RO CZNIK I G LEBO ZN A W C ZE T. X L N R 1 S. 165 - 177 W A R SZ A W A 1989

LUCYNA ZAW ARTKA, GRAŻYNA HUSZCZA-CIOŁKOW SKA

WPŁYW NAWOŻENIA I WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ ORAZ WYMYWANIE RÓŻNYCH FORM FOSFORU I POTASU W GLEBIE

Katedra Chem ii Rolnej A kadem ii R olniczo-Technicznej w O lsztynie

W STĘP I PRZEGLĄD LITERATURY

O rozpuszczalności, a tym samym przyswajalności fosforu dla roślin decyduje kierunek przemian fosforu nawozowego w glebie. Tworzenie się różnych związków fosforu w glebie zależy głównie od odczynu gle­by [1, 4, 9, 12, 13, 16, 18], rodzaju gleby [3, 6 , 7], jej wilgotności [14] oraz od wysokości i formy nawożenia fosforowego [1, 3, 6 , 8 , 9, 11, 12, 16-18]. Praktycznie jednak można regulować odczyn gleby oraz wy­sokość dawek i dobór formy nawozów.

Mineralne formy fosforu występują w glebie w postaci wymiennej oraz w związkach z glinem (P—Al), żelazem (P—Fe) i wapniem (P—Ca) [2 ]. O wykorzystaniu poszczególnych form fosforu przez rośliny decydu­je odczyn gleby [10]. Fosforany wapnia łatwiej są rozpuszczalne w śro­dowisku kwaśnym, natomiast fosforany glinu i żelaza — w zasadowym. Optimum rozpuszczalności mineralnych fosforanów utrzymuje się w za­kresie pH 5 - 6 [5].

Wyniki badań dotyczących wpływu wapnowania na tworzenie się poszczególnych form fosforu w glebie dostarczają sprzecznych infor­macji. Wapnowanie może zwiększyć [1, 4, 1 2 , 18], zmniejszyć [4, 9 , 16] lub nie zmienić [16] zawartości P—Al i P—Fe w glebie. Wykazano, że w glebie o pH poniżej 4,7 wapnowanie zmniejsza zawartość P—Fe i P—Al, a w glebie o pH wyższym zwiększa zawartość obu form [4]. Niejednoznaczne są również opinie dotyczące wpływu wapnowania na udział formy P—Ca w glebie. Może ono powodować zarówno wzrost ilościowy tej formy [16, 18], jak i jej ubytek [1 2 ].

Nawożenie fosforowe powoduje niejednakowy wzrost zawartości po­szczególnych form fosforu w glebie. Gromadzenie się fosforu w formach wymywalnych i P—Al występuje w glebach kwaśnych i lekko kwaśnych [5, 9, 1 1 , 1 2 ]. Akumulacja mineralnych form fosforu w glebie nawożo­

160 L. Zawartka, G. H uszcza-C iołkow ska

nej przebiega w następującej kolejności: P—A 1 > P —Fe > P—Ca [9]. Niektórzy autorzy nie stwierdzili jednak wpływu nawożenia na udział poszczególnych form fosforu w glebie [1, 17]. Duże znaczenie w tworze­niu się form fosforu ma rodzaj nawozu fosforowego. Ortofosforany w glebie kwaśnej w równym stopniu reagują z żelazem i glinem, nato­miast polifosforany wykazują większą skłonność do połączeń z żelazem [8 ].

Powszechnie stosowane nawozy potasowe (KC1 i K2S 04) mają wiele cech ujemnych, do których można zaliczyć: wymywanie potasu z gleb lekkich [19], wypieranie wapnia z kompleksu sorpcyjnego przyczynia­jące się do zakwaszenia [2 0 , 2 1 ], możliwość zasolenia roztworu glebo­wego w okresie wschodów roślin [8 ] oraz luksusowe pobieranie tego pierwiastka przez rośliny. Ponadto wiele roślin źle znosi zbyt dużą kon­centrację chloru w roztworze glebowym. Zainteresowanie budzą więc nawozy, w których potas związany jest z resztą kwasów fosforowych, jak: polifosforan potasowy oraz ortofosforany potasowe. Doświadczenia wazonowe wykazały ich pozytywne działanie na plon i skład chemiczny roślin [2 2 ], w związku z czym istnieje potrzeba zbadania przemian po­tasu z tych nawozów w glebie.

