Literatura staropolska wobec zjawiska niewoli tatarsko ... · Czartoryska Izabela 150 Czerny Ewa...

Literatura staropolska wobec zjawiska

niewoli tatarsko ‑tureckiejStudia i szkice

NR 3154

Renata Ryba



Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2014

Redaktor serii Historia Literatury PolskiejMarek Piechota

RecenzentPiotr Borek

Spis treści

Wstępmdash 7 mdash

Staropolskie wyobrażenia o Turkach i Tatarach jako agresorach mdash z perspektywy grzechu

mdash 11 mdash

Pisarz i niewola Maciej Stryjkowski Bartłomiej Paprockimdash 47 mdash

Dehumanizujące aspekty niewoli tatarsko ‑tureckiejmdash 99 mdash

Postać rycerza wyzwoliciela w epice drugiej połowy szesnastego i siedemnastego wieku

mdash 117 mdash

Marek Jakimowski mdash bohater literatury dziewiętnastowiecznejmdash 145 mdash

Motyw cudownego uwolnienia w literaturze barokumdash 167 mdash

Nota bibliograficznamdash 195 mdash

Bibliografiamdash 197 mdash

Indeks osobowymdash 213 mdash

Summarymdash 223 mdash

Riassuntomdash 225 mdash

mdashemsp7emspmdash

Wstęp

Uwarunkowania historyczne spowodowały że problem niewoli tatarsko ‑tureckiej głęboko zakorzenił się w literaturze staropolskiej Najczęściej nie był realizowany w postaci odrębnych samodzielnych utworoacutew lecz wspoacutełtworzył większe całości literackie podejmujące temat stosunkoacutew polsko ‑turecko ‑tatarskich I tak porywanie ludności cywilnej w jasyr stało się przedmiotem opisu we wczesnych (piętnasto ‑ i szesnastowiecznych) tekstach poetyckich mdash przypomnijmy łacińską anonimową Pieśń o spustoszeniu Sambora (1499) czy Pieśń o posiędzeniu i o zniewoleniu żałosnym ziemie węgierskiej (1558) przypisywaną Stani‑sławowi Kleryce Zjawisko dostrzegli poeci humaniści tworzący w ję‑zyku łacińskim Jan Dantyszek Mikołaj Hussowski Janicjusz Problem ten stał się ważnym składnikiem refleksji pisarskiej zwłaszcza ostatniej ćwierci szesnastego i całego siedemnastego wieku (Maciej Stryjkow‑ski Bartłomiej Paprocki Samuel Twardowski) co mogło mieć związek z eskalacją najazdoacutew tatarskich na Rzeczpospolitą

Z jednej strony o zagarnianiu jasyru i rycerskiej niewoli na skutek przegranych bitew wzmiankowały przekazy kronikarskie mdash między innymi Marcina Bielskiego Marcina Kromera a o funkcjonowaniu sys‑temu niewolniczego powiadamiał Konstanty z Ostrowicy autor Kroniki tureckiej Problem utraty wolności cierpień ludzkich stał się istotnym składnikiem propagandy antytureckiej tak zwanych turcykoacutew Z dru‑giej strony metaforą niewoli tatarsko ‑tureckiej posługiwano się w poezji miłosnej moraliści zaś poroacutewnywali położenie warstwy chłopskiej do niewoli u bdquopoganrdquo To zaledwie kilka przykładoacutew świadczących o wy‑raźnej obecności omawianego zagadnienia w literaturze dawnej

Mimo rangi tego tematu badacze bardzo rzadko po niego sięga‑li Najczęściej temat ten poruszano przy okazji szerszych (literaturo‑znawczych historycznych) rozważań bdquotatarsko ‑tureckichrdquo jak choćby w rozprawach Bohdana Baranowskiego (Znajomość Wschodu w dawnej

mdashemsp8emspmdash

Polsce do XVIII wieku) Jerzego Nosowskiego (Polska literatura polemicznoshy shyantyislamistyczna XVI XVII i XVIII w) czy Jerzego S Łątki (Odaliski poturczeńcy i uchodźcy) Nie stanowił natomiast przedmiotu odrębnych studioacutew

Niniejsza rozprawa koncentruje się wyłącznie na problemie niewoli tatarsko ‑tureckiej Intencją autorki było zaprezentowanie roacuteżnorodności ujęć tego zjawiska jaką obserwujemy w literaturze staropolskiej Praca nie przynosi bdquoregularnejrdquo (monograficznej) charakterystyki przedmiotu badawczego Swoistą bdquopełnięrdquo interpretacyjną starano się osiągnąć za pomocą serii szkicoacutew z ktoacuterych każdy eksponuje inny aspekt zagadnie‑nia I tak studium inicjalne zwraca uwagę na obfitość (negatywnych) wyobrażeń o islamskich przeciwnikach ktoacutere są zdeterminowane sta‑ropolską refleksją historiozoficzną W kolejnym szkicu autorka koncen‑truje się na dwoacutech utworach O wolności Korony Polskiej Macieja Stryj‑kowskiego i Historyi żałosnej Bartłomieja Paprockiego pokazując w jak dużym stopniu osobiste doświadczenia twoacutercoacutew wpłynęły na obraz niewoli nakreślony w wymienionych dziełach Z kolei w artykule Deshyhumanizujące aspekty niewoli tatarsko shytureckiej scharakteryzowane zostało destrukcyjne oddziaływanie sytuacji zniewolenia na istotę ludzką Dwa kolejne szkice łączy tematyka bdquorycerskardquo W pierwszym z nich pokazuje się funkcjonującą w świadomości ludzi epok dawnych zależność po‑między wyzwalaniem z niewoli i etosem rycerskim W drugim autorka ukazuje inspirujący wpływ tematu rycerz wobec niewoli na literaturę dziewiętnastowieczną I wreszcie ostatni szkic dotyczy wykorzystania motywoacutew niewoli tatarsko ‑tureckiej w staropolskiej literaturze religijno‑ ‑umoralniającej

