ALMA MATER 47

Farmacja należy obecnie do najbardziej sfeminizowanych zawodów w Polsce. Pierwszymi kobietami, które w roku

1824 otrzymały dyplomy magistra farmacji Uniwersytetu Jagiel-lońskiego, były siostry zakonne – Filipina i Konstancja Studziń-skie. Był to jednak przypadek odosobniony, a kolejne kobiety podjęły studia dopiero w kilkadziesiąt lat później, bo w 1894 roku, otrzymując dyplomy w roku 1898. Kolejne studentki farmacji pojawiły się na krakowskiej wszechnicy w pierwszych latach XX wieku. Na kilkanaście studiujących osób przypadało wówczas po dwie, trzy kobiety. W latach 20. liczba studentek i studentów wyrównała się. Jednak zanim pierwsza kobieta uzyskała na Uniwersytecie tytuł doktora farmacji, musiało minąć jeszcze wiele lat. Stało się to w przededniu II wojny światowej – w czerwcu 1939 roku. Pierwszą panią doktor UJ została Anna Peraus-Pilecka, która jednocześnie była także jedną z pierwszych kobiet doktorów farmacji w Polsce.

Anna Peraus urodziła się w Krakowie 9 lipca 1915 roku jako córka Wojciecha i Agnieszki z domu Skupień. W rodzinnym mieście uczęszczała do szkoły niższej (1921–1927) oraz do Państwowego Gimnazjum Żeńskiego (1927–1933). Po zdaniu eg-zaminu dojrzałości z postępem bardzo dobrym 17 czerwca 1933, wstąpiła na studia farmaceutyczne na Oddziale Farmaceutycznym UJ. Dyplom magistra far-macji uzyskała 25 czerw-ca 1937 roku.

Na studiach Anna Peraus poznała Adama Pileckiego (ur. 1913), syna magister farmacji Heleny Brzękowskiej. Magister Brzękowska (primo voto Pilecka) w środowisku małopol-skich aptekarzy była po-stacią doskonale znaną. Jako jedna z pierwszych kobiet ukończyła stu-dia farmaceutyczne na UJ, od roku 1933 była właścicielką apteki „Pod Opatrznością” w Szczaw-nicy, zasiadała we władzach krakowskiego Oddziału Polskiego Powszechnego Towarzystwa Farmaceutycznego. Pomiędzy Anną Peraus i Adamem Pileckim zrodziło się uczucie, które w październiku 1938 roku doprowadziło ich do małżeństwa. Pierw-szym miejscem pracy Anny Peraus była apteka „Świętego Jana” w Chorzowie (1 lipca 1937 – 15 listopada 1937). 15 stycznia 1937

PIERWSZA DOKTOR FARMACJI Anna z Perausów Pilecka

roku rozpoczęła pracę w Szczawnicy w aptece należącej do matki Adama Pileckiego. Pracowała tam, z przerwami, aż do wybuchu II wojny światowej.

Apteka Brzękowskiej mieściła się w willi „Pod Atyllą”, przy dzisiejszej ulicy Zdrojowej, w miejscu, gdzie obecnie znajdują się łazienki zakładu przy-rodoleczniczego. Anna i Adam zamieszkali nad lokalem aptecznym, prowadząc bardzo ożywione życie towarzyskie. U Pileckich spotykali się na hucznych przyjęciach przed-stawiciele największych polskich rodów arystokratycznych, mieszkający lub przeby-wający na kuracji w Szczawnicy: Świeżawscy, Stadniccy, Czartoryscy, Woronieccy.

Tuż po otrzymaniu tytułu magistra farmacji Anna Pilecka rozpoczęła pracę naukową z za-miarem przedstawienia rozprawy doktorskiej, dotyczącej właściwości i działania biologicz-nego hormonów jajnika. Promotorem pracy był prof. Stanisław Skowron, wykładowca zoologii i parazytologii Oddziału Farmaceu-tycznego. Obrona pracy i egzamin doktorski odbyły się w maju 1939 roku, promocja dok-torska – 3 czerwca 1939 roku. Obszerną notkę,

dotyczącą obrony doktoratu przez Annę Pilecką, zamieszczono w „Wiadomościach Farmaceutycznych”, czołowym czasopiśmie aptekarskim okresu dwudziestolecia międzywojennego: Promował dyrektor Oddziału Farmaceutycznego prof. dr Tadeusz Estreicher.

