J oanna W nęk- G ozdek

Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

Kształtowanie kompetencji informacyjnych uczniów w kontekście Deklaracji Kapsztadzkiej

Abstrakt

Kompetencje informacyjne stanowią strategiczny czynnik procesu uczenia się i podstawę funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie. Kształtowanie ich stało się jednym z klu­czowych zadań szkoły i nauczycieli. Jedną z inicjatyw wpierających szkołę w tym zadaniu jest idea edukacji opartej na otwartych zasobach. Nauczyciele i uczniowie są w szczególny sposób zaproszeni do tworzenia i wykorzystywania otwartych zasobów edukacyjnych. Stanowią klu­czowe ogniwo w strategii promowania otwartej edukacji, opisanej i opracowanej w Deklaracji Kapsztadzkiej.

Słowa kluczowe: społeczeństwo informacyjne, kompetencje informacyjne, nowoczesna eduka­cja, Deklaracja Kapsztadzka, otwarte zasoby edukacyjne

Trudno sobie wyobrazić edukację bez umiejętności zarządzania informa­cją. Stanowi ona podwalinę całego procesu kształcenia. Kiedyś przekazy­wana z ust do ust niejednokrotnie narażona była na liczne zniekształcenia, wynikające z ludzkiej skłonności do interpretowania. Edukacja w głównej mierze opierała się na przekazie ustnym i bezpośrednim kontakcie z drugim człowiekiem. Dla niektórych środowisk informacje były tak cenne, że podej­mowały trud ich utrwalenia na różnego rodzaju nośnikach: od kamiennych tablic, przez skóry, papirusy aż po pergamin. Początkowo dostęp do nich mieli nieliczni, który posiedli umiejętność czytania. W celu zabezpieczenia i zachowania dla kolejnych pokoleń repozytoria te były depozytowane w po­mieszczeniach niedostępnych dla większości, pod czujnym okiem pierwszych kronikarzy. Wraz z wynalezieniem druku przez Gutenberga informacja za­częła docierać do szerszego grona odbiorców. Niestety jej upowszechnianie spowodowało wzrost zakłóceń i wypaczeń pierwotnego znaczenia.

Rozwój nowych technologii informacyjnych sprawił, że dostęp do wiedzy stał się powszechny. Każdy, kto posiada podstawowe kompetencje cyfrowe może docierać do informacji, zarządzać nią i tworzyć własny kapitał intelek­tualny. Kultura informacyjna zaczęła się dynamicznie rozwijać. Wzrost zna­

SZKOŁAWSPÓŁCZESNE KONTEKSTY INTERPRETACYJNE

czenia informacji, zwłaszcza tej o charakterze naukowym, spowodował po­wstanie nowej rzeczywistości społecznej. W połowie XX wieku pojawiło się nowe pojęcie, społeczeństwa informacyjnego, które miało uchwycić zachodzą­ce przemiany i scharakteryzować ich specyfikę. W bardzo szybkim tempie zro­biło karierę naukową, jednak nie spełniło pokładanych w nim nadziei. Kolejne próby doprecyzowania tego terminu tylko go rozmywały. Obecnie pojęcie to stanowi znaczący punkt odniesienia do: tworzenia różnych koncepcji, opraco­wywania programów nauczania w edukacji informacyjnej oraz rozważań na temat kształtowania kompetencji informacyjnych.

Społeczeństwo informacyjne

Rozważając kwestie dotyczące społeczeństwa informacyjnego, należałoby wyjść od zdefiniowania samej informacji. Bezsprzecznie jest ona kluczowym zasobem we współczesnej, światowej gospodarce, a także podstawowym kom­ponentem edukacji. W. Cellary podkreśla, że informacja w aspekcie ludzkim powinna być rozumiana, jako wiedza, która stanowi fundament przyswajania, rozumienia i tworzenia informacji. Istnieje zatem silne sprzężenie pomiędzy tymi dwoma pojęciami, choć informacja jest szerszym terminem od wiedzy1. Definicje informacji można tworzyć w odniesieniu do formatu, nośnika, sposo­bu przekazywania, jak również w zależności od dyscypliny, w kontekście, któ­rej pojęcie to występuje. D. Case proponuje bardzo szerokie ujęcie definicyjne, które utożsamia informację z następującymi synonimami:• ukrytą wiedzą,• nośnikiem ludzkiego doświadczenia,• źródłem, które może dostarczyć niezliczoną ilość danych,• zasobem występującym w różnych formatach, na różnych nośnikach, prze­

kazywanych na różne sposoby,• ludźmi czy instytucjami1 2.

