KSZTAŁCENIE ZDOLNYCH A ROZWIJANIE ZDOLNOŚCI O dwóch stronach tej samej monety

Maciej Karwowski

Garść pytań

Zdolności i zdolni – definicje jawne i ukryte

Zdolności:

Problemy ze zdolnościami jako kategorią wyjaśniającą – czy w ogóle ich potrzebujemy?

Problem determinizmu i „genetyki naiwnej”?

Jak rozwijać / co działa?

Zdolni

Ilu i jacy?

Jak ich rozpoznać / czy umiemy to robić?

Jak ich kształcić?

Explicite versus implicite = potoczne i profesjonalne koncepcje zdolności

Zdolności i zdolni w książkach versus w naszych wyobrażeniach…

Kim dla nas jest uczeń zdolny?

Czy mowa o elitach czy każdym dziecku, w którym tkwią jakieś szczególne predyspozycje?

zdolności, uzdolnienia, geniusz, talent, zadatki wrodzone, zdolności rzeczywiste, zdolności specyficzne,

zdolności twórcze, wybitne zdolności, cudowne dzieci

capacity, bright, brightness, gift, ability, skills, aptitude, talent, gifted, talented, genius, prodigy, giftedness,

outstanding talent, exceptional talent,

Zdolności

synonim sprawności, biegłości i szybkości rezultatu, wyniku większa (lepsza) pojemność, np. pamięci kojarzona z wyższą jakością, głębokością i rozległością analizy, syntezy, procesu rozumowania aktualna możliwość wykonania czegoś, umiejętność posiadana przez jakąś jednostkę oznacza możliwość wykonania przez podmiot określonej czynności tu i teraz

Zdolnościami nazywamy takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzi osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu i działaniu” (Pietrasiński, 1976)

Zdolności jako potencjał do przyszłych sukcesów

SUKCES = KOMPETENCJE x WYSIŁEK

KOMPETENCJE = ZDOLNOŚCI x WYSIŁEK

SUKCES = ZDOLNOŚCI x WYSIŁEK2

WYSIŁEK = (GRIT) PASJA x WYTRWAŁOŚĆ

1093 wynalazki

1. Wybitny intelekt

2. Pasja i

zainteresowanie

3. Wytrwałość i

ciężka praca

Zdolności ogólne vs. kierunkowe

Określane często mianem inteligencji ogólnej, która definiowana jest jako ogólna zdolność do uczenia się, rozwiązywania czy przystosowania się nowych zadań i problemów, warunków

Obecne w każdym ludzkim działaniu.

ZDOLNOŚCI KIERUNKOWE

ZDOLNOŚCI OGÓLNE

Właściwości jednostki, które pozwalają na uzyskiwanie wysokich osiągnięć w konkretnej dziedzinie, rodzaju czy formie aktywności, np. muzyce, matematyce, lingwistyce… Zdolność „do czegoś”…

14

MONARCHIA DEMOKRACJA

g

s

s s

Inteligencja twórcza

Inteligencja analityczna

Inteligencja praktyczna

15

MONARCHIA DEMOKRACJA

g

s

s s

Inteligencja twórcza

Inteligencja analityczna

Inteligencja praktyczna CZY TAK SAMO WAŻNE?

Inteligencja (nie tylko) twórców

Kategoria Inteligencja

Malarze 140

Pisarze 160

Muzycy 145

Żołnierze 125

Naukowcy 155

Filozofowie 170

Przywódcy religijni 150

Rewolucjoniści 160

Terman / Termity / Termanatory

19

A B

Shelley Smith Mydans Luis Alvarez

Edward Dmytryk William Shockley

Ancel Keys

Problemy ze zdolnościami – czyli co potrafi etykieta (1)

Niektóre problemy ze zdolnościami – czyli co potrafi etykieta w głowie (2)

Carol Dweck – teoria stałej i wzrostowej umysłowości

Ludzie widzą swoje cechy – włączając w to inteligencję / zdolności, jako stałe (niezmienne, fixed) bądź też możliwe do zmiany, rozwijalne (growth).

Te tzw. mindsety (przekonania) są niezależne od płci, wieku, osobowości, etc.

Ale są mocno uzależnione od czynników społecznych od kultury począwszy, a na wzmocnieniach nauczycieli i rodziców skończywszy

O sztywnej i wzrostowej umysłowości

32%

31%

35%

24%

24%

35%

36%

27%

15%

11%

17%

13%

10%

4%

4%

84%

80%

72%

43%

39%

Niektórzy ludzie są dobrzy w matematyce a inni nie

Zdolności matematyczne to coś, co pozostaje

względnie stałe przez całe życie

Aby być dobrym z matematyki trzeba mieć coś w

rodzaju "matematycznego umysłu"

Matematyka to przedmiot, w którym wrodzone

zdolności liczą się dużo bardziej niż wysiłek

Tylko zdolniejsi uczniowie mogą z pożytkiem uczyć

się rozwiązywania wieloetapowych zadań i

problemów

raczej zgadzam się

zgadzam się

zdecydowaniezgadzam się

Jaki jest mechanizm?

