Krzysztof Łastowski

Instytut Psychologii UAM

Zakład Logiki i Kognitywistyki

Streszczenie referatu wygłoszonego na seminarium Debata: UCHWYCIĆ PRZYSZŁOŚĆ:

EWOLUCJA, 29 października 2015, Poznań-Berlin,

Klub Nauki i Sztuki oraz Art & Science Node

Tytuł wystąpienia

Nowoczesna synteza a synteza rozszerzona – w poszukiwaniu nowej struktury

paradygmatu biologii ewolucyjnej

Punktem wyjścia wykładu było szkicowe przedstawienie historii rozwoju idei ewolucji

biologicznej od czasów oświecenia (idee ewolucji według Erazma Darwina i J. B. Lamarcka)

przez powstanie Darwina teorii doboru naturalnego (1859), po początek XXI wieku

(koncepcja „Rozszerzonej syntezy ewolucyjnej”).

O upowszechnieniu się idei i teorii ewolucji biologicznej zdecydowało kilka najistotniejszych

okoliczności historycznych i teoretycznych. Najważniejsze z nich to: (1) wyjaśnienie,

dlaczego tak a nie inaczej przedstawia się porządek świata gatunkowego zaproponowanego

przez K. Linneusza – uczyniła to Darwina teoria doboru naturalnego; (2) powstanie zarysu

syntetycznej teorii ewolucji (powiązanie chromosomowej teorii dziedziczenia z klasyczną

darwinowską teorią doboru naturalnego, ujęte w aparacie pojęciowym genetyki populacyjnej -

praca T. Dobzhansky’ego pt. „Genetics and the Origins of Species”, 1937); (3) kolejne próby

poszerzania teorii ewolucji i jej ekspansja na obszary pogranicza biologii (prace:

I. I. Schmalhauzena, S. J. Goulda, w szczególności książka pt. „The Structure of Evolutionary

Theory”, 2002 i innych); (4) już w XXI wieku pojawiły się próby dalszych rozszerzeń teorii

syntetycznej, czyli: E. Jablonki i M. Lamb opracowanie pt. „Evolution i Four Dimensions”

(2005) oraz praca pod red. M. Pigliucciego i G. Müllera pt. „EVOLUTION. Extended

Synthesis” (2010). Biologiczna teoria ewolucji rozwijała się nie tylko intensywnie na

obszarze wiedzy biologicznej. Była wykorzystywana do zadań badawczych, wyjaśniających

zjawiska z pogranicza wiedzy biologicznej i innych nauk, np. takich jak: fizyka

(wykorzystanie idei ewolucji w tzw. rachunku wariacyjnym w mechanice klasycznej, chemia

- zastosowania darwinowskiego stylu myślenia w chemii badającej zjawiska towarzyszące

powstaniu życia (teoria biogenezy); ale także socjologia – to powstanie socjobiologii (E. O.

Wilson 1975) czy psychologii ewolucyjnej (J. Tooby, L. Cosmides 1992).

Idee teorii ewolucji, pojmowanej zarówno klasycznie, jak i nowocześnie (np. w wersji

syntezy rozszerzonej), złożyły się na współczesną wersję wizji biologii ewolucyjnej, w której

uformował się megaparadygmat ewolucyjny (Klawiter 2004), wyznaczający standardy

poznawcze dla różnych, ościennych wobec biologii, dyscyplin wiedzy naukowej, zarówno

przyrodniczych, jak i nauk społecznych czy humanistycznych.

Jednakowoż biorąc pod uwagę podejście krytyczne dotyczące ograniczania się do

analizowania zarysowanej wizji rozwoju biologii ewolucyjnej jedynie poprzez zestawienie

głównych idei teoretycznych na gruncie samej biologii nie pozwala na zrozumienie

wewnętrznych powiązań i wzajemnych inspiracji poszczególnych idei i hipotez badawczych,

jakie stanowiły o historii tej dziedziny wiedzy naukowej. Nauka bowiem nie jest „coraz

większym workiem zbierającym wszystko co się weń włoży”, lecz specyficznym „sitem,

które pewne hipotezy zachowuje (w celu ich poznawczego wykorzystania), inne zaś na

zawsze odrzuca”. Jednakże tę funkcję nauki analizuje nie sama biologia, lecz ogólna

metodologia nauk, a w prezentowanym przypadku metodologia badań biologicznych. Dlatego

w argumentacji przedstawia się „mapę idei biologicznych” (1987, 2015), na którą składają się

wybrane ważne koncepcje i teorie biologiczne oraz stosowne relacje wiążące je ze sobą

(niektóre z nich zostały omówione w wykładzie dokładniej). Ukazany obraz współczesnej

biologii, wsparty argumentami metodologicznymi, pozwala zrozumieć, jak i dlaczego

współczesna postać ewolucyjnego megaparadygmatu biologicznego wygląda tak właśnie.

Konsekwencje naszkicowanej w wykładzie metodologicznej wizji megaparadygmatu

darwinowskiego są następujące: (i) wiedza biologiczna ma charakter wielopoziomowy;

zasadniczo wyróżnia się cztery poziomy struktury wiedzy biologicznej: gatunkowy,

osobniczy, genetyczny i molekularny; (ii) zadania badawcze można rozpatrywać

z wykorzystaniem inspiracji (np. poprzez zastosowanie metody parafrazowania), płynących z

innych podobszarów wiedzy biologicznej niż te, w jakich badacz się specjalizuje; (iii)

naszkicowana argumentacja metodologiczna daje możliwość udzielenia rzeczowych

odpowiedzi na liczne pytania płynące z różnych podobszarów badawczych biologii (ich

wybrane przykłady zastały w skrócie pokazane w zakończeniu wykładu na przedstawiony

temat).