1 R. Żelazny, Ekonomia wieku informacji i wiedzy: w kierunku teorii gospodarki wiedzy i nowej specjalizacji, [w:] Rozwój ekonomii jako dziedziny nauki ze szczególnym uwzględnieniem ten­dencji do specjalizacji, red. G. Musiał, Katowice 2011, s. 81-83.

2 D. Case, Looking for Information: A Survey of Research on Information Seeking, Needs and Behavior, New York 2002 za: J. Lau, Kompetencje informacyjne w procesie uczenia się przez całe życie. Wytyczne, 2011, s. 13.

Część I SZKOŁA

60 Joanna W nęk-Gozdek

Gwałtowne przemiany technologiczno-komunikacyjne pociągnęły za sobą zmiany w organizacji społeczeństwa i sposobach zarządzania informacją. Po­wstające narzędzia technologiczno-komunikacyjne generują potrzebę wielo­stronnej transmisji i komercjalizacji informacji. S. Jaskuła, L. Korporowicz owe przemiany charakteryzują w kategorii nowych kryteriów rozwoju. Naj­istotniejszymi symptomami tego rozwoju są różnego rodzaju możliwości inte­raktywnego istnienia informacji w procesach uczenia się3.

Innym pojęciem, mającym ułatwić opisywanie rzeczywistości, jest społe­czeństwo informacyjne. Samo pojęcie jest rozmyte, co sprawia, że ma swo­ich zwolenników i przeciwników4. W społeczeństwie tym informacja jest intensywnie wykorzystywana we wszystkich sferach społecznych i gospo­darczych, a środki komunikacji i przetwarzania informacji stanowią istotne źródło tworzenia dochodu narodowego5. W najnowszym Raporcie6, poświęco­nym charakterystyce społeczeństwa informacyjnego, posłużono się definicją akcentującą kwestie poziomu rozwoju technologiczno-organizacyjnego i za­awansowania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych. Sztandarową cechą tego społeczeństwa jest stwarzanie możliwości powszechnego dostępu i umiejętności korzystania z technologii teleinformatycznych w każdej sferze ludzkiego życia7. W odniesieniu do edukacji w społeczeństwie tym mamy do czynienia z podniesieniem wiedzy i kreatywności do rangi kapitału przynoszą­cego ogromne zyski; przejęciem części zadań edukacyjnych przez podmioty rynkowe oraz wzrostem mobilności ludzi w wielojęzycznej i wielokulturowej przestrzeni rzeczywistej lub wirtualnej8.

W Polsce niedawno dokonywano ewaluacji „Strategii rozwoju społeczeń­stwa informacyjnego” (2008-2013). Jednym z celów strategicznych było i za­pewne nadal pozostanie przyspieszenie rozwoju kapitału intelektualnego

3 S. Jaskuta, L. Korporowicz, Kultura informacyjna w zarządzaniu międzykulturowym. Ujęcie transgresje, [w:] Kompetencje informacyjno-komunikacyjne i międzykulturowe w gospo­darce, red. I. Sobieraj, Warszawa 2012, s. 38.

4 J.S. Nowak, Społeczeństwo informacyjne - geneza i definicje, http://www.silesia.org.pl/upload/ Nowak_Jerzy_Spoleczenstwo_mformacyjne-geneza_i_defmicje.pdf [dostęp: 11.02.2015].

5 E. Kiedrowicz, G. Kiedrowicz, Stan rozwoju społeczeństwa informacyjnego w ujęciu staty­stycznym, http://www.ktime.up.krakow.pl/symp2013/referaty_2013_10/kiedrowicz.pdf,s. 1 [dostęp: 09.02.2015].

6 Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2014, red. W. Szymanek, https://mac.gov.pl/files/spo- leczenstwo_informacyjne_w_liczbach_2014_srodek_lekki.pdf [dostęp: 09.02.2015].

7 Tamże, s. 12.8 J. Mischke, Dylematy współczesnej edukacji: nauczanie tradycyjne czy zdalne? [w:] Pedagogi-

ka@środki informatyczne i media, red. M. Tanaś, Kraków 2004, s. 47-48.