W materiale poddanym obserwacji literaturoznawczej zwraca uwagę kwestia powtarzalności wątkoacutew motywoacutew a także nieraz znaczących zależności pomiędzy utworami roacuteżnych autoroacutew Owe bdquozapożyczeniardquo często sygnalizowane w przypisach nie stanowiły zasadniczego przed‑miotu rozpoznania intencją autorki nie było zastosowanie metody te‑matologicznej powtarzalność wątkoacutew stanowi bowiem właściwość obserwowanego materiału literackiego W tym miejscu dla autorki obec‑ność bdquomiejsc wspoacutelnychrdquo w literaturze omawianego okresu jest przede wszystkim wyrazem głębokiej asymilacji określonych przemyśleń na temat niewoli tatarsko ‑tureckiej Utwory oryginalne i te bdquowtoacuternerdquo zo‑stały potraktowane na tych samych zasadach W polu widzenia znala‑zły się dokonania twoacutercoacutew roacuteżnej rangi by pokazać spoacutejność myślenia o problemie niewoli

Z powodu obfitości literatury o tematyce bdquotureckiejrdquo w niniejszej pracy świadomie nie podjęto refleksji nad bdquotradycyjnymrdquo zespołem tekstoacutew jak antytureckie mowy Stanisława Orzechowskiego czy wspo‑

mniane już tzw Pamiętniki Janczara Swoim zasięgiem rozprawa nie ob‑jęła roacutewnież relacji pamiętnikarskich diariuszowych dokumentujących przebieg legacji do Wysokiej Porty opisujących położenie niewolnikoacutew na terenie państwa Osmanoacutew oraz zabiegi posłoacutew wokoacuteł ich wykupu (na przykład stosowne fragmenty pamiętnika bdquoz niewolirdquo Stanisława Druszkiewicza Diariusza drogi tureckiej Zbigniewa Lubienieckiego Reshylacyi legacyjej tureckiej Wojciecha Miaskowskiego)

Autorka zdecydowała się przyjąć jako metodę wiodącą analizę historycznoliteracką z elementami analizy stylistycznej W pracy od‑woływała się roacutewnież do licznych kontekstoacutew zwłaszcza biblijnego i filozoficznego (sarmacki mesjanizm)

Nota bibliograficzna

Niektoacutere z zamieszczonych w niniejszej książce rozpraw były uprzednio drukowane w zmienionej postaci Obecnie zostały uzupełnione a także znacz‑nie poszerzonePodaję wykaz pierwotnych miejsc drukumdashenspPostać rycerza wyzwoliciela w epice drugiej połowy szesnastego i siedemnastego

wieku fragmenty wydrukowano w szkicu pod innym tytułem Wyzwalashynie z jasyru jako przedmiot rozważań w epice drugiej połowy XVI i XVII wieku (Wybrane zagadnienia) W Wojny bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej Red W Pawlak M Piskała [Studia Staropolskie] Warszawa 2011 s 250mdash261

mdashenspMotyw cudownego uwolnienia w barokowych powiastkach budujących W Misshy cellanea literackie i teatralne (od Kochanowskiego do Mrożka) Cz 1 O Janie Koshychanowskim i kulturze dawnej Polski Red K Płachcińska M Kuran Łoacutedź 2010 s 292mdash309

mdashenspPostać Marka Jakimowskiego w literaturze wieku dziewiętnastego W Sarmackie theatrum VI Między tekstami Red M Jarczykowa A Sitkowa Katowice 2012 s 192mdash212

mdashemsp213emspmdash

Indeks osoacuteb

enspIndeks nie obejmuje Noty bibliograficznej i Bibliografii

AAbaza paszaemsp123Abgarowicz Kazimierzemsp42 87Abraham biblemsp30Abramowiczoacutewna Zofiaemsp101Abramowska Janinaemsp75Adam biblemsp41Adamczyk Mariaemsp188Ahmed I sułtan tureckiemsp61Ahmed III sułtan tureckiemsp189Ahmed IV zob Ahmed IIIAleksander III Wielki zw Macedoń‑

skim kroacutel macedońskiemsp125Aleksandrowicz Alinaemsp150Amurat mnich węgierskiemsp52Amurat zob Murad IIIemspAndrzej Apostoł śwemsp42Anonim‑Protestantemsp83 100Anonim zw Gallememsp12 128Antonin Janemsp22 87Attyla (Athila) cesarz Hunoacutewemsp37 68August II Wettin kroacutel polskiemsp198Augustyn śwemsp19Azariasz biblemsp176

BBachoacuterz Joacutezefemsp154Backvis Claudeemsp70 71 118Badowska Iwonaemsp151

Bałczewski Marianemsp59 161Banasiowa Teresa zob Banaś TeresaBanaś Teresaemsp34 88 89 129 132Baranowski Bohdanemsp7 52 63 80

101 118 146Barbara śwemsp180Batretius Marinus (Barletti)emsp68Barłowska Mariaemsp16 73 133 139Bartoszewicz Julianemsp147Batoroacutewna Gryzeldaemsp80Bauer Marcinemsp59 106Bazyli biskupemsp52Bazylik Cyprianemsp68Bednarek Bogusławemsp121Bembus Mateuszemsp34Beniowski Maurycyemsp162Besala Jerzy 84 97 123Bethlen Gabor książę siedmiogrodzki

kroacutel węgierskiemsp134Białobocki Janemsp41Bielski Joachimemsp179Bielski Marcinemsp7 29 31 56 68 179Biernacki Andrzejemsp70Biliński Bronisławemsp145mdash147Blandrata Jerzyemsp97Błoński Janemsp80 100Bodniak Stanisławemsp21Boecjusz (Amicius Manlius Torquatus

Severinus Boethius)emsp92


Bohdan IV hospodar mołdawskiemsp68 77

Bolesławiusz Klemensemsp19 24Bona Sforza drsquoAragona kroacutelowa pol‑

skaemsp123Borek Piotremsp13 39 41 79 85 86 120

144Borkowska Urszulaemsp172 175Borowski Andrzejemsp18 30mdash32 37 64

70 72 88Bracciolini Poggioemsp34Brogi Bercoff Giovannaemsp70 103Brożek Michałemsp173Bruumlckner Aleksanderemsp15 17 101 128Brzuchański Jacekemsp189mdash191Buczacki Janemsp52Budzyk Kazimierzemsp111Budzykowa Hannaemsp111Budzyńska‑Daca Agnieszkaemsp73Byliński Januszemsp135 179Bzicki Andrzejemsp71