„Sztywnościowe nastawienie” orientacja na sukces i wykazanie się ale i upatrywanie zagrożenia w sytuacji testowej zatem unikanie sytuacji trudnych / zagrażających / niepewnych

„Rozwojowe nastawienie” orientacja na uczenie się sprawdzian jako szansa

Skąd się biorą „mindsety”

Jak Ci dzisiaj poszło w szkole?

A co dostał Janek?

Och jakiś Ty zdolny…

26

Natura Kultura

Zdolności są dziedziczone w 80%...

Wrodzone zdolności nie istnieją, wszystko jest kwestią ćwiczenia

Niezrozumienie wyników badań naukowych

Francis Galton – Hereditary Genius, Dziedziczenie wybitności

Mały umysłowy eksperyment w 8 punktach

1. Weźmy górne oszacowanie odziedziczalności inteligencji w badaniach nad bliźniętami jednojajowymi ≈ 0.80

2. Oznacza to, że odziedziczalność odpowiada za 80% wariancji wyników w testach inteligencji

3. Wariancja testu inteligencji to 225 (SD = 15, 152=225)

4. Zatem odziedziczalność odpowiadałaby za 180 „jednostek wariancji” (80% z 225 = 180)

5. A zatem wciąż pozostaje ich 45 (225-180)

6. A więc nawet jeśli czynniki inne niż odziedziczalność (wysiłek, aktywność, środowisko rodzinne i szkolne) odpowiadają za 20% wariancji zdolności, to:

7. Wciąż ich umiarkowana zmiana (np.: o 1 SD) jest w stanie zmienić inteligencję o niemal 7 punktów (pierwiastek z 45), a zmiana znacząca (np: radykalna poprawa warunków życia) o wielokrotność tej liczby!

8. Zdolności są podatne na ZNACZĄCE zmiany, nawet gdyby były odziedziczalne w 80%!

20 latek zesłany do rezerw Legii Warszawa, a następnie do drugiej ligi – 10 lat temu kupiony za 5 tysięcy złotych

Bez szans na kontrakt – „nie rokuje na zawodnika”

Drewno – wśród najbardziej łagodnych określeń

Najszybszy hat-trick w historii eliminacji ME, a najszybszy w reprezentacji Polski: 4 minuty (89', 90+2', 90+3')

Najszybszy hat-trick w historii Bundesligi: 4 minuty (51', 52', 55')

Najszybciej strzelone 4 gole w historii Bundesligi: 6 minut (51', 52', 55', 57')

Najszybciej strzelonych 5 goli w historii Bundesligi: 9 minut (51', 52', 55', 57', 60')

Pierwszy zawodnik w historii Bundesligi, który wchodząc z ławki rezerwowych strzelił 5 goli

Najskuteczniejszy polski zawodnik w historii rozgrywek UEFA: 38 goli

Najskuteczniejszy polski zawodnik w historii Ligi Mistrzów: 31 goli

Polski zawodnik z największą liczbą występów w historii Ligi Mistrzów: 48 meczów

Zagrożenie stereotypem

Kształcenie zdolności

1. Pobudzanie myślenia (projekt „Intelligence”

2. Treningi twórczości

3. + tysiące innych działań i programów…

4. Ale przede wszystkim…

Efekt Flynna

INTELIGENCJA (WISC)

WYKSZTAŁCENIE WŁASNE

INTELIGENCJA (TMR)

13 lat (1976) 36 lat (1999)

0,77

0,59

I rola szkoły i edukacji – dane Warsaw Study

Eksperyment norweski

Rok edukacji 4-5 punktów IQ

Projekt „Intelligence”

1. Ogólnokrajowy projekt uczenia myślenia;

2. Zaangażowani najwybitniejsi światowi specjaliści

3. Dobrze zbadany

Efektywność P. „inteligencja”

0

0.15

0.30

0.40 0.50 0.60

0.70

0.80

0.90

Projekt „Intelligence”

100 100

110

116

50

60

70

80

90

100

110

120

Grupa kontrolna Grupa eksperymentalna

Początek

Koniec

WE=0.65 WE=1.07

WE=0.41

Zdolni

Poziom

2-3 % populacji

PRZECIĘTNIE ZDOLNI

BARDZO ZDOLNI

WYBITNIE ZDOLNI

13 % populacji

34 % populacji

Dziećmi zdolnymi i utalentowanymi są te, o których eksperci orzekli, że dzięki szczególnym zdolnościom są zdolne do wyjątkowych osiągnięć […] Dzieci zdolne do funkcjonowania na wysokim poziomie to również te (include those), które wykazały się osiągnięciami lub potencjalnymi zdolnościami w jakiejkolwiek z wymienionych dziedzin – pojedynczo lub łącznie: 1. ogólne zdolności intelektualne (general intellectual ability) 2. specyficzne zdolności akademickie (specific academic aptitude) 3. myślenie twórcze lub produktywne 4. zdolności przywódcze 5. sztuki wizualne i wykonawcze (visual and performing arts) 6. zdolności psychomotoryczne.