Niniejsza publikacja obejmuje część kompleksowych badań dotyczą­cych przydatności rolniczej nowych nawozów ((KP03)n, K2H P04, K3P 0 4) zaproponowanych przez Politechnikę Szczecińską. Celem pracy było zba­danie wpływu wapnowania na przemiany fosforu i potasu w glebie z do­datkiem wymienionych nawozów.

M ATERIAŁY I METODY BAD AŃ

Polifosforan potasowy (KP03)n (25,75% P, 30,93% K) jest nawozem grubokrystalicznym, niehigroskopijnym i łatwym do wysiewu. Zaletą jego jest śladowa zawartość chloru oraz niecałkowita rozpuszczalność w wodzie. Sugeruje to możliwość stosowania go pod rośliny wrażliwe na chlor oraz wysiew na zapas.

Niektóre właściwości gleby użytej w doświadczeniu Some properties of soil used in the experiment

I Skład mechaniczny gleby (%) Mechanical composition of

! soil (%)piasek 1 pył j iłsand j silt i clay

30 32 I 38

pH in KC1

4,3

T ab ela 1

Hh \

15 S + H h

IP К

meq/100 g gleby j meq/100 g of soil j

mg/100 g gleby mg/100 g of soil

5,6 4,7 ЩЗ j 7.9 ! 15.8

T abela 2

Wymycie różnych form fosforu z gleby Leaching of different forms of phosphorus from soil

NawożenieFertilization

P-H 20 P-A1(NH4F) P-Fe (NaOH) ! P -Ca(H 2 S 0 4)Razem Total

mg P пл. kg gleby — of soil

ogółemtotal

z na­wo zua from

fertilizer

% dawki j % dose j

I

О 1,2 20,8 ! 5,4 ! 26,2 53,6 Î - 1 i- 1О + СаСОз 1,5 36,2 ! 7,3 29,4 i 74,4 1! i

1;

Superfosfat (superphosphate) -f ICC1 1.3 i 31,5I ! 17,8 , 3 i-8 ; 82,4 28,8 i 21,9Superfosfat (superphosphate) + KC1 + C aC03 2,1 ! 32,1 10,9 I 52,6 iI . 97,7 ,! 23’3 i 17,7 ,k 2h p o 4 2,3 36,0 11,9 43,1 j 93,3 39,7 30,2K2H P04-f CaC03 4,1 29,5 19,6 1 34,2 87,4 13,0 9,9(КРОз)п 2,8 40,6 13,5 38,1 ! 95,0 41,4 31,5(K P03)n-f СаС03 2,7 24,2 9,6 ! 39,6 76,1 1,7 1.3К 3Р 0 4 2,2 38,0 j1 21,1 ! 47,1 108.4 54,8 41,6К 3Р 0 4 ЬСаСОз 3,0 28,4 i 12,3 j 40,6 84,3 9,9 1 7,5

а Ogólne wymycie Р minus ilość P z gleby nie nawożonej.Total leaching of P minus the amount of P from unfertilized soil. j

168 L. Zawartka, G. H uszcza-C iolkow ska

Ortoiosforany potasowe K2HP04 (17,81% P, 44,83% K) i K3P 0 4 (11,65% P, 44,08%: K) są również nawozami bezbalastowymi. Wysoka koncentracja fosforu i potasu oraz dobra rozpuszczalność tych związków stawia je w rzędzie nawozów uniwersalnych. Wadą ich jest duża higro- skopijność utrudniająca wysiew i przechowywanie.

Doświadczenie przeprowadzono z gliną średnią pylastą (tab. 1) rów­nolegle z kwaśną i wapnowaną CaC03 w ilości równoważącej 1 Hh. Gle­bę przesiano przez sito o średnicy oczek 1,5 mm, odważono po 500 g, wymieszano z nawozami i umieszczono w rurach winidurowych o śred­nicy 7 cm. Dawki nawozów obliczono według zawartości fosforu i po­tasu w K2HP04 na poziomie 131 mg P i 320 mg К na 1 kg gleby. W celu wyrównania ilości P i К dawkę (KP03)n uzupełniono KC1, a dawkę K3PO4 — superfosfatem potrójnym (tab. 2). Glebę w kolumnach dopro­wadzono do 80% maksymalnej pojemności wodnej i po dwudziestu dniach rozpoczęto przemywanie. Najpierw stosowano wodę destylowaną jeden raz po 154 cm3 i czterokrotnie po 200 cm3 na kolumnę, w odstę­pach trzy- i czterodniowych. Następnie w celu oznaczenia poszczegól­nych form fosforu i potasu, zgodnie z metodą Changa-Jacksona w mo­dyfikacji Petersena i Corey’a [15], glebę przemywano po dwa razy 200 cm3 następujących roztworów: 1 M NH4C1, 0,5 M NH4F, 0,1 M NaOH i 0,25 M H2S 04. Po każdym ekstrahencie glebę dwukrotnie przemywano nasyconym roztworem NaCl. Terminy kolejnych przemywań zależały od szybkości sączenia. Doświadczenie trwało 106 dni i było prowadzone w dwóch powtórzeniach. Zawartość fosforu oznaczono w przesączach: H20, NH4F, NaOH i H2S 0 4. Potas oznaczono w wyciągach: H20, NH4C1 i NH4F. Wapń został oznaczony w wyciągu H20.

