Selekcja

redakcja Yael Bartana (redaktorka artystyczna), Magdalena Błędowska, Kinga Dunin, Maciej Gdula, Dorota Głażewska,

Maciej Kropiwnicki, Julian Kutyła (wicenaczelny), Sławomir Sierakowski (redaktor naczelny), Michał Sutowski (sekretarz

redakcji), Agata Szczęśniak (wicenaczelna), Artur Żmijewski (redaktor artystyczny)

zespół Agata Araszkiewicz, Michał Bilewicz, Katarzyna Błahuta, Zygmunt Borawski, Michał Borucki, Jakub Bożek,

Marcin Chałupka, Anna Delick (Sztokholm), Paweł Demirski, Karol Domański, Joanna Erbel, Katarzyna Fidos, Bartosz Frąckowiak, Maciej Gdula, Sylwia Goławska, Katarzyna Górna, Agnieszka Graff, Agnieszka Grzybek, Izabela Jasińska,

Adam Jelonek, Jaś Kapela, Tomasz Kitliński, Maria Klaman, Karolina Krasuska, Małgorzata Kowalska, Łukasz Kuźma,

Adam Leszczyński, Jarosław Lipszyc, Magdalena Majewska, Jakub Majmurek, Adam Mazur, Dorota Mieszek, Kuba

Mikurda, Bartłomiej Modzelewski, Paweł Mościcki, Witold Mrozek, Maciej Nowak, Dorota Olko, Adam Ostolski, Joanna Ostrowska, Janusz Ostrowski, Tomasz Piątek, Paweł Pieniążek, Konrad Pustoła, Magda Raczyńska, Joanna

Rajkowska, Przemysław Sadura, Jan Smoleński, Andreas Stadler (Nowy Jork), Beata Stępień, Kinga Stańczuk, Igor Stokfiszewski, Jakub Szafrański, Kazimiera Szczuka, Barbara Szelewa, Jakub Szestowicki, Eliza Szybowicz, Magdalena

Środa, Olga Tokarczuk, Krzysztof Tomasik, Joanna Tokarz, Justyna Turkowska, Karolina Walęcik, Błażej Warkocki, Agnieszka Wiśniewska, Katarzyna Wojciechowska, Joanna Wowrzeczka-Warczok, Wawrzyniec Zakrzewski, Wojtek Zrałek-Kossakowski koordynatorki klubów Krytyki Politycznej Agata Szczęśniak, Joanna Tokarz, Agnieszka Wiśniewska

lokalni koordynatorzy klubów KP Białystok: Łukasz Kuźma, Bydgoszcz: Emilia Walczak, Michał Schmidt, Bytom: Stanisław

Ruksza, Cieszyn: Joanna Wowrzeczka-Warczok, Gdańsk: Katarzyna Fidos, Gniezno: Paweł Bartkowiak, Kamila Kasprzak,

Jelenia Góra: Wojciech Wojciechowski, Kalisz: Anna Domagalska, Mikołaj Pancewicz, Jacek Zalewski, Konin: Bartek Nożewski, Marcin Runowski, Kraków: Sebastian Liszka, Martyna Nowicka, Lublin: Urban Kępa, Łódź: Wiktor Marzec,

Opole: Borys Cymbrowski, Poznań: Maciej Szlinder, Rzeszów: Iza Cywa, Siedlce: Andrzej Sędek, Szczecin: Joanna Brewińska, Tarnobrzeg: Michał Majka, Toruń: Marta Buraczyńska, Monika Szlosek, Włocławek: Agata Szczerbiak,

Wrocław: Łukasz Andrzejewski, Michał Syska

korekta Magdalena Błędowska

okładka twożywo

skład i łamanie Le Że

Wydawca Wydawnictwo Krytyki Politycznej / Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego

Zarząd Stowarzyszenia Sławomir Sierakowski (prezes), Michał Borucki, Dorota Głażewska (dyrektor finansowy),

Agata Szczęśniak

Adres Krytyka Polityczna / Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat, ul. Nowy Świat 63, 00–042 Warszawa,

tel. (+ 48 22) 505 66 90, e-mail: redakcja@krytykapolityczna.pl.