CCamus Jean‑Pierreemsp167Celichowski Zygmuntemsp73Cezary Franciszekemsp100 119 173Cham biblemsp29 31Chlebowski Wawrzyniecemsp13 17 18

23 25 26 29 40 44 100 101 156Chmielecki Stefanemsp138Chmielnicki Bohdanemsp41 45 87 141Chmielowski Benedyktemsp28 179Chodkiewicz Jan Karolemsp15 16 31

121 139Chomętowski Stanisławemsp113 135 136

189 193Chrystus biblemsp22 43 99 171 174

182Chrzanowski Ignacyemsp34 53 83 100Ciemierzyński Pawełemsp93Cieński Marcinemsp89Curtius Ernst Robertemsp88Cynarski Janemsp133Cytowska Mariaemsp43 111Czamańska Ilonaemsp49 142

Czarnecki Stefanemsp187Czartoryscy roacuted arystokratycznyemsp150Czartoryska Izabelaemsp150Czerny Ewaemsp175Czubek Janemsp34 53 101 128 189Czwoacuternoacuteg‑Jadczak Barbaraemsp156

DDamalewicz Stefanemsp189Dante Alighieriemsp24Danti Angioloemsp70 103Dantyszek Janemsp7 30 73 85Dawid biblemsp159Dąbkowska Justyna zob Dąbkowska‑

Kujko JustynaDąbkowska‑Kujko Justynaemsp43 102Delumeau Jeanemsp11 36 43 44Dembski Wojciechemsp109Demęzki Makary 178Diacceto drsquoAcquaviva et Aragona Sci‑

pione daemsp146Długosz Janemsp11 12 27 33 36Dobrowolska Wandaemsp126Dobrzyniecki Zdzisławemsp174Domański Juliuszemsp34Dominik śwemsp177 178Dorota śwemsp180Dramińska‑Joczowa Mariaemsp118Druszkiewicz Stanisławemsp9Duchińska Seweryna z Żochowskich

1o v Pruszakowaemsp160 161Dworzaczek Włodzimierzemsp76Dybciak Krzysztofemsp188Dymitr Samozwaniec I car rosyj‑

skiemsp178Dziechcińska Hanna 68 118Dzierżek Krzysztof 52Dziurdzi (Giurgi Muhammed)emsp108

135

EErazm z Rotterdamu (właśc Gerhard

Gerhards)emsp34 43Estreicher Karolemsp16Eustachiewicz Mariaemsp13 14 29


FFaleński Felicjanemsp160Falęcka Barbaraemsp172Faliboacuteg Spytek Stanisławemsp16Farensbach Włodzimierzemsp133Febure de Novi Michelemsp124Filipowski Marcinemsp35 40Flori Jeanemsp130Forstner Doroteaemsp19 176Frąś Ludwikemsp190Fredro Andrzej Maksymilianemsp27Frycz Modrzewski Andrzejemsp21 36

37 42 43 53 71Fulko z Neuilly śwemsp171

GGałaj‑Dempniak Renataemsp146Gamrat Piotr arcyb prymasemsp91Garbowski szlachcicemsp95Garwolczyk Maciejemsp179Georgiewicz Bartłomiej (Georgijewič

Bartolomeo)emsp56 103 104Geremek Bronisławemsp183Giurgi Muhammedemsp135Głębicka Ewaemsp12 118Głębicka Ewa J zob Głębicka EwaGłowiński Michałemsp22Gnoiński Lenartemsp179Gnoiński Przecławemsp179Goliński Janusz Kemsp12 16 17 23 24

33 184Goliński Zbigniew 156Gondkowa Barbara 173Gorczyn Piotr 17 34 40 42 100 101

113Gorecki Leonardemsp61 68Goryńska Dorotaemsp175Gosławski Maurycyemsp157Gostomski Anzelmemsp38 79 81 83 84

89Gościecki Franciszekemsp113 114 135

136 189 193Goacuterski Konrademsp172Grabner‑Haider Antonemsp96 186Grabowski Ambrożyemsp147

Graciotti Santeemsp38 68Groza Aleksanderemsp152mdash154 157mdash

160 166Gruchała Janusz Semsp35 86 102 104Grzegorz I Wielki św papieżemsp33

175 176Grzegorz IX (właśc Ugolino di Segni)

papieżemsp172Grzeszczuk Stanisławemsp35 86 Grzędzielska Mariaemsp160Guriewicz Aronemsp174 176 184 186

HHagar biblemsp29Halli (Halil) baszaemsp110Hanusiewicz Mirosławaemsp102 182Haur Jakub Kazimierzemsp21 22 25 26Henryk III Walezy (Valois) kroacutel polski

i francuskiemsp22 48 79Herburt Walentyemsp122 123 136 137 Hernas Czesławemsp14 167Hernasowa Mariaemsp14 29Hertz Pawełemsp186Hitti Philip Kemsp109Homer (Hoacutemeros)emsp101 169Horn Maurycyemsp118Hugo Hermanemsp174Hussein paszaemsp17Hussowski Miołajemsp7 90 91 120 140Hutor Szymanowski Samuelemsp13 120

122 124 125 130

IInnocenty III (Lotario di Segni) pa‑

pieżemsp34 173 180Iskander paszaemsp152Iwan IV Groźnyemsp12Iwonia (Jan III Okrutny) hospodar

mołdawskiemsp61 68 69 77Izaak biblemsp30Izajasz biblemsp32 34 37 41Izmael biblemsp29 30

JJadwiga św księżna śląskaemsp176Jafet biblemsp29


Jagoda Zenonemsp148Jakimowski Marekemsp145mdash166Jakub z Paradyżaemsp174Jan Chrzciciel śwemsp173Jan Ewangelista śwemsp14 19 25 173