Analizę gleby wykonano według następujących metod:— przyswajalny potas i fosfor — Egnera-Riehma,— pH KC1 — potencjometrycznie,— kwasowość hydrolityczną, sumę zasad — Kappena,— skład mechaniczny — aerometryczną Bouyoucosa w modyfikacji

Casagrande’a i Prószyńskiego,— fosfor w przesączach oznaczono według Changa i Jacksona w mo­

dyfikacji Petersena i Corey’a [15],— potas i wapń w przesączach — fotopłomieniowo.

OMÓWIENIE WYNIKÓW7

Wapnowanie spowodowało zróżnicowanie składu frakcyjnego fosfo­ranów w glebie (rys. 1). Niewielki wzrost zawartości rozpuszczalnej w wodzie formy fosforu wystąpił w glebach nawożonych, a szczególnie w obiekcie z K2HP04, co znalazło potwierdzenie w literaturze [18].

W glebie kwaśnej procentowy udział formy P—Al nie zależał od ro­

Nawożenie i wapnowanie a wymywanie P i К z gleby 169

dzaju nawożenia i kształtował się podobnie jak w glebie nie nawożonej, co jest zgodne z innymi badaniami [17]. W glebie nie nawożonej wapno­wanie zwiększyło udział tej formy, natomiast w nawożonej spowodo­wało zmniejszenie procentowej zawartości P—Al. Literatura dotycząca tego zagadnienia donosi o zróżnicowanym wpływie wapnowania na zmiany zawartości P—Al [4, 9, 12, 16, 18].

Rys. 1. Procentow y udział form fosforu w przesączach glebow ych: A — gleba bez СаСОз, В — gleba + C aC 03, 1 — O, 2 — superfosfat + KC1, 3 — K 2H P 0 4, 4 —

(K P 0 3)n, 5 — K3PO4Fig. 1. Percentage of phosphorus form s in soil extracts: A — soil w ithout СаСОз, В — soil + СаСОз, 1 — 0 , 2 — superphosphate -f KCl, 3 — K 2HPO4, 4 — (K P 0 3)n,5 — K 3 P O 4

Udział formy P—Fe w glebie kwaśnej uzależniony był od rodzaju wprowadzonego nawozu. Superfosfat i K3P 0 4 zwiększyły prawie dwu­krotnie udział formy P—Fe, natomiast polifosforan potasowy i K2H P04

tylko nieznacznie powiększyły jej udział. Podobne wyniki otrzymano w glebie nawożonej superfosfatem [1 2 ], zaś inna publikacja nie potwier­dza tej zależności [17]. Stwierdzono, że polifosforany wykazują większe skłonności do połączeń z żelazem niż glinem [8 ]. Nie jest to w pełni zgodne z otrzymanymi wynikami. Wapnowanie praktycznie nie zmieniło udziału P—Fe w obiekcie kontrolnym i z polifosforanem potasowym. W kombinacjach z superfosfatem i K3PO4 miało miejsce zmniejszenie, a jedynie w przypadku z K2HP04 prawie dwukrotny wzrost udziału omawianej formy w stosunku do gleb nie wapnowanych. Otrzymane wyniki dotyczące wapnowania gleb nawożonych superfosfatem są zgod­ne z badaniami niektórych autorów [9, 16, 18], natomiast nie znajdują potwierdzenia w innych pracach [4 , 1 2 ].