Druk i oprawa ZG Colonel SA, ul. Dąbrowskiego 16, 30–532 Kraków

Wydrukowano na papierze Alto 1.5 80g dostarczonym przez firmę Panta

Wydawanie pisma „Krytyka Polityczna”

dofinansowane jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Partner Drodzy Czytelnicy! Zachęcamy do wsparcia naszych działań, z góry dziękujemy za pomoc!

Darowizny można przekazać, dokonując dobrowolnych wpłat na konto: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego,

Bank DnB NORD Polska S.A. IIIO/Warszawa 92 1370 1037 0000 1701 4446 9300. Tytuł przelewu powinien brzmieć:

„Darowizna na rzecz Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego”.

Informujemy, że nie prowadzimy prenumeraty redakcyjnej.

www.krytykapolityczna.pl

SpiS rzeczyMarSz DUcHÓW rafał z wirek 8 Marsz duchów zdje cia: Marcin Kalin ski

Selekcja i: GraNiceOd redakcji 36 ile selekcji w selekcji?

Wszyscy selekcjonujemy lub pozwalamy się selekcjonować. Czy możliwy jest świat bez selekcji?

Bronisław S widerski 38 pochwała błe duPogadajmy jak Polak z Duńczykiem, czyli obcy w utopii demokratycznej komunikacji

adam Ostolski 41 Sztuka nieodwracania wzroku Jak powstaje nasza bezradność wobec problemu imigracji?

paweł Mos cicki 49 Na granicach widzialnos ci Ludzie-śmieci kontra wszechwidzące maszyny

izabela Wagner 59 Teraz przychodza po romów…Polityka Sarkozy’ego: imigrantom albo ich potomkom odebrać francuskie obywatelstwo za kradzież portfela. Własnych ministrów za milionowe oszustwa, korupcję i nadużycia – nagrodzić

Oleksij radynski 65 Mur berlin ski w kijowieJaki jest szczyt ironii dziejów? Ukraińcy za murem schengeńskim świętujący upadek muru berlińskiego. Za pieniądze państw UE

kaja Malanowska 68 po drugiej stronie oknaWszyscy znajomi Madiny i Amira dawno już wyjechali do Holandii, Francji, Szwecji. Oni zostali w Polsce

kajetan Wróblewski 78 Dla kogo polska? W Polsce pozwolenie na pobyt prędzej dostanie bezrobotny ze Stanów niż profesor z Ukrainy – czyli o naszej (nie)polityce imigracyjnej. Z Kajetanem Wróblewskim, szefem fundacji Proksenos, rozmawia Aleksandra Szyłło

Van pham 82 Wietnamska wie kszos c zdje cia: Katarzyna Górna Jest takie miejsce w tym kraju, gdzie Polacy są mniejszością

joanna Warsza 109 ekspaci z Wietnamu: Stadion, Wólka kosowska, Hanoi

Witajcie w miejscu-hybrydzie

Dorota Szelewa, 113 Mitologia stosowana, Michał polakowski czyli o „kosztach” imigracji do polski

Podobno o liczbach się nie dyskutuje – policzmy więc, kto naprawdę płaci za przebywających w Polsce cudzoziemców

BOUrDieU W alGierii christine Frisinghelli 122 Fotoamator? zdje cia: Pierre Bourdieu O zdjęciach Pierre'a Bourdieu z Christine Frisinghelli rozmawia Joanna Erbel

pOSzUkiWacze zaGiNiONycH kOTÓW Mariusz chyz yn ski 142 poszukiwacze zaginionych kotów

Ściana wschodnia mówi. Co?

Selekcja ii: klaSyMaciej Gdula 150 Niebezpieczne narze dzie zwane pilotem

Jeśli masz niepowtarzalną osobowość, to na pewno wygrasz z innymi. A jeśli już wygrałeś, wyraź to dobitnie, najlepiej za pomocą brylantów

katarzyna lach 154 projekt musze zamknac Shortlista, placement i replacement. O pracy nad projektem „rekrutacja” z Katarzyną Lach, headhunterką, rozmawia Jan Smoleński

Selekcja iii: GaTUNkiTomasz Matkowski 168 list otwarty do ludwika Stommy

Korrida: starcie „bohaterskiego” torreadora z wycieńczonym i poranionym przez człowieka zwierzęciem

katarzyna Biernacka 170 koniec korridy kon cem barbarzyn stwa?W prawie sankcjonującym bezwzględny szowinizm gatunkowy można odkręcać tylko małe śrubki – na przykład zakazując korridy

joanna Warsza 176 ludzkie zoo Pigmej w klatce, latający pingwin i wybieg dla insektów. O przeszłości i przyszłości ogrodów zoologicznych, a także mieszaniu się bytów ludzkich i nie-ludzkich

cieSz Sie BieDaassociation des photographes 182 czy brzydota jest niemoralna? de kanyabayonga tekst: Redakcja KP

iDeeGayatri chakravorty Spivak 196 czy podporzadkowani inni moga przemówic?

