był i materialnej przez wiele wieków był skutecznym spoiwem dla ludzi wielu skutecznym spoiwem dla ludzi wielu narodowości, kultur i wyznań. narodowości, kultur i wyznań.

• W pozytywny sposób zweryfikowała się W pozytywny sposób zweryfikowała się na tych ziemiach prawda sformułowana na tych ziemiach prawda sformułowana w adagium pochodzącym z czasów w adagium pochodzącym z czasów chrześcijańskj starożytności. chrześcijańskj starożytności.

• Głosi ono, iż: Głosi ono, iż:

Duszą kultury jest kultura duszyDuszą kultury jest kultura duszy..

A6 - Na A6 - Na ZZiemi Kudowskiej mamy liczne i iemi Kudowskiej mamy liczne i piękne trasy turystyczne, a przy nich piękne trasy turystyczne, a przy nich jak przysłowiowe grzyby, rozsiane jak przysłowiowe grzyby, rozsiane zostały liczne krzyże i kapliczki, które z zostały liczne krzyże i kapliczki, które z jednej strony „straszą” swym stanem jednej strony „straszą” swym stanem dewastacji i są powodem do dewastacji i są powodem do rumieńców nie tylko dla władz, ale i rumieńców nie tylko dla władz, ale i dla dla tutejszych chrześcijan, tutejszych chrześcijan,

a z drugiej - dla wielu stały się już one a z drugiej - dla wielu stały się już one słabo czytelnym przesłaniem. słabo czytelnym przesłaniem.

Myślę i jestem do głębi przekonany, iż Myślę i jestem do głębi przekonany, iż wszyscy czujemy to samo: wszyscy czujemy to samo: ten stan ten stan należy jak najszybciej zmienićnależy jak najszybciej zmienić..

A7 - Cieszymy się z faktu, że dialog z A7 - Cieszymy się z faktu, że dialog z naszymi Pobratymcami Czechami naszymi Pobratymcami Czechami coraz bardziej przybiera na sile i coraz bardziej przybiera na sile i osiąga standardy normalności, a z osiąga standardy normalności, a z drugiej w ramach naszego drugiej w ramach naszego Euroregionu szczycimy się intensywną Euroregionu szczycimy się intensywną i wieloaspektową współpracą z i wieloaspektową współpracą z Południowymi Sąsiadami. Południowymi Sąsiadami.

• Co więcej, przychodzi naszym żyć nie Co więcej, przychodzi naszym żyć nie tylko w tym frapującym prostokącie tylko w tym frapującym prostokącie dziwnie “przyklejonym” do mapy dziwnie “przyklejonym” do mapy Polski, ale nawet w jego zachodniej Polski, ale nawet w jego zachodniej części, która przez wiele dziesięcioleci części, która przez wiele dziesięcioleci była nazywana była nazywana - - Český koutekČeský koutek..

• Do dzisiaj, już na samo brzmienie tych Do dzisiaj, już na samo brzmienie tych słów, natychmiast inaczej bije serce słów, natychmiast inaczej bije serce wielu czeskich intelektualistów i wielu czeskich intelektualistów i obywateli. obywateli.

• Ponadto najważniejszą osią Ponadto najważniejszą osią historyczno-kościelnych dziejów historyczno-kościelnych dziejów czeskiego zakątka była historia czeskiego zakątka była historia parafii św. Bartłomieja w Czermnej. parafii św. Bartłomieja w Czermnej.

• Dzisiaj historia ta stała się nie tylko Dzisiaj historia ta stała się nie tylko kamieniem węgielnym kamieniem węgielnym “młodego “młodego życiorysu” miasta Kudowa Zdrój, życiorysu” miasta Kudowa Zdrój, ale stanowi ona o jego “starówce”ale stanowi ona o jego “starówce” i i jest słusznym tytułem do dumy. jest słusznym tytułem do dumy.

• Już z tych chociażby motywów Już z tych chociażby motywów należałoby pomóc mieszkańcom należałoby pomóc mieszkańcom naszego miasta w głębszym naszego miasta w głębszym poznaniu historii i kulturowego poznaniu historii i kulturowego dziedzictwa wyjątkowo pięknej dziedzictwa wyjątkowo pięknej krainy “ufortyfikowanej” wzgórzami krainy “ufortyfikowanej” wzgórzami Obniżenia Kudowskiego.Obniżenia Kudowskiego.