Udział formy P—Ca w glebach nie wapnowanych nawożonych su­perfosfatem, polifosforanem potasowym i K3P 0 4 kształtował się na nieco niższym poziomie, niż w glebie nie nawożonej i nawożonej K2HP04. W obiekcie kontrolnym i z K2HP04 wapnowanie zmniejszyło, a w pozo-

Rys. 2. W pływ rodzaju nawożenia na ilość fosforu w poszczególnych form ach (po odjęciu ilości P w ym ytejz gleby nie nawożonej). Objaśnienie jak na rys. 1

Fig. 2. Influence of fertilization kind on the phosphorus am ount in its different form s (after substracting the amount leached from unfertilized soil). Explanations as in Fig. 1

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 171

stałych zwiększyło udział formy P—Ca. Informacje poruszające to za­gadnienie są również rozbieżne [1 2 , 16, 18].

Pewien obraz, w jakie formy przechodzi fosfor nawozowy, można otrzymać z różnicy między wymyciem danej formy z gleby nawożonej' i nie nawożonej (rys. 2). Zarysowała się tendencja do niewielkiego wzro­stu zawartości rozpuszczalnej w wodzie formy fosforu w glebie z do­datkiem badanych nawozów.

W glebie kwaśnej fosfor nawozowy superfosfatu gromadził się głów­nie w formach P—Fe i P—Al, natomiast niewielka ilość tego pierwiastka znajdowała się w formie P—Ca, co jest zgodne z danymi z literatury [9, 12, 17]. K2HPO4 wzbogacił glebę przede wszystkim w formy P—Ca i P—Al, a w znacznie mniejszym stopniu w P—Fe. Zastosowanie poli­fosforanu potasowego spowodowało bardzo duży wzrost ilości P—Al, a znacznie mniejszy P—Ca i P—Fe. Nie jest to zgodne z wynikami otrzymanymi w innych warunkach [8 ]. W obiekcie z K3PO4 nastąpił wzrost zawartości wszystkich form fosforu, z niewielką przewagą P—Ca.

We wszystkich kombinacjach nawozowych wapnowanie spowodowało zanik formy P—Al. Szczególnie duży spadek wystąpił w obiekcie z poli­fosforanem potasowym, a tylko niewielki w glebie nawożonej super- fosfatem. Do podobnych wniosków doszli również inni autorzy [4, 9, 16] i tylko niektórzy [1 2 , 18] wskazują na zależności przeciwne.

Wapnowanie wyraźnie zredukowało formę P—Fe w glebie z bada­nymi nawozami. Wyjątek stanowił K2HP04. Badania dotyczące nawoże­nia superfosfatem dostarczają rozbieżnych wyników [4, 9, 12, 16].

Bardzo silny wzrost formy P—Ca wystąpił w glebie wapnowanej nawożonej superfosfatem, o czym informuje również literatura [1 2 , 16, 18]. W glebie z badanymi nawozami, w których fosfor występował w jednym związku z potasem, ilość formy P—Ca obniżyła się silnie w stosunku do analogicznych obiektów nie wapnowanych.

Podsumowując otrzymane wyniki (tab. 2) można stwierdzić, że wap­nowanie gleby nie nawożonej spowodowało zwiększenie wymycia wszyst­kich ruchomych form fosforu, a szczególnie P—Al, która w tych warun­kach może być najlepiej przyswajalna przez rośliny [1 0 ]. W glebie na­wożonej fosforem proces ten był bardziej złożony i zależał od związku, w jakim wniesiono ten pierwiastek.

W glebie kwaśnej nawożonej superfosfatem odzyskano 21,9% dawki fosforu w postaci form ruchomych, przy czym zawartość P—Al i P—Ca kształtowała się na wyrównanym poziomie. Wapnowanie w niewielkim stopniu zmniejszyło odzyskaną ilość fosforu (17,7% dawki), głównie kosztem formy P—Fe.

K2HPO4 wniesiony do gleby kwaśnej w większym stopniu niż super- fosfat wzbogacił glebę w formę P—Ca, wykazując mniejszą skłonność do połączeń z żelazem. W sumie, zostało wymyte dużo więcej fosforu

172 L. Zawartka, G. H uszcza-C iołkow ska

(30,2% dawki), co może świadczyć o lepszej jego przyswajalności. Wap­nowanie ponad trzykrotnie zmniejszyło łączną ilość fosforu w bada­nych frakcjach. Wymyło się tylko 9,9% dawki. Redukcji uległy głównie formy P—Al i P—Ca.

Fosfor z polifosforanu potasowego reagował w kwaśnej glebie po­dobnie jak z K2HPO4 z tym, że wykazał nieco większe powinowactwo do glinu niż do wapnia. Łącznie odzyskano 31,5% dawki. Wapnowanie bardzo silnie ograniczyło sumaryczne wymycie tego składnika. Odzyska­no zaledwie 1,3% dawki, głównie w formie P—Ca i P—Fe.

