Kurt Vonnegut Jr.

Rzenia numer piCzyli krucjata dziecica Czyli obowizkowy taniec ze mierci(Przeoy: Lech Jczmyk)

1Wszystko to zdarzyo si mniej wicej naprawd. W kadym razie wszystko to, co dotyczy wojny. Pewien facet, ktrego znaem osobicie, zosta naprawd rozstrzelany w Drenie za kradzie czajnika. Inny z moich znajomych naprawd odgraa si, e po wojnie zaatwi swoich osobistych wrogw przy pomocy wynajtych mordercw. I tak dalej. Nazwiska pozmieniaem. Prawd jest te, e w roku 1967 odwiedziem ponownie Drezno za pienidze fundacji Guggenheima (niech je Bg ma w swojej opiece). Przypominao bardzo Dayton w stanie Ohio, tyle e wicej tu wolnych terenw. Ziemia tutaj musi zawiera tony mczki z ludzkich koci. Pojechaem tam z moim dawnym frontowym towarzyszem Bernardem V. O'Hare i zaprzyjanilimy si z takswkarzem, ktry zawiz nas do rzeni, gdzie zamykano nas na noc, kiedy bylimy jecami. Nazywa si Gerhard Mller. Opowiada nam, e by przez jaki czas w niewoli amerykaskiej. Pytalimy go, jak si yje przy komunistach, a on powiedzia, e pocztkowo byo okropnie, e trzeba byo bardzo ciko pracowa, nie byo mieszka, ywnoci ani odziey, ale e teraz jest ju znacznie lepiej. Ma mie, mae mieszkanko, a jego crka studiuje na wyszej uczelni. Jego matka spona podczas bombardowania Drezna. Zdarza si i tak. Przysa O'Hare'owi na Boe Narodzenie kart nastpujcej treci: ycz Panu i Paskiej rodzinie, take Paskiemu przyjacielowi Wesoych wit i szczliwego Nowego Roku i mam nadziej, e spotkamy si znowu w wiecie, gdzie pokj i wolno w takswce, jeli wypadek zechce." *** Bardzo mi si podobao to jeli wypadek zechce". Nie chc tu opowiada, ile pienidzy, czasu i nerww kosztowaa mnie ta cholerna ksika. Kiedy dwadziecia trzy lata temu wrciem do domu z drugiej wojny wiatowej, wydawao mi si, e nic atwiejszego, jak napisa o zniszczeniu Drezna wystarczy po prostu przedstawi to, co widziaem. Sdziem te, e wyjdzie z tego wybitne dzieo albo e przynajmniej zarobi na nim kup forsy ze wzgldu na wag tematu. Tymczasem nie potrafiem jako znale w sobie odpowiednich sw, w kadym razie byo tego za mao na ksik. Zreszt teraz te nie bardzo wiem, jak o tym opowiada, mimo e jestem ju starym prykiem, otoczonym wspomnieniami, Pall Mallami i dorosymi synami. Kiedy myl o tym, jak bezuyteczne byy moje wspomnienia wyniesione z Drezna i jak mnie jednoczenie kusio, eby o nim napisa, przypomina mi si znany limeryk:

Pewien mody czowiek rodem z Ankary Tak przemawia do swojej fujary: Ty mi ycie zmarnowa, Z mienia wyzu i zdrowia, A dzi nie chcesz nawet la, banie stary?! Przypomina mi si te piosenka: Nasyfam si Yon Yonson, Przybyem tu z Fisconsin, Zajcie tam w tartaku dobre mam. Gdziekolfiek si poka, Fesoe fidze tfarze I fszyscy prosz mnie: Ach przedstaf, przedstaf si!" Wic odpofiadam, e Nasyfam si Yon Yonson... I tak dalej, w nieskoczono. W cigu tych lat znajomi nieraz pytali mnie, nad czym teraz pracuj, i zwykle odpowiadaem, e najwaniejsza jest moja ksika o Drenie. Powiedziaem to kiedy Harrisonowi Starrowi, ktry pracuje w filmie, na co unis brwi i spyta: Czy to jest ksika antywojenna? Tak odpowiedziaem. Chyba tak. Czy wiesz, co mwi facetom, ktrzy pisz ksiki przeciwko wojnie? Nie. Ciekawe, co im mwisz. Mwi: Dlaczego nie piszesz ksiek przeciwko lodowcom? Chodzio mu oczywicie o to, e wojny bd zawsze i e z rwnym powodzeniem mona prbowa powstrzymywa lodowce. Ja rwnie jestem tego zdania. *** A gdyby nawet wojny przestay naciera na nas niczym lodowce, to wci jeszcze pozostanie zwyczajna, poczciwa mier. Kiedy byem nieco modszy i pracowaem nad swoj synn ksik o Drenie, spytaem towarzysza z czasw wojny, Bernarda V. O'Hare, czy mog go odwiedzi. O'Hare by prokuratorem okrgowym w Pensylwanii, ja za byem pisarzem z pwyspu Cod. Na wojnie bylimy obaj szeregowcami i zwiadowcami w piechocie. Nie spodziewalimy si wtedy, e po wojnie uda nam si dorobi, teraz jednak obu nam powodzio si zupenie

niele. Odszukanie O'Hare'a zleciem Towarzystwu Telefonicznemu Bella. W takich sprawach oni s niezastpieni. Czasami miewam po nocach takie napady, zwizane z alkoholem i telefonem. Upijam si wtedy i wypaszam z pokoju on, ziejc mieszanin gazu musztardowego i r. Potem tonem wytwornym i miertelnie powanym prosz panienk z midzymiastowej o poczenie mnie z ktrym z moich od lat nie widzianych przyjaci. W ten wanie sposb poczyem si z O'Hare'em. On jest niski, a ja jestem wysoki. Na wojnie bylimy Patem i Pataszonem. Razem trafilimy do niewoli. Powiedziaem mu przez telefon, kto dzwoni. Uwierzy natychmiast. Nie spa jeszcze, czyta. Oprcz niego cay dom pogrony by we nie. Suchaj powiedziaem pisz ksik o Drenie. Szukam kogo, kto pomgby mi przypomnie sobie pewne szczegy. Chtnie przyjechabym do ciebie. Moglibymy wypi, pogada i powspomina. Odnis si do tego projektu bez entuzjazmu. Powiedzia, e niewiele pamita, ale ebym przyjeda. Myl, e kulminacyjnym punktem ksiki bdzie egzekucja starego, poczciwego Edgara Derby'ego powiedziaem. C za ironia! Spalono cae miasto, zgino tysice ludzi, a tutaj ten amerykaski piechociniec zostaje wrd zgliszczy aresztowany za kradzie czajnika. Odbywa si normalny sd i stawiaj go przed plutonem egzekucyjnym. Uhum mrukn O'Hare. Czy nie uwaasz, e to wanie powinno by kulminacyjnym punktem ksiki? Nie znam si na tym odpowiedzia. Ksiki to twoja specjalno. *** Jako specjalista od punktw kulminacyjnych, napicia, charakterystyk,

wspaniaych dialogw, dreszczy emocji i kontrastw wielokrotnie opracowywaem sobie plan tej drezdeskiej historii. Najlepszy, a w kadym razie najadniejszy, jaki udao mi si sporzdzi, powsta na odwrotnej stronie rolki tapety. Uyem do tego celu kredek mojej crki, innego koloru dla kadego z bohaterw. Na jednym kocu rolki by pocztek opowieci, na drugim koniec, za cz rodkow zajmowa rodek historii. Niebieska linia spotykaa si z czerwon, potem z t, a potem ta linia urywaa si, poniewa bohater, ktrego wyobraaa, gin. I tak dalej. Zniszczenie Drezna byo przedstawione w postaci poziomej wizki pomaraczowych kresek i wszystkie linie, ktre jeszcze yy, krzyoway si z ni i przechodziy na drug stron. Koniec, gdzie uryway si wszystkie linie, to buraczane pole nad ab koo Halle. Pada deszcz. Wojna skoczya si w Europie ju kilka tygodni temu. Stalimy w szyku, pilnowani przez rosyjskich onierzy. Byli tu Anglicy, Amerykanie, Holendrzy, Belgowie,

Francuzi, Kanadyjczycy, Poudniowoafrykaczycy, Nowozelandczycy, Australijczycy tysice ludzi, ktrzy mieli przesta by jecami wojennymi. Na przeciwlegym kracu pola stay tysice Rosjan, Polakw i Jugosowian, pilnowanych przez onierzy amerykaskich. Tam, na deszczu, dokonywano wymiany sztuka za sztuk. O'Hare i ja wdrapalimy si wraz z innymi na amerykask ciarwk. O'Hare nie wiz adnych pamitek. Prawie kady oprcz niego co mia. Ja miaem paradny kordzik oficera Luftwaffe, ktry przechowuj do dzisiaj. Wcieky may Amerykanin, ktrego nazywam w tej ksice Paulem Lazzaro, mia prawie kwart brylantw, szmaragdw, rubinw i temu podobnych. Pozabiera je zabitym w piwnicach Drezna. Zdarza si. Pewien zidiociay Anglik, ktry straci gdzie wszystkie zby, wiz swoj zdobycz w parcianej torbie, ktr opar na moich nogach. Zerka do niej co chwila, a potem rozglda si niespokojnie, wykrcajc chud szyje, aby przechwyci akome spojrzenia ssiadw. Bez przerwy obija mnie t torb po nogach. Sdziem, e robi to niechccy, ale byem w bdzie. Musia pokaza komu swj skarb i uzna, e mnie mona zaufa. Spojrza mi w oczy, mrugn porozumiewawczo i otworzy torb. By tam gipsowy model wiey Eiffla, pomalowany na zoto. I z wmontowanym zegarem. Fantastyczna rzecz powiedzia. *** Przewieziono nas samolotem na odpoczynek do Francji, gdzie karmiono nas czekolad, cocktailami mlecznymi i rnymi innymi wzmacniajcymi produktami, dopki nie nabralimy podciki tuszczowej. Potem odesano nas do ojczyzny i oeniem si z adn dziewczyn, ktra take miaa podcik tuszczow. I mielimy dzieci. I te dzieci s teraz dorose, a ja jestem starym prykiem, ktry ma swoje wspomnienia i Pall Malle. Nasyfam si Yon Yonson... Czasem prbuj pno w nocy, kiedy ona ju zanie, dzwoni do swoich starych przyjaciek. Czy mogaby pani poda mi numer pani takiej a takiej? Zdaje si, e mieszka tam i tam. Przykro mi. Nie mamy takiego nazwiska. Dzikuj pani. Przepraszam za kopot. I wypuszczam na dwr psa albo wpuszczam go do domu i rozmawiamy sobie troch. Daj mu do zrozumienia, e go lubi, i on te daje mi do zrozumienia, e mnie lubi. Jemu nie przeszkadza zapach gazu musztardowego i r. Jeste dobry pies, Sandy mwi do niego. Wiesz o tym? Bardzo ci lubi. Czasami wczam radio i sucham jakiej sownej audycji z Bostonu albo z Nowego Jorku. Kiedy sobie podpij, nie cierpi muzyki z pyt.

Wreszcie, prdzej czy pniej, id do ka i ona pyta mnie, ktra godzina. Ona zawsze musi wiedzie, ktra jest godzina. Czasami nie wiem i wtedy mwi: A skd ja mog wiedzie? *** Zastanawiam si niekiedy nad swoim wyksztaceniem. Po drugiej wojnie wiatowej uczszczaem przez jaki czas na uniwersytet w Chicago. Byem studentem na Wydziale Antropologii. Uczono wtedy, e midzy ludmi nie ma absolutnie adnej rnicy. Moe zreszt ucz tego i dzisiaj. Poza tym uczono nas jeszcze, e nie ma ludzi miesznych, zych ani odraajcych. Mj ojciec na krtko przed mierci powiedzia: Czy wiesz, e w adnym z twoich opowiada nie wystpuje czarny charakter? Powiedziaem mu, e jest to jedna z rzeczy, jakich nauczyem si na studiach zaraz po wojnie. *** Studiujc antropologi pracowaem jednoczenie jako reporter kryminalny dla synnej Agencji Prasowej Miasta Chicago za dwadziecia osiem dolarw tygodniowo. Pewnego razu przeniesiono mnie z nocnej zmiany na dzienn i pracowaem szesnacie godzin bez przerwy. Finansowaa nas caa prasa miejscowa oraz Associated Press i United Press i tak dalej. Zapewnialimy obsug dziennikarsk sal sdowych i komisariatw policji, stray poarnej, Stray Przybrzenej na jeziorze Michigan i tak dalej. Z instytucjami, ktre nas finansoway, bylimy poczeni poczt pneumatyczn, rurami biegncymi pod ulicami miasta. Reporterzy przekazywali telefonicznie swoje doniesienia pisarzom, ktrzy siedzieli ze suchawkami na uszach i pisali na woskwkach do powielacza. Notatki powielano i wkadano do wyoonych aksamitem mosinych walcw, natychmiast poykanych przez rury poczty pneumatycznej. Najbardziej bezwzgldne byy kobiety, ktre objy stanowiska mczyzn powoanych do wojska. Swj pierwszy wypadek musiaem wanie relacjonowa przez telefon jednej z tych piekielnych dziewczyn. Bya to sprawa modego czowieka, ktry po powrocie z wojska dosta prac windziarza i obsugiwa staromodn wind w jakim biurowcu. Na parterze drzwi windy stanowia elazna ozdobna krata, przeplatana gazkami elaznego bluszczu. Na elaznej gazce siedziay dwa elazne gobki. Byy onierz postanowi zjecha wind do piwnicy, wszed wic do kabiny i ruszy w d, ale zaczepi obrczk lubn o krat. Tak wic zawis w powietrzu, podoga windy ucieka mu spod stp, a sufit zmiady go. Zdarza si. Zatelefonowaem o wypadku i kobieta, ktra miaa zrobi z tego notatk, spytaa:

A co na to jego ona? Ona jeszcze o niczym nie wie powiedziaem. To si zdarzyo przed chwil. Zadzwo do niej. Musimy mie jej sowa. Co? Powiedz, e jeste kapitan Finn z policji. Powiedz, e masz dla niej smutn nowin. Przeka wiadomo i zapamitaj jej sowa. Zrobiem tak, jak mi kazaa. ona powiedziaa to, czego mona byo oczekiwa. e maj mae dziecko, i tak dalej. Kiedy wrciem do biura, ta kobieta spytaa mnie, ju z wasnej ciekawoci, jak wyglda ten zmiadony facet, kiedy go zmiadyo. Opowiedziaem jej. Czy to ci ruszyo? spytaa. Jada wanie czekoladowy batonik. Nie, Nancy odpowiedziaem. Na wojnie widziaem duo gorsze rzeczy. *** Nawet wtedy pisaem ju rzekomo ksik o Drenie. W Ameryce niewiele wiedziano o tym nalocie. Mao kto zdawa sobie spraw, e byo to duo gorsze ni na przykad Hiroszima. Ja te tego nie wiedziaem. Sprawie nie nadawano rozgosu. Kiedy zdarzyo mi si opowiedzie na przyjciu pewnemu profesorowi z Uniwersytetu Chicagowskiego o nalocie, tak jak go widziaem, i o ksice, ktr chc napisa. Profesor, ktry nalea do czego, co nazywao si Komitetem Myli Spoecznej, opowiedzia mi wwczas o obozach koncentracyjnych i o tym, jak Niemcy robili mydo i wiece z tuszczu pomordowanych ydw i tak dalej. Mogem tylko powiedzie: Wiem, wiem. *** Po drugiej wojnie wiatowej ludzie niewtpliwie stali si bardzo surowi. Ja za zaczem pracowa w dziale reklamy firmy General Electric w Schenectady, stan Nowy Jork, i wstpiem do ochotniczej stray poarnej w osadzie Alplaus, gdzie kupiem swj pierwszy domek. Mam nadziej, e nie spotkam nigdy surowszego czowieka ni mj wczesny szef. By podpukownikiem reklamy w Baltimore. Kiedy pracowaem w Schenectady, wstpi do Holenderskiego Kocioa Zreformowanego, ktry jest naprawd bardzo surowym kocioem. Od czasu do czasu zapytywa mnie szyderczo, dlaczego nie byem oficerem, jakbym zrobi co zego. Oboje z on stracilimy swoj podcik tuszczow. Byy to dla nas lata chude. Przyjanilimy si z ca mas chudych byych onierzy i z ich chudymi onami.