A8 - Zamykając uwagi wstępne, A8 - Zamykając uwagi wstępne, komunikujemy w tym miejscu iż komunikujemy w tym miejscu iż wychodząc na przeciw tym wychodząc na przeciw tym potrzebom i wyzwaniom skupimy potrzebom i wyzwaniom skupimy naszą uwagę na:naszą uwagę na:

a)a) małej architekturze sakralnejmałej architekturze sakralnej (nisze oraz krzyże i kapliczki (nisze oraz krzyże i kapliczki przydrożne i przyzagrodowe);przydrożne i przyzagrodowe);

b)b) obszar objęty badaniami stanowić obszar objęty badaniami stanowić będzie tzw. będzie tzw. Český koutekČeský koutek;;

c)c) czasokres to czasokres to ostatnie dwa stulecia i ostatnie dwa stulecia i pierwsze lata trzeciego pierwsze lata trzeciego tysiącleciatysiąclecia..

(B) PODJĘTE PRACE (natury (B) PODJĘTE PRACE (natury inwentaryzacyjno-badawczej): inwentaryzacyjno-badawczej):

B.1.) wstępna inwentaryzacja małej B.1.) wstępna inwentaryzacja małej architektury sakralnej Kudowy Zdroju architektury sakralnej Kudowy Zdroju (tzw. “(tzw. “czeskiego zakątkaczeskiego zakątka”: aktualnie siedem ”: aktualnie siedem miejscowości i osad po stronie polskiej i trzy miejscowości i osad po stronie polskiej i trzy w Czechach)w Czechach)Są to byłe wsie i osady “czeskiego Są to byłe wsie i osady “czeskiego zakątka”: zakątka”:

– Kudowa Zdrój, Czermna , Brzozowie, Słone, Pstrążna, Kudowa Zdrój, Czermna , Brzozowie, Słone, Pstrążna, Bukowina i Jakubowice w Polsce Bukowina i Jakubowice w Polsce

– oraz Mala Čermna, Ždárky i Mokřiny w Republice oraz Mala Čermna, Ždárky i Mokřiny w Republice Czeskiej. Czeskiej.

B.1.a.) kryteria badawcze:B.1.a.) kryteria badawcze:kategorie architektoniczne:kategorie architektoniczne:

1] - nisze1] - nisze 2] - krzyże, kapliczki, pomniki, 2] - krzyże, kapliczki, pomniki,

dzwonnice, pomniki poległych;dzwonnice, pomniki poległych;

B2) Bilans wstępnej inwentaryzacji:B2) Bilans wstępnej inwentaryzacji:

B.2.1.] - niszeB.2.1.] - nisze

B.2.2.] - krzyże, kapliczki, pomniki, dzwonnice, B.2.2.] - krzyże, kapliczki, pomniki, dzwonnice, pomniki poległych - różnorodność form;pomniki poległych - różnorodność form;

B.2.2.a.] - natężenie występowania nisz i B.2.2.a.] - natężenie występowania nisz i kapliczekkapliczek

B.2.2.b.] – prezentacja danych liczbowychB.2.2.b.] – prezentacja danych liczbowych

B.2.2.c.] - najstarsze wiekiem kapliczki B.2.2.c.] - najstarsze wiekiem kapliczki

B.2.2.d.] - najstarsze kapliczki a najstarsze B.2.2.d.] - najstarsze kapliczki a najstarsze obiekty architektoniczne Kudowy Zdrojuobiekty architektoniczne Kudowy Zdroju

Nisze – różnorodność formNisze – różnorodność form

Łukowe Prostokątne Skrzynkowe Łukowe Prostokątne Skrzynkowe Inne Inne

Struktura rodzajów niszStruktura rodzajów nisz

9; 16%

41; 71%

6; 11%1; 2%

Nisza łukowa Nisza prostokątna Nisza skrzynka Inne

57 obiektów57 obiektów

Usytuowanie niszUsytuowanie nisz

10; 18%

43; 75%

4; 7%

szczyt ściana inne

57 obiektów57 obiektów

Formy obiektów małej architektury Formy obiektów małej architektury sakralnejsakralnej