W glebie kwaśnej fosfor wniesiony z K3PO4 był najmniej uwstecz- niony, o czym świadczy jego najwyższe wymycie (41,6% dawki). W po­równaniu z opisanymi nawozami, najbardziej wzrosła ilość formy P—Ca i P—Fe. Wapnowanie i w tym przypadku silnie utrudniło tworzenie się ruchomych form fosforu, na co wskazuje ponad pięciokrotne zmniejsze­nie ich łącznego wymycia (7.5% dawki P).

Ilość wymytego foisforu z gleby w postaci oznaczonych form może w pewnym stopniu świadczyć o jego dostępności dla roślin.

Nawozy fosforowo-potasowe można uszeregować według zawartości ruchomych form fosforu w następującej kolejności:

— w glebie kwaśnej :K3PO4 > (KP03)n ^ K2HPO4 > superf osfat + KC1,

— w glebie zwapnowanej według 1 Hh :superfosfat + KC1 > K2HP04 > K3P 0 4 > (KP03)n.

Interesujące było również, w jakie formy przechodzi potas wniesio­ny do gleby z badanymi nawozami. Można go było oznaczyć w przesą­czach wodnych (K—H20) oraz NH4C1 i NH4F (K-wym.), które umownie określono jako potas wymienny. Wymywanie potasu z gleby nawożo­nej nie było związane z wymywaniem fosforu, co pozwala sądzić, że rozpuszczalność nawozów miała wpływ drugorzędny. Ilość К—H20 za­leżała od rodzaju nawozu (rys. 3). Z gleby kwaśnej największą ilość tej formy potasu wymyto w obiekcie z chlorkiem potasowym danym łącznie z superfosfatem. Podobną zależność obserwowali również inni [19, 23]. Dużo mniejsze wymycie К—H20 miało miejsce w obiektach nawożonych polifosforanem potasowym, a zwłaszcza ortofosforanami potasowymi. Po­tas z tych nawozów przechodził głównie w formę wymienną, co jest zjawiskiem korzystnym. Zapobiega to bowiem wymywaniu przez wody opadowe, a także zbyt dużej koncentracji potasu w roztworze glebcn wym w czasie wschodów oraz luksusowemu pobieraniu przez rośliny. Łączne wymycie potasu okazało się mniej zróżnicowane, ponieważ for­ma К—H20 była kompensowana K-wym. Wapnowanie nieco ograniczyło wymycie К—H20 z gleby nawożonej chlorkiem potasowym, zwiększyło w obiekcie z K2HP04 i praktycznie nie miało wpływu w przypadku po­zostałych nawozów. Wapnowanie zmniejszyło wymycie K-wym. z gleby

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 173

2 3 4-5 2 3 4 5 2 3 4 5IH2 0 ) lN H ą C l + N H 4 F ) R a z e m - T o t a l

2 3 4 5 2 3 4 5 2 3 4 5(H Z 0 J (NHą C l+ N H ą F) R a z e m - T o t a l

Rys. 3. W pływ naw ożenia na w ym ycie potasu z gleby. O bjaśnienie jak na rys. 1 Fig. 3. Influence of fertilization on the leaching of potassium from soil. E xplana­

tions as in Fig. 1

Rys. 4. W pływ naw ożenia na w ym ycie w apnia z gleby. O bjaśnienie jak na rys. 1 Fig. 4. Influence of fertilization on the leaching of calcium from soil. E xplana­

tions as in Fig. 1

174 L. Zawartka, G. H uszcza-C iołkow ska

nawożonej. Ilość potasu wymytego w tej postaci, odwrotnie niż forma К—H20, była najniższa w obiekcie z KC1, a najwyższa z K3P 0 4. W związ­ku z powyższym suma potasu obu form była wyrównana i praktycz­nie nie zależała od wniesionego nawozu.

Na szczególną uwagę zasługuje silne ograniczenie wymycia z gleby nawożonej K2HP04, K3P 04 i (KP03)n w porównaniu z nawożeniem KC1 łącznie z superfosfatem potrójnym (rys. 4). Zjawisko to obserwowano również w innych pracach z nawozem typu polifosforanu [21, 23, 24].

PODSUMOW ANIE

1. W glebie kwaśnej procentowy udział formy P—Al i P—Ca pra­wie nie zależał od rodzaju nawożenia. W obiektach z superfosfatem i K3P 04 wzrósł udział formy P—Fe. Wapnowanie zwiększyło udział P—Ca kosztem formy P—Al.