SZKOŁAWSPÓŁCZESNE KONTEKSTY INTERPRETACYJNE

Kształtowanie kompetencji informacyjnych uczniów w kontekście Deklaracji Kapsztadzkiej 61

i społecznego obywateli dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych9.

Kompetencje informacyjne podstawą funkcjonowania w społeczeństwie jutra

Obecne gwałtowne zmiany zachodzące w środowisku życia człowieka ge­nerują powstawanie nowych potrzeb, wśród nich tych informacyjnych. Zależą one od różnych czynników egzogennych i endogennych, np. branży, dyscypli­ny; wykonywanej profesji; dostępności do źródeł pomocy; pozycji danej osoby w hierarchii społecznej i instytucjonalnej; czynników motywujących do po­zyskiwania informacji; potrzeby podjęcia decyzji; potrzeby szukania nowych pomysłów; weryfikacji pewnych tez; potrzeby przygotowania profesjonalnych opracowań oraz potrzeby określenia priorytetów10 11.

Część z tych potrzeb koresponduje z wymienianymi przez Bożenę Kędzier­ską edukacyjnymi konsekwencjami technologiczno-społecznych przemian i transformacji. Na uwagę zasługują potrzeby:

rozumienia nowych uwarunkowań gospodarczych, dynamicznej odpowiedzi na zmienne w czasie oczekiwania pracodawcy, efektywnego wykorzystania coraz częściej oferowanych nowych narzędzi informacyjno-komunikacyjnych, rozwija­nia indywidualnych zainteresowań oraz wyrównywania szans w globalizującej się Europie11.

Zapewnienie tych potrzeb uwarunkowane jest posiadaniem kompetencji informacyjnych (information literacy - IL). Stowarzyszenie na rzecz Komuni­kacji i Technologii w Edukacji (Association for Educational Communications and Technologies) określa je jako „umiejętność wyszukiwania i wykorzysty­wania informacji dla procesu uczenia się przez całe życie”12. Szersza definicja uwzględnia dodatkowo rozumienie informacji, a także ocenę jej wiarygod­

9 Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2014..., s. 8.10 M. Grabowski, A. Zając, Dane, informacja, wiedza - próba definicji, http://www.uci.agh.edu.

pl/uczelnia/tad/PSI11/art/Dane_informacje_wiedza.pdf [dostęp: 11.02.2015].11 B. Kędzierska, Technologie informacyjno-komunikacyjne w kształceniu ustawicznym, Krosno

2007, http://slideplayer.pl/slide/422926/.12 Kompetencje informacyjne jako element założeń programowych KRK dla szkolnictwa wyż­

szego - oferta BGPW, http://www.bg.pw.edu.pl/dane/publikacje/Efekty_ksztalcenia_kom- petencje_informacyjne.pdf [dostęp: 11.02.2015].

Część 1 SZKOŁA

62 Joanna W nęk-Gozdek

ności i przydatności. Ponadto podkreśla, że jest to złożony zespół zdolności niezbędnych do rozpoznania, kiedy informacja jest potrzebna. Współczesny człowiek jest zewsząd bombardowany tysiącem informacji. Część z nich jest środkiem precyzyjnie zaplanowanej manipulacji środowisk, którym zależy na utrzymaniu władzy nad społeczeństwem. W tym wszechogarniającym smogu informacyjnym niełatwo odnaleźć wiarygodne i rzetelne źródła. Szkoła w spo­sób szczególny jest zobowiązana do podejmowania działań zmierzających do nabycia przez młode pokolenie kompetencji informacyjnych. Nie jest to łatwe zadanie, sama bowiem przez lata uwikłała się w liczne negatywne strategie na­uczania i uczenia się. Do niedawna uczeń był zobowiązany do pamięciowego i odtwórczego opanowania materiału. Z czasem miejsce pisemnych egzami­nów, opartych na indywidualnej interpretacji, zastąpiły egzaminy nastawione na trafienie w odgórnie opracowany klucz. Uczeń został zwolniony z kreatyw­ności i samodzielnego poszukiwania prawdy na rzecz mechanicznego opa­nowywania odpowiedzi. Nieograniczony dostęp do zasobów internetowych i możliwości, jakie stwarzają różnego rodzaju narzędzia technologiczne spra­wiły, że wywiązywanie się z obowiązków szkolnych zostało sprowadzone do funkcji CTRL C - CTRL V. Młodzi ludzie bezrefleksyjnie kopiują treści z sieci, nie podejmując trudu oceny ich wartości naukowej. W tej sytuacji postulat B. Kędzierskiej, aby nauczyciele podejmowali zakrojone na szeroką skalę dzia­łania przygotowujące uczniów do bycia myślącymi i odpowiedzialnymi współ­uczestnikami społeczeństwa informacyjnego, nabiera szczególnej wagi13.