Promotor podkreślił w swym przemówieniu znaczenie doktoratu farmacji jako podnie-sienie zawodu aptekar-skiego oraz zaznaczył, że jest to na Uczelni Jagiellońskiej pierwszy doktorat farmacji od czasu istnienia studium farmaceutycznego. Te-matem pracy doktor-skiej były badania nad hormonami, wykonane w Zakładzie Biologicz-no-Embriologicznym U.J. pod kierunkiem prof. dra S. Skowrona. Praca pt. Spostrzeżenia

nad przeciwnem oddziaływaniem hormonów jajnika referowana była na posiedzeniu Polskiej Akademii Umiejętności przez dyrek-tora zakładu biologicznego prof. dra E. Godlewskiego. Redakto-rzy „Wiadomości Farmaceutycznych” nie omieszkali zauważyć, że krakowski świat aptekarski ocenił należycie tę podniosłą i miłą dla zawodu uroczystość i zjawił się licznie w auli uniwersyteckiej

Doktor Anna Pilecka. Zdjęcie z lat trzy-dziestych XX wieku, pochodzące z cyto-wanego poniżej artykułu („Wiadomości Farmaceutyczne”, nr 28/1939)

Doktor Anna Pilecka. Zdjęcie z lat siedemdziesiątych XX wieku, ze zbiorów mgr farm. Marii Stanisz

48 ALMA MATER

na promocji. Nowemu doktorowi farmacji składali życzenia licznie zebrani profesorowie Uniwersytetu, koledzy i znajomi.

Wybuch II wojny światowej zastał Annę Pilecką w Krakowie. 15 września 1939 roku w aptece „Pod Opatrznością” przy ulicy Karmelickiej 23 rozpoczęła pracę, którą kon-tynuowała aż do 15 września 1940 roku. Od 1 kwietnia 1941 roku pracowała już w aptece w Szczawnicy. W roku 1942 i 1946 na świat przyszli dwaj synowie państwa Pileckich.

Trudne lata okupacji stanowiły chlub-ną kartę w dziejach szczawnickiej apteki. Magister Adam Pilecki już od pierwszych dni września 1939 roku zaopatrywał w leki ośrodek zdrowia w Szczawnicy. Z apteki „Pod Opatrznością” pochodziły także me-dykamenty i środki opatrunkowe, które za pośrednictwem kurierów przekazywano partyzantom Armii Krajowej, stacjonującym w Gorcach i Beskidzie Sądeckim. W 1943 roku Adam Pilecki został kierownikiem i zarządcą apteki, zaś po śmierci swej mat-ki w roku 1945, stał się jej właścicielem. W styczniu 1951 roku apteka w Szczawnicy, podobnie jak ponad 1500 innych aptek na terenie całego kraju, została upaństwowiona. Wedle obowiązującego prawa, nie mogła nazywać się już apteką „Pod Opatrznością” i jako własność Kra-kowskiego Zarządu Aptek otrzymała numer 115. Skarb państwa przejął także kasę apteczną i całe wyposażenie apteki.

Pileccy, pomimo doświadczonej krzywdy, zaangażowali się w życie społeczne Szczawnicy, głównie na gruncie turystyki. Adam Pilecki od roku 1947 kierował sekcją kajakową, działającą przy szczawnickim oddziale Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W latach 1950–1952 zasiadał w Komisji Rewizyjnej koła Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Szczawnicy. Doktor Anna Pilecka była natomiast czynnym członkiem miejscowego Zespołu Sportowego „Spójnia” oraz zastępcą sekretarza koła Pol-skiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

W roku 1956 zmarł Adam Pilecki. Od tego momentu kierow-niczką apteki została na długie lata Anna Pilecka. W roku 1966 apteka została przeniesiona z willi „Pod Atyllą” do „Domu nad Zdrojami”. Osiem lat później nastąpiła kolejna zmiana – aptekę przeniesiono do miejsca jej dzisiejszej lokalizacji, tuż przy koś-ciele parafi alnym.