Najsympatyczniejszymi weteranami w Schenectady, najlepszymi i najweselszymi, i najbardziej nienawidzcymi wojny byli ci, ktrzy rzeczywicie powchali prochu. Napisaem wwczas do Wojsk Lotniczych z prob o blisze informacje na temat nalotu na Drezno: kto wyda rozkaz, ile samolotw brao w nim udzia, dlaczego to zrobiono, co to dao i tak dalej. Odpowiedzia mi kto, kto podobnie jak ja pracowa w dziale cznoci ze spoeczestwem. Odpowiedzia, e niestety informacje na ten temat s nadal otoczone tajemnic wojskow. Przeczytaem ten list na gos onie i powiedziaem: Tajemnica? Na Boga przed kim? Bylimy wtedy Federalistami Zjednoczonego wiata. Nie wiem, kim jestemy teraz. Chyba telefoniarzami, bo bardzo duo telefonujemy po nocach, w kadym razie ja. *** W par tygodni po rozmowie telefonicznej z moim starym frontowym towarzyszem Bernardem V. O'Hare rzeczywicie pojechaem do niego z wizyt. Musiao to by w roku 1964 albo co koo tego wiem, e by to ostatni rok Wystawy wiatowej w Nowym Jorku. Eheu! jugaces labuntur anni. Nasyfam si Yon Yonson. Pewien mody czowiek rodem z Ankary. Wziem ze sob dwie dziewczynki, moj crk Nanny i jej najlepsz przyjacik Alison Mitchell. Nigdy dotychczas nie wyjeday poza pwysep Cod. Kiedy zobaczylimy rzek, musielimy stan, tak eby mogy posta nad brzegiem i pomyle nad ni przez chwil. Nigdy jeszcze nie widziay wody w takiej dugiej, wskiej i niesionej postaci. Bya to rzeka Hudson. Pyway w niej karpie wielkie jak atomowe odzie podwodne. Widzielimy te wodospady: potoki skaczce z urwistych ska w dolin rzeki Delaware. Bya masa rzeczy do ogldania i czsto przystawalimy a potem trzeba byo jecha dalej, zawsze trzeba byo jecha dalej. Dziewczynki ubrane byy w biae odwitne sukienki i czarne pantofelki, tak eby obcy ludzie od razu wiedzieli, jakie to mie dzieci. Trzeba jecha dalej, dziewczynki mwiem. I jechalimy dalej. Potem zaszo soce, zjedlimy kolacj we woskiej restauracji i wreszcie zapukaem do frontowych drzwi piknego kamiennego domu Bernarda V. O'Hare. W doni ciskaem butelk irlandzkiej whisky, jak dzwonek, ktrym wzywaj na wieczerz.

*** Poznaem jego urocz on, Mary, ktrej dedykuj t ksik. Dedykuj j rwnie Gerhardowi Miillerowi, takswkarzowi z Drezna. Mary O'Hare jest dyplomowan pielgniark trudno o bardziej odpowiedni dla kobiety zawd.

Mary wyrazia podziw dla dwch dziewczynek, ktre przyprowadziem, i wysaa je razem ze swoimi dziemi na gr, gdzie miay bawi si i oglda telewizj. Dopiero kiedy dzieci ju sobie poszy, odczuem, e nie przypadem Mary do gustu albo ja, albo co zwizanego z tym wieczorem. Bya uprzejma, ale bardzo sztywna. Macie miy, przytulny dom powiedziaam i byo to zgodne e prawd. Przygotowaam miejsce, gdzie bdziecie mogli spokojnie porozmawia oznajmia. Doskonale powiedziaem i wyobraziem sobie dwa kryte skr fotele koo kominka, w pokoju z boazeri, gdzie dwaj starzy onierze bd mogli wypi i porozmawia. Tymczasem Mary zaprowadzia nas do kuchni. Przystawia dwa twarde krzesa do kuchennego stou z biaym, porcelanowym blatem, ktry razi oczy, odbijajc wiato dwustuwatowej arwki nad gow. Mary przygotowaa sal operacyjn. Postawia tylko jedn szklank dla mnie, wyjaniajc, e O'Hare nie moe pi wysokoprocentowych napojw od czasu wojny. Usiedlimy. O'Hare czu si gupio, ale nie chcia powiedzie, o co chodzi. Nie miaem pojcia, czym mogem tak zrazi Mary. Byem przykadnym ojcem rodziny. Nie byem pijakiem. Nie zrobiem jej mowi adnego wistwa na wojnie. Nalaa sobie Coca-Coli, haasujc strasznie naczyniem z lodem w stalowym zlewie. Potem znika w innej czci domu, ale nadal dawaa o sobie zna. Chodzia po mieszkaniu, trzaskaa drzwiami, a nawet przesuwaa meble, eby wyadowa zy humor. Spytaem O'Hare'a, co takiego powiedziaem lub zrobiem, e ona tak si zachowuje. Wszystko w porzdku uspokoi mnie. Nie przejmuj si tym. Tu nie chodzi o ciebie. Byo to bardzo mie z jego strony. Oczywicie kama. Chodzio jak najbardziej o mnie. Tak wic prbowalimy wspomina wojn nie zwracajc uwagi na Mary. Wypiem par szklaneczek przyniesionego przez siebie alkoholu. Od czasu do czasu chichotalimy i umiechalimy si, e to niby przypominamy sobie histori z wojny, ale aden z nas nie potrafi przypomnie sobie nic naprawd dobrego. O'Hare pamita faceta, ktry trafi w Drenie, jeszcze przed bombardowaniem, do piwnicy penej wina i musielimy odwie go do domu na taczkach. Nie bya to rzecz, o ktrej warto by pisa ksik. Ja pamitaem dwch rosyjskich onierzy, ktrzy palili ogromne papierosy skrcone w kawakach gazet. To byo wszystko, co si tyczy wspomnie, a Mary nadal haasowaa. Wreszcie znowu przysza do kuchni po Coca-Col. Wyja z lodwki nowe naczynie z lodem i wrzucia je z oskotem do zlewu, mimo e byo jeszcze do lodu na stole. Potem odwrcia si w moj stron, eby mi pokaza, jak bardzo jest za i e jest za na mnie. Mwia sama do siebie, tak wic to, co powiedziaa, stanowio tylko fragment duszego monologu. Bylicie wtedy jeszcze dziemi! powiedziaa.

Sucham? spytaem. Na wojnie bylicie jeszcze dziemi jak te na grze! Kiwnem gow, e to prawda. Rzeczywicie, bylimy wtedy naiwnymi dziewicami, wyrastajcymi zaledwie z dziecinnych lat. Ale tego pan nie napisze, prawda? To nie byo pytanie. To byo oskarenie. Ja... nie wiem jeszcze wyjkaem. Ale ja wiem powiedziaa Mary. Bdziecie udawa, e bylicie mczyznami, a nie dziemi, i w filmie bd was grali Frank Sinatra i John Wayne albo ktry z tych wspaniaych, zakochanych w wojnie oblenych staruchw. I wojna bdzie wyglda tak cudownie, e zapragniemy nowych wojen. A walczy bd dzieci, jak te na grze. I wtedy zrozumiaem. Ona bya za na wojn. Nie chciaa, eby jej dzieci czy dzieci innych ludzi giny na wojnie. I uwaaa, e ksiki i filmy maj swj udzia w zachcaniu do wojny. *** Podniosem wic praw rk i zoyem jej obietnic: Mary powiedziaem. Nie sdz, aby kiedykolwiek udao mi si skoczy t ksik. Napisaem ju chyba z pi tysicy stron i wszystko wyrzuciem. Jeeli jednak kiedykolwiek j skocz, to daj ci sowo honoru, e nie bdzie w niej roli dla Franka Sinatry ani Johna Wayne'a. Wiesz, co ci powiem? Dam jej tytu Krucjata dziecica. Od tej chwili bylimy przyjacimi.

*** O'Hare i ja zrezygnowalimy ze wspomnie, przeszlimy do bawialni i

rozmawialimy o innych sprawach. Chcielimy dowiedzie si czego o prawdziwej krucjacie dziecicej, wic O'Hare znalaz odpowiedni ustp w ksice Charlesa Mackaya pod tytuem Niezwyko pewnych powszechnych iluzji i szalestwo tlumw, ktr mia w swojej bibliotece. Ksika bya po raz pierwszy wydana w Londynie w roku 1841. Mackay by nie najlepszego zdania o wszystkich wyprawach krzyowych. Krucjat dziecic uwaa za nieco tylko podlejsz od dziesiciu krucjat dla dorosych. O'Hare odczyta na gos nastpujcy pikny fragment: Historia zapewnia nas solennie, i krzyowcy byli ludmi ciemnymi i dzikimi, i kierowaa nimi bezmierna bigoteria, a drog ich znaczyy krew i zy. Autorzy romansw za rozwodz si nad ich pobonoci i mstwem, przedstawiajc w najjaskrawszych, rozpalajcych wyobrani barwach ich cnoty i wielkoduszno, honor, jakim okryli si na wieki, i wielkie usugi, jakie oddali chrzecijastwu."

A potem O'Hare przeczyta taki kawaek: I jakie wspaniae rezultaty przyniosy wszystkie te wojny? Europa powicia miliony ze swoich skarbcw i krew dwch milionw swoich mieszkacw po to, by garstka ktliwych rycerzy uzyskaa sto lat panowania nad Palestyn!" Od Mackaya dowiedzielimy si, e krucjata dziecica rozpocza si w roku 1213, kiedy to dwaj mnisi wpadli na pomys zebrania armii dzieci we Francji i w Niemczech i sprzedania ich do Afryki Pnocnej jako niewolnikw. Zgosio si na ochotnika trzydzieci tysicy dzieci przekonanych, e pjd do Palestyny. Bez wtpienia byy to dzieci opuszczone i bezdomne, jakie zazwyczaj gnied si w duych miastach, wzrastajc wrd wystpku, zuchwae i na wszystko gotowe." Papie Innocenty III te myla, e dzieci wyruszaj do Palestyny, i by tym wstrznity. Te dzieci czuwaj, kiedy my pimy!" powiedzia. Wikszo dzieci wyruszya okrtami z Marsylii i prawie poowa z nich zgina na morzu. Druga poowa dopyna do Afryki i zostaa sprzedana. Na skutek nieporozumienia cz dzieci stawia si w Genui, gdzie nie byo przygotowanych okrtw. Dobrzy ludzie udzielili im schronienia, nakarmili i porozmawiali z nimi grzecznie potem dali im na drog troch pienidzy oraz duo dobrych rad i odesali je do domu. Brawo dobrzy ludzie z Genui! powiedziaa Mary O'Hare.

*** Spaem tej nocy w jednym z pokojw dziecinnych. O'Hare zostawi dla mnie na nocnym stoliku ksik Mary Endell z 1908 roku pod tytuem: Drezno. Historia, miasto i galeria. Zaczyna si tak: Autorka ma nadziej, e ta niewielka ksieczka okae si uyteczn. Prbuje ona da angielskiemu czytelnikowi oglny pogld na to, w jaki sposb Drezno uzyskao swj obecny ksztat architektoniczny; jak, dziki geniuszowi kilku ludzi, stao si powanym orodkiem kultury muzycznej; zwraca take uwag na kilka trwaych pomnikw sztuki, ktre sprawiaj, e Galeria Drezdeska niezmiennie przyciga ludzi szukajcych gbokich dozna artystycznych." Dalej dowiedziaem si troch na temat historii: W 1760 roku Drezno byo oblegane przez Prusakw. Pitnastego lipca rozpoczto bombardowanie. W galerii obrazw wybuch poar. Wiele pcien ewakuowano do Knigstein, niektre jednak zostay powanie uszkodzone odamkami pociskw na przykad Chrzest Chrystusa Francii. Nastpnie stana w ogniu i zawalia si okazaa wiea kocioa w. Krzya, skd w dzie i w nocy ledzono ruchy wojsk przeciwnika. W przeciwiestwie do kocioa w. Krzya, z ktrym los obszed si tak okrutnie, koci Najwitszej Marii Panny wyszed nietknity, gdy pruskie pociski odskakiway od jego

kamiennej kopuy niby krople deszczu. Ostatecznie Fryderyk musia odstpi od oblenia, kiedy dowiedzia si o upadku Kodzka, ktre byo newralgicznym punktem jego nowo zdobytych terenw. Trzeba rusza na lsk, aby nie straci wszystkiego." Drezno byo straszliwie zniszczone. Kiedy Goethe jako mody student odwiedzi miasto, zasta tam jeszcze smutne ruiny: Von der Kuppel der Frauenkirche sah ich diese leidi-gen Trummer zwischen die schbne stadtische Ordnung hineingesat; da riihmte mir der Kiister die Kunst des Bau-meisters, welcher Kirche und Kuppel auf einen so uner-wiinschten Fali schon eingerichtet und bombenfest erbauthatte. Der gute Sakristan deutete mir alsdann auf Ruinen nach allen Seiten und sagte bedenklich lakonisch: Das hat der Feind gethan!"