Dlaczego monopol na opowiadanie o uciśnionych mają filozofowie Zachodu? Klasyczny tekst indyjskiej filozofki

ewa Majewska 240 Tłumaczac to, co polityczneJak czytać w Polsce kolorowe feministki?

WiTryNaedwin Bendyk 250 pozbawilis my społeczen stwo rozumu

Władza w Polsce boi się podmiotowości i obywateli walczących na ulicach. Woli inscenizować im bitwy pod Grunwaldem. Z Edwinem Bendykiem rozmawia Michał Sutowski

anna Delick 261 plasawica na grobie…czyli dość czarny obraz kondycji europejskich partii lewicowych. Ale nie traćcie ducha

Marcin jagodzin ski 268 Wszystko, co piszemy na Facebooku, jest obciachowe

Posprzątane, z głośników sączy się muzyczka, ochrona nas pilnuje. Przyjemnie i bezpiecznie. Nowa galeria handlowa? Nie, Facebook. Z Marcinem Jagodzińskim rozmawia Jaś Kapela

z yWa WalUTa – pOleMikapierre Bal-Blanc 276 z ywa waluta

Rzekome niepowodzenia mojego projektu to oznaki kryzysu samej instytucji teatralnej, której hierarchiczną strukturę reprezentuje Dorota Sajewska – pisze Pierre Bal-Blanc

Dorota Sajewska 281 królik to ja!Pierre Bal-Blanc polemizuje z własnymi uprzedzeniami na temat współczesnego teatru – odpowiada Dorota Sajewska

ana janevski 293 perwersja jako norma. Współczesna sztuka przy pracy

Krytyka teatru z perspektywy muzeum na pewno nie była głównym celem projektu Pierre’a Bal-Blanca – twierdzi Ana Janevski

claire Bishop 295 Delegowany performance. O outsourcingu rzeczywistos ci

A Claire Bishop opisuje historię, krytyczny potencjał i ograniczenia delegowanego performance'u, o który spierają się Bal-Blanc, Janevski i Sajewska

kryTyczNieMichał Sutowski 308 inz ynieria i opór

Dekomunizacja albo neoliberalne pranie mózgu, czyli konieczność dziejowa po polsku

andrzej Walicki 316 Od utopii do utopii. pisma polityczne jacka kuronia

Od demokracji producentów do ładu porozumień zbiorowych. Ideowe ścieżki klasyka myśli lewicowej oglądane z lewicowo-liberalnej perspektywy

klaus Staeck 337 Otwórzcie oczy!

piaTek TŁUMaczy 356 rafała ziemkiewicza

ŽiŽek pyTa 360 joanna kos-krauze odpowiada

DzieNNik cezareGO 366 MicHalSkieGO

NaSi aUTOrzy 380

36

redakcja kp

ile selekcji w selekcji?

Nawiasem mówiąc, samo badanie mogło zajmować (mniej więcej) ze dwie, trzy sekundy. […] Mnie, widziałem, lekarz obejrzał dokładniej, badawczym, uważnym spojrze-niem. Wyprostowałem się, żeby mu pokazać moją klatkę piersiową, i jeszcze, pamiętam, uśmiechnąłem się lekko […] cichym, a jednak bardzo wyraźnym, zdradzającym wykształ-conego człowieka głosem zapytał: – Wie viel Jahre alt bist du? – ale tak jakby mimocho-dem. Powiedziałem mu: – Sechzehn. – Skinął lekko głową, ale w taki sposób, jakby czekał na właściwą odpowiedź, a nie naprawdę, przynajmniej wtedy takie odniosłem wraże-nie. […] Potem, popychając ręką moją twarz, drugą zaś wskazując kierunek, odesłał mnie na drugą stronę jezdni, do przydatnych. Chłopaki czekali już triumfalnie, śmiejąc się z radości. I na widok ich promiennych twarzy chyba pojąłem, co nas tak naprawdę dzieli od tych z przeciwka: jeśli się nie myliłem, był to sukces.