Współpracowniczkami doktor Pileckiej oraz następczyniami na zajmowanym przez nią stanowisku kierownika apteki były magister farmacji: Maria Majerczak oraz Maria Stanisz. Swą przełożoną wspominają z najwyższym szacunkiem, nadal pozo-

stając pod wrażeniem jej wielkiej wiedzy farmaceutycznej i nieco-dziennej, oryginalnej osobowości. Była erudytką, biegle władała

kilkoma językami, muzykowała, była gorącą patriotką. W całej okolicy znana była z do-skonałych porad, udzielanych zarówno miej-scowej ludności, jak i przyjezdnym. Pracę w aptece zorganizowała w sposób niezwykle staranny i przemyślany. Pracownicy apteki zwracali się do niej zawsze „Pani Doktor”, gdyż nie życzyła sobie, aby określano ją mianem „kierowniczki”. Cieszyła się po-ważaniem szczawnickich lekarzy. Wspólnie z nimi ustalała i opracowywała składy recept stosowanych w leczeniu uzdrowiskowym, głownie proszków przeciwastmatycznych. Cel takiego postępowania doktor Pilecka uzasadniała w trzech punktach: 1. Uniknięcie częstych omyłek w zapisywaniu leków – głów-nie dawki, 2. Ułatwienie pracy aptecznej, 3. Usprawnienie pracy w sanatoriach. Anna Pilecka samodzielnie opracowała szereg receptur, także weterynaryjnych, których składu pilnie strzegła, nikomu nie powierza-jąc sposobu wykonania. Zmarła 9 września

1987 roku po długiej i ciężkiej chorobie. Została pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Maciej Bilek

ŹR Ó DŁA I P IŚM I E N N I C T W O :

1. J. Brzękowski, W Krakowie i w Paryżu: wspomnienia i szkice. Kraków 1975, Wydawni-ctwo Literackie, s. 11.

2. Informator Szczawnica-Zdrój 1938, na sezon letni 1 V–30 IX i zimowy 15 XII–1 III.3. Kalendarz farmaceutyczny na rok 1939, Warszawa 1939, nakładem Mgra Farm. Franciszka Heroda, s. 351.

4. Kopia dyplomu doktorskiego Anny Pileckiej, życiorys autorstwa Anny Pileckiej oraz list Anny Pileckiej do Mirosławy Pabis-Braunstein w zbiorach Muzeum Historii Farmacji CM UJ (teka nr 187, „Brzękowski Jan”, teka nr 419, „Pilecka Anna”).

5. Relacje Marii Majerczak, Marii Stanisz, Władysławy Ruchały.6. R.M. Remiszewski, Święto szczawnickich kajakarzy, Prace Pienińskie 2005, s. 204.7. Rocznik Farmaceutyczny 1949/50. Warszawa 1949, Nakładem Farmaceutycznego Instytutu Wydawniczego Naczelnej Izby Aptekarskiej.

8. W. Roeske, Polskie apteki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 231.

9. Spis aptekarzy Generalnego Gubernatorstwa, Kraków 1942, Izba Aptekarska w Krako-wie, s. 34.

10. S. Urban, Wykaz chronologiczny władz Oddziału Pienińskiego TT, PTT, PTTK w Szczawnicy od 1893 do 1993 roku, Prace Pienińskie 1993, s. 73.

11. „Wiadomości Farmaceutyczne”, nr 28/1939, s. 423.12. „Wiadomości Aptekarskie”, nr 15/1943, s. 120.

Na marginesie warto dodać, że teściowa doktor Anny Pileckiej – Helena Brzękowska, była drugą żoną magistra farmacji Jana Brzękowskiego, który przez ponad trzydzieści lat był właścicielem apteki w Wiśniczu. Synem Jana Brzękowskiego z pierwszego małżeństwa był Jan Brzękowski junior – znany krakowski poeta awangardowy z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Czytelnicy „Alma Mater” wiedzą doskonale, że w krakowskim Muzeum Narodowym czynna jest obecnie wystawa Dar Jana i Suzanne Brzękowskich dla Muzeum Narodowego w Krakowie. Mało kto pamięta jednak o tym, że Jan Brzękowski junior był także... magistrem farmacji! Studia farmaceutyczne ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku 1924. Znał się i przyjaźnił z Anną i Adamem Pileckimi. W roku 1957 przybył na pogrzeb ojca z Francji do Szczawnicy.

MB

Recepty opracowane przez doktor Annę Pilecką. Ze zbiorów Muzeum Farmacji CM UJ w Krakowie