Każde działanie dydaktyczne powinno podlegać ewaluacji. Nie inaczej jest w przypadku kształtowania kompetencji w wyżej wspomnianym zakresie. W celu usprawnienia oceny efektów końcowych, opracowano charakterystykę ucznia kompetentnego informacyjnie. Taka jednostka zdaje sobie sprawę, że

dokładna i kompletna informacja jest podstawą sprawnego decydowania; diagnozu­je potrzebę informacji i identyfikuje potencjalne źródła informacji; rozwija skutecz­ne strategie poszukiwania; ocenia zakres potrzebnych informacji; kompetentnie odczytuje informacje i potrafi dokonać jej wartościowania; odrzuca informacje nie­dokładne, błędne i niewiarygodne; włącza potrzebne informacje do zasobu swojej wiedzy, wykorzystuje zdobyte informacje do krytycznego myślenia i rozwiązywa­nia problemów; rozumie ekonomiczne, prawne i społeczne kwestie związane z wy­korzystaniem informacji oraz uzyskuje i wykorzystuje informacje w sposób etyczny i zgodny z prawem, tym obowiązującym w świecie realnym, jak i wirtualnym14.

13 B. Kędzierska, Uczelnie pedagogiczne w drodze do informacyjnego społeczeństwa wiedzy, [w:] Pedagogika@środki informatyczne i media, s. 85.

14 R. Pettersson, Analfabetyzm w nowym tysiącleciu, „Edukacja Medialna” 2000, nr 3, s. 24-28.

SZKOŁAWSPÓŁCZESNE KONTEKSTY INTERPRETACYJNE

Kształtowanie kompetencji informacyjnych uczniów w kontekście Deklaracji Kapsztadzkiej 63

Kompetencje informacyjne stanowią strategiczny czynnik procesu uczenia się i wyjściową dla realizacji jakichkolwiek celów edukacyjnych. Uczeń posia­dający owe kompetencje realizuje założenia teorii konstruktywistycznej i wy­korzystuje naturalne zdolności edukacyjne mózgu opisane szczegółowo przez kognitywistykę i neurodydaktykę. Dzięki temu uczy się on o wiele bardzie efektywnie i potrafi w każdej sytuacji profesjonalnie wykorzystać posiadane zasoby wiedzy. J. MacKenzie podaje cały wachlarz umiejętności wchodzą­cych w zakres tych kompetencji: „poszukiwanie, lokalizowanie odpowiedniej informacji, odsiewanie, sortowanie, selekcjonowanie wyników wyszukiwań, interpretowanie, umiejętne przekładanie danych i informacji na wiedzę, spo­strzeżenie i rozumienie, generowanie nowych pomysłów, rozwijanie nowych hipotez”15. Przyglądając się tej liście, można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z czasownikami służącymi rozwinięciu poszczególnych celów ope­racyjnych według taksonomii B. Blooma.

Otwarte Zasoby Edukacyjne środkiem kształtowania kompetencji informacyjnych

Informacja może być, tak jak to było przez lata praktykowane, mocno strze­żona i udostępniana tylko wąskiej grupie osób. Taki układ sprzyjał kontroli i pozwalał zachować władzę nad tymi, którzy do danych informacji nie posia­dali dostępu. Następstwem takiej ograniczonej dystrybucji zasobów informa­cyjnych było rozwarstwienie społeczne na tych, którzy wiedzieli i tych, którzy pozostawali nieświadomi istotnych kwestii. Rodziło to wykluczenie społeczne, dyskryminację i wtórną analfabetyzację. Jednym z rozwiązań niniejszej sytu­acji stała się, budząca różne emocje, idea Otwartych Zasobów Edukacyjnych. Jej rozkwit był możliwy dzięki dynamicznemu rozwojowi technologii informa- cyjno-komunikacyjnych i modernizacji narzędzi cyfrowych.