2. Nagromadzenie się poszczególnych form fosforu w glebie kwaśnej zależało od rodzaju wniesionego nawozu. Ilości te można uszeregować w następującej kolejności: superfosfat + KCl — P—Fe > P—Al > P—Ca; K2HP04 i K3P 04 - P—Ca > P—Al > P—Fe; (KP03)n - P—Al > P— —Ca > P—Fe. W glebie wapnowanej nawożonej superfosfatem (KP03)n i K3P 04 dominowała forma P—Ca, natomiast w glebie nawożonej K2HP04 — forma P—Fe. We wszystkich kombinacjach nawozowych wy­stąpił zanik formy P—Al.

3. Uwzględniając łączną ilość fosforu wymytego z gleby, nawozy fosforowo-potasowe można uszeregować następująco: w glebie kwaś­nej — K3P 0 4 > (KP03)n ^ K2HP04 > superfosfat + KC1; w glebie wap­nowanej według 1 Hh — superfosfat + KC1 K2HP04 > K3P 04 ï>> (KP03)n. Wapnowanie obniżyło łączne wymycie fosforu z gleby na­wożonej tym pierwiastkiem.

4. Potas wniesiony do gleby w postaci K2HP04, (KP03)n i K3P 04 przechodził głównie w formę wymienną, natomiast w obiekcie z KC1 i superfosfatem udział formy wymiennej i rozpuszczalnej w wodzie był zbliżony. Wapnowanie na ogół ograniczyło wymycie obu form potasu.

5. Nawozy fosforowo-potasowe (K2HP04, (KP03)n i K3P 0 4) silnie zmniejszyły wymycie wapnia, szczególnie z gleby kwaśnej, w porówna­niu z KC1 stosowanym łącznie z superfosfatem potrójnym.

LITERATURA

[1] B o r o w i e c J. Form y fosforu, ich udział i przem iany w gleb ie na przy­kładzie polskich czarnoziem ów. Ann. UMCS Lublin 1971 26 s. 321 - 354.

[2] С h a n g S. C., J a c k s o n M. L. Fractionation of soil phosphorus. Soil Sei.1957 t. 84 s. 133 - 144.

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 175

[3] D e s t a i n J. P. N iveau de fum ure phosphatée et réserves du sol. Bull. Rech. Agron. G em bloux 1983 t. 18 2 s. 83 - 95.

[4 ] E n w e z o r W. O. The aging of phosphorus in som e humid tropical soils of N igeria. Cz. 2. Soil Sei. 1978 t. 126 nr 6 s. 353 - 359.

[5] F o t y т а M., K ę s i k К. Stan i perspektyw y badań dotyczących przemian fosforu w glebie i naw ożenie tym składnikiem . Pr. Nauk. AE W rocław 1984 nr 267 s. 67 - 8Э.

[6] G i b c z y ń s k a M. Badania składu chem icznego przysw ajalnych form fo sfo ­ru oznaczonych metodami: E gnera-R iehm a i Egnera-R iehm a-Dom ingo. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1974 nr 48 s. 83 - 96.

[7] I s a k N., N i k o ł o w N. N. Form i na jestiestw ien ija i w niesien i ja fosfor w njakoj karbonatni poczwy. Poczwoznanije, agrochim ija i rastitiełna zaszczi- ta 1985 t. 20 nr 6 s. 24 - 32.

[8] J a n i s z e w s k i W. F. P olifosfaty am m onija, ich pow iedienije w poczw ie i effektiw ność po sraw nieniju s ortofosfatam i. Chimija w selskom chozjaj- stw ie. 1976 t. 14 nr 6 s. 55 - 58.

[9] К o 1 j a n d a N. K. Form y fosfatow w d litielno udobrjajem oj izw iestkow an- noj i n ieizw iestkow annoj poczw ie. Dokł. TSChA 1969 nr 147 s. 91 - 97.

[10] K o s o ł a p o w a A. I. O dostupnosti raźnych form fosfatow rastienijam pod- sołniecznika. A grochim ija 1974 nr 9 s. 30 - 36.

[11] K u k o b a S. M. W lijanije w rem ieni w zajm odiejstw ija pow yszennych doz fosfornych udobrienij s czernoziem cm na cha-raktier ich priew raszczenija i dostupnost rastienijam kukuruzy. A grochim ija 1976 nr 10 s. 36 -40 .