*** Nastpnego ranka dwie mae dziewczynki i ja przekroczylimy rzek Delaware w miejscu, gdzie kiedy przeprawi si przez ni George Washington. Zwiedzilimy wiatow Wystaw w Nowym Jorku, zobaczylimy, jak wyglda przeszo wedug Forda i Walta Disneya oraz jak bdzie wygldaa przyszo wedug General Motors. Ja za zapytywaem siebie o teraniejszo: jak jest szeroka i gboka i ile z niej naley do mnie. *** Przez nastpnych kilka lat prowadziem zajcia w znanym Studium Autorskim przy Uniwersytecie Stanu Iowa. Wpadem tam w pewne zupenie cudowne tarapaty, ale wybrnem z nich jako. Zajcia miaem po poudniu. Przed poudniem pisaem i nie wolno mi byo przeszkadza. Pracowaem nad swoj synn ksik o Drenie. Wtedy wanie pewien dobry czowiek nazwiskiem Seymour Lawrence podpisa ze mn umow na trzy ksiki. Powiedziaem: W porzdku. Pierwsz z nich bdzie moja synna ksika o Drenie. Przyjaciele nazywaj Seymoura Lawrence'a po prostu Samem. I ja mwi teraz do niego: Sam, to jest ta ksika. *** Jest taka cienka, rozwichrzona i bekotliwa, Sam, bo trudno jest powiedzie co mdrego na temat masakry. Wszyscy powinni by zabici, nigdy ju niczego nie mwi ani nie pragn. Po masakrze powinna zapanowa wielka cisza i rzeczywicie jest cisza, ktr

naruszaj tylko ptaki. A co mwi ptaki? To, co mona powiedzie na temat masakry: Itit?" *** Zapowiedziaem swoim synom, e pod adnym pozorem nie wolno im bra udziau w rzeziach ani cieszy si na wie o masakrze wrogw. *** Powiedziaem im rwnie, eby nie pracowali w firmach produkujcych narzdzia mordu i eby wyraali pogard dla ludzi, ktrzy myl, e takie narzdzia s nam potrzebne. Jak ju wspomniaem, odwiedziem niedawno Drezno z moim przyjacielem O'Hare'em. Bawilimy si znakomicie w Hamburgu, w Berlinie Zachodnim i w Berlinie Wschodnim, w Wiedniu i w Salzburgu, w Helsinkach, a take w Leningradzie. Byo to dla mnie bardzo cenne, gdy obejrzaem wiele autentycznych scenerii do moich przyszych wymylonych opowiada. Jedno z nich bdzie zatytuowane Rosyjski barok, inne Pocaunki wzbronione i Bar walutowy, jeszcze inne Jeli wypadek pozwoli, i tak dalej. I tak dalej. *** Samolot Lufthansy mia lecie z Filadelfii przez Boston do Frankfurtu. O'Hare wsiada w Filadelfii, a ja w Bostonie. Jednak lotnisko w Bostonie nie przyjmowao i samolot polecia z Filadelfii prosto do Frankfurtu, a ja staem si niepotrzebnym czowiekiem w bostoskiej mgle i Lufthansa wsadzia mnie do samochodu razem z innymi niepotrzebnymi ludmi i wysaa nas do motelu na niepotrzebn noc. Czas stan w miejscu. Kto igra sobie zegarami, i to nie tylko ciennymi, lecz take rcznymi. Maleka wskazwka na moim zegarku drgaa, a potem mija rok, zanim drgna znowu. Byem cakowicie bezradny wobec tego zjawiska. Jako czowiek musiaem wierzy zegarom i kalendarzom. *** Wiozem ze sob dwie ksiki, ktre miaem zamiar czyta w samolocie. Jedn z nich byy Sowa na wiatr Teodora Roethke i oto co w niej znalazem: Budz si, aby ni, i wkraczam w sen powoli.

Tam, gdzie strach si nie czai, szukam przeznaczenia. Idc, ucz si drogi, ktr zmierza musz. Drug ksik by Cline i jego wizja Eriki Ostrovskiej. Cline by dzielnym francuskim onierzem w pierwszej wojnie wiatowej dopki nie zosta raniony w gow. Od tego czasu nie sypia i sysza gosy. Zosta lekarzem i w dzie leczy biedakw, za nocami pisa swoje groteskowe powieci. Nie ma sztuki bez taca ze mierci, pisa Cline. Prawd jest mier pisa. Walczyem z ni piknie, jak dugo mogem... taczyem z ni, stroiem j, nadskakiwaem jej... obwieszaem j serpentynami, askotaem." Czas by jego obsesj. Panna Ostrowsky przypomniaa mi zadziwiajc scen ze mierci na raty, gdzie Cline, chcc zatrzyma kbicy si na ulicy tum, krzyczy na papierze: Zatrzymajcie ich... nie pozwlcie im zrobi ani kroku dalej... Niech zastygn w bezruchu raz na zawsze!... Tak, eby ju nigdy nie zniknli!" *** Przejrzaem u siebie w motelu Bibli, w poszukiwaniu opowieci o wielkich kataklizmach. Soce wzeszo na ziemi: a Lot wszed do Segora. Tedy Pan ddy na Sodom i Gomor siark i ogniem od Pana z nieba. I wywrci miasta te, i wszystk wok krain: wszystkie obywatele miast i wszystko, co si zieleni na ziemi." Zdarza si. Jak wiadomo, mieszkacy obu tych miast byli grzesznikami i wiat tylko na tym zyska. I onie Lota oczywicie zapowiedziano, e ma si nie oglda tam, gdzie zostali wszyscy ci ludzie i ich domy. Ona jednak obejrzaa si i za to j kocham, bo to byo tak bardzo ludzkie. Zostaa za kar zmieniona w sup soli. Zdarza si. *** Ludzie nie powinni oglda si za siebie. Ja w kadym razie nie zrobi tego ju nigdy. Skoczyem swoj ksik o wojnie. Nastpna ksika, jak napisz, bdzie mieszna. Ta jest nieudana i tak by musiao, gdy napisa j sup soli. A zaczyna si tak: Posuchajcie: Billy Pilgrim wypad z czasu. A koczy si tak:

It it?

2Posuchajcie: Billy Pilgrim wypad z czasu. Zasn jako podstarzay wdowiec, a obudzi si w dniu swego lubu. Wszed w drzwi w roku 1955, a wyszed innymi drzwiami w roku 1941. Wrci przez te same drzwi, aby znale si w roku 1963. Powiada, e wielokrotnie widzia swoje narodziny i mier i e przenosi si w zupenie przypadkowej kolejnoci do rnych momentw dzielcych te dwa wydarzenia. Tak mwi. Billy nie panuje nad czasem, nie ma adnego wpywu na to, dokd si przenosi, i te odwiedziny nie zawsze s zabawne. Mwi, e drczy go nieustannie trema, gdy nigdy nie wie, jaki fragment swojego ycia bdzie musia za chwil odegra *** Billy urodzi si w roku 1922 w Ilium, w stanie Nowy Jork, jako jedyne dziecko tamtejszego fryzjera. By miesznym dzieckiem, ktre wyroso na miesznego modzieca wysokiego i wtego, przypominajcego postur butelk Coca-Coli. Ukoczy szko redni w Ilium, plasujc si w grnych trzydziestu procentach, i uczszcza do wieczorowej szkoy optycznej przez jeden semestr, gdy potem powoano go do wojska na drug wojn wiatow. Jego ojciec zgin podczas wojny w wypadku na polowaniu. Zdarza si. Billy odbywa sub w piechocie na froncie europejskim i zosta przez Niemcw wzity do niewoli. Kiedy w roku 1945 zwolniono go ze wszystkimi honorami do cywila, zapisa si z powrotem do Szkoy Optyki w Ilium. Na ostatnim roku zarczy si z crk zaoyciela i waciciela szkoy, a potem przey krtkotrway rozstrj nerwowy. *** Trafi do szpitala dla weteranw wojennych nad jeziorem Placid, gdzie poddano go elektrowstrzsom i wypuszczono. Oeni si z narzeczon, zakoczy nauk i te pomg mu rozpocz praktyk w Ilium. Ilium jest szczeglnie dobrym miastem dla optykw, poniewa znajduj si tu zakady General Forge and Foundry. Kady pracownik zakadw obowizany jest mie okulary ochronne i nosi je na terenie hal produkcyjnych. GF & F zatrudnia w Ilium szedziesit osiem tysicy pracownikw. Wymaga to ogromnych iloci szkie i oprawek. Najwicej zarabia si na oprawkach.

*** Billy dorobi si. Mia dwoje dzieci, Barbar i Roberta. W odpowiednim czasie jego crka Barbara wysza za m za innego optyka, ktremu Billy pomg rozpocz praktyk. Syn Billy'ego Robert mia powane kopoty w szkole, ale potem wstpi do synnych Zielonych Beretw, gdzie zrobiono z niego czowieka i posano do Wietnamu. Na pocztku roku 1968 grupa optykw, wrd ktrych by take Billy, zamwia specjalny samolot, aby uda si z Ilium na midzynarodow konferencj optykw do Montrealu. Samolot ten rozbi si o szczyt gry Sugarbush w stanie Vermont. Wszyscy prcz Billy'ego zginli. Zdarza si. Podczas gdy Billy wraca do zdrowia w szpitalu w Vermont, jego ona zmara na skutek przypadkowego zatrucia tlenkiem wgla. Zdarza si i tak. *** Kiedy Billy wrci wreszcie do domu po tej katastrofie samolotowej, przez jaki czas zachowywa si spokojnie. Mia straszliw szram na czubku gowy. Nie podj pracy. Dom prowadzia gosposia. Crka odwiedzaa go prawie codziennie. I nagle, bez adnego ostrzeenia, Billy pojecha do Nowego Jorku i wystpi w caonocnej audycji radiowej powiconej rozmowom z rnymi ludmi. Billy opowiedzia o tym, e wypad z czasu. Powiedzia te, e w roku 1967 zosta porwany przez latajcy talerz. Talerz ten pochodzi z planety Tralfamadorii, jak powiedzia. Zabrano go na Tralfamadori, gdzie pokazywano go nagiego w Zoo. Skojarzono go tam z inn Ziemiank, by gwiazd filmow nazwiskiem Montana Wildhack.

*** Jaki nocny marek z Ilium usysza Billy'ego przez radio i zatelefonowa do jego crki Barbary. Barbara bya ogromnie poruszona. Pojechaa z mem do Nowego Jorku i przywieli Billy'ego do domu. Billy spokojnie, ale stanowczo twierdzi, e wszystko, co mwi przez radio, jest prawd. Powiedzia, e zosta porwany przez Tralfamadorczykw w dniu lubu crki. Nie zauwaono jego zniknicia, poniewa Tralfamadorczycy wykorzystali fad czasu, tak e mg spdzi lata na Tralfamadorii i wrci na Ziemi po upywie zaledwie uamka sekundy. Miesic min w spokoju, po czym Billy napisa list do miejscowej gazety News Leader", ktry redakcja opublikowaa. W licie opisa mieszkacw Tralfamadorii. Byo tam powiedziane, e maj dwie stopy wzrostu, s zieloni i ksztatem

przypominaj gumowe przyssawki uywane przez hydraulikw do przetykania zlewu. Cz rozszerzona dotyka zawsze podogi, za niezwykle elastyczne trzonki s najczciej skierowane w gr. Na kocu trzonka wyrasta maa rczka z zielonym okiem na wewntrznej stronie doni. Tralfamadorczycy maj przyjazne usposobienie, widz w czterech wymiarach i lituj si nad Ziemianami, e ci widz tylko w trzech. Mogliby nauczy Ziemian wielu wspaniaych rzeczy, zwaszcza na temat czasu. Billy obieca opowiedzie o niektrych z tych wspaniaych rzeczy w nastpnym licie. *** Kiedy gazeta opublikowaa pierwszy list, Billy pracowa ju nad drugim. Drugi list zaczyna si tak: Najwaniejsz rzecz, jakiej nauczyem si na Tralfamadorii, byo to, e mier jest tylko zudzeniem. Czowiek yje nadal w przeszoci, tak wic gupot jest paka na pogrzebie. Wszystkie chwile, przesze, obecne i przysze, zawsze istniay i zawsze bd istnie. Tralfamadorczycy mog oglda te rne chwile tak, jak my moemy oglda na przykad Gry Skaliste. Widz, e poszczeglne momenty s niezmienne, i mog wybiera te spord nich, ktre ich w danej chwili interesuj. To tylko my na Ziemi mamy zudzenie, e chwile nastpuj jedna za drug, jak korale na sznurku, i e chwila raz przeyta jest stracona na zawsze. Tralfamadorczyk widzc trupa myli sobie po prostu, e zmary jest aktualnie w zej formie, ale jednoczenie wie, e ta sama osoba czuje si znakomicie w wielu innych momentach. Kiedy teraz sysz o czyjej mierci, wzruszam tylko ramionami i mwi to, co mwi w takich razach Tralfamadorczycy; to znaczy: Zdarza si." *** I tak dalej. Billy pisa ten list w graciarni, w piwnicy swego pustego domu. Jego gospodyni miaa tego dnia wychodne. W graciarni staa stara maszyna do pisania. By to istny potwr. Waya tyle co akumulator. Billy przenosi j z miejsca na miejsce z najwikszym trudem i dlatego wanie pisa w tej graciarni, a nie gdzie indziej. Piec na rop nie dziaa, poniewa mysz przegryza izolacj przewodu prowadzcego do termostatu. Temperatura w domu spadla do dziesiciu stopni. Billy jednake tego nie zauwaa. Nie by te ciepo ubrany. Siedzia boso i wci jeszcze w piamie i szlafroku, mimo pnego popoudnia. Bose stopy mia sinote. Ale serce Billy'ego pono jasnym ogniem. Rozgrzewaa je myl, e ujawniajc prawd na temat czasu przyniesie ulg i pocieszenie wielu ludziom. Dzwonek przy drzwiach wejciowych dzwoni i dzwoni. To jego crka Barbara dobijaa si do domu. Po chwili otworzya sobie wasnym kluczem i chodzia po mieszkaniu nad jego gow woajc:

Tato! tato, gdzie jeste? I tak dalej. Billy nie odpowiada, wic bya ju bliska histerii, bo spodziewaa si znale jego trupa. Wreszcie zajrzaa do ostatniego pomieszczenia, gdzie mona byo go szuka to znaczy do graciarni. *** Dlaczego nie odpowiadae, kiedy ci woaam? spytaa Barbara stajc w drzwiach. Miaa w rku popoudniow gazet, w ktrej Billy opisywa swoich przyjaci Tralfamadorczykw. Nie syszaem powiedzia Billy. Ukad si w danym momencie wyglda nastpujco: Barbara miaa zaledwie dwadziecia jeden lat, ale uwaaa ojca za niedonego starca mimo e mia dopiero czterdzieci sze lat z powodu uszkodzenia mzgu w katastrofie lotniczej. Uwaaa si rwnie za gow rodziny, poniewa na ni spady sprawy zwizane z pogrzebem matki, znalezieniem ojcu gospodyni i tak dalej. Barbara i jej m musieli te doglda rozlicznych interesw Billy'ego, gdy Billy robi wraenie, e ma teraz gdzie wszelkie interesy. Caa ta odpowiedzialno, ktra spada na ni w tak modym wieku, sprawia, e staa si do pyskat jdz. Billy stara si w tym wszystkim zachowa godno, przekona Barbar i swoje otoczenie, e nie jest niedony, lecz wprost przeciwnie, powica si dzieu znacznie wzniolejszemu ni jakie tam interesy. Wyobraa sobie ni mniej, ni wicej, tylko e przepisuje lecznicze okulary duszom Ziemian. Tyle tych dusz byo straconych i chorych, poniewa nie widziay tego, co widz jego mali, zieloni przyjaciele z Tralfamadorii. *** Nie kam, ojcze powiedziaa Barbara. Wiem doskonale, e syszae, jak ci woaam. Byaby zupenie niebrzydk dziewczyn, gdyby nie to, e nogi miaa jak wiktoriaski fortepian. Teraz robia pieko z powodu tego listu w gazecie. Mwia, e Billy wystawia na pomiewisko siebie i wszystkich swoich bliskich. Tato, tato. I co mamy z tob robi? Czy chcesz nas zmusi, ebymy ci oddali tam, gdzie jest twoja matka? Matka Billy'ego jeszcze ya. Przykuta do ka, przebywaa w domu starcw w Pine Knoll koo Ilium. Co ci tak zoci w moim licie? zainteresowa si Billy. Przecie to czyste wariactwo. Nie ma tam ani sowa prawdy! To wszystko jest prawd odpowiedzia Billy spokojnie. Nigdy nie unosi si

gniewem. Pod tym wzgldem by wspaniay. Nie ma adnej planety Tralfamadorii. Rzeczywicie nie mona jej dostrzec z Ziemi, jeli o to ci chodzi. Podobnie jak z Tralfamadorii nie mona dostrzec Ziemi. Obie s bardzo mae i dzieli je ogromna odlego. Skd wzie t gupi nazw Tralfamadoria? Tak nazywaj swoj planet istoty, ktre j zamieszkuj. O Boe jkna Barbara i odwrcia si tyem, demonstracyjnie zaamujc rce. Czy mog zada ci jedno proste pytanie? Oczywicie. Dlaczego nigdy nie wspominae o tym wszystkim przed katastrof? Uwaaem, e nie nadszed jeszcze czas. *** I tak dalej. Billy powiada, e po raz pierwszy wypad z czasu w roku 1944, na dugo przed swoim pobytem na Tralfamadorii. Tralfamadorczycy nie mieli z tym nic wsplnego. Oni pomogli mu tylko zrozumie, co si naprawd dzieje. Billy po raz pierwszy wypad z czasu, kiedy toczya si jeszcze druga wojna wiatowa. By na wojnie pomocnikiem kapelana. W amerykaskim wojsku pomocnik kapelana jest zazwyczaj oglnym pomiewiskiem. Billy nie stanowi wyjtku. Nie mg ani zaszkodzi wrogom, ani pomc przyjacioom. Prawd mwic to nie mia przyjaci. By ordynansem pastora, nie mg liczy na awans ani na odznaczenia, nie mia broni i pokornie wierzy w miosiernego Jezusa, co wikszo onierzy uwaaa za gwniarstwo. Na manewrach w Poudniowej Karolinie Billy grywa zapamitane z dziecistwa hymny na maych, czarnych, wodoszczelnych organach. Miay trzydzieci dziewi klawiszw i dwa rejestry: vox humana i vox celeste. Billy opiekowa si rwnie skadanym otarzem i walizeczk. Bya to walizeczk w kolorze ochronnym, z wysuwanymi nkami, wybita od wewntrz szkaratnym aksamitem. W tym ognistym pluszu spoczywa posrebrzany aluminiowy krzy i Biblia. Otarz i organy zostay wyprodukowane przez fabryk odkurzaczy w Camden, stan New Jersey, co byo na nich uwidocznione. *** Pewnego razu w czasie manewrw Billy gra psalm Pan twierdz moj Jana Sebastiana Bacha. By niedzielny poranek. Billy i kapelan zebrali okoo pidziesiciu onierzy na zboczu wzgrza w Karolinie. Nagle pojawi si rozjemca. Wszdzie byo peno rozjemcw ludzi, ktrzy mwili, kto zwycia, a kto przegrywa teoretyczn bitw, kto yje, a kto jest zabity.

Rozjemca

przynis

mieszn

wiadomo.

Zgromadzenie

wiernych

zostao

teoretycznie zauwaone z powietrza przez teoretycznego przeciwnika i wszyscy zostali teoretycznie zabici. Teoretyczne nieboszczyki pomiay si i zjady suty obiad. Wspominajc to zdarzenie w wiele lat pniej, Billy zdumia si, jak bardzo tralfamadoriaska bya ta przygoda ze mierci ludzie byli zabici i jednoczenie w najlepsze spoywali posiek. Pod koniec manewrw Billy dosta urlop okolicznociowy, poniewa jego ojciec, fryzjer z Ilium, stan Nowy Jork, zosta zastrzelony przez swego przyjaciela w czasie polowania na jelenie. Zdarza si. *** Kiedy Billy wrci z urlopu, czeka ju na niego rozkaz wyjazdu. By potrzebny w kompanii dowodzenia puku piechoty walczcego w Luksemburgu. Pomocnik pukowego kapelana zgin na polu walki. Zdarza si. Billy dotar do swego oddziau, gdy ten by wanie rozbijany przez Niemcw w synnej bitwie w Ardenach. Billy nie zobaczy nawet kapelana, ktremu mia pomaga, nie otrzyma stalowego hemu ani butw polowych. Dziao si to w grudniu 1944 roku, podczas ostatniego potnego uderzenia niemieckiego w tej wojnie. Billy uszed z yciem, ale znalaz si ogupiay i zbkany daleko na tyach Niemcw. Trzej inni onierze, rwnie zbkani, ale nieco przytomniejsi, pozwolili mu wlec si za sob. Dwaj z nich byli zwiadowcami, a trzeci artylerzyst. Nie mieli map ani ywnoci. Unikajc spotkania z Niemcami, zapuszczali si coraz gbiej w sielsk cisz. Jedli nieg. Szli gsiego. Na czele zwiadowcy, sprytni, zgrabni, cisi. Byli uzbrojeni w karabiny. Za nimi szed artylerzysta, niezdarny i tpawy, odstraszajc Niemcw automatycznym Coltem trzymanym w jednej rce i noem w drugiej. Na kocu szed Billy Pilgrim z pustymi rkami, z ponur determinacj przygotowany na mier. Wyglda idiotycznie sze stp i trzy cale wzrostu, pier i ramiona jak pudeko gabinetowych zapaek. Nie mia hemu, broni, paszcza ani butw. Na nogach mia tanie cywilne trzewiki, ktre kupi na pogrzeb ojca. Zgubi jeden obcas i teraz szed podrygujc w gr i w d. Od tego mimowolnego taca bola go staw biodrowy. Billy mia na sobie cienk kurtk polow, koszul i spodnie z szorstkiego sukna oraz dugie, mokre od potu kalesony. Z caej czwrki on jeden nosi brod. Broda bya rzadka, szczeciniasta i czciowo siwa, mimo e Billy mia dopiero dwadziecia jeden lat. Zaczyna ju take ysie. Na skutek wiatru, mrozu i gwatownego wysiku jego twarz nabraa barwy szkaratu. Nie wyglda wcale na onierza. Przypomina raczej zachanego flaminga. ***

Na trzeci dzie wdrwki ostrzelano ich z daleka, kiedy przechodzili przez wsk, wykadan cegami drog. Pady cztery strzay. Pierwszy przeznaczony by dla zwiadowcw. Nastpny dla artylerzysty, ktry nazywa si Roland Weary. Trzecia kula bya przeznaczon dla zachanego flaminga, ktry zatrzyma si na samym rodku drogi, kiedy miercionona pszczoa bzykna mu koo ucha. Billy sta grzecznie, dajc strzelcowi szans poprawki. Zgodnie z jego mtnymi wyobraeniami o zasadach prowadzenia wojen, strzelec powinien mie szans poprawki. Nastpna kula koziokujca w powietrzu, jak mona byo sdzi po dwiku przeleciaa o kilka cali od kolan Billy'ego. Roland Weary wraz ze zwiadowcami leeli bezpiecznie w rowie i Weary rycza na Billy'ego: Za z drogi, ty kretyski matkojebco! To ostatnie sowo byo w roku 1944 czym nowym dla biaego. Zabrzmiao tak wieo i zaskakujco w uszach Billy'ego, ktry nie jeba jeszcze nikogo, e spenio swoje zadanie. Billy ockn si i zlaz z drogi. *** Znowu uratowaem ci ycie, kretyski skurwielu powiedzia Weary do Billy'ego w rowie. Ratowa mu tak ycie od kilku dni lc go, kopic, bijc, zmuszajc do marszu. Stosowanie brutalnego przymusu byo absolutnie konieczne, poniewa sam Billy nie ruszyby palcem, eby si ratowa. Billy chcia zrezygnowa. By godny, przemarznity, zagubiony, bezradny. Teraz, po trzech dniach wdrwki, przesta odrnia sen od jawy i nie robio mu wikszej rnicy, czy idzie, czy stoi nieruchomo. Pragn tylko, aby zostawiono go w spokoju. Idcie, chopcy, dalej beze mnie" powtarza w kko. *** Weary by takim samym nowicjuszem na wojnie jak Billy. On rwnie przyby jako uzupenienie. Wraz z reszt obsugi dziaa odda jeden gniewny strza z pidziesiciosiedmiomilimetrowego dziaka przeciwpancernego. Dziako wydao dwik, jakby sam Pan Bg Wszechmogcy rozpi zamek byskawiczny u spodni. Dugi na trzydzieci stp jzyk ognia wypali nieg i traw, pozostawiajc czarn strza, ktra wskazywaa Niemcom stanowisko dziaka. Strza by niecelny. Strzelali do Tygrysa. Czog pokrci swoim osiemdziesicioomiomilimetrowym ryjem, jakby wszy, i zobaczy strza na niegu. Wystrzeli i zabi wszystkich onierzy z obsugi dziaka oprcz Weary'ego. Zdarza si i tak. ***

Roland Weary mia osiemnacie lat. Dobiega kresu swego nieszczliwego dziecistwa, ktre upyno gwnie w Pittsburghu, w stanie Pensylwania. Nie lubiano go tam w Pittsburghu. Nie lubiano, poniewa by gupi, gruby, zoliwy i zalatywao od niego bekonem, choby nie wiadomo jak starannie si my. Nikt w Pittsburghu nie chcia si z nim zadawa i wszyscy go odpdzali. Weary nie mg tego przebole. Ilekro go odpdzono, znajdowa sobie kogo jeszcze bardziej pogardzanego i krci si przez jaki czas koo tego kogo, udajc przyja. A potem pod byle pretekstem katowa go do nieprzytomnoci. By to niezmienny wzorzec. Weary nawizywa z ludmi szalecze, seksualne nieomal, mordercze stosunki, a potem bi ich i katowa. Opowiada im o kolekcji broni palnej i siecznej, kajdan i narzdzi tortur swego ojca. Ojciec Weary'ego, hydraulik, rzeczywicie zbiera takie rzeczy i ubezpieczy swoj kolekcj na cztery tysice dolarw. Nie by w tym odosobniony. Nalea do licznego klubu ludzi, ktrzy zbierali takie rzeczy. Ojciec Weary'ego da kiedy matce Weary'ego jako przycisk do papierw doskonale dziaajce hiszpaskie urzdzenie do amania palcw. Kiedy indziej podarowa jej stojc lamp, ktrej podstaw stanowia miniatura synnej elaznej Dziewicy z Norymbergi. Autentyczna elazna Dziewica bya redniowiecznym narzdziem tortur, czym w rodzaju kota o ksztatach kobiety, najeonego od rodka kolcami. Z przodu figury znajdoway si drzwi na zawiasach. Idea urzdzenia polegaa na tym, aby wsadzi przestpc do rodka i nastpnie powoli zamyka drzwi. Byy nawet dwa specjalne kolce na wysokoci oczu skazaca. A w dnie znajdowa si otwr, ktrym moga odpywa krew. Zdarza si.