186Jan III Sobieski kroacutel polskiemsp14 25

26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158

Jandołowicz Marekemsp164Janicjusz zob Janicki KlemensJanicki Klemensemsp7 22 33 87 90 92

93Jaroszewicz Florianemsp171 175 177mdash

179 189Jarzyna Stefanemsp143Jasińska‑Wojtkowska Mariaemsp188Jelicz Antoninaemsp12 27 90 121Jeremiasz biblemsp32 57 58Jeżewska Kazimieraemsp90 121Jędrkiewicz Edwinemsp21 22 53 87Jędrzejowczyk Maciejemsp119Jogałła Elżbietaemsp70Joacutezef śwemsp180Julian śwemsp108Juliusz Cezar (Caius Iulius Caesar)

125Jurgiewicz zob Georgiewicz Bartło‑

miejJurkowski Janemsp14 15 18 20 21 24mdash

26 29 85 137Jurkowski Michałemsp167 180 184 188

KKaczkowski Zygmuntemsp163Kaczmarek Marianemsp13 60 130Kaczorowski Włodzimierzemsp135 179Kain biblemsp29Kamieniecki Janemsp94Kamieniecki Kasperemsp94Kamieniecki Wojciechemsp94 119Kamionkowa Janinaemsp156Kara Mustafa wielki wezyr turecki

13Karol VI Valois kroacutel francuskiKarol X Gustaw kroacutel szwedzkiemsp192

Karpiński Adamemsp14 102 122Karplukoacutewna Mariaemsp14Karpowicz Mariuszemsp186Kassim‑bekemsp149Kassymbek zob Kassim‑bekKatarzyna branka tureckaemsp145 148Kazanowska Mariannaemsp175Kazańczuk Mariuszemsp17 19 167 171

184 186Kazimierz III Wielki kroacutel polskiemsp131Kazygerejemsp15Kempa Tomaszemsp122Kinga śwemsp174Kleryka Stanisławemsp7Klonowic Sebastian Fabianemsp30 73

111 185Kłokocki Kazimierz Krzysztofemsp47 48

117Kmita Jan Achacyemsp16Kobierzycki Stanisławemsp135 179Kochanowski Janemsp12 17 21 40 64

79 84 86 94 100 111 136 137 140 156

Kochanowski Piotremsp24Kochowski Wespazjanemsp13 14 18 19

23 24 39 45 130Koniecpolscy roacutedemsp119Koniecpolski Aleksanderemsp119 144Koniecpolski Stanisławemsp123 133 134Konstanty z Ostrowicyemsp7Kopaliński Władysławemsp21Kopeć Jerzy Joacutezefemsp187Kordecki Klemens (imię zakonne Au‑

gustyn)emsp191 192Korecki Samuelemsp17 101 111 112

133 164Koreywa Jan Aleksanderemsp130mdash132Korniłłowicz Norbertemsp144Korolko Mirosławemsp164 180Kostka Janemsp56Kostkiewiczowa Teresaemsp156Kotarska Jadwigaemsp17 167 184Kotarski Edmundemsp17 145 184Kowalczykowa Alinaemsp154 162Kowalewska Danutaemsp157Kowalski Franciszekemsp155


Krajewski Janemsp112 139Krajewski Marekemsp135 179Krajewski Mirosławemsp77Krasiński Zygmuntemsp155Kraszewski Joacutezef Ignacyemsp81Krejči Karelemsp76Kroczak Jerzyemsp28 30Kromer Marcinemsp7Kroacutekowski Jerzyemsp22 87Kruszewska‑Michałowska Teresa zob

Michałowska TeresaKruszyński Franciszekemsp182Krzewińska Annaemsp89Krzywy Romanemsp16 22 53 55 85

108 111 126 134 135 139Krzyżanowski Julianemsp12 21 25 86Kuligowski Mateusz Ignacyemsp121

124 137Kunegunda św zob Kinga śwKuran Michałemsp18 30 38 59 73 102

106 126 127 143Kuraszkiewicz Władysławemsp19Kurdybacha Łukaszemsp21 53Kuumlrbis Brygidaemsp42 87Kwiatkiewicz Janemsp171mdash174 176 180

181 189Kwiatkowski Piotremsp167 167 168 185

189Kwiatkowski szlachcicemsp95

LLacki Aleksander Teodoremsp174 175Lasecka‑Zielakowa Janinaemsp156 157Lasocińska Esteraemsp92Laterna Marcinemsp171 172Leopold I Habsburg cesarz rzymsko‑

niemieckiemsp45 130Lenart Mirosławemsp16 90 119Lenczewski Bertutowicz Stanisław

171Leszczyński Samuelemsp119 125Lewandowski Ignacyemsp35Lewański Julianemsp111Liplański Danielemsp124Lipska Mariaemsp28Lipski Andrzejemsp179

Lipski Jan Joacutezefemsp28Litwornia Andrzejemsp189Lob Mikołajemsp18 26 102 139Lohn Władysławemsp18 170Lorencowicz Aleksanderemsp36 179 180Lotariusz di Segni zob Innocenty IIILubieniecki Zbigniewemsp9Lubomirski Jerzy Sebastianemsp45Lubomirski Stanisławemsp15 143Lucjusz Emiliusz (Lucius Aemilius

Paullus)emsp127Ludwik II kroacutel polski i czeskiemsp42Lukan (Marcus Annaeus Lucanus)emsp87Lukian (Lukianoacutes)emsp137Lulewicz Henrykemsp122Lurker Manfredemsp17 19 37 89Luter Marcin (Luther Martin)emsp44

ŁŁanowski Jerzyemsp101Łasicki Janemsp68 77Łaski Stanisławemsp43Łaszcz Piotremsp26Łaszcz Stanisławemsp26Łątka Jerzy Semsp8 67 134Łojek Jerzyemsp160Łoś Janemsp34 53Łozińska Tamaraemsp176

MMaciejewski Wacław Aleksanderemsp76

147Mahmed basza zob Sokollu Meh‑

med paszaMahomet (Muhammad Ibn Abd Al‑

lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187

Mahomet IV zob Mehmed IV AvciMagog biblemsp29Majeranowski Konstantyemsp148 149

151 159 160 166Makowiecki Stanisławemsp39 143 144Malicki Janemsp74Malinowski Mikołajemsp27 48 120 176 Manteuffel Tadeuszemsp168Marczuk Barbaraemsp167