[12] M o s k a l S., P e t r o w i ć M. What happens to the phosphorus from super­phosphate in the soil not absorbed by plants as established on the basis of field experim ents carried on for m any years. Rocz. Glebozn. 1964 t. 14 (dod.) s. 81 - 89.

[13] M u t k o B. W pływ w apnow ania oraz tem peratury otoczenia na zaw artość m ineralnych, organicznych oraz przysw ajalnych form fosforu w glebie. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1972 nr 38 s. 255 - 261.

[14] O s i ń s k a H. W pływ sposobu przechow yw ania próbek glebow ych na k ształ­tow anie się składu chem icznego fosforu przysw ajalnego m etodą Egnera-R iehm a. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1983 nr 99 s. 105 - 112.

[15] P e t e r s e n G. W., C o r e y R. В. A m odified Chang and Jackson procedu­re for routine fractionation of inorganic soil phosphates. Soil Sei. Soc. Am. Proc. 1966 t. 30 s. 563 - 565.

[16] P i a s e c k i J., G i b c z y ń s k a M. W pływ w apnow ania na kształtow anie się zaw artości fosforu przysw ajalnego i niektórych frakcji fosforu n ieorga­nicznego w czasie inkubacji gleby. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1980 nr 84 s. 155 - 163.

[17] P o n d e l H., G a ł c z y ń s k a J. W pływ poziom u naw ożenia fosforow ego na zaw artość różnych form fosforu w glebie. Rocz. Glebozn. 1977 t. 28 nr 2̂ s. 125 - 140.

[18] R j a s i n s k a j a Ł. M., I w a n o w G. I., G r i c u n A. G. W lijanije iz - w iestkow anija na fosfatnyj reżim ługow o-buroj opodzoliennoj poczw y. A gro­chim ija 1977 nr 11 s. 104-109.

[19] Z a w a r t k a L. W ym yw anie składników m ineralnych z różnych gleb bru­natnych. II. Potas. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1975 nr 13 s. 65 -78 .

[20] Z a w a r t k a L. W ym yw anie składników m ineralnych z różnych gleb bru­natnych. III. W apń i chlor. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1978 nr 25̂ s. 3 - 12.

176 L. Zawartka, G. H uszcza-C iołkow ska

[21] Z a w a r t k a L. W ym yw anie składników m ineralnych z gleb nawożonych naw ozem PK w dośw iadczeniu m odelowym . Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R ol­n ictw o 1983 nr 36 s. 127 - 136.

[22] Z a w a r t k a L. W pływ różnych naw ozów fosforow o-potasow o-m agnezow ych na plon porów i słonecznika w dośw iadczeniach w azonowych. Pr. Nauk. AE W rocław, Chemia 1934 nr 267 s. 185 - 139.

[23] Z a w a r t k a L. Przydatność now ego nawozu fosforow o-potasow o-m agnezo- w ego na podstaw ie badań w egetacyjnych i laboratoryjnych. Acta Acad. A gri- cult. Techn. Olszt. A gricultura 1986 nr 41 suppl. C.

[24] Z a w a r t k a L., Z a ł ę s k a - P o p i o ł e k B. W pływ w apnow ania na w y ­m yw anie składników m ineralnych z gleby w zależności od form y zastosow a­nych naw ozów . Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1983 nr 36 s. 137 - 143.

JI. 3ABAPTKA, Г. ГУЩА-ДИОЛКОВСКА

ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЯ И ИЗВЕСТКОВАНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ И ВЫЩЕЛАЧИВАНИЕ РАЗНЫХ ФОРМ ФОСФОРА И КАЛИЯ В ПОЧВЕ

Кафедра агрохимии Сельскохозяйственно-технической академии в Олыитыне

Р езю м е

В модельном опыте проводимом параллельно с почвой кислой и известкованной в со­ответствии с 1 Н/п смешанной с удобрениями (1 — 0 , 2 — тройной суперфосфат -|- КС1, 3 — К 2Н Р 04, 4 — (К Р 0 3)п, 5 — К 3РО4) исследовали выщелачивание из почвы разных форм фосфора, калия и кальция. Фосфор определяли в водном фильтрате NH4F (P —Al), NaOH (Р —Fe) и H2S 0 4 (P—Ca). Калий и кальций определяли в водных фильтратах NH4C1 и N H 4F.

В удобряемой кислой почве накапливание фосфора в его отдельных формах зависело от внесенного удобрения:

1) суперфосфат + КС1 - P - F e > Р - A l > Р -С а , 2) К2Н Р 04 -|-К3Р 0 4 - Р - С а > Р —Al > Р —Fe, 3) (КРОз)п - Р - A l > Р - С а > P -F e .