Kapliczki Krzyże Dzwonnice Kapliczki Krzyże Dzwonnice PomnikiPomniki

Struktura rodzajów obiektówStruktura rodzajów obiektów

94; 79%

5; 4%6; 5%

14; 12%

dzwonniczka kapliczka krzyż pomnik

119 obiektów119 obiektów

Usytuowanie obiektówUsytuowanie obiektów

90 obiektów90 obiektównadrzewna; 12;

10%domowa; 1; 1%

naziemne; 106; 89%

22

4

3

21

12

13

71

11

12

3

7

34

1

1

12

11

2

3

2

119 57

Natężenie występowania nisz i Natężenie występowania nisz i kapliczekkapliczek

3

176obiektów

Porównanie liczebności nisz w badanych obszarachPorównanie liczebności nisz w badanych obszarach

0

5

10

15

20

25

Nisza skrzynka

Nisza prostokątna

Nisza łukowa

Inne

Nisza skrzynka Nisza prostokątna Nisza łukowa Inne

Usytuowanie nisz w badanych obszarachUsytuowanie nisz w badanych obszarach

0

10

20

30

40

50

60C

zerm

na

Brz

ozow

ie

Pst

rążn

a

Buk

owin

a

Jaku

bow

ice

Sło

ne

Kud

owa

Ždá

rky

Mal

á Č

erm

ná

szczyt ściana inne

Nisze – kult świętychNisze – kult świętych

0

5

10

15

20

25

30

35

Czermna Brzozowie Pstrążna Bukowina Jakubowice Słone Kudowa Ždárky Malá Čermná

MB Józef Jan Nepom. Antoni Franciszek Florian INNY Nisza PUSTA

Liczba obiektów małej architektury sakralnej Liczba obiektów małej architektury sakralnej w obszarachw obszarach

Badane obszaryBadane obszary

37

13

1311

7

12 12

21

29

0

5

10

15

20

25

30

Mok

řin

y

Žd

ark

y

Bu

kow

ina

Mal

á Č

erm

ná

Sło

ne

Jak

ub

owic

e

Pst

rążn

a

Brz

ozow

ie

Zak

rze

Ku

dow

a

Cze

rmn

a

Liczba obiektów sakralnych w obszarachLiczba obiektów sakralnych w obszarach

Badane obszaryBadane obszary

Czermna24,4%

Czermna G2,5%

Czermna Ś3,4%

Czermna D18,5%

Kudowa17,6%

Zakrze10,1%

Bukowina0,8%

Ždarky5,9%

Mokřiny2,5%

Malá Čermná2,5%

Słone10,9%

Jakubowice9,2%

Pstrążna5,9%

Brzozowie10,1%

Rodzaje obiektów w obszarachRodzaje obiektów w obszarach

0

5

10

15

20

25

30

dzwonniczka kapliczka krzyż pomnik

Usytuowanie obiektów w obszarachUsytuowanie obiektów w obszarach

0

5

10

15

20

25

30

domowa nadrzewna naziemna naziemny

Struktura wiekowa obiektówStruktura wiekowa obiektów

LataLata

32; 28%

13; 11%

2; 2% 8; 7%

61; 52%

150-186 100-150 10-100 5-10 0-5

59%>100 lat

B.2.2.e.] - Współczesna geneza kapliczek:B.2.2.e.] - Współczesna geneza kapliczek:

• przeniesioneprzeniesione• zaginionezaginione• odrestaurowaneodrestaurowane• nowopowstałenowopowstałe

B.2.2.f.] - Stan zachowania kapliczek:B.2.2.f.] - Stan zachowania kapliczek:

• zdewastowanezdewastowane• najbardziej zniszczone najbardziej zniszczone • odnalezione w stanie odnalezione w stanie

szczątkowymszczątkowym• stan - ocena: 2-3,5stan - ocena: 2-3,5• stan - ocena: 4-4,5stan - ocena: 4-4,5• stan - ocena: 5stan - ocena: 5

Stan zachowania obiektów w skali od 2 do 5Stan zachowania obiektów w skali od 2 do 5

13%

6%

49%

10%

4%18%

2 3 3,5 4 4,5 5

28%

Obiekty najbardziej zniszczoneObiekty najbardziej zniszczone

B.2.2.g.] -  Kapliczki a języki narodowe:B.2.2.g.] -  Kapliczki a języki narodowe:

• kapliczki wyłącznie z napisami w kapliczki wyłącznie z napisami w języku czeskimjęzyku czeskim