Maria matka Jezusa Chrystusaemsp39 172 173 175 180 181 186mdash194

Marnovič Ivan Tomkoemsp146Marnavitio Marco (właśc Marco Tom‑

ko Marnavič)Matha Jan de śwemsp173 174Matka Boska zob Maria matka Jezusa

ChrystusaMatuszewski Ignacyemsp62Mazurkowa Bożenaemsp126 189Mecherzyński Karolemsp27Mehmed II Zdobywca (Fatih) sułtan

tureckiemsp52 53 61Mehmed IV Avci sułtan turreckiemsp39Major Mieczysławemsp185Melanchton Philipp (właśc Philipp

Schwartzerdt)emsp103Mere Hussejn pasza wezyr turecki

135Miaskowski Kasperemsp35Miaskowski Wojciechemsp9Michałowska Teresaemsp70 79 103 183

188Mickiewicz Adamemsp158 162Mielecki Mikołajemsp77 80 92Mieszek Małgorzataemsp59 106Mieszkowski Tadeuszemsp96 186Milewska‑Waźbińska Barbaraemsp143

158Milewski Karolemsp147 148Milewski szlachcicemsp95Miller zob Muumlller Burchard von der

LuumlhnenMłodzianowski Tomaszemsp99 187Mniszchoacutewna Maryna carowa rosyj‑

skaemsp178Mohylanka Mariaemsp179Mosdorf Jadwigaemsp22 87Mrowcewicz Krzysztofemsp175Murad III sułtan tureckiemsp51 61 63

65Mustafa I Deli sułtan tureckiemsp23 85

126Muumlller Burchard von der Luumlhnenemsp190

191Myszkowski Gonzaga Zygmuntemsp129

NNabuchodonozor II kroacutel babiloński

32 36 37 176Nagielski Mirosławemsp15 77 119Napolski Piotremsp12 38 40 41 99

129Narajewska szlachciankaemsp94Niesiecki Kasperemsp179Nieznanowski Stefanemsp182Nizolius Simonemsp39Noe biblemsp31Nolasco Piotr de śwemsp173Nosowski Jerzyemsp8Nowak‑Dłużewski Juliuszemsp146 187Nowicka‑Jeżowa Alinaemsp119 125 172

175 177 182Nowodworski Michałemsp173

OObodziński Aleksanderemsp27Obremski Krzysztofemsp36 46 188Ocieczek Renardaemsp82 126 182 189

190mdash192Odymalski Walentyemsp119 144 189Okoń Janemsp59 106 143Oktawian‑August (Caius Octavius)

cesarz rzymskiemsp85Okuń Krzysztofemsp87Olaacuteh Mikloš (Nicolaus Olahus)emsp38

68Olelkowicz Jurjiemsp54 57Oleszczyński Antoniemsp160 161Olma Marceliemsp79Opacka Annaemsp19Opacki Ireneuszemsp155Orzechowski Stanisławemsp8 35 37 63Orzelski Świętosławemsp48 60 61 66

80 92 95 96Osman II Genccedil sułtan tureckiemsp17 28

40 128 138Ossoliński Jerzyemsp132 133Ossowska Mariaemsp151Ostrogska Anna Alojzaemsp175Ostrogski Konstantyemsp120 122 136Oszczęda Aleksandraemsp79


Otwinowska Barbaraemsp79 144 172Otwinowski Erazmemsp71Owidiusz (Publius Ovidius Naso)emsp67

PPachciarek Pawełemsp19 96 176 186Papczyński Stanisławemsp187Paprocki Bartłomiej (Bartosz)emsp7 8

17 27 38 47 67 76mdash80 82mdash85 88mdash90 92 93 96 97

Paszkowski Antoniemsp190Paszkowski Marcinemsp17 18 28mdash31 38

73 99 101mdash109 112 121 139 142Pauli Żegotaemsp78Paulin z Noli śwemsp174Paweł Szymon karmelita bosyemsp178Pawlak Wiesławemsp43Pelc Januszemsp86 92 132 136 144 172

180Pentildeafort Rajmund deemsp173Pernoud Reacutegineemsp151Pfeiffer Bogusławemsp14 15 20 25 26

85 130 131 137Piasecki Jan (vel Piaseczyński)emsp50Piechota Marekemsp155Pielgrzym z Tenczyna zob Majera‑

nowski KonstantyPiotr Apostoł śwemsp18 170 181Piotr V Kulawy hospodar mołdawski

95Piotrkowczyk Andrzej I zw Byczkiem

34 38Piotrkowczyk Stanisławemsp99Piskała Magdalenaemsp43Piwińska Martaemsp164Plewczyński Marekemsp15 77 92Plezia Marianemsp170Pleziowa Janinaemsp170Podhorecki Jakub Duszaemsp79Podhorodecki Leszekemsp126 127Pollak Romanemsp24Poradowski Krzysztofemsp17 101Potkowski Edwardemsp173Potoccy roacuted arystokratycznyemsp160 177Potocka z Komaroacutew Delfinaemsp160Potocka z Świejkowskich Emiliaemsp160

Potocki Jan wojewoda bracław‑skiemsp143

Potocki Mieczysławemsp160Potocki Mikołajemsp178Potocki Stanisławemsp178Potocki Stefanemsp40 164 177mdash179Potocki Szczęsnyemsp160Potocki Wacławemsp13mdash17 19 21 24

28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188

Prejs Marekemsp12 49 52 67 80 110 112 117 134 135 168 182 191mdash193

Pruszcz Piotr Hiacyntemsp35 171 173 189

Przybyszewski Bolesławemsp174Przyłęcki Stanisławemsp119Przyłuski Jakubemsp90 91

RRadziszewska Juliaemsp68 51 52 54 55Rakoczy Jerzy II (Raacutekoacuteczi Gyoumlrgy II)