Koncepcja Otwartych Zasobów Edukacyjnych (OZE) pojawiła się w 2002 roku podczas forum UNESCO poświęconego otwartym materiałom przezna­czonym dla szkolnictwa wyższego w krajach rozwijających się. Idea otwarto­ści miała umożliwić tym krajom korzystanie z kapitału intelektualnego kra­

15 J. McKenzie, Filling the Tool Box: Classroom Strategies to Engender Student Questioning, 1997 za: J. Lau, Kompetencje informacyjne w procesie uczenia się przez całe życie. Wytyczne, https://www.pulib.sk/web/kniznica/elpub/dokument/Pavelka2/subor/piecuch.pdf [dostęp: 23.02.2015].

Część I SZKOŁA

64 Joanna W nęk-Gozdek

jów będących w ekonomicznej czołówce. Otwarte Zasoby Edukacyjne zostały zdefiniowane jako „zasoby, które dzięki współczesnej technologii mogą być udostępniane bez ograniczeń, w tym finansowych, w celach konsultacji, wy­korzystywania i adaptacji w środowisku użytkowników niemających w tym celu handlowego”16. Owe zasoby mogą być wykorzystywane przez wszystkich użytkowników sieci, ale w szczególny sposób zaproszone zostały środowiska związane z edukacją. Zdaniem D. Wiley’a fundamentalnym celem ich tworze­nia jest uzyskanie wsparcia procesu tworzenia programów nauczania i umoż­liwiających ich realizację materiałów dydaktycznych. Zalicza się do nich m.in.: „materiały wykładowe, materiały referencyjne i literaturę dodatkową, symula­cje, eksperymenty i pokazy, ale również sylabusy, programy nauczania i prze­wodniki dla nauczycieli”17. Z czasem do tej listy dołączono programy kompu­terowe oraz normy prawne regulujące zasady korzystania z tych zasobów tzw. licencje.

Kluczowym dokumentem poświęconym zagadnieniom OZE jest powstała 15 września 2007 roku Deklaracja Kapsztadzka. W pierwszej części jej twórcy odwołują się do powstającego ruchu otwartej edukacji, który ma integrować tradycję dzielenia się przez nauczycieli dobrymi praktykami z możliwościa­mi, jakie stwarza interaktywna kultura Internetu. Fundamentem tego ruchu jest przekonanie, że każdy obywatel świata, powinien mieć możliwość ,,wyko- rzystywania, dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania i rozpowszech­niania materiałów edukacyjnych bez ograniczeń”18. Działania te wpisują się w kulturę uczestnictwa, opartą na wspólnocie tworzenia, dzielenia się, współ­pracy i wzajemnego uczenia się.

Następnie autorzy dokonują krótkiej charakterystyki idei otwartej edukacji, która swoim zakresem obejmuje wszelkie otwarte zasoby edukacyjne, otwarte technologie, tworzące środowisko współpracy i elastycznego nauczania oraz otwartą kulturę wymiany doświadczeń zawodowych. Wdrożenie takich zało­żeń będzie wymagało pokonania licznych barier, w tym tych związanych ze świadomością uczestników procesu kształcenia oraz z ich obawami19.

16 D. Wiley, The current state of open educational resources. Blog. Iterating toward openness, http://opencontent.org/blog/archives/247 [dostęp: 23.02.2015].

17 Tamże.18 The Cape Town Open Education Declaration, www.capetowndeclaration.org [dostęp:

11.02.2015].19 Tamże.

SZKOŁAWSPÓŁCZESNE KONTEKSTY INTERPRETACYJNE

Kształtowanie kompetencji informacyjnych uczniów w kontekście Deklaracji Kapsztadzkiej 65

Lista korzyści wynikających z uwolnienia zasobów edukacyjnych jest długa. Warto wspomnieć o następujących kwestiach: powszechny dostęp do informa­cji służy budowaniu marki instytucji, umożliwia wprowadzanie nowych mo­deli współpracy z innymi instytucjami. Otwartość stwarza optymalne warunki komunikowania się i realizowania wspólnych projektów czy przedsięwzięć. Poza tym zapobiega dublowaniu się podejmowanych wysiłków i powielaniu pomysłów. Instytucje mają możliwość szybszego aktualizowania posiadanych informacji i wiedzy oraz zdobywania doświadczeń.