• kapliczki wyłącznie z napisami w kapliczki wyłącznie z napisami w języku niemieckimjęzyku niemieckim

• kapliczki i krzyże bez napisówkapliczki i krzyże bez napisów

• kapliczki z dodanymi napisami w kapliczki z dodanymi napisami w języku polskimjęzyku polskim

• kapliczki z napisami w języku polskimkapliczki z napisami w języku polskim

• kapliczki z napisami w kilku językachkapliczki z napisami w kilku językach

• kapliczki wyłącznie z napisami w języku czeskimkapliczki wyłącznie z napisami w języku czeskim

• kapliczki z napisami w języku polskimkapliczki z napisami w języku polskim

• kapliczki z napisami w kilku językachkapliczki z napisami w kilku językach

B.2.2.a.] - najciekawsze pod względem B.2.2.a.] - najciekawsze pod względem architektonicznymarchitektonicznym

• typy kapliczek; m.in. słupowe, typy kapliczek; m.in. słupowe, kolumnowe, domkowe, domowe, kolumnowe, domkowe, domowe, pomniki;pomniki;

• ukazujące wpływ historycyzmu: ukazujące wpływ historycyzmu: neoklasycyzm, neogotyk, neoklasycyzm, neogotyk, neobarok, itd.neobarok, itd.

• słupowe słupowe

• kolumnowekolumnowe

• domkowedomkowe

• domowedomowe

• pomnikipomniki

• pomnikipomniki

• nadrzewnenadrzewne

• nadrzewnenadrzewne

• ukazujące wpływ historycyzmuukazujące wpływ historycyzmu

• dzwonnice drewnianedzwonnice drewniane

• dzwonnice drewnianedzwonnice drewniane

• dzwonnice kamiennedzwonnice kamienne

• dzwonnice murowanedzwonnice murowane

• krzyże drewnianekrzyże drewniane

B.2.2.a.] - kapliczki najciekawsze pod B.2.2.a.] - kapliczki najciekawsze pod względem przesłania religijnegowzględem przesłania religijnego

• Trójca św.Trójca św.

• Grupa Ukrzyżowania Grupa Ukrzyżowania (w Czechach znany jako: (w Czechach znany jako: “Muka Paně” i “Obecní kříž”; na Śląsku “Męka Pana”)“Muka Paně” i “Obecní kříž”; na Śląsku “Męka Pana”)

• kapliczka Jezusa Ukrzyżowanego i Matki kapliczka Jezusa Ukrzyżowanego i Matki Boskiej BolesnejBoskiej Bolesnej

• krzyż - “drzewo życia”krzyż - “drzewo życia”

• krzyże drewnianekrzyże drewniane

• Matka Boża - Mężna Niewiasta z księgi Matka Boża - Mężna Niewiasta z księgi Apokalipsy”Apokalipsy”

• św. Jan Chrzcicielśw. Jan Chrzciciel

• św. Jan Nepomucenśw. Jan Nepomucen

• Trójca św.Trójca św.

Grupa Ukrzyżowania Grupa Ukrzyżowania (w Czechach znany jako: “Muka Paně” (w Czechach znany jako: “Muka Paně” i “Obecní kříž”; na Śląsku “Męka Pana”)i “Obecní kříž”; na Śląsku “Męka Pana”)

• kapliczka Jezusa Ukrzyżowanego i kapliczka Jezusa Ukrzyżowanego i Matki Boskiej BolesnejMatki Boskiej Bolesnej

• krzyż - “drzewo życia”krzyż - “drzewo życia”

• Matka Boża - Mężna Niewiasta z Matka Boża - Mężna Niewiasta z księgi Apokalipsy”księgi Apokalipsy”

• św. Jan Chrzcicielśw. Jan Chrzciciel

• św. Jan Nepomucenśw. Jan Nepomucen

(C) WSTĘPNE WNIOSKI(C) WSTĘPNE WNIOSKI

C1) Naturalnie, byłaby niezwykle ciekawą C1) Naturalnie, byłaby niezwykle ciekawą i korzystną prezentacja pełnej i korzystną prezentacja pełnej charakterystyki małej architektury charakterystyki małej architektury sakralnej powstałej w ostatnich dwóch sakralnej powstałej w ostatnich dwóch stuleciach na Ziemi Kudowskiej, stuleciach na Ziemi Kudowskiej, chociażby pod względem przesłania chociażby pod względem przesłania religijnego, wartości artystycznej, czy religijnego, wartości artystycznej, czy też z perspektywy takich dyscyplin jak też z perspektywy takich dyscyplin jak historia duchowości i kultury, historia duchowości i kultury, etnografia, socjologia, itd.). etnografia, socjologia, itd.).