45Rakowski Wojciechemsp100 156Rechowicz Marianemsp172Rej Mikołajemsp19 33mdash35 53 85 106Reychman Janemsp59 61 66Ricaut Paulemsp47 117 120 124Richeome Louisemsp168Rojewski Andrzejemsp173Romaniuk Kazimierzemsp17 89Romanowski Mieczysławemsp157Rospond Stanisławemsp25Rostworowski Emanuelemsp76 179Rożek Michałemsp131Rożniatowski Abrahamemsp119Rubinkowski Jakub Kazimierzemsp37

46 188Rudomina Dusiacki Jan 17 128Rychlewicz Bazyli 187Rychłowski Franciszek 99Rzewuski Henryk 163

SSajkowski Alojzyemsp164Sara biblemsp30Sarnowska‑Temeriusz Elżbietaemsp79


Schauber Veraemsp172Schedel Krzysztofemsp27 119Schedel Mikołaj Aleksanderemsp21 187

188Schindler Hanns Michaelemsp172Scypionowie roacuted rzymskiemsp125Selim II sułtan tureckiemsp50 61 68 76Sęp Szarzyński Mikołajemsp26Siebeneicher Jakubemsp122 179Siemieński Lucjanemsp101Sieniawski Mikołąjemsp80 92Sieniawski Mikołaj hetman wielki ko‑

ronnyemsp80Sitkowa Annaemsp34 73Skanderberg (Gjerk Kastrioti Skeumlnder‑

beu)emsp68Skarga Piotremsp163 164Skimina Stanisławemsp91Skoroszewski szlachcicemsp77Skorupa Dariuszemsp118 123 142 156Skuratowicz Mariaemsp109Słowacki Juliuszemsp162 164Sobieska Katarzynaemsp175Sobieski Jakubemsp139 140Sobieski Jan zob Jan III SobieskiSokollu Mehmed Pasza wielki wezyr

tureckiemsp66 77Sokolski Jacekemsp17 23mdash25 79 89 92

183 186Soliman II Wspaniały sułtan turecki

22Spasowicz Włodzimierzemsp48Stabryła Stanisławemsp85Stachiewicz Stanisławemsp171Stadnicki Adamemsp38Starnawski Jerzyemsp35 163 164Starowieyski Marekemsp175Starowolski Szymonemsp35 41 147Starzyński Doliwa Stanisławemsp157Stefan Batory kroacutel polskiemsp12 26 97

142 172Stefan Tomża hospodar mołdawski

179Stengel Georgeemsp168Storoženko Aleksandremsp142Strasz Joachim (Ibrahim bej)emsp66 67

Strusiowie roacutedemsp95Stryjkowski Maciejemsp7 8 13 27 47mdash

76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176

Styk Joacutezefemsp175Styś Stanisławemsp18 170Syrokomla Władysław (właśc Ludwik

Kondratowicz)emsp27 61 77Szarffenberger Mikołajemsp13 17 56

108 119 136Szarffenberger Stanisławemsp79Szczepan śwemsp192Szczerbicka‑Ślęk Ludwikaemsp26 44 79

87 89 101 119 125 132 139 154 158

Szmydtowa Zofiaemsp127Szostek Teresaemsp174 186Szymanowski Adamemsp11 36Szymański Edwardemsp109Szymonowic Szymonemsp140

ŚŚlaski Bolesławemsp145 147Ślękowa Ludwika zob Szczerbicka‑

Ślęk LudwikaŚlizień Janemsp107mdash109 114 119mdash121

123 128Śnieżko Dariuszemsp74Świejkowski Hipolitemsp160mdash163 166Święcki Tomaszemsp147Świderkoacutewna Annaemsp175

TTaranowski Andrzejemsp48 55 60 66

67 76mdash78 80Tasso Torquatoemsp23mdash25Tazbir Januszemsp33 65 73 93 154 164

172 175 182Tęczyński Jan Baptystaemsp111Tkaczyk Pawełemsp172Trelpiński Janemsp13 120Trembecki Jakub Teodoremsp17Trojańska Edytaemsp130Tubach Fredericemsp176 186Turowski Kazimierz Joacutezefemsp27 30 67

73


Tuszyński Ryszardemsp19 176Twardowski Kasperemsp35 38Twardowski Samuelemsp7 22 23 60 85

87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143

Tylkowski Wojciechemsp170 183 189

UUlewicz Tadeuszemsp64Urban VIII (właśc Maffeo Barberini)

papieżemsp132 145Urbański Robertemsp11 17 27 29 32

33 36 37Ustrzycki Andrzej Wincentyemsp143

VValois Feliks de śwemsp173Vetter Danielemsp127Voragine Jakub deemsp170

WWarszewicki Krzysztofemsp18 62Waśko Andrzejemsp154 156 162 163Weintraub Wiktoremsp79 94 100Welte Benedictemsp173Wereszczyński Joacutezefemsp34 73Wergiliusz (Publius Vergilius Maro)

85 121 158Wetzer Heinrich Josephemsp173Widacka Hannaemsp143Wierzbowski Teodoremsp18Wilczek Piotremsp73Wiszniewski Michałemsp147Wiśniowiecki Dymitremsp49 50 112Wiśniowiecki Dymitr Jerzyemsp124Wiśniowiecki Januszemsp126Wiśniowiecki Michałemsp17 101 142 143Witko Andrzejemsp174 175 187Witkowska Alinaemsp155Witkowski Stanisławemsp38 39Włodarski Maciejemsp33Władysław II Jagiellończyk kroacutel cze‑

ski i węgierskiemsp42

Władysław II Jagiełło kroacutel polskiemsp131Władysław III Warneńczyk kroacutel pol‑

ski i węgierskiemsp165Władysław IV Waza kroacutel polskiemsp85

125 127 130mdash133 160Włostowicz Piotremsp173Wojtkowiak Zbysławemsp48 49 51 54

103Woacutejcicki Kazimierz Władysławemsp122Wujek Jakubemsp170

ZZaborowski Tymonemsp156 157Zajączkowski Ryszardemsp172Zakrzewska Wandaemsp19 176Zamoyski Jan hetman wielki koronny