*** Weary opowiedzia Billy'emu o elaznej Dziewicy, o otworze w dnie i do czego to siiyo. Opowiedzia mu o pociskach dum-dum. Opowiedzia mu, e jego ojciec ma pistolet marki Derringer, ktry jest tak may, i mieci si w kieszonce kamizelki, a mimo to robi w czowieku dziur, przez ktr mgby swobodnie przelecie nietoperz. Weary stwierdzi kiedy z pogard w gosie, e Billy pewnie nawet nie wie, co to jest struynka do krwi. Billy odpowiedzia, e otwr w dnie elaznej Dziewicy, ale to nie byo to. Struynka, jak si dowiedzia Billy, to wyobienie biegnce wzdu brzeszczotu szabli. Weary opowiedzia Billy'emu o rnych wymylnych torturach, ktre widzia na filmach, o ktrych czyta w ksikach lub sysza przez radio i o innych wymylnych torturach, ktre sam zaprojektowa. Jednym z jego wynalazkw byo wiercenie facetowi w uchu wiertark dentystyczn. Spyta te Billy'ego, jaki jest jego zdaniem najgorszy rodzaj

egzekucji. Billy nie mia adnego pogldu na t spraw. Okazao si, e poprawna odpowied brzmi nastpujco: Przywizuje si faceta na mrowisku gdzie w pustyni, kapujesz? Kadzie si go twarz do gry i smaruje mu si jaja miodem, a potem odcina mu si powieki, eby musia patrze na soce, dopki nie umrze. Zdarza si. *** Lec teraz w rowie z Billym i zwiadowcami, w chwil po tym jak do nich strzelano, Weary podsun Billy'emu pod nos swj n. N nie by wasnoci pastwow. Weary dosta go w prezencie od ojca. Jego ostrze miao dziesi cali dugoci i byo trjgraniaste. Rkoje, bdca jednoczenie kastetem, skadaa si z piercieni, do ktrych Weary wsun swoje krtkie, grube paluchy. Piercienie te nie byy zwyke sterczay z nich metalowe kolce. Weary przyoy kolce do policzka Billy'ego i uku go czule, z krwioercz powcigliwoci. Chciaby dosta czym takim hm? Hmmmm? dopytywa si. Nie chciabym odpowiedzia Billy. Wiesz, dlaczego ostrze jest trjgraniaste? Nie. eby rana si nie zamykaa. Aha. Robi w facecie trjktn dziur. Jak dziabniesz faceta zwykym noem, to robisz szpar, tak? Szpara zamyka si natychmiast, tak? Tak. Gwno. Co ty wiesz? Czego was ucz na tych studiach? Studiowaem bardzo krtko powiedzia Billy, co byo prawd. Mia za sob zaledwie sze miesicy wyszej uczelni, a waciwie nie bya to nawet uczelnia w penym tego sowa znaczeniu. Bya to tylko Wieczorowa Szkoa Optyki w Ilium. Studenciak rzuci Weary zjadliwie. Billy wzruszy ramionami. Z ksiek niewiele si dowiesz o yciu powiedzia Weary. Sam si przekonasz. Billy nic na to nie odpowiedzia tam w rowie, gdy nie chcia przeciga tej rozmowy duej, ni to byo konieczne. Czu jednak niejasn pokus wyznania, e on te ma niejakie pojcie o makabrze. Ostatecznie Billy kontemplowa tortur i odraajce rany na pocztku i przy kocu kadego dnia przez cay prawie okres swojego dziecistwa. Na cianie jego dziecicej sypialni w Ilium wisia wyjtkowo okropny krucyfiks. Chirurg wojskowy musiaby pochwali kliniczny realizm, z jakim artysta przedstawi wszystkie rany Chrystusa ran od wczni, rany od cierni, dziury od elaznych hufnali. Chrystus

Billy'ego mia straszn mier. Budzi lito. Zdarza si. *** Billy nie by katolikiem, mimo e rs pod upiornym krucyfiksem na cianie. Jego ojciec nie wyznawa adnej religii. Matka grywaa w zastpstwie organistw w kocioach kilku rnych wyzna w miecie. Zawsze braa wtedy ze sob Billy'ego i poduczaa go gry na organach. Mwia, e zostanie czonkiem jednego z tych Kociow, gdy tylko zorientuje si, ktry z nich ma racj. Nigdy si jako nie zdecydowaa, ale za to niezwykle upodobaa sobie krucyfiksy i wreszcie kupia jeden w sklepie z pamitkami w Santa Fe, gdy ich maa rodzina wyruszya na Zachd w latach wielkiego kryzysu. Podobnie jak wielu Amerykanw, usiowaa nada sens yciu za pomoc przedmiotw nabytych w sklepach z pamitkami. W ten to sposb krucyfiks znalaz si na cianie sypialni Billy'ego Pilgrima. *** Dwaj zwiadowcy, ktrzy lec w rowie piecili orzechowe kolby swoich karabinw, szepnli, e czas rusza dalej. Mino dziesi minut i nikt nie przychodzi sprawdzi, czy zostali trafieni i czy nie trzeba ich dobi. Ktokolwiek do nich strzela, musia by daleko i sam jeden. Wszyscy czterej wypezli z rowu i tym razem nikt ju nie strzela. Czogali si w stron lasu jak wielkie, nieszczliwe ssaki, ktrymi zreszt byli. Potem wstali i poszli szybkim krokiem. Br by ciemny i stary. Sosny rosy rwnymi rzdami. Nie byo adnego poszycia. Ziemi zacielaa czterocalowa warstwa nietknitego niegu. Amerykanie nie mieli wyboru i musieli zostawia lady rwnie atwe do odczytania jak wykresy w podrczniku taca krok, przesunicie, pauza krok, przesunicie, pauza. *** Morda na kdk! ostrzeg Roland Weary Billy'ego. Weary wyglda jak Kubu Puchatek wyruszajcy na wojn. By niski i gruby. Mia na sobie cae oporzdzenie, jakie mu kiedykolwiek wydano, i wszystko, co otrzyma z domu: hem, nakadk na hem, wenian czapeczk, szalik, rkawiczki, baweniany podkoszulek, weniany podkoszulek, wenian koszul, sweter, bluz, kurtk, paszcz, baweniane gacie, weniane gacie, weniane spodnie, baweniane skarpetki, weniane skarpetki, buty bojowe, mask gazow, manierk, przybory do jedzenia, apteczk, n, koc, p namiotu, peleryn, kuloodporn Bibli, broszur pod tytuem Poznaj swojego wroga, broszur pod tytuem Dlaczego walczymy oraz sowniczek niemieckich

zda zapisanych fonetycznie, ktre miay mu umoliwi zadawanie Niemcom pyta w rodzaju: Gdzie jest wasz sztab?" i Ile macie haubic?", lub powiedzenie: Poddajcie si. Wasza sytuacja jest beznadziejna." Weary taszczy te klocek z drzewa balsa, ktry mia mu suy za poduszk w okopie, oraz pakiet profilaktyczny zawierajcy dwie mocne prezerwatywy Wycznie dla zapobieenia zakaeniu!". Mia gwizdek, ktry chowa do czasu, a zostanie kapralem, i zdjcie pornograficzne kobiety usiujcej spkowa z szetlandzkim kucem. Billy Pilgrim musia wielokrotnie podziwia to zdjcie. *** Kobieta z kucem pozowaa na tle aksamitnej kotary z frdzlami, zawieszonej midzy dwiema doryckimi kolumnami. Przed jedn z kolumn staa palma w donicy. Bya to odbitka pierwszego zdjcia pornograficznego w historii ludzkoci. Sowo fotografia zostao po raz pierwszy uyte w roku 1839 i w tym samym roku Louis J. M. Daguerre wykaza w Akademii Francuskiej, e obraz odbity na posrebrzanej pytce metalowej, pokrytej cienk warstewk jodku srebra, mona wywoa w obecnoci par rtci. Zaledwie dwa lata pniej, w roku 1841, pomocnik Daguerre'a, Andre Le Fevre, zosta aresztowany w ogrodach Tuileries, kiedy usiowa sprzeda pewnemu dentelmenowi zdjcie tej wanie kobiety z kucem. Weary kupi fotografi w tym samym miejscu w Tuileries. Le Fevre twierdzi, e zdjcie jest dzieem sztuki i e miao na celu oywienie greckiej mitologii. Dowodem tego byy wedug niego kolumny i donica z palm. Zapytany, ktry to z mitw chcia przedstawi, Le Fevre odpowiedzia, e s tysice takich mitw i e kobieta reprezentuje wiat miertelnych, kuc za bstwo. Skazano go na sze miesicy wizienia. Umar tam na zapalenie puc. Zdarza si. *** Billy i zwiadowcy byli chudzi, Roland Weary spala swj tuszcz. Pod wszystkimi tymi warstwami weny i drelichu by jak rozgrzany do czerwonoci piecyk. Energia tak go rozpieraa, e biega nieustannie pomidzy Billym a zwiadowcami, przekazujc gupawe polecenia, ktrych nikt nie wydawa i ktrych nikt nie chcia sucha. Zaczyna te sobie wyobraa, e skoro jest o tyle aktywniejszy od pozostaych, to on tu dowodzi. By tak opatulony i tak rozgrzany, e opucio go zupenie poczucie niebezpieczestwa. Widzia tylko tyle z otaczajcego wiata, na ile pozwalaa wska szparka pomidzy skrajem hemu i szalikiem z domu, zakrywajcym jego dziecinn twarz wraz z nosem. Byo mu pod tym wszystkim tak przytulnie, e mg sobie wyobraa, jakoby wrci cao z wojny, siedzia bezpiecznie w domu i opowiada rodzicom i siostrze o swoich prawdziwych wojennych przygodach. Tymczasem prawdziwa wojenna przygoda jeszcze trwaa.

Prawdziwa wojenna przygoda w wersji Weary'ego wygldaa nastpujco: Niemcy poszli do natarcia i Weary wraz z kolegami artylerzystami walczy jak diabli, a wszyscy prcz niego zginli. Zdarza si. Potem Weary zwiza si z dwoma zwiadowcami, z ktrymi natychmiast si zaprzyjani, i postanowili wsplnie przebi si do swoich. Mieli i forsownym marszem i raczej zgin, ni si podda. Ucisnli sobie donie i nazwali si trzema muszkieterami". Potem jednak zjawi si ten cholerny studenciak, sabeusz taki, e w ogle nie powinni go bra do wojska, i spyta, czy moe i z nimi. Nie mia karabinu ani nawet noa. Nie mia hemu ani czapki. Nie umia nawet chodzi normalnie cay czas podrygiwa w gr i w d, w gr i w d, czym doprowadza wszystkich do szalestwa i zdradza ich pozycj. By godny poaowania. Trzej muszkieterowie pchali, cignli i nieli studenciaka ca drog a do wasnych pozycji, brzmiaa wersja Weary'ego, ratujc jego ndzne ycie. Tymczasem w rzeczywistoci Weary wraca po swoich ladach, eby zobaczy, co si stao z Billym. Powiedzia zwiadowcom, eby zaczekali, a on wrci po tego skurwiela studenciaka. Przechodzi pod nisko zwisajc gazi, ktra uderzya go w czubek hemu z gonym brzkiem. Weary tego nie sysza. Gdzie szczeka duy pies. Tego rwnie Weary nie sysza. Jego opowie o wojnie dosza wanie do najbardziej pasjonujcego miejsca. Oficer gratulowa trzem muszkieterom, informujc ich, e zostan przedstawieni do Brzowej Gwiazdy. Czy mog co dla was zrobi, chopcy? spyta oficer. Tak jest odpowiedzia jeden ze zwiadowcw. Chcielibymy trzyma si razem do koca wojny. Czy moe pan sprawi, aby nie rozdzielano trzech muszkieterw? *** Billy Pilgrim stan, opar si o drzewo i zamkn oczy. Gow mia odchylon do tyu, nozdrza rozdte. Wyglda jak poeta w Partenonie. Wtedy wanie po raz pierwszy wypad z czasu. Jego wiadomo wahna si penym ukiem wzdu jego ycia, dochodzc a do mierci, ktra bya liliow powiat. Poza tym nie byo tam nikogo ani niczego. Nic tylko liliowa powiata i ciche brzczenie. A potem Billy wahn si z powrotem w ycie, i dalej, a do okresu przed swoim urodzeniem, kiedy bya czerwona powiata i jakie bulgoczce dwiki. Potem znowu wrci do ycia i zatrzyma si. By maym chopcem i sta pod natryskiem obok swego wochatego ojca w lokalu Ymki w Ilium. Czu zapach chloru z pobliskiego basenu pywackiego i sysza trzask trampoliny. May Billy by przeraony, gdy ojciec zapowiedzia, e bdzie go uczy pywania metod to albo pywaj". Ojciec mia wrzuci Billy'ego na gbok wod, a Billy mia zacz pywa jak diabli. Przypominao to egzekucj. Billy by zupenie odrtwiay, kiedy ojciec zanis go z

natryskw na basen. Oczy mia zamknite. Kiedy je otworzy, znajdowa si na dnie basenu i dookoa rozlegaa si pikna muzyka. Straci przytomno, ale muzyka nie milka. Jak przez mg czu, e kto go ratuje. Wcale sobie tego nie yczy. *** Stamtd przeskoczy w rok 1955. Mia czterdzieci jeden lat i odwiedza swoj niedon matk w Pine Knoll, w domu starcw, gdzie umieci j zaledwie przed miesicem. Zachorowaa na zapalenie puc i uwaano, e ju z tego nie wyjdzie. ya jednak jeszcze przez wiele lat. Stracia prawie cakiem gos i Billy, eby j sysze, musia przyoy ucho do jej pergaminowych warg. Miaa widocznie co bardzo wanego do powiedzenia. Dlaczego...? zacza i umilka. Bya zbyt saba. Miaa nadziej, e nie bdzie musiaa koczy zdania, e Billy za ni dokoczy. Billy jednak nie mia pojcia, o co jej chodzi. Co dlaczego, mamo? spyta. Przekna z trudem, kapno jej kilka ez. Potem zebraa energi caego swego schorowanego ciaa, od koniuszkw palcw. Zebraa jej tyle, e moga wyszepta cae zdanie: Dlaczego ja si tak zestarzaam? *** Stara matka Billy'ego stracia przytomno i adna pielgniarka wyprowadzia go z pokoju. Wanie korytarzem przewoono ciao starca przykryte przecieradem. Swego czasu by synnym maratoczykiem. Zdarza si. Dziao si to, jeszcze zanim Billy dozna uszkodzenia gowy w katastrofie lotniczej i zanim zacz wypowiada si na temat latajcych talerzy i podry w czasie. Billy usiad w poczekalni. Nie by wtedy jeszcze wdowcem. Wyczu co twardego pod siedzeniem wycieanego fotela. Sign tam i znalaz ksik Williama Bradforda Huie pod tytuem Egzekucja szeregowego Sowika. Bya to dokumentalna relacja o mierci przed amerykaskim plutonem egzekucyjnym szeregowego Eddie'ego D. Sowika, numer ewidencyjny 36 896 415, jedynego amerykaskiego onierza rozstrzelanego za tchrzostwo od czasu wojny domowej. Zdarza si. Billy przeczyta orzeczenie wojskowego sdziego, ktry rozpatrywa apelacj. Koczyo si ono tak: Szeregowy Sowik rzuci otwarte wyzwanie wadzy pastwowej i dyscyplina w przyszoci zalee bdzie od tego, czy zdecydowanie odpowiemy na to wyzwanie. Jeli dezercja ma by karana mierci, to naley w tym wypadku zastosowa kar mierci nie jako rodek karny czy zadouczynienie, ale po to, aby utrzyma dyscyplin, bez ktrej