• Wymiar czasowy tegoż spotkania Wymiar czasowy tegoż spotkania pozwala nam tylko zauważyć dwie pozwala nam tylko zauważyć dwie istotne rzeczy. istotne rzeczy.

• Po pierwszePo pierwsze - “kapliczki” żyją- “kapliczki” żyją, aż jedna , aż jedna czwarta obiektów powstała, albo została czwarta obiektów powstała, albo została poważnie zmodyfikowana w ostatnim poważnie zmodyfikowana w ostatnim półwieczu. półwieczu.

• Co więcej znaczny procent, Co więcej znaczny procent, blisko 80 %blisko 80 % obiektów jest nadal przedmiotem obiektów jest nadal przedmiotem zainteresowania i pielęgnacji, chociaż nie zainteresowania i pielęgnacji, chociaż nie zawsze w zgodzie ze standardami (zawsze w zgodzie ze standardami (i to i to pomimo procesów przesiedleńczych, braku pomimo procesów przesiedleńczych, braku ciągłości kulturowej i niezbyt silnej pozycji ciągłości kulturowej i niezbyt silnej pozycji materialnej tutejszych mieszkańcówmaterialnej tutejszych mieszkańców).).

• Po drugiePo drugie - można powiedzieć, że z - można powiedzieć, że z kapliczkami jest po trosze tak jak z kapliczkami jest po trosze tak jak z winem, tzn. im starsze tym bardziej winem, tzn. im starsze tym bardziej cenne i wartościowe. cenne i wartościowe.

• Otóż w obrębie miasta Kudowy-Otóż w obrębie miasta Kudowy-Zdroju mamy aż Zdroju mamy aż 8 obiektów8 obiektów małej małej architektury sakralnej w wieku architektury sakralnej w wieku od od 150-186 lat150-186 lat. .

• Co więcej są to kapliczki niezwykle Co więcej są to kapliczki niezwykle cenne z punktu widzenia religijnego cenne z punktu widzenia religijnego i artystycznego.i artystycznego.

C2) Imponująca ilość C2) Imponująca ilość ponad 176 ponad 176 obiektówobiektów, rozmieszczenie i stopień , rozmieszczenie i stopień ich natężenia na składowych ich natężenia na składowych obszarach naszego miasta, wiek oraz obszarach naszego miasta, wiek oraz wartość artystyczna pomników wartość artystyczna pomników architektury sakralnej architektury sakralnej to znaczące dobra kulturowe, to znaczące dobra kulturowe, które należy pełniej poznać, ochronić, które należy pełniej poznać, ochronić, spopularyzować i włączyć w nurt spopularyzować i włączyć w nurt promocji miasta (m.in turystyki promocji miasta (m.in turystyki edukacyjnej i kulturowej itd. ...);edukacyjnej i kulturowej itd. ...);

C3) Interesującym i wymownym jest fakt, że C3) Interesującym i wymownym jest fakt, że znaczna ilość kapliczek, krzyży i nisz znaczna ilość kapliczek, krzyży i nisz powstała bądź zachowała się powstała bądź zachowała się w w obrębie obrębie Dolnej i Średniej CzermnejDolnej i Średniej Czermnej, której , której obszar o promieniu 100 m wokół kościoła obszar o promieniu 100 m wokół kościoła możemy w pełni uzasadniony sposób możemy w pełni uzasadniony sposób nazywać nazywać ““miejską starówkąmiejską starówką”” ((n.b. ona też wymagałaby chociażby n.b. ona też wymagałaby chociażby uporządkowania w kwestii architekturyuporządkowania w kwestii architektury).).

• Z kolei niższe dane tego typu obiektów na Z kolei niższe dane tego typu obiektów na terenie aktualnej Kudowy możemy terenie aktualnej Kudowy możemy tłumaczyć, innym i szybko zmieniającym się tłumaczyć, innym i szybko zmieniającym się paradygmatem kulturowym. paradygmatem kulturowym.