Wśród barier najistotniejszą rolę odgrywają te związane z kwestiami finan­sowymi. Instytucje obawiają się kosztów udziału w otwartej edukacji. Jak wy­nika z dotychczasowych analiz, otwarte zasoby generują, znacznie większy od standardowego, zwrot nakładów na inwestycje. Czasem w postaci niefi- nansowej, ale jakże cennej, np. otrzymanej pomocy, informacji, powstałych innowacyjnych projektów będących wynikiem wymiany myśli i doświadczeń ludzi z różnych części globu. Poza tym zapewnienie dostępu do treści z wy­korzystaniem technologii cyfrowych może być realizowane przy praktycznie minimalnym nakładzie finansowym20.

Znacznie trudniejsze jest pokonanie barier tkwiących w jednostkach. Na­uczyciele i edukatorzy mają opór dzielenia się własnością intelektualną. Uwa­żają, że zdobycie jej wymagało od nich wielu nakładów czasowych i finanso­wych. Jest to z pewnością uzasadniona argumentacja, jednak trzeba popatrzeć bardziej perspektywicznie, przez pryzmat maksymalizacji społecznego zysku21.

Istnieją również przeszkody wynikające z ograniczeń natury legislacyjnej i or­ganizacyjnej. Doprecyzowywania wymagają kwestie licencji, na których otwarte zasoby są udostępniane innym użytkownikom. Ponadto nadal spora cześć ludz­kości ma ograniczony dostęp do Internetu czy sprzętu komputerowego.

Kompetentna informacyjnie wspólnota uczących się w służbie otwartej edukacji

Pokonanie tych wszystkich barier jest możliwe tylko przy podjęciu wspólne­go, zorganizowanego wysiłku. Na kartach Deklaracji Kapsztadzkiej zamiesz­

20 T. Ganicz, Anatomia wolnych licencji, Stowarzyszenia Wikimedia Polska 2010, http://pl.wiki- media.org/wiki/Plik:Broszura_o_licencjach.pdf [dostęp: 15.08.2012], treść licencji udostępnio­na jako domena publiczna.

21 The Cape Town Open Education Declaration...

Część I SZKOŁA

66 Joanna W nęk-Gozdek

czono zaproszenie skierowane do wszystkich środowisk i instytucji zaangażo­wanych w proces uczenia się: „nauczycieli, trenerów, autorów, szkoły, licea, uniwersytety, wydawców, związki zawodowe, stowarzyszenia zawodowe, de­cydentów, rządy, fundacje i wszystkich tych, którzy podzielają naszą wizję”22, aby podjęli działania na rzecz promocji i wspierania otwartej edukacji. Dzia­łania te powinny być zogniskowane wokół trzech strategii. Pierwsza dotyczy propagowania samej polityki otwartej edukacji, która powinna być wspierana przez organy zarządzające instytucjami i placówkami edukacyjnymi oraz po­litykę akredytacyjną. Zasoby edukacyjne finansowane ze źródeł publicznych z założenia powinny posiadać statut otwartych. Adresatami drugiej strategii są nauczyciele i uczniowie. To oni w bezpośredni sposób mogą się przyczynić do rozwoju powstającego ruchu. W ramach zajęć dydaktycznych i własnych działań samokształceniowych powstaje mnóstwo materiałów. Część z nich mogłaby być tworzona z myślą o wzbogaceniu otwartych zasobów. Nauczy­ciele i uczniowie, na co dzień sięgają po różnego rodzaju materiały zamiesz­czane w sieci. Powinni mieć świadomość, że istnieją specjalne miejsca, zwane repozytoriami, w których gromadzone są profesjonalne materiały. Mogą oni je wykorzystywać i dostosowywać do swoich potrzeb oraz podejmować działania na rzecz ich aktualizowania i ulepszania. Istotne jest również promowanie za­łożeń edukacji opartej na otwartych zasobach wśród kolegów i współpracow­ników. Opis tej strategii w Deklaracji kończy się zapisem, że tworzenie i wy­korzystywanie otwartych zasobów winno być uznawane za integralną część procesu edukacyjnego23. Ostatnia strategia dotyczy kwestii ochrony praw au­torskich i odwołuje się do stworzonych w tym celu licencji24. Licencje te powin­ny regulować kwestie wykorzystywania, opracowywania, tłumaczenia i rozpo­wszechniania oraz korespondować z przepisami prawnymi obowiązującymi w danym państwie. Ważne, aby wiedza na ich temat była rozpowszechniana we wszystkich środowiskach, nie tylko edukacyjnych.