В известкованной почве удобренной суперфосфатом, (К Р 0 3)п и К 3Р 0 4 преобладала форма Р -С а , а в варианте с К 2Н Р 04 — форма Р -Fe. Фосфорно-алюминиевые соединения выступали в очень малых количествах. В зависимости от общего количества выщелоченно­го из почвы фосфора в виде его исследуемых форм, фосфорно-калийные удобрения можно представить в следующем порядке: а) в кислой почве К 3Р 0 4 > (К Р 03)п > К 2Н Р 0 4 > суперфосфат -f КС1; б) в почве известкованной в соответствии с 1 ///, — суперфосфат + КС1 > К 2Н Р 04 > К 3Р 0 4 $> (К Р 03)п. Известкование снижало общее вышелочение фосфора из удобренной зтим элементом почвы.

Калий в почве удобренной К2Н Р04, (К Р 03)п и К 3Р 0 4 переходил более быстро в об­менную форму, тогда как в вариантах с KCl h суперфосфат преобладала воднораствори­мая форма. Известкование ограничивало выщелачивание калия. Исследуемые удобрения (К 2Н Р 04, (К Р 0 3)п и К 3Р 0 4) способствовали гораздо меньшему выщелачиванию кальция из почвы, чем суперфосфат -j- KCl.

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 177

L. ZAWARTKA, G. HUSZCZA-CIOŁKOWSKA

FERTILIZATION AND LIMING EFFECT ON THE CONTENT AND LEACHING OF VARIOUS PHOSPHORUS AND POTASSIUM FORMS IN SOIL

D epartm ent of A gricultural C hem istry U niversity of A griculture and Technology of Olsztyn

S u m m a r y

L eaching of various form s of phosphorus, potassium and calcium w as in vesti­gated in a m odel experim ent carried out parallelly w ith acid soil lim ed in accor­dance to 1 Hh, m ixed up w ith fertilizers (1 — 0, 2 — trip le superphosphate + KC1, 3 — K 2HPO4, 4 — (К Р О з)п , 5 — K 3PO4). Phosphorus w as determ ined in the w ater filtrate of NH4F (P—Al), NaOH (P—Fe), and H2S 0 4 (P—Ca). P otassium and calcium w ere determ ined in w ater filtrates of NH 4C1 and N H 4F.

In fertilized acid soil the accum ulation of particular phosphorus form s depen­ded on th e kind of applied fertilizer: 1) superphosphate + KC1 — P—Fe > P—A1 >> p —Ca; 2) K2H P 0 4 and K 3P 0 4 — P—Ca > P—A 1 > P—Fe; 3) (K P 0 3)n — P—A1 >> P—Ca > P —Fe.

In lim ed soil fertilized w ith superphosphate (K P 0 3)n and K 3P 0 4 the P—Ca form and in the treatm ent w ith K 2H P 0 4 — P—Fe form predom inated. Phospho­rus—alum inium compounds occurred in quite sm all am ounts. Phosphorus—potassium fertilizers can be arranged in th e fo llow ing order depending on the total amount of investigated phosphorus form s leached from soil: a) in acid soil — K 3P 0 4 >> (K P 0 3)n ^ K2H P 0 4 > superphosphate + KC1, b) in lim ed soil in accordance w ith 1 Hh — superphosphate + KC1 K 2H P 0 4 > K 3P 0 4 (K P 0 3)n. Lim ing resulted ina reduction of the total leaching of phosphorus from soil fertilized w ith th is elem ent.

P otassium in soil fertilized w ith K2H P 0 4, (K P 0 3)n and K 3P 0 4 passed m ore readily in to the exchangeable form, w hereas in the treatm ents w ith KC1 jointly w ith superphosphate the w ater-solub le form prevailed. Lim ing led to reduced leaching of potassium . The fertilizers under study (K2H P 0 4, (K P 0 3)n and K 3P 0 4) resulted in a much less leaching of calcium from s/oil than superphosphate w ith KC1.

D oc . d r L. Z a w a r t k a P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w g r u d n iu 1987 r .K a t e d r a C h e m i i R o ln e jA k a d e m i a R o ln ic z o -T e c h n ic z n a w O l s z ty n ie 10-744 O l s z t y n - K o r t o w o , b l. 38

12 — R o czn ik i G leb ozn aw cze ;,.*39