• Bowiem dynamiczny rozwój Kudowy Zdroju Bowiem dynamiczny rozwój Kudowy Zdroju nastąpił z końcem XIX w., a bogaci nastąpił z końcem XIX w., a bogaci właściciele coraz bardziej imponujących właściciele coraz bardziej imponujących domów i pensjonatów reprezentowali już domów i pensjonatów reprezentowali już bardzo często inne wyznanie i inną kulturę.bardzo często inne wyznanie i inną kulturę.

C4) Mając na uwadze nadanie Ziemi C4) Mając na uwadze nadanie Ziemi Kudowskiej nadanie nowej Kudowskiej nadanie nowej atrakcyjności kulturalno-turystycznej i atrakcyjności kulturalno-turystycznej i pogłębienie tożsamości oraz pogłębienie tożsamości oraz znajomości dziejów, a zarazem nadając znajomości dziejów, a zarazem nadając wyższą rangę zespołowi miejscowej wyższą rangę zespołowi miejscowej małej architektury sakralnej, małej architektury sakralnej, korzystnym byłoby korzystnym byłoby doprowadzenie do doprowadzenie do powstania kilku, czy wręcz zespołu powstania kilku, czy wręcz zespołu parków kulturowych i krajobrazowychparków kulturowych i krajobrazowych..

C5) Wydaje się, że synteza danych i wybór C5) Wydaje się, że synteza danych i wybór dokumentacji fotograficznej na temat dokumentacji fotograficznej na temat małej architektury “czeskiego małej architektury “czeskiego zakątka”, zakątka”, mogłaby ubogacić nie tylko mogłaby ubogacić nie tylko zbiory, ale i przestrzeń edukacyjną zbiory, ale i przestrzeń edukacyjną naszego skansenunaszego skansenu poświęconemu poświęconemu szeroko pojętej kulturze ludowej szeroko pojętej kulturze ludowej Pogórza Sudeckiego.Pogórza Sudeckiego.

(D) MODELOWE ROZWIĄZANIA (D) MODELOWE ROZWIĄZANIA W POLSCE I CZECHACHW POLSCE I CZECHACH

D1) Nawet pobieżny spacer w D1) Nawet pobieżny spacer w przestrzeni internetowej pozwala na przestrzeni internetowej pozwala na skorzystanie z wielu cennych skorzystanie z wielu cennych inicjatyw, doświadczeń i inicjatyw, doświadczeń i zrealizowanych projektów zrealizowanych projektów dotyczących małej architektury dotyczących małej architektury sakralnej. sakralnej.

Poniżej wskazujemy na kilka z nich,Poniżej wskazujemy na kilka z nich, w postaci jedynie słów kluczowych:w postaci jedynie słów kluczowych:

• nadpilickie parki krajobrazowenadpilickie parki krajobrazowe • - w ramach programu operacyjnego - w ramach programu operacyjnego

Ministerstwa kultury i dziedzictwa Ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego "narodowego "Edukacja kulturalna Edukacja kulturalna i upowszechnianie kulturyi upowszechnianie kultury", w ", w 2007 zrealizowany został II etap 2007 zrealizowany został II etap projektu "projektu "Pejzaż wszystkich Pejzaż wszystkich świętych ...".świętych ...".

• W efekcie W efekcie zostało zostało zrekonstruowanych kolejnych 10 zrekonstruowanych kolejnych 10 obiektówobiektów..

• zespół parków krajobrazowych zespół parków krajobrazowych województwa śląskiegowojewództwa śląskiego

• opracowania n.t. krzyży opracowania n.t. krzyży przydrożnych i kaplic Lubelszczyzny, przydrożnych i kaplic Lubelszczyzny, Ziemi Tarnowskiej, Dukielskiej, Ziemi Tarnowskiej, Dukielskiej, Skoczowskiej itd.;Skoczowskiej itd.;

• Projekt: Krzyże i kapliczki przydrożne Projekt: Krzyże i kapliczki przydrożne oraz tradycje i legendy z nimi oraz tradycje i legendy z nimi związane (cel wytworzenie i związane (cel wytworzenie i wyłonienie w ramach konkursu wyłonienie w ramach konkursu folderu ukazującego zabytki folderu ukazującego zabytki architektury sakralnej gminy architektury sakralnej gminy Miedźna); autorki nauczycielki Miedźna); autorki nauczycielki gimnazjum w Miedźnej, województwo gimnazjum w Miedźnej, województwo śląskie.śląskie.

