Mircea Eliade

Mit jako historia prawdziwa

Mircea Eliade – ur. 1907 w Rumunii, zm. 1986 w Chicago. W czasie II wojny światowej sympatyzuje z faszystami i pracuje jako dyplomata dla rumuńskiego rządu. Po wojnie nie pozwolono mu wrócić do ojczyzny i resztę życia spędził na emigracji.

Dzieła:

Historia wierzeń i idei religijnych (3 tomy); Joga. Nieśmiertelność i wolność; Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy; Mit wiecznego powrotu; Mefistofeles i androgyn; Kowale i alchemicy; Mity, sny i misteria;

Przyjaciele:

Carl Gustav Jung; Samuel Beckett; Eugene Ionesco; Emil Cioran; Paul Ricoeur;

Myśl Eliadego – główne wątki:

religia, mistycyzm, duchowość, magia sacrum vs profanum archetypy religijne mity rytuały

Struktura, znaczenie i funkcja mitów.

M. Eliade, Aspekty mitu, 1998.

Do XX wieku oraz – potocznie: mit oznacza „baśń”, zmyślenie”, „fikcja”, historia nieprawdziwa.

Mit jest historią prawdziwą, która ma niezwykłą wartość, ponieważ jest święta, brzemienna w znaczenia i pouczająca.

W badaniach XX-wiecznych pojawia się nowe rozumienie mitu:

W społecznościach tradycyjnych, pierwotnych, mit jest „żywy”, ponieważ dostarcza wzorców zachowań lub nadaje znaczenie i wartość ludzkiej egzystencji.

Definicja mitu:

historia święta, opisuje wydarzenie z czasu początków (in

illo tempore), jej bohaterami są Istoty Nadprzyrodzone

(bogowie, herosi itp.), opowiada, w jaki sposób zaistniała nasza

rzeczywistość (jej całość – kosmos – lub część – człowiek, roślina, wyspa itp.).

Funkcja mitu:

Przedstawienie pouczających modeli dla wszystkich rytuałów i ważnych czynności: sposobu odżywiania się, zawierania małżeństw, pracy, wychowania, sztuki i wiedzy.

Przykłady:

u Indian Navaho kobiety siadają na podwiniętych do boku nogach, mężczyźni z nogami skrzyżowanymi, bo tak usiedli na początku bogowie;

w innych plemionach ludzie łowią i smażą ryby albo uprawiają ryż w określony sposób, ponieważ u początków Istoty nauczyły ich to robić w taki właśnie sposób;

Funkcja wyjaśniająca:

Mity wyjaśniają, dlaczego rzeczywistość jest dziś taka, jaka jest, podając przyczynę tego stanu rzeczy (in illo tempore).

Przykłady:

człowiek stał się śmiertelny, ponieważ u początków coś się wydarzyło – gdyby nie to, były nieśmiertelny, jego życie nie kończyłoby się lub zmieniałby skórę jak węże itp.

ludzie muszą zabijać i jeść zwierzęta, ponieważ coś się wydarzyło in illo tempore;

Dzięki mitom pierwotnie bezsensowny świat jawi się człowiekowi jako mowa. Przestaje być przypadkowym zbiorem przedmiotów, a staje się kosmosem – ma strukturę i sens, jest całością.

Znając historię i prawdziwe imię (istotę) każdej rzeczy, rozumiemy ją i ona „przemawia” do nas. Staje się przez to realna i znacząca – uczestnicząc w świecie sensu.

Świat, zamiast budzić grozę, staje się czymś bliskim, zrozumiałym, a ostatecznie – przejrzystym. Ponieważ każda z rzeczy odsyła do swych początków, wszystkie one opowiadają o tym, co się za nimi ukrywa.

Mit jest oknem na sacrum

Świat mityczny jest jednocześnie pełen tajemnic i „otwarty” na to, co jest jego źródłem, czyli – sacrum. Poprzez mity człowiek doświadcza boskiej, transcendentnej rzeczywistości, która jest początkiem tego świata i nadaje mu sens.

Mit jako doświadczenie:

żyjąc mitami człowiek przekracza czas profanum i wkracza w czas sacrum: pierwotny i odnawialny w nieskończoność;

życie mitami jest doświadczeniem religijnym, różnym od doświadczenia pospolitego;

świat sacrum doświadczany jest jako rzeczywistość nadludzka, absolutna, istniejąca realnie, nadająca życiu sens;

Sfera sacrum

jest stała i trwała, w przeciwieństwie do przemijającej sfery profanum;

jest nośnikiem sensu, prawdy – nadaje porządek chaotycznemu światu potocznemu;

jest przestrzenią wartości – mówi o tym, jak powinno się żyć;

Mit umożliwia dialog ze światem

wspólnym językiem jest symbol; świat mówi do mnie poprzez gwiazdy,

rośliny, pory roku – czuję, że świat patrzy na mnie i rozumie mnie;

ja odpowiadam światu – poprzez sny, wyobraźnię, obrzędy, rytuały;

Życie mitem w społecznościach tradycyjnych.

Mit opowiada się w szczególny sposób: mówiący, słuchacze, okoliczności, czas itp.

Mit jest odtworzeniem, reaktualizacją wydarzeń, które miały miejsce in illo tempore. To odtworzenie ma skutki magiczne – człowiek wkracza w czas sacrum, kontaktuje się z przodkami, zyskuje panowanie nad rzeczami.

Podsumowanie – mit w społecznościach archaicznych:

jest historią działalności Istot Nadprzyrodzonych;

która uznawana jest za absolutnie prawdziwą i świętą;

opowiada, jak coś zaczęło istnieć lub uzasadnia zachowania, instytucje, sposób pracy;

znając mit, znamy początek rzeczy, a co za tym idzie, jesteśmy w stanie panować nad rzeczami i kierować nimi poprzez recytację mitu lub odprawianie rytuału;

żyjemy mitem w tym sensie, że stanowi on dominującą nad nami świętą potęgę sławiącą wydarzenia, które przypominamy i ponawiamy.

W kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest więc żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną, stale działającą siłą. Nie jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest natomiast pragmatycznym dokumentem pierwotnie wiary i mądrości moralnej (...) dla tubylców stanowią one dowód istnienia pierwotnej, ważniejszej i bardziej istotnej rzeczywistości, która determinuje obecne życie, losy i działania ludzi... (B. Malinowski, Mit w psychice człowieka pierwotnego, 1990)