adna armia nie moe stawia czoa nieprzyjacielowi. W sprawie nie wnoszono o ask i uwaam, e nie powinna ona znale tu zastosowania." Zdarza si. *** Billy zmruy oczy w roku 1965 i przenis si w rok 1958. By na przyjciu wydanym na cze druyny pikarskiej juniorw, w ktrej gra jego syn Robert. Przemawia trener, stary kawaler. Wzruszenie ciskao mu gardo. Sowo daj mwi uwaabym za zaszczyt noszenie walizek za tymi chopcami. *** Billy zmruy oczy w roku 1958 i przenis si w rok 1961. Obchodzono Sylwestra i Billy urn si haniebnie na przyjciu, gdzie byli sami optycy i ony optykw. Billy zazwyczaj nie pi duo, gdy wojna zrujnowaa mu odek, ale teraz by niewtpliwie zalany w drobny mak i zdradza swoj on Walencj po raz pierwszy i ostatni w yciu. Udao mu si przekona pewn dam, aby zesza z nim do pralni i usiada na gazowej suszarce, ktra nawiasem mwic bya wczona. Dama rwnie bya mocno pijana i pomagaa Billy'emu, ktry zdejmowa jej pasek od poczoch. O czym chciae porozmawia? pytaa. Wszystko w porzdku odpowiedzia Billy. Naprawd myla, e wszystko jest w porzdku. Nie mg sobie przypomnie imienia damy. Dlaczego wszyscy mwi do ciebie Billy, a nie William? Ze wzgldw zawodowych odpowiedzia Billy. Bya to prawda. Jego te, waciciel Szkoy Optyki w Ilium, ktry pomaga mu rozpocz praktyk, by geniuszem w swojej dziedzinie. To on poradzi ziciowi, eby pozwala ludziom nazywa si po prostu Billym, bo to pozostaje w pamici. Bdzie w tym rwnie co niezwykego, jako e nikt z dorosych nie nazywa si Billy. Poza tym ludzie bd myleli o nim jak o kim bliskim. *** Potem rozegraa si okropna scena. Gocie oburzali si na postpek Billy'ego i jego damy i Billy wyldowa w swoim samochodzie, gdzie usiowa odnale kierownic. Najwaniejsz rzecz byo teraz dla niego znalezienie kierownicy. Pocztkowo wymachiwa rkami na olep, w nadziei, e natrafi na ni przypadkiem. Kiedy to nie dao rezultatu, rozpocz systematyczne poszukiwania, dziaajc w taki sposb, eby kierownica nie moga mu si wymkn. Przesun si do lewych drzwiczek i przeszuka kady cal przestrzeni przed sob. Nie znalazszy kierownicy przesun si o kilka cali w

prawo i powtrzy operacj. Ku swemu zdumieniu wyldowa w kocu przy prawych drzwiczkach, a kierownicy jak nie byo, tak nie byo. Doszed w kocu do wniosku, e kto mu j ukrad. Tak go to rozzocio, e natychmiast zasn. Nie mg znale tej kierownicy, bo siedzia na tylnym siedzeniu. *** Kto budzi Billy'ego potrzsajc go za rami. Billy wci jeszcze by pijany i zy, e ukradziono mu kierownic. Ockn si znw na drugiej wojnie wiatowej, na tyach Niemcw. Potrzsa nim Roland Weary, trzymajc go za klapy kurtki polowej. Wyrn Billym o drzewo, a potem odcign go od pnia i pchn w kierunku, w ktrym mia i dalej o wasnych siach. Billy stan i potrzsn gow. Idcie sami powiedzia. Co? Idcie dalej sami. Mnie tu dobrze. Co mwisz? Nie martwcie si o mnie. Jezu Chryste, nie jeste chyba chory? powiedzia Weary przez kilka warstw wilgotnego szalika przysanego z domu. Billy nigdy nie widzia jego twarzy. Kiedy prbowa j sobie wyobrazi i wysza mu kijanka w kulistym akwarium. Weary kopa i popycha Billy'ego przez wier mili. Zwiadowcy czekali na nich w korycie zamarznitego strumienia. Syszeli psa. Syszeli nawoywania ludzi brzmice jak okrzyki myliwych, ktrzy dobrze wiedz, gdzie szuka zwierzyny. Brzegi strumienia byy na tyle wysokie, e zwiadowcy mogli sta, pozostajc w ukryciu. Billy pokracznie zsun si z brzegu, a za nim nadszed Weary, rozgrzany, dzwonic, szczkajc i brzczc. Mam go, chopcy powiedzia Weary. Nie chce y, ale my go zmusimy. A kiedy si std wydostaniemy, to bdzie pamita, e zawdzicza ycie trzem muszkieterom. Zwiadowcy po raz pierwszy usyszeli, e Weary myli o nich i o sobie jako o trzech muszkieterach. Billy Pilgrim za wyobraa sobie tam, w korycie potoku, e bezbolenie zamienia si w par. Gdyby go cho na chwil pozostawiono w spokoju, myla, to nikomu ju nie sprawiaby kopotu. Wyparowaby i unosi si wrd wierzchokw drzew. Gdzie w oddali rozlegao si szczekanie wielkiego psa. Na tle zimowej ciszy gos jego, zwielokrotniony przez strach i echo, rozbrzmiewa jak ogromny gong. ***

Osiemnastoletni Roland Weary wcisn si midzy dwch zwiadowcw i pooy im na ramionach cikie apy. I c zrobi trzej muszkieterowie teraz? spyta. Billy Pilgrim przeywa urocze halucynacje. Mia na sobie suche, ciepe, biae skarpety i lizga si po posadzce sali balowej. Tysice widzw biy brawo. To nie bya podr w czasie. Co takiego nigdy si nie zdarzyo i nigdy si nie zdarzy. Byy to przedmiertne majaki modego czowieka, ktry mia trzewiki pene niegu. Jeden ze zwiadowcw opuci gow, pozwalajc linie spyn na ziemi. Drugi zrobi to samo. Badali nieskoczenie drobne efekty splunicia na nieg i histori. Obaj byli szczupli i zgrabni. Bywali ju niejednokrotnie poza niemieckimi liniami yjc jak lene zwierzta od chwili do chwili w zbawczym strachu, mylc bez udziau mzgu, samymi tylko rdzeniami pacierzowymi. Teraz obaj uwolnili si z czuych obj Weary'ego. Powiedzieli, eby on i Billy poszukali kogo, komu bd mogli si podda. Zwiadowcy mieli do cigego czekania na nich. I zostawili Weary'ego i Billy'ego na lodzie. *** Billy Pilgrim lizga si w swoich skarpetach dalej, wykonujc ewolucje, ktre wikszo ludzi uznaaby za niemoliwe zatacza krgi, zatrzymywa si w miejscu i tak dalej. Nadal sycha byo brawa, ale ich ton uleg zmianie, gdy halucynacje ustpiy miejsca podry w czasie. Billy ju si nie lizga, lecz sta na mwnicy w chiskiej restauracji w Ilium, stan Nowy Jork, wczesnym popoudniem na jesieni 1957 roku. Odbywao si zebranie Klubu Lww, zgotowali mu gorc owacj. Wybrano go wanie prezesem i musia przemwi. By sztywny ze strachu i uwaa, e popeniono koszmarny bd. Wszyscy ci zamoni, solidni mczyni za chwil przekonaj si, e wybrali miesznego przybd. Usysz jego drcy, cienki gos, jaki mia w okresie wojny. Przekn lin wiadom, e jego organ gosowy ma si gwizdka wycitego z wierzbowej gazki. Co gorsza, nie mia nic do powiedzenia. Zgromadzenie ucicho. Wszyscy byli rowi i rozpromienieni. Billy otworzy usta, z ktrych wydoby si gboki, wibrujcy ton. Jego gos by wspaniaym instrumentem. Opowiada dowcipy, po ktrych sala pokadaa si ze miechu. Potem uderzy w ton powagi, potem znw opowiada dowcipy i zakoczy nut pokory. Ten cud mia swoje wyjanienie: Billy ukoczy kurs krasomwstwa. A potem znowu znalaz si w oysku zamarznitego strumienia i Roland Weary zabiera si do dawania mu wycisku. *** Weary paa tragicznym gniewem. Znowu dosta kopniaka. Wepchn pistolet do

kabury. Wsun do pochwy sztylet z trjgraniastym ostrzem i rowkami do krwi na wszystkich trzech powierzchniach. A potem potrzsn Billym z caej siy, zagrzechota jego szkieletem, wyrn nim o brzeg. Weary ujada i skamla pod warstwami swego domowego szalika. Bekota co na temat powice, jakie robi dla Billy'ego. Rozwodzi si nad pobonoci i bohaterstwem trzech muszkieterw, ktre przedstawia w najbardziej jaskrawych i namitnych barwach, rozwodzi si nad ich cnot i wielkodusznoci, nad nieprzemijajc saw, jak si okryli, i nad ich zasugami wobec chrzecijastwa. Byo wyczn win Billy'ego, jak twierdzi Weary, e ta wspaniaa jednostka bojowa przestaa istnie, i Billy musi teraz za to zapaci. Paln Billy'ego sierpowym w szczk, zwalajc go na pokryty niegiem ld. Billy upad na czworaki i Weary kopn go w ebra, przewracajc na bok. Billy usiowa zwin si w kbek. Takich nie powinni w ogle bra do wojska powiedzia Weary. Billy mimo woli wydawa konwulsyjne dwiki, bardzo przypominajce miech. Uwaasz, e to mieszne, co? spyta Weary i zaszed go od tyu. W czasie szarpaniny kurtka, koszula i podkoszulek Billy'ego podjechay do gry, odsaniajc nagie plecy. aosne paciorki jego krgosupa znajdoway si w odlegoci kilku cali od czubkw polowych butw Weary'ego. Weary zamachn si praw nog, celujc w krgosup, w t rurk zawierajc tyle wanych dla Billy'ego przewodw. Mia zamiar rozwali t rurk. I wtedy zauway, e ma widzw. Z wysokiego brzegu przygldao im si piciu niemieckich onierzy i alzacki owczarek na smyczy. Niebieskie oczy onierzy zdradzay najzupeniej cywiln ciekawo, dlaczego jeden Amerykanin usiuje zamordowa innego Amerykanina tak daleko od kraju i dlaczego ofiara si mieje.

3Niemcy wraz z psem przeprowadzali operacj wojskow znan pod zabawn nazw, ktra mwi sama za siebie. Jest to przedsiwzicie rzadko opisywane ze szczegami, przedsiwzicie, ktrego sama nazwa napotkana w komunikatach wojennych lub w podrczniku historii kojarzy si licznym entuzjastom wojny z zaspokojeniem seksualnym. W wyobrani mionikw wojen jest to cudownie agodna gra miosna po orgazmie zwycistwa. Nazywa si przeczesywaniem terenu. Pies, ktrego gos rozlega si tak gronie w zimowym krajobrazie, to bya suka. Miaa podkulony ogon i draa na caym ciele. Zostaa tego ranka wypoyczona od gospodarza. Nigdy dotychczas nie braa udziau w wojnie. Nie miaa pojcia, na czym ta zabawa polega. Nazywaa si Princessa. *** Dwaj Niemcy byli prawie dziemi. Towarzyszyli im dwaj sterani yciem starcy, zalinieni i bezzbni jak karpie. Byli to folkszturmici, uzbrojeni i umundurowani w rzeczy cignite ze wieo polegych prawdziwych onierzy. Zdarza si. Byli wieniakami zza niemieckiej granicy, ktra przechodzia tu obok. Dowodzi nimi kapral w rednim wieku z zaczerwienionymi oczami, ylasty, wysuszony na rzemie i majcy wojny powyej uszu. By czterokrotnie ranny. Poatano go i odesano z powrotem na wojn. By bardzo dobrym onierzem, ktry mia ju do i szuka tylko kogo, komu mgby si podda. Na jego krzywych nogach lniy zociste oficerki zdjte w Rosji z zabitego wgierskiego pukownika. Zdarza si. Te buty byy prawie jedynym jego majtkiem na tym wiecie. Byy jego domem rodzinnym. Anegdota: Pewnego razu jaki rekrut przyglda si, jak pucuje i glansuje te swoje zociste cholewy. Kapral podsun mu jeden z tych butw pod nos mwic: Jeli dobrze si przyjrze, to mona tam zobaczy Adama i Ew." Billy Pilgrim nie sysza tej anegdoty, ale lec tam na czarnym lodzie i wpatrujc si w lnice buty kaprala, zobaczy w ich zocistej gbi Adama i Ew. Byli nadzy. Byli tak niewinni, tak bezbronni, tak bardzo chcieli zachowywa si przyzwoicie. Billy Pilgrim poczu, e ich kocha. *** Obok zocistych butw staa para ng owinitych szmatami. Byy przewizane na krzy brezentowymi paskami i wsunite w drewniaki z zelwk na zawiasach. Billy spojrza w gr na twarz nalec do tych drewniakw. Bya to twarz jasnowosego pitnastoletniego cherubina.