D2)D2) Czeskie doświadczenia i Czeskie doświadczenia i inicjatywyinicjatywy

• wzorcowa restauracja kapliczki wzorcowa restauracja kapliczki Grupa Ukrzyżowania w osadzie Grupa Ukrzyżowania w osadzie Mała Čermná (Mała Čermná (i dziai działałalnolnośćść stowarzyszenia PUMPAstowarzyszenia PUMPA); cennymi ); cennymi są także doświadczenia są także doświadczenia w w pobliskich Ždarkach;pobliskich Ždarkach;

• między innymi pobliskie czeskie między innymi pobliskie czeskie gminy Machov i Trutnov prowadzą gminy Machov i Trutnov prowadzą już kompetentną inwentaryzację już kompetentną inwentaryzację małej architektury sakralnej.małej architektury sakralnej.

(E) POSTULATY KOŃCOWE(E) POSTULATY KOŃCOWE

E1) Określenie etapów :E1) Określenie etapów :a)a) prac inwentaryzacyjno-prac inwentaryzacyjno-

konserwacyjnych;konserwacyjnych;b)b) badań naukowych i popularyzacji badań naukowych i popularyzacji

dziejów “Małej Ojczyzny”;dziejów “Małej Ojczyzny”;c)c) odbudowy zaginionych i oczyszczenia odbudowy zaginionych i oczyszczenia

niewłaściwie utrzymywanych;niewłaściwie utrzymywanych;d)d) edukacji (aktywizacji uczniów i szkół; edukacji (aktywizacji uczniów i szkół;

konkursów; witryny internetowej z konkursów; witryny internetowej z obszerniejszym przekazem dziejów obszerniejszym przekazem dziejów Ziemi Kudowskiej i małej architektury Ziemi Kudowskiej i małej architektury sakralnej, itp.)sakralnej, itp.)

e)e) rozwijania informacji turystycznej.rozwijania informacji turystycznej.

E2) Próba określenia zakresu prac dla E2) Próba określenia zakresu prac dla pierwszych dwóch etapów.pierwszych dwóch etapów.

I ETAPI ETAP– InwentaryzacjaInwentaryzacja– Opracowanie zestawień opisów i Opracowanie zestawień opisów i

dokumentacji fotograficznej; dokumentacji fotograficznej; uwidocznienie lokalizacji na mapach i uwidocznienie lokalizacji na mapach i planach planach

– Opracowanie elektronicznych narzędzi do Opracowanie elektronicznych narzędzi do katalogowania obiektówkatalogowania obiektów

– Przygotowanie i wydanie opracowań Przygotowanie i wydanie opracowań naukowo-historycznych i naukowo-historycznych i publicystycznych.publicystycznych.

I ETAPI ETAP cd. cd.

– Ocena stanu technicznego obiektów i Ocena stanu technicznego obiektów i możliwości udostępnienia Wybór możliwości udostępnienia Wybór obiektów do wprowadzenia do map i obiektów do wprowadzenia do map i przewodników turystycznych jako atrakcji przewodników turystycznych jako atrakcji o wysokich walorach kulturowych oraz o wysokich walorach kulturowych oraz materiałów reklamowych (trasy spacerowe materiałów reklamowych (trasy spacerowe i punkty widokowe; miejsca odpoczynku, i punkty widokowe; miejsca odpoczynku, ścieżki edukacyjne)ścieżki edukacyjne)

– Opracowanie i wydanie materiałów Opracowanie i wydanie materiałów reklamowych: foldery, broszury, mapy, reklamowych: foldery, broszury, mapy, prezentacje, wystawy.prezentacje, wystawy.

– Opracowanie strony wwwOpracowanie strony www– Opracowanie programów edukacyjnych.Opracowanie programów edukacyjnych.

II ETAPII ETAP– Opracowanie struktury własnościOpracowanie struktury własności– Opracowanie koncepcji konserwacjiOpracowanie koncepcji konserwacji– Oszacowanie kosztów i możliwości Oszacowanie kosztów i możliwości

pozyskania środków pozyskania środków

– Konserwacja, oczyszczenie i Konserwacja, oczyszczenie i odnowienie, rekonstrukcja, restauracja odnowienie, rekonstrukcja, restauracja obiektów.obiektów.