15 80 138Zawadzki Konrademsp145 146Zbarascy roacuted książęcyemsp126Zbaraski Krzysztofemsp23 85 108 110

111 126 133mdash135Zborowski Piotremsp118Zebrzydowski Mikołajemsp128 139Zimorowic Joacutezef Bartłomiejemsp101Zioacutełkowski Janemsp166Zygmunt I Stary kroacutel polskiemsp42 90

91 120 123 140Zygmunt II August kroacutel polskiemsp52

77 78 87 143Zygmunt III Waza kroacutel polski i szwedz‑

kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172

Zygmunt Luksemburczyk kroacutel wę‑gierskiemsp168

ŻŻebrowski Rafałemsp36Żmigrodzka Mariaemsp156Żoacutełkiewscy roacutedemsp158Żoacutełkiewski Łukaszemsp133Żoacutełkiewski Stanisławemsp119 125mdash127

133 158Życki Jerzyemsp62


Renata Ryba

Old‑Polish literature and the phenomenon of a Tatar‑Turkish bondageStudies and essays

Summary

The book is composed of six drafts concentrated on the Tatar‑Turkish bon‑dage in the literature of old ages (16th and 17th centuries) The first dissertation entitled OldshyPolish representations of Turks and Tatars as aggressors mdash from the perspective of a sin shows how Polish literature starting from Middle Ages to the end of the Baroque built a mental portrait of a ldquopaganrdquo enemy that was retained in the form of a given stereotype Tatars and Turks were demonized by means of infernal expressions especially ascribing a Satan feature of arrogance and aiming at annihilating Christians mdash to the people of God The relationship of enemies with the sphere of evil was expressed referring to mythology Bi‑ble however theriomorphisms were used especially willingly in the lead with a comparison of enemies to wolves Further on a historiosophic conception of Tatar‑Turkish invasions as a realization of Godrsquos plan of reprimanding and redressing a sinful congregation

The subject of interest in the next dissertation entitled A writer and bonshydage mdash Maciej Stryjkowski Bartłomiej Paprocki were two different points of view of the phenomenon of bondage The first of them was included in the epic poem by Stryjkowski On the freedom of the Polish Crown The poet who travelled through the lands of the Ottoman empire as a participant of An‑drzej Tarnowskirsquos mission from 1574 to 1575 described how difficult experience a bondage constitutes for whole congregations in this case south‑eastern Slavs by Turks A reflection on the location of nations that lost independence was to constitute a warning for Poles who according to the author were also endan‑gered by the Turkish imperialism B Paprocki on the other hand in Wretched history paid attention to the misery of individuals mdash people living on the so‑uth‑eastern borderland of the Republic of Poland constantly harassed by Tatar attacks and massively captured into captivity Both authors paid attention to the cruelty of enemies and human suffering Similar threads of the old literature concerning the tragic nature of the bondage were developed in the next article Dehumanizing aspects of the TatarshyTurkish bondage The interpretation of bondage by old‑Polish authors was presented as the state of an extreme humiliation of a human being degradation to the level of the labour force ldquogoodsrdquo and ldquobestializationrdquo (the metaphor of the ldquocattlerdquo driven for sale) The very draft

includes examples taken mainly from Dzieje tureckie by Marcin Paszkowski and Przeważna legacyja by Samuel Twardowski

The next dissertation An image of a knight liberator in the epic poem of the second half of the 16th and 17th centuries concerns the problem of shaping a specific ldquoversionrdquo of an ideal of a knight whose duty and service was to free jassar in the old‑Polish works The author quotes numerous examples proving what a big rank was given to the possibility of freeing from the bondage in the characteristic of rulers leaders and knights by the authors Some examples show that this possibility to free constituted an important criterion even when evaluating the strong (or weak) points of the Republic of Poland under the ruling of a given king

The topic of the knight is also continued in the text Marek Jakimowski mdash a character of the 19th century literature devoted to a literary popularity of the figure of a nobleman from Podole who came across the Turkish galleys after the battle of Cecora in 1620 After a few years of bondage he reached the galley where he was imprisoned and having freed himself and his closest companies of bondage returned to his homeland Jakimowskirsquos brave action became the canvas of many literary realizations in the 19th century The last draft treats about the motive of a miraculous liberation willingly used especially in the religious literature (preacherrsquos examples) as well as works on secular issues above all for didactic purposes in order to shape mental attitudes of people of the post‑Trident era (the cult of Mary and belief in Godrsquos interference into the fate of the citizens of the Republic of Poland)


Renata Ryba

La letteratura antico‑polacca dinanzi al fenomeno della schiavitugrave turco‑tatara

Sommario

Il volume si compone di sei saggi incentrati sulla questione della schiavitugrave turco‑tatara presente nella letteratura premoderna polacca (XVImdashXVII sec) Il primo intitolato Lrsquoimmagine anticoshypolacca dei turchi e dei tatari in quanto agshygressori dalla prospettiva del peccato dimostra come la letteratura polacca dal me‑dioevo allrsquoepoca tardo‑barocca elaborograve lrsquoimmagine ideale del nemico laquopaganoraquo che fu poi codificato come stereotipo I turchi e i tatari vennero demonizzati per mezzo di immagini infernali soprattutto furono attribuiti loro tratti satani‑ci la superbia e lrsquoaspirazione allrsquoannientamento dei cristiani mdash del popolo di Dio Il legame tra i nemici e la zona del male fu espresso attraverso riferimenti alla mitologia o alla Bibbia ancor piugrave frequentemente vennero utilizzati terio‑morfismi con la similitudine fra nemici e lupi prima di tutto Nel prosieguo della trattazione viene presentato il concetto storico‑filosofico delle invasioni turco‑tatare inteso come la realizzazione del progetto divino di ammonire e di riscattare la collettivitagrave dei credenti caduta nel peccato