Chopiec by pikny jak Ewa. *** Wanie ten cudowny chopiec, niebiaski hermafrodyta, pomg Billy'emu wsta. Pozostali podeszli, otrzepali go ze niegu i zrewidowali, szukajc broni. Nie znaleli niczego. Najbardziej niebezpiecznym przedmiotem, jaki przy nim znaleziono, by dwucalowy ogryzek owka. Gdzie w oddali rozlegy si trzy niezbyt gone huki. Pochodziy z niemieckich karabinw. To zastrzelono dwch zwiadowcw, ktrzy zostawili Billy'ego i Weary'ego na lodzie. Leeli w zasadzce, ale Niemcy zaszli ich od tyu i zastrzelili. Teraz umierali na niegu, nie czujc nic, barwic nieg na kolor malinowego soku. Zdarza si. W ten sposb Roland Weary zosta ostatnim z trzech muszkieterw. Rozbrajano rwnie Weary'ego, ktry sta z wytrzeszczonymi ze strachu oczami. Jego pistolet kapral da piknemu chopcu. Nastpnie z podziwem obejrza okrutny sztylet i powiedzia po niemiecku, e Weary na pewno chciaby wyprbowa swj n na nim, rozora mu twarz kolczastym kastetem, wbi mu ostrze w brzuch albo w gardo. Kapral nie mwi po angielsku, za Billy i Weary nie rozumieli niemieckiego. adne macie zabawki powiedzia kapral i odda n staremu. Pikna rzecz, nie? Potem szarpn paszcz i bluz Weary'ego. Mosine guziki odskakiway jak ziarna praonej kukurydzy. Sign ku piersi Weary'ego, jakby chcia wyrwa z niej bijce serce, ale zamiast tego wycign kuloodporn Bibli. Kuloodporna Biblia jest maa, aby onierz mg wsun j do kieszonki bluzy na sercu, i ma stalow okadk. *** Kapral znalaz te w tylnej kieszeni spodni Weary'ego pornograficzne zdjcie kobiety i kuca. Trafio si kucykowi, co? powiedzia. Hmmm? Chciaby by na jego miejscu, co? Wrczy zdjcie drugiemu ze starcw. up wojenny! To dla ciebie, tylko dla ciebie, szczliwcze. Potem kaza Weary'emu usi na niegu i zdj buty, ktre przekaza piknemu chopcu. Weary dosta drewniaki. W ten sposb obaj z Billym byli teraz pozbawieni porzdnego wojskowego obuwia, a musieli przej wiele mil, i ca drog Weary stuka drewniakami, a Billy podrygiwa w gr i w d, w gr i w d, wpadajc od czasu do czasu na Weary'ego. Przepraszam mwi wtedy Billy albo: Najmocniej przepraszam.

W kocu doprowadzono ich do murowanego budynku na rozstajach. By to punkt zborny jecw wojennych. Billy i Weary zostali wpuszczeni do ciepego i zadymionego wntrza. Na kominku sycza i trzaska ogie. Za opa suyy meble. Znajdowao si tam okoo dwudziestu innych Amerykanw, ktrzy siedzieli oparci plecami o cian, patrzyli w ogie i myleli o tym, o czym mona byo myle czyli o wszystkim i o niczym. Nikt nie rozmawia. Nikt nie mia dobrych wojennych historii frontowych do opowiedzenia. Billy i Weary znaleli sobie miejsca i Billy zasn z gow na ramieniu kapitana, ktry nie protestowa przeciwko temu. Kapitan by wojskowym rabinem. Mia przestrzelon rk. *** Billy przenis si w inny czas, otworzy oczy i stwierdzi, e wpatruje si w szklane oczy nefrytowe zielonej mechanicznej sowy. Sowa zwisaa gow w d z lnicego stalowego prta. By to dioptriomierz Billy'ego w jego gabinecie w Ilium. Dioptriomierzem okrela si wad wzroku aby mona byo przepisa okulary. Billy zasn podczas badania pacjentki, ktra siedziaa w fotelu po drugiej stronie sowy. Zdarzao mu si to nie po raz pierwszy. Pocztkowo go to bawio, ale teraz zaczyna si martwi, niepokoi go w ogle stan jego umysu. Nie potrafi sobie przypomnie, ile ma lat. Nie potrafi sobie przypomnie, ktry jest rok. Doktorze odezwaa si pacjentka ostronie. Hm? Pan tak nagle umilk. Przepraszam. Mwi pan i nagle pan umilk. Hm. Czy zobaczy pan co strasznego? Strasznego? Czy to jaka choroba w moich oczach? Ale nie powiedzia Billy czujc nowy przypyw sennoci. Pani oczy s w porzdku. Potrzebne s pani tylko szka do czytania. I powiedzia jej, eby przesza do drugiego pokoju obejrze sobie bogat kolekcj oprawek. *** Kiedy pacjentka wysza, Billy rozsun zasony, ale niewiele dowiedzia si o wiecie. Okno byo jeszcze zasonite aluzj, ktr podnis z trzaskiem. Do pokoju wdar si soneczny blask. Na dole stay tysice zaparkowanych samochodw, poyskujcych na

rozlegym jeziorze czarnego asfaltu. Gabinet i sklep Billy'ego znajdowa si na terenie podmiejskiego orodka handlowego. Tu pod oknem sta Cadillac Billy'ego, El Dorado Coupe de Ville. Odczyta naklejki na tylnym zderzaku. Czy widziae ju przepa Ausable?", Popieraj swoj policj", Pod sd Earla Warrena!" Dwie ostatnie naklejki byy darem tecia, czonka Towarzystwa im. Johna Bircha. Na tablicy rejestracyjnej widniaa data 1967, co oznaczao, e Billy ma czterdzieci cztery lata. Gdzie si podziay wszystkie te lata?" zada sobie Billy pytanie. *** Uwag Billy'ego przykuo biurko. Lea tam otwarty numer Przegldu

Optycznego". Numer by otwarty na artykule wstpnym, ktry Billy zacz czyta, z lekka poruszajc wargami. Rok 1968 zadecyduje o losach europejskich optykw na najblisze pidziesit lat! Pod tym hasem Jean Thiriart, sekretarz Oglnokrajowego Zwizku Optykw w Belgii, dy do utworzenia Europejskiego Towarzystwa Optycznego. Jeli nie zadbamy ju teraz o podniesienie rangi zawodu, to po roku 1971 zostaniemy zepchnici do roli sprzedawcw okularw." Billy Pilgrim usiowa si tym przej. Nagle przerazi go ryk syreny. Billy by w kadej chwili przygotowany na wybuch trzeciej wojny wiatowej. Tymczasem syrena sygnalizowaa po prostu godzin dwunast w poudnie. Miecia si w kopule wieczcej budynek stray poarnej naprzeciwko. Billy zamkn oczy. Kiedy je otworzy, by z powrotem na drugiej wojnie wiatowej. Jego gowa spoczywaa na ramieniu rannego rabina. Niemiec kopa go w nog, dajc mu w ten sposb do zrozumienia, eby si obudzi, bo czas rusza dalej. *** Amerykanie, a wrd nich i Billy, zostali ustawieni na drodze przed budynkiem. By przy tym obecny fotograf, niemiecki korespondent wojenny z Leik. Sfotografowa nogi Billy'ego i Weary'ego. W dwa dni pniej zdjcie obiego pras jako krzepicy dowd, e armia amerykaska jest ndznie wyposaona mimo legend o jej bogactwie. Fotograf pragn jednak czego bardziej dramatycznego, na przykad sceny wzicia jeca. Konwojenci odegrali dla niego tak scen. Wepchnli Billy'ego w krzaki. Kiedy Billy wylaz stamtd z wyrazem gupawej dobroci na twarzy, wycelowali w niego automaty, jakby wanie brali go do niewoli. ***

Umiech Billy'ego, w chwili kiedy wychodzi z krzakw, nie ustpowa dziwnoci umiechowi Mony Lizy, gdy rwnoczenie szed pieszo przez Niemcy w roku 1944 i jecha swoim Cadillakiem w roku 1967. Potem Niemcy zniky i pozosta czysty i jasny rok 1967, bez domieszek innych czasw. Billy jecha na zebranie do Klubu Lww. By upalny sierpniowy dzie, ale samochd Billy'ego mia klimatyzacj. Musia zatrzyma si pod sygnaem w samym rodku czarnego getta Ilium. Ludzie, ktrzy tu mieszkali, tak nienawidzili swojej dzielnicy, e niespena miesic temu znaczn jej cz spalili. Zniszczyli w ten sposb jedyne, co mieli. Dzielnica przypomniaa Billy'emu miasteczka widziane podczas wojny. Krawniki i chodniki byy w wielu miejscach zmiadone gsienicami transporterw Gwardii Narodowej. *** Jestem waszym bratem", gosi napis wymalowany row farb na cianie rozgrabionego sklepu z delikatesami. Kto zapuka w szyb samochodu. By to Murzyn. Chcia o czym porozmawia. W tym momencie zapalio si zielone wiato. Billy znalaz najprostsze wyjcie. Odjecha. *** Mija teraz obraz jeszcze wikszych zniszcze. Wygldao to jak Drezno po bombardowaniu, jak powierzchnia Ksiyca. Gdzie tutaj, gdzie teraz byo tak pusto, sta dom, w ktrym Billy mieszka jako dziecko. By to teren objty planami przebudowy miasta. Wkrtce powstanie tu nowe centrum administracyjne, Pawilon Sztuk Piknych, Laguna Pokoju i luksusowe budynki mieszkalne. Billy Pilgrim nie mia nic przeciwko temu. *** Na zebraniu Klubu Lww mwc by tego dnia major piechoty morskiej. Mwi, e Amerykanie nie maj wyboru i musz walczy w Wietnamie a do zwycistwa, dopki komunici nie zrozumiej, e nie mog narzuca swoich rzdw sabszym krajom. Major by tam ju dwukrotnie. Mwi o wielu strasznych i piknych rzeczach, jakie tam widzia. Wypowiada si na rzecz nasilenia bombardowa, na rzecz zepchnicia Wietnamczykw z Pnocy z powrotem do epoki kamiennej, jeli nic innego nie przemwi im do rozsdku. *** Billy nie mia ochoty protestowa przeciwko bombardowaniu Wietnamu

Pnocnego, nie zadra na myl o potwornych skutkach bombardowania, ktre sam

kiedy oglda. Po prostu jad obiad w Klubie Lww jako jego byy przewodniczcy.

*** W gabinecie przyj Billy powiesi sobie na cianie oprawion w ramki modlitw, ktra bya jego sposobem na to, eby jako funkcjonowa, mimo e ycie nie budzio w nim entuzjazmu. Wielu pacjentw, ktrzy zobaczyli t modlitw na cianie u Billy'ego, mwio mu, e im ona take pomaga y. Brzmiaa nastpujco: Boe, daj mi pogod ducha, abym godzi si z tym, czego zmieni nie mog, odwag, abym zmienia to, co zmieni mog, i mdro, abym zawsze potrafi odrni jedno od drugiego. Do rzeczy, ktrych Billy nie mg zmieni, naleaa przeszo, teraniejszo i przyszo. *** Billy'ego przedstawiono majorowi piechoty morskiej. Ten, kto go przedstawia, powiedzia, e Billy jest weteranem i e jego syn suy w Wietnamie w Zielonych Beretach. Major powiedzia Billy'emu, e Zielone Berety robi tam dobr robot i e powinien by dumny z syna. Jestem dumny odpowiedzia Billy Pilgrim. Oczywicie, e jestem. *** Billy poszed do domu zdrzemn si po obiedzie. Robi to na zalecenie lekarza. Doktor mia nadziej, e wyleczy Billy'ego, ktry od czasu do czasu, bez adnego powodu popakiwa. Nikt go nigdy na tym nie przyapa i tylko doktor o tym wiedzia. Billy paka bardzo cicho i niezbyt obficie.

***

Billy posiada w Ilium pikny dom w stylu kolonialnym. By bogaty jak Krezus, a czego takiego nie spodziewa si nigdy w yciu. Zatrudnia piciu innych optykw w swoim zakadzie przy centrum handlowym i zarabia netto ponad szedziesit tysicy dolarw rocznie. Poza tym naleaa do niego pita cz witecznego Zajazdu" przy szosie numer pidziesit cztery oraz poowa udziau w trzech stoiskach Tastee-Freeze. Tastee-Freeze by to rodzaj mroonego kremu. Zapewnia te same wraenia co lody, a jednoczenie nie by tak twardy i przejmujco zimny. *** W domu Billy'ego nie byo nikogo. Jego crka Barbara miaa wyj za m i pojechaa z Walencj do miasta wybra wzory krysztaw i sreber. Stwierdzaa to notatka pozostawiona na stole w kuchni. Suby nie byo. Zawd sucego przesta by atrakcyjny. Psa rwnie nie byo. Mieli kiedy psa imieniem Spot, ale im zdech. Zdarza si. Billy bardzo lubi Spota, a Spot jego. *** Billy wszed po wyoonych chodnikiem schodach do swojej maeskiej sypialni. Pokj mia tapet w kwiatki. Stao tam podwjne ko i radio z budzikiem na nocnym stoliku. Na tym samym stoliku znajdowa si wycznik elektrycznego koca i agodnego wibratora, podczonego do spryn materaca. Wibrator nosi nazw Magiczne Palce" i by rwnie pomysem doktora. Billy zdj swoje specjalne okulary o trzech ogniskowych, marynark, buty i krawat, zapuci aluzje i zasony i pooy si na zacielonym ku. Sen jednak nie przychodzi. Zamiast tego przyszy zy. Kapay. Billy wczy Magiczne Palce". Paka i by koysany. *** Odezwa si dzwonek przy drzwiach wejciowych. Billy wsta i wyjrza przez okno, eby zobaczy, kto czeka przed drzwiami. By to kaleka, miotany drgawkami w przestrzeni, tak jak Billy miotany by drgawkami w czasie. Drgawki zmuszay go do nieustannego konwulsyjnego taca i nieustannych zmian wyrazu twarzy, jakby chcia naladowa rnych synnych aktorw filmowych. Drugi kaleka dzwoni do domu naprzeciwko. Ten nie mia nogi. By tak wcinity pomidzy swoje kule, e ramiona zasaniay mu uszy. Billy wiedzia, co si wici: kalecy wyudzali pienidze rzekomo na przedpat