Ale ilu jest ich tak naprawdę (1)

Korelacje inteligencja – osiągnięcia szkolne r = 0,5

Korelacja inteligencja – zdolności twórcze r = 0,3

Korelacja inteligencja – uzdolnienia artystyczne r = 0,2

Korelacja inteligencja – zdolności sportowe r = 0,1

Korelacja zdolności twórcze – osiągnięcia szkolne r = 0,22

Korelacja zdolności twórcze – uzdolnienia artystyczne r = 0,4

Korelacja zdolności twórcze – zdolności sportowe r = 0,2

Korelacja uzdolnienia artystyczne – zdolności sportowe r = 0,00

r = 0,5 r = 0,3

r = 0,0

Ale ilu jest ich tak naprawdę (1)

Wyobraźmy sobie, że szukamy kogoś, kto jednocześnie znajduje się wśród 10% najwyższych rezultatów w zakresie składowych zdolności… Ile takich osób znajdziemy w roczniku?

Nikogo… no może: 0,4‰ 170 osób

A co jeśli kryterium zdolności byłby wynik mieszczący się w najwyższych 10% w którymkolwiek z kryteriów?

Co trzeci (36%) 140 tysięcy?

Kształcenie zdolnych

1. Operacje złożone;

2. Przyspieszanie,

3. Wzbogacanie,

4. Mentoring

5. Uczenie się kooperacyjne,

6. Segregowanie,

7. Indywidualizacja zewnętrzna i wewnętrzna,

WIEDZA

ZROZUMIENIE

ZASTOSOWANIE

ANALIZA

SYNTEZA

OCENA

WIEDZA

ZROZUMIENIE

ZASTOSOWANIE

ANALIZA

SYNTEZA

OCENA

TYPOWY UCZEŃ

ZDOLNY UCZEŃ

Oszukany naród?

Typy akceleracji (ogółem 18):

1. Wczesne pójście do przedszkola

2. Wczesne pójście do 1. klasy

3. Przeskakiwanie poziomów

4. Dodatkowe zagadnienia

5. Samouctwo

6. Przyspieszanie przedmiotowe

7. Klasy łączone

8. Ściskanie programu

9. Teleskoping

10. Mentoring

11. Indywidualizacja zewnętrzna

12. e-learning

15. Advanced Placement

Jak działa akceleracja?

49

Efektywność akceleracji

0

0.15

0.30

0.40 0.50 0.60

0.70

0.80

0.90

1

0

0.4

0.8

1.2

1.6

2

2.4

2.8

3.2

Różne rezultaty w różnych badaniach:

Kulik & Kulik; WE=0,80

Nation Deceived; WE=0,90

Metaanaliza 2010; WE=0,40

Wzbogacanie

Wzbogacanie

1. 19 nagród głównych w konkursie Prac Młodych Naukowców UE

2. Kilkunastu profesorów

3. Wybitni artyści (Jan Klata, Jacek Dehnel)

Uczenie się we współpracy (cooperative learning)

1. Większość pracy w klasie w małych i

zróżnicowanych grupach;

2. Raczej wspólne uczenie się niż praca

nad zadaniami i projektami

3. Osoby zdolne i SPE;

4. Cele uczenie się, ale również

rozwijanie chęci współpracy,

kompetencji społecznych, etc.

5. Ustalenia

• Różne efekty i kontrowersje w

zależności od kontrolowanych czynników

• Działa doskonale, ale tylko wtedy, gdy finalnie oceniani są wszyscy

członkowie grupy z osobna a nie cała

grupa

Uczenie się we współpracy (cooperative learning)

1. Wysoka skuteczność

Efektywność współpracy

0

0.15

0.30

0.40 0.50 0.60

0.70

0.80

0.90

1

54

Grupowanie i efekt wielkiej ryby w małym stawie

Efekt wielkiej ryby w małym stawie

1. Zdolni uczniowie wiedzą, że są zdolni;

2. Ale co się dzieje, gdy znajdują się wyłącznie wśród zdolnych uczniów?

3. Efekt porównań i kontrastu…

Model BFLPE

57

Samoocena szkolna

Osiągnięcia szkolne

Średnie osiągnięcia

szkolne rówieśników

+

-

Dwie niebłahe (paradoksalne?) konsekwencje

59

Selekcje i segregacje / kształcenie zdolnych

Edukacja włączająca

Grupowanie

1. Długie tradycje (plan

mannheimski, XYZ, 11+)

2. Wielkie kontrowersje

Efektywność grupowania

0

0.15

0.30

0.40 0.50 0.60

0.70

0.80

0.90

1

61

0,41

-0,25

-0,20

-0,13

0,07 0,08

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

Szkoły specjalne Szkoły integracyjne Szkoły masowe

Szkolny obraz "ja"

Osiągnięcia szkolne

Włączanie / inkluzja (Szumski & Karwowski, LAID)

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu

lekkim (N=605), uczący się w szkołach specjalnych (N=195),

integracyjnych i masowych (N=410)

Dziękuję za uwagę