Fulcro del secondo saggio Lo scrittore e la cattivitagrave mdash Maciej Stryjkowski Bartłomiej Paprocki egrave la duplice lettura della schiavitugrave La prima di esse apparve nel poema di Stryjkowski Della libertagrave della Corona di Polonia (O wolności Korony Polskiej 1575) Il poeta che viaggiograve per lrsquoImpero ottomano come membro della legazione di Andrzej Taranowski negli anni 1574mdash1575 descrisse la schiavitugrave come una condizione molto difficile per intere comunitagrave in quel caso gli slavi sudorientali sottomessi dai turchi La riflessione sulla condizione degli Stati che persero la loro sovranitagrave doveva costituire mdash secondo lo scrittore mdash un avver‑timento per i polacchi minacciati dallrsquoimperialismo turco B Paprocki invece nel suo Lrsquoistoria miserabile (Historyja żałosna) si concentrograve sulla disgrazia degli individui mdash delle popolazioni dei territori sudorientali della Rzeczpospolita co‑stantemente tormentate dalle invasioni tatare depredate e ridotte in schiavitugrave Entrambi gli autori enfatizzano la crudeltagrave dei nemici e la sofferenza umana Tematiche analoghe nella letteratura premoderna concernenti la tragicitagrave dellrsquoe‑sperienza schiavile sono esaminate nel saggio Aspetti disumanizzanti della cattivitagrave turcoshytatara Nellrsquointerpretazione degli scrittori antico‑polacchi la schiavitugrave egrave presentata come stato di estrema umiliazione dellrsquoessere umano degradato al

livello di manodopera di laquomerceraquo della laquobestializzazioneraquo dellrsquouomo (metafora del laquobestiameraquo condotto alla vendita) Nel saggio gli esempi sono tratti princi‑palmente da Storie turche (Dzieje tureckie) di Marcin Paszkowski e da Lrsquoimponente legazione (Przeważna legacyja) di Samuel Twardowski

Il successivo saggio La figura di cavaliere mdash liberatore nellrsquoepica della seconda metagrave del XVI e del XVII secolo si sofferma sulla questione della formazione nelle pagine delle opere antico‑polacche di una specifica laquovarietagraveraquo dellrsquoideale del cavaliere il cui obbligo e onore divenne la liberazione di jasyr Lrsquoautrice adduce diversi esempi che attestano lrsquoimportanza attribuita dagli scrittori alla capacitagrave di liberare dalla schiavitugrave nel ruolo di sovrani comandanti e di cavalieri Alcuni esempi dimostrano come tale capacitagrave divenne persino un criterio determinante nella valutazione della forza (o della debolezza) della Rzeczpospolita governata da un dato re

Il saggio Marek Jakimowski mdash eroe della letteratura ottocentesca dedicato alla fama letteraria della figura del nobile di Podolia egrave ancora di argomento cavalle‑resco Dopo la battaglia di Cecora nel 1620 Jakimowski finigrave nelle galere turche Dopo alcuni anni in schiavitugrave fu tradotto in carcere come prigioniero e avendo liberato seacute e i suoi compagni di sventura riuscigrave a tornare in patria Lrsquoatto audace di Jakimowski ispirograve molte opere letterarie del XIX secolo Lrsquoultimo saggio esa‑mina il tema della liberazione miracolosa motivo ricorrente in particolare nella letteratura religiosa (exempla omiletiche) ma anche nella letteratura profana in primo luogo con finalitagrave didascaliche volte a plasmare la forma mentis delle ge‑nerazioni dellrsquoepoca post‑tridentina (culto mariano convinzione dellrsquointervento divino nel destino dei cittadini della Rzeczpospolita)

Rysunki na okładce Aleksandra Gaździcka

Redaktor Małgorzata Pogłoacutedek

Projekt okładki Paulina Dubiel

Redaktor techniczny Barbara Arenhoumlvel

Korektor Marzena Marczyk

Łamanie Alicja Załęcka

Copyright copy 2014 byUniwersytet Śląski

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)

ISBN 978‑83‑226‑2394‑7(wersja elektroniczna)

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul Bankowa 12B 40 ‑007 Katowicewwwwydawnictwouseduple ‑mail wydawususedupl

Wydanie I Ark druk 1425 Ark wyd 165 Papier Ecco Book Cream 70 g vol 18

Cena 46 zł (+ VAT)

Druk i oprawa bdquoTOTEMCOMPL Sp z oordquo SpKul Jacewska 89 88-100 Inowrocław

NR 3154

Renata Ryba






Spis treści

Wstępmdash 7 mdash


mdash 11 mdash




mdash 117 mdash








mdashemsp7emspmdash

Wstęp




mdashemsp8emspmdash













Indeks osoacuteb


























135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)


Renata Ryba






Spis treści

Wstępmdash 7 mdash


mdash 11 mdash




mdash 117 mdash








mdashemsp7emspmdash

Wstęp




mdashemsp8emspmdash













Indeks osoacuteb


























135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)




Spis treści

Wstępmdash 7 mdash


mdash 11 mdash




mdash 117 mdash








mdashemsp7emspmdash

Wstęp




mdashemsp8emspmdash













Indeks osoacuteb


























135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)


mdashemsp7emspmdash

Wstęp




mdashemsp8emspmdash













Indeks osoacuteb


























135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)


mdashemsp8emspmdash













Indeks osoacuteb


























135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)










Indeks osoacuteb


























135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)



















135


















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)

















122 124 125 130








26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)





26 40 119 120 122 123 124 125 128 130 143 158













79 84 86 94 100 111 136 137 140 156






















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)



















lah) prorokemsp38 53 109 140 152 181 187









































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)








































28 31 40 44 101 105 108 122 124 125 128 137mdash141 143 187 188



















76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)













76 85 97 101 103 108 113 120 122 136 175 176




87 89 101 119 125 132 139 154 158








73



87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)




87 108 110 111 125mdash127 132mdash136 141 143


















kiemsp15 23 26 126 128mdash131 145 146 160 172





Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)



Renata Ryba


Summary







Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)






Renata Ryba


Sommario














ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)













ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑2285‑8

(wersja drukowana)





Cena 46 zł (+ VAT)


Literatura staropolska wobec zjawiska niewoli tatarsko ... · Czartoryska Izabela 150 Czerny Ewa...

Documents

Transcript of Literatura staropolska wobec zjawiska niewoli tatarsko ... · Czartoryska Izabela 150 Czerny Ewa...