czasopism. Ludzie wpacali, poniewa ajenci budzili w nich lito. Billy sysza o tej szajce od mwcy na obiedzie w Klubie Lww dwa tygodnie temu by to przedstawiciel Biura Rozwoju Przemysu i Handlu. Powiedzia, e kady, kto zobaczy tych poamacw zbierajcych w ssiedztwie przedpat na pras, powinien natychmiast zawiadomi policj. Billy spojrza w gb ulicy i zobaczy nowy samochd marki Buick Riviera zaparkowany o kilkadziesit jardw dalej. Siedzia w nim jaki czowiek i Billy domyli si cakiem susznie, e jest to facet, ktry wynaj tych nieszcznikw do pracy. Billy obserwowa kaleki oraz ich szefa, nie przestajc ani na chwil paka. Tymczasem dzwonek przy drzwiach dzwoni jak oszalay. Billy przymkn oczy i zaraz znw je otworzy. zy leciay mu nadal, ale znalaz si z powrotem w Luksemburgu. Maszerowa drog wraz z innymi jecami. Tym razem zy wyciska mu zimowy wiatr. *** Billy, od momentu kiedy go wepchnito w krzaki celem zrobienia zdjcia, widzia ognie witego Elma, rodzaj elektronicznego promieniowania wok gw swoich towarzyszy i konwojentw. Wystpowao ono rwnie na czubkach drzew i na szczytach dachw Luksemburga. Byo to bardzo pikne. Wdrowa z rkami zaoonymi za gow, podobnie jak i pozostali Amerykanie. Podrygiwa przy tym w gr i w d, w gr i w d. Raz wpad niechccy na Rolanda Weary'ego i powiedzia: Najmocniej przepraszam." Weary rwnie mia zy w oczach. Paka, poniewa potwornie bolay go nogi. Drewniaki zmieniy jego stopy w dwa krwawe befsztyki. Na kadym skrzyowaniu do grupy, w ktrej szed Billy, doczano nowych Amerykanw z rkami zaoonymi za gowy i z aureolami. Billy wszystkich wita umiechem. Pynli jak woda, cay czas w d, a dotarli do gwnej szosy idcej dnem doliny. Dolin pyna Missisipi upokorzonych Amerykanw. Dziesitki tysicy amerykaskich jecw wloko si na wschd z rkami splecionymi za gow. Sycha byo westchnienia i jki. *** Billy i jego grupa doczyli do rzeki upokorzonych. Pnym popoudniem wyjrzao zza chmur soce. Amerykanie nie byli sami na drodze. Drug poow szosy par na zachd strumie pojazdw wiozcych niemieckie rezerwy na front. Niemcy byli brutalni, ogorzali, zaronici. Mieli zby jak klawiatura fortepianu. Byli obwieszeni tamami do karabinw maszynowych, palili cygara i opali alkohol. Odgryzali ogromne ksy kiebasy i bawili si granatami w ksztacie tuczkw do kartofli.

Jaki onierz w czarnym mundurze urzdzi sobie na czogu jednoosobow uczt na swoj cze. Po drodze plu na Amerykanw. Jego plwocina trafia Rolanda Weary'ego w rami, obdarzajc go mieszanin flegmy, krwawej kiszki, tytoniu i sznapsa. *** Billy przeywa niezwykle interesujce popoudnie. Tyle tu byo do ogldania betonowe przeszkody zwane zbami smoka, rne machiny do zabijania oraz trupy z bosymi, sinotymi stopami. Zdarza si. Podrygujc w gr i w d, w gr i w d, Billy obj czuym spojrzeniem jasnozielony wiejski dom, upstrzony ladami kul. W przekrzywionych drzwiach sta niemiecki pukownik ze swoj dziwk, ktra nie zdya si umalowa. Billy wpakowa si na Weary'ego, ktry krzykn przez zy: Jak leziesz? Jak leziesz? Droga wspinaa si teraz na niewielkie wzgrze. Kiedy weszli na jego szczyt, nie znajdowali si ju w Luksemburgu. Byli w Niemczech. *** Na granicy ustawiono kamer filmow, aby utrwali sawne zwycistwo. Kiedy przechodzili Billy i Weary, dwaj cywile w niedwiedzich futrach stali oparci o kamer. Tama skoczya im si ju dawno temu. Jeden z nich wyowi z tumu na sekund twarz Billy'ego i znowu nastawi kamer na nieskoczono. W nieskoczonoci wida byo malutki oboczek dymu. Toczya si tam bitwa. Ginli ludzie. Zdarza si. Zaszo soce i Billy podrygiwa teraz w miejscu na rampie kolejowej. Czekay tam nieskoczone rzdy bydlcych wagonw, ktre przywiozy rezerwy na front. Teraz miay zabra jecw w gb Niemiec. wiata latarek wykonyway szaleczy taniec. *** Niemcy podzielili jecw w zalenoci od stopni wojskowych. Dali sierantw do sierantw, majorw do majorw i tak dalej. Obok Billy'ego staa akurat gromadka pukownikw. Jeden z nich by chory na obustronne zapalenie puc. Mia wysok temperatur i zawroty gowy. Poniewa rampa zapadaa si i krya wok niego, usiowa utrzyma rwnowag wpatrujc si w oczy Billy'ego. Pukownik dugo kasa, a potem zwrci si do niego z pytaniem: Czy jeste jednym z moich chopcw? Ten czowiek straci cay puk, okoo czterech i p tysica ludzi. Wielu z nich to byy prawie dzieci. Billy nie odpowiedzia. Pytanie wydao mu si bez sensu.

Z jakiej jeste jednostki? spyta pukownik i rozkasa si na dugo. Przy kadym wdechu jego puca szeleciy jak woskowany papier. Billy nie pamita nazwy swojej jednostki. Czy jeste z czterysta pidziesitego pierwszego? Z czego czterysta pidziesitego pierwszego? spyta Billy. Zapanowao milczenie. Z puku piechoty powiedzia wreszcie pukownik. Aha powiedzia Billy Pilgrim. *** Znowu zapada duga chwila milczenia, w czasie ktrej pukownik umiera powoli, tonc na stojco. A potem krzykn ochryple. Chopcy, to ja, Dziki Bob! Zawsze pragn, aby jego onierze nazywali go Dzikim Bobem. aden z ludzi, ktrzy go syszeli, nie suy w jego puku, z wyjtkiem Rolanda Weary'ego, ale Weary nie zwrci na to uwagi. Weary nie mg myle o niczym prcz swoich obolaych stp. Pukownikowi jednak zdawao si, e po raz ostatni przemawia do swoich ukochanych onierzy, i mwi, e nie maj si czego wstydzi, e cae pole bitwy jest usane zabitymi Niemcami, ktrzy duo by dali za to, eby nigdy nie sysze o czterysta pidziesitym pierwszym. Powiedzia, e po wojnie zorganizuje spotkanie onierzy puku w swoim rodzinnym miecie, to jest w Cody, w stanie Wyoming. Obiecywa piec na ronie cae cielta. Mwic przez cay czas wpatrywa si Billy'emu w oczy i caa ta jego gadanina odbijaa si echem wewntrz czaszki Billy'ego. Niech Bg ma was w swojej opiece! powiedzia pukownik i echo powtarzao te jego sowa bez koca. A potem doda: Jeli bdziecie kiedy w Cody, w stanie Wyoming, wystarczy spyta tylko o Dzikiego Boba. Byem tam. I mj przyjaciel z wojny Bernard V. O'Hare take. *** Billy Pilgrim zosta zaadowany do wagonu wraz z wieloma innymi szeregowcami. Rozdzielono ich z Rolandem Wearym. Weary trafi do innego wagonu w tym samym pocigu. W rogach wagonu, pod dachem, byy wskie okienka. Billy sta pod jednym z nich i kiedy tum zacz napiera, wszed na ukon belk w naroniku, aby zrobi miejsce. W ten sposb jego oczy znalazy si na poziomie okienka i mg widzie pocig stojcy na

ssiednim torze. Niemcy wypisywali na wagonach niebiesk kred liczb osb w kadym wagonie, ich stopie wojskowy, narodowo i dat zaadowania. Inni Niemcy zabezpieczali zamknicia wagonw drutem, gwodziami i innym zomem, jaki mona znale przy torach. Billy sysza, e kto pisze rwnie na jego wagonie, ale piszcego nie widzia. Wikszo szeregowcw w wagonie to byli bardzo modzi chopcy, na p jeszcze dzieci. Jednak w rogu obok Billy'ego znalaz si byy wczga, ktry mia ju czterdziestk. Bywaem bardziej godny ni dzisiaj powiedzia do Billy'ego. Bywaem w gorszych opaach. Nie jest tak le. W wagonie na ssiednim torze woano, e kto tam przed chwil umar. Zdarza si. Syszao to czterech konwojentw. Wiadomo nie wywara na nich wikszego wraenia. Ja, ja powiedzia jeden z nich kiwajc sennie gow. Ja, ja. Konwojenci nie otworzyli wagonu z nieboszczykiem. Otworzyli natomiast ssiedni wagon i Billy Pilgrim by urzeczony tym, co zobaczy. Wygldao to jak kawaek raju. Paliy si wiece, na pryczach leay kodry i koce. By elazny piecyk z parujcym garnkiem kawy. By st z butelk wina, bochenkiem chleba i kiebas. I byy cztery talerze zupy. Na cianach wisiay fotografie zamkw, jezior i piknych dziewczyn. By to wdrowny dom stranikw kolejowych ludzi, ktrych praca polegaa na pilnowaniu adunkw. Czterej stranicy weszli do rodka i zamknli drzwi. W chwil pniej wyszli stamtd palc cygara i rozmawiajc z zadowoleniem w mikkim, dolnym rejestrze jzyka niemieckiego. Jeden z nich dojrza twarz Billy'ego w okienku i pogrozi artobliwie palcem, dajc mu do zrozumienia, eby by grzeczny. Amerykanie z wagonu naprzeciwko znowu powiedzieli stranikom o nieboszczyku. Stranicy wycignli ze swojego przytulnego wagonu nosze, otworzyli wagon z nieboszczykiem i weszli do rodka. Wagon z nieboszczykiem nie by zatoczony jak inne. Zajmowao go tylko szeciu ywych pukownikw i jeden nieywy. Niemcy wynieli tego nieywego. By to Dziki Bob. Zdarza si. *** W nocy lokomotywy zaczy pogwizdywa do siebie i rusza w drog. Lokomotywa i ostatni wagon kadego pocigu ozdobione byy chorgiewkami w pomaraczowe i czarne pasy, ktre miay uprzedza lotnikw, eby nie strzelali, bo pocig wiezie jecw wojennych. *** Wojna dobiegaa koca. Lokomotywy ruszyy na wschd pod koniec grudnia, a wojna miaa si skoczy w maju. Wszystkie niemieckie obozy byy przepenione.

Winiw nie byo czym karmi, nie byo opau, eby ich ogrza. A tu tymczasem przybywali nowi. *** Pocig Billy'ego, najduszy ze wszystkich, nie rusza przez dwa dni. Nie jest le powiedzia Billy'emu na drugi dzie wczga. To jeszcze drobiazg. Billy wyjrza przez okienko. Stacja kolejowa opustoszaa, jeli nie liczy stojcego na dalekiej bocznej linii pocigu sanitarnego ze znakami Czerwonego Krzya. Jego lokomotywa gwizdna. pozdrowienia. *** Mimo e pocig sta, wagony trzymano przez cay czas zamknite. Nikomu nie wolno byo wychodzi a do stacji przeznaczenia. Dla stranikw chodzcych wzdu pocigu kady wagon sta si jednym organizmem, ktry jad, pi i wydala przez swoje otwory. Przez te same otwory mwi, a czasem krzycza. Do rodka sza woda, bochenki czarnego chleba, kiebasa i ser, a wychodzi stamtd ka, mocz i mowa. Istoty ludzkie stoczone w rodku oddaway ka do stalowych hemw, ktre przekazywano do wylania tym, ktrzy stali przy okienkach. Billy by jednym z tych wylewaczy. Istoty ludzkie podaway rwnie manierki, ktre stranicy napeniali wod. Kiedy przychodzio jedzenie, istoty staway si ciche, ufne i pikne. Dzieliy si wszystkim po rwno. *** Istoty ludzkie w wagonach stay i leay na zmian. Nogi stojcych byy jak supy wbite w ciep, drgajc, pierdzc i wzdychajc gleb. T dziwn gleb stanowia mozaika picych, uoonych jeden przy drugim jak srebrne yki w pudeku. Pocig zacz pezn na wschd. Gdzie tam witowano Boe Narodzenie. Billy Pilgrim w witeczn noc lea jak yka w pudeku przytulony do wczgi. W tej pozycji zasn i przenis si w czasie do roku 1967 w noc, kiedy to zosta porwany przez latajcy talerz z Tralfamadorii. Lokomotywa Billy'ego Pilgrima odpowiedziaa. Wymieniay

4Billy Pilgrim nie mg zasn po weselu crki. Mia czterdzieci cztery lata. Przyjcie weselne odbyo si po poudniu w wesoym, kolorowym namiocie rozpitym w ogrodzie Billy'ego. Namiot by w pomaraczowo-czarne pasy. Billy i jego ona Walencja leeli w wielkim maeskim ou jak yki w pudeku. Koysay ich Magiczne Palce". Walencji nie trzeba byo koysa, eby zasna. Chrapaa niczym pia mechaniczna. Biedna kobieta nie miaa ju jajnikw ani macicy. Usun je znajomy chirurg, wspwaciciel witecznego Zajazdu". Bya penia. Billy wsta z ka w blasku ksiyca. Mia wraenie, e jest wietlisty i upiorny, jakby spowijao go zimne, naelektryzowane futro. Spojrza w d na swoje nagie stopy. Byy sinote. *** Billy czapa po korytarzu na pierwszym pitrze wiedzc, e wkrtce porwie go latajcy talerz. Korytarz by podzielony na pasy ciemnoci i ksiycowego blasku. wiato ksiyca wpadao przez drzwi pustych pokojw dwojga dzieci Billy'ego. Nie byo ju dzieci. Odeszy na zawsze. Billym kierowa strach i brak strachu. Strach mwi mu, kiedy stan. Brak strachu mwi mu, e mona i dalej. Zatrzyma si. Potem wszed do pokoju crki. Wszystkie szuflady byy powycigane. Szafa bya pusta. Na rodku pokoju lea stos rzeczy, ktrych nie zdoaa zabra w podr polubn. Na parapecie okna sta jej wasny aparat telefoniczny typu Ksiniczka. Jego mae wiateko wpatrywao si w Billy'ego, a potem telefon zadzwoni. Billy podnis suchawk. Dzwoni jaki pijak. Billy czu prawie jego oddech mieszanin gazu musztardowego i r. Pomyka. Billy odoy suchawk. Na parapecie staa butelka lemoniady. Jej etykietka szczycia si tym, e pyn nie ma adnych wartoci odywczych.

*** Billy zwlk si na d na swoich sinotyc