Deklaracja kończy się przekonaniem, że otwarta edukacja daje możliwości „radykalnego poprawienia jakości życia setek milionów ludzi z całego świata poprzez zapewnienie im dostępu do istotnej, z lokalnego punktu widzenia, wysokiej jakości oświaty i edukacji”25.

22 Tamże.23 Tamże.24 Poznaj licencje Creative Commons, http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-

-commons [dostęp: 11.02.2015].25 The Cape Town Open Education Declaration...

SZKOŁAWSPÓŁCZESNE KONTEKSTY INTERPRETACYJNE

Kształtowanie kompetencji informacyjnych uczniów w kontekście Deklaracji Kapsztadzkiej 67

Tworzenie i korzystanie z Otwartych Zasobów Edukacyjnych (ang. Open Educational Resources, OER) wymaga od twórców i użytkowników posiadania wielu kompetencji, z informacyjnymi na czele. Eksperci zajmujący się tymi zagadnieniami podkreślają, że największy potencjał edukacyjny tkwi nie w sa­mych materiałach, ale w tym, co mogą z nimi zrobić uczniowie, jakie umiejęt­ności wykształcą, analizując twórczo i przetwarzając dostępne zasoby26. Po­szczególne zasady korzystania z OZE (ponownego użycia, ponownej redakcji dla własnych potrzeb, łączenia lub modyfikowania różnych elementów w celu uzyskania publikacji lepszej jakości, a także przetwarzania, służące wymia­nie informacji z innymi uczestnikami27) są najlepszym praktycznym spraw­dzianem posiadania kompetencji informacyjnych. Współczesna szkoła nie jest w stanie przewidzieć, co dokładnie będzie potrzebne uczniowi w życiu za rok, kilka czy kilkanaście lat. Nie jest możliwe poznanie kierunku przemian spo­łecznych i technologicznych, jakim będą podlegać społeczeństwa. Jedyne co może, to wyposażyć go w umiejętności, które pozwolą mu odnaleźć się w przy­szłej rzeczywistości. Zdobywająca coraz większą popularność teoria konek- tywizmu podkreśla, że szkoła i wykorzystywane w niej materiały edukacyjne powinny wyposażać ucznia w kompetencję rozróżniania w obecnym smogu informacyjnym, co jest istotne, a co można pominąć lub należy zignorować.

Kształtowanie kompetencji informacyjnych staje się kluczowym zadaniem systemów kształcenia na całym świecie. Współczesne społeczeństwa potrze­bują mądrych obywateli, którzy będą refleksyjnie podchodzić do zastanych informacji i odpowiedzialnie rozpowszechniać nowe. Przewodnikami na dro­dze zdobywania tych kompetencji powinni być odpowiednio przygotowani nauczyciele, dla których nowoczesne technologie będą stanowić integralną część dydaktyki i naturalne środowisko pracy. Wsparciem dla jednych i dru­gich mają być otwarte zasoby edukacyjne.

26 Koalicja Otwartej Edukacji, Otwarta Edukacja, 2010, http://koed.org.pl/otwartosc/otwarta- edukacja/, s. 12.

27 E. Chuchro, Otwarte Zasoby Edukacyjne: Idea i praktyka. Prezentacja z X Forum Informacji Naukowej i Technicznej, Zakopane 22-25 wrzesień 2009, s. 15.

Część I SZKOŁA

68 Joanna W nęk-Gozdek

Bibliografia

Case D., Looking for Information: A Survey of Research on Information Seeking, Needs and Behavior, New York 2002 za: J. Lau, Kompetencje informacyjne w procesie uczenia się przez całe życie. Wytyczne, 2011.

Chuchro E., Otwarte Zasoby Edukacyjne: Idea i praktyka. Prezentacja z X Forum Infor­macji Naukowej i Technicznej, Zakopane 22-25 wrzesień 2009.

Jaskuła S., Korporowicz L., Kultura informacyjna w zarządzaniu międzykulturowym. Ujęcie transgresyjne, [w:] Kompetencje informacyjno-komunikacyjne i międzykul­turowe w gospodarce, red. I. Sobieraj, Warszawa 2012.