– Popularyzacja turystyczna i naukowa.Popularyzacja turystyczna i naukowa.

E3) W celu pozyskania środków unijnych E3) W celu pozyskania środków unijnych istnieje realna możliwość włączenia istnieje realna możliwość włączenia w docelowy projekt n.t. “małej w docelowy projekt n.t. “małej architektury sakralnej” architektury sakralnej” przedstawicieli władz regionalnych i przedstawicieli władz regionalnych i przedstawicieli Kościoła katolickiego przedstawicieli Kościoła katolickiego z Nachodu, Hronova, Machova, Police z Nachodu, Hronova, Machova, Police nad Metuji itp.. nad Metuji itp..

• Proponuje się realizację nowego Proponuje się realizację nowego projektu w ramach Strategii Rozwoju projektu w ramach Strategii Rozwoju Gminy Kudowa Zdrój i Rozwoju Gminy Kudowa Zdrój i Rozwoju Produktów Turystycznych.Produktów Turystycznych.

• Realizacja proponowanego projektu Realizacja proponowanego projektu mogłaby się odbywać w ramach mogłaby się odbywać w ramach produktu turystycznego Aktywna produktu turystycznego Aktywna Kudowa Kudowa (Program: Organizacja (Program: Organizacja wycieczek i podróży, Działanie 91. wycieczek i podróży, Działanie 91. Opracowanie i wdrożenie Opracowanie i wdrożenie (wytyczenie, (wytyczenie, oznakowanie, opracowanie broszur)oznakowanie, opracowanie broszur) szlaku po najważniejszych atrakcjach szlaku po najważniejszych atrakcjach miejskich Kudowy.)miejskich Kudowy.)

• Projekt może być również realizowany Projekt może być również realizowany w ramach produktu: Podróże przez w ramach produktu: Podróże przez wieki wieki (Program: (Program: Wydzielenie strefy Wydzielenie strefy historycznej miastahistorycznej miasta).).

PosłowiePosłowie

• Na miarę ograniczonych możliwości parafii Na miarę ograniczonych możliwości parafii św. Bartłomieja w Kudowie Zdroju św. Bartłomieja w Kudowie Zdroju Czermnej, pragnie się w najbliższym czasie Czermnej, pragnie się w najbliższym czasie zrealizować projekt ścieżki edukacyjnej p.t.zrealizować projekt ścieżki edukacyjnej p.t.

• “ “Aleja czterech czermnieńskich Aleja czterech czermnieńskich proboszczów: Wentzel Tomaschek 1764 - proboszczów: Wentzel Tomaschek 1764 - 1804, Johann Haug 1804-1818, Josef 1804, Johann Haug 1804-1818, Josef Franke 1818 - 1833 i Josef Martinez 1834-Franke 1818 - 1833 i Josef Martinez 1834-18861886” ”

• z trzema punktami widokowymi i kilkoma z trzema punktami widokowymi i kilkoma miejscami odpoczynku. miejscami odpoczynku.

• Cel:Cel: powiązać edukację n.t. obiektów powiązać edukację n.t. obiektów kościelnych i kapliczek związanych z kościelnych i kapliczek związanych z działalnością czterech wybitnych działalnością czterech wybitnych proboszczów, z szansą na wypoczynek proboszczów, z szansą na wypoczynek i pogłębioną refleksję dla kuracjuszy i i pogłębioną refleksję dla kuracjuszy i turystów dysponujących większą turystów dysponujących większą porcją czasu. porcją czasu.

• TrasaTrasa prowadziłaby od kościoła i prowadziłaby od kościoła i kaplicy czaszek obok budynku kaplicy czaszek obok budynku parafialnego, drogą polną do parafialnego, drogą polną do przydrożnej kapliczki, a powracałaby przydrożnej kapliczki, a powracałaby drogą koło nadajnika TV do krzyża drogą koło nadajnika TV do krzyża Wiethka i kończyłaby się koło kapliczki Wiethka i kończyłaby się koło kapliczki - Grupa Ukrzyżowania - przy ul. - Grupa Ukrzyżowania - przy ul. Stanisława Moniuszki.Stanisława Moniuszki.

S Z C Z Ę Ś Ć B O Ż E !S Z C Z Ę Ś Ć B O Ż E !

Dziękuję za uwagę.Dziękuję za uwagę.