Kędzierska B., Uczelnie pedagogiczne w drodze do informacyjnego społeczeństwa wie­dzy, [w:] Pedagogika@środki informatyczne i media, red. M. Tanaś, Kraków 2004.

Mischke J., Dylematy współczesnej edukacji: nauczanie tradycyjne czy zdalne? [w:] Pedagogika@środki informatyczne i media, red. M. Tanaś, Kraków 2004.

Żelazny R., Ekonomia wieku informacji i wiedzy - w kierunku teorii gospodarki wiedzy i nowej specjalizacji, [w:] Rozwój ekonomii jako dziedziny nauki ze szczególnym uwzględnieniem tendencji do specjalizacji, red. G. Musiał, Katowice 2011.

Netografia

Ganicz T., Anatomia wolnych licencji, Stowarzyszenia Wikimedia Polska 2010, http:// pl.wikimedia.org/wiki/Plik:Broszura_o_licencjach.pdf [dostęp: 15.08. 2012].

Grabowski M., Zając A., Dane, informacja, wiedza - próba definicji, http://www.uci.agh. edu.pl/uczelnia/tad/PSI11/art/Dane_informacje_wiedza.pdf [dostęp: 11.02.2015].

Kędzierska B., Technologie informacyjno-kominikacyjne w kształceniu ustawicznym, Krosno 2007, http://slideplayer.pl/slide/422926/ [dostęp: 11.02.2015].

Kiedrowicz E., Kiedrowicz G., Stan rozwoju społeczeństwa informacyjnego w ujęciu statystycznym, http://www.ktime.up.krakow.pl/symp2013/referaty_2013_10/kie- drowicz.pdf [dostęp: 11.02.2015].

Koalicja Otwartej Edukacji, Otwarta Edukacja, 2010, http://koed.org.pl/otwartosc/ otwartaedukacja/ [dostęp: 11.02.2015].

Kompetencje informacyjne jako element założeń programowych KRK dla szkolnictwa wyższego - oferta BGPW, http://www.bg.pw.edu.pl/dane/publikacje/Efekty_ksz- talcenia_kompetencje_informacyjne.pdf.

McKenzie J., Filling the Tool Box: Classroom Strategies to Engender Student Questio­ning, 1997 za: J. Lau, Kompetencje informacyjne w procesie uczenia się przez całe życie. Wytyczne, https://www.pulib.sk/web/kniznica/elpub/dokument/Pavelka2/ subor/piecuch.pdf [dostęp: 23.02.2015].

Nowak J.S., Społeczeństwo informacyjne - geneza i definicje, http://www.silesia.org. pl/upload/Nowak_Jerzy_Spoleczenstwo_informacyjne-geneza_i_definicje.pdf [dostęp: 23.02.2015].

SZKOŁAWSPÓŁCZESNE KONTEKSTY INTERPRETACYJNE

Kształtowanie kompetencji informacyjnych uczniów w kontekście Deklaracji Kapsztadzkiej 69

Pettersson R., Analfabetyzm w nowym tysiącleciu, „Edukacja Medialna” 2000, nr 3.Poznaj licencje Creative Commons, http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-cre-

ative-commons [dostęp: 11.02.2015].Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2014, red. W. Szymanek, Warszawa 2014, ht-

tps:mac.gov.pl/files/spoleczenstw_informacyjno_w_liczbach_2014_srodek_lekki. pdf [dostęp: 09.02.2015].

The Cape Town Open Education Declaration, www.capetowndeclaration.org [dostęp: 11.02.2015].

Wiley D., The current state of open educational resources. Blog. Iterating toward open­ness, http://opencontent.org/blog/archives/247 [dostęp: 23.02.2015].

Developing information skills of students in the context of The Cape Town Open Education Declaration

Abstract

Information skills are a key factor in the process of learning and the fundament for func­tioning in the contemporary society. Developing those skills became one of the most crucial tasks of school and teachers. Open educational resources is one of the means of supporting schools in their tasks. Teachers and students are in a way invited to creating and utilizing open educational resources. They are the key link in the strategy of promoting open educa­tion as described in The Cape Town O pen Education Declaration.

Key words: information society, information skills, modern education, The Cape Town O pen

Education Declaration, open educational resources

Część I SZKOŁA