Imre Kertész, Los utracony

Niewiele łączy, jak się zdaje, proce-durę Selekcji opisaną w powieści Kertésza z codziennym doświadczeniem przecięt-nego mieszkańca Zachodu. Kiedy wysy-łamy CV, szukając pracy bądź starając się o stypendium, kiedy piszemy egzamin maturalny, kiedy wkręcamy się w ogląda-nie programu telewizyjnego w rodzaju Top Model, kiedy udaje nam się (lub nie udaje) wejść do modnego klubu, kiedy przeglądamy ogłoszenia towarzyskie lub wybieramy opiekunkę dla dziecka itp. itd. – uczestniczymy w procesie selekcji. Selekcjo-nujemy lub pozwalamy się selekcjonować.

Normalna rzecz. Raz się komuś udaje, a raz nie, zawsze przecież można spróbować ponownie. Selekcja – taka, z jaką się naj-częściej na co dzień spotykamy – wydaje się tylko narzędziem. Tak naprawdę chodzi przecież o dobrą zabawę, merytokrację czy możliwie najlepsze dopasowanie oczeki-wań pracodawcy i pracownika. Selekcja to tylko środek do celu, prawda?

Niestety – nie do końca. I właśnie te obszary, w których selekcja nie jest tylko niewinnym narzędziem, najwięcej mówią nam o regułach, jakimi rządzi się współ-czesny świat.

Po pierwsze, dla wielu ludzi pierwsze spotkanie z selekcją jest jednocześnie ostatnim. Człowiek, który utonie w Morzu Śródziemnym wskutek dążeń Europy do „uszczelnienia” granic, nie będzie miał dru-giej szansy. Człowiek, któremu w jednym kraju strefy Schengen odmówi się azylu, nie będzie miał prawa ubiegać się ponow-nie o status uchodźcy. Rom deportowany „dobrowolnie” z Francji na podstawie swojej tożsamości „rasowej” musi się zobowiązać, że nie będzie próbował powrotu. Człowiek poddany torturom z powodu podejrzenia o terroryzm nigdy już nie będzie się czuł nietorturowalny. W takich przypadkach selekcja nie jest po prostu narzędziem; celem selekcji jest selekcja. Taka, która raz i na zawsze podzieli ludzi na „zbawionych” i „potępionych”.

Po drugie, również ta codzienna, racjo-nalna selekcja, której się poddajemy, choćby pisząc CV, nie jest na ogół „tylko” narzędziem. Niesie ze sobą określone ideo-logiczne przesłanie. Uczy nas wierzyć, że

37

każdy jest kowalem swego losu. Uspra-wiedliwia w naszych oczach nasz sukces, jakbyśmy zawdzięczali go tylko sobie. Nie pozwala szukać systemowych uwarunko-wań naszych ewentualnych niepowodzeń. Tym samym może również podmywać społeczną solidarność. Skoro nasze własne niepowodzenia wydają się wyłącznie naszą winą, to o ileż bardziej dotyczy to niepo-wodzeń innych ludzi…

Po trzecie, selekcja nie jest dziś tylko jednym z wielu narzędzi konstruowania ładu społecznego. Staje się narzędziem domyślnym, obowiązkowym, wszechobec-nym. W ten sposób buduje świat, w którym trzeba bardzo szybko biec, żeby chociaż stać w miejscu. Przyczynia się do rosnącej presji systemu na ludzkie życie i środowi-sko naturalne. W coraz większym stopniu

prawdą jest, że to nie my używamy selekcji, to ona panuje nad naszym życiem.

Czy lepszy byłby więc świat bez selek-cji? A może taki, w którym selekcja byłaby stosowana jedynie w wąskim zakresie, jako racjonalny środek do osiągania pewnych spo-łecznie uzgodnionych celów – i nic ponadto? Ale czy świat bez selekcji byłby możliwy? Albo pożądany? I czy selekcja może w ogóle być po prostu neutralnym narzędziem? Takie pytania poniekąd same się narzucają i oczywiście warto się nad nimi zastanawiać. Ale z drugiej strony nie powinny nam one przesłaniać zadania, jakim jest przyjrzenie się konkretnym mechanizmom selekcji we współczesnym świecie. Badając je i – tam gdzie to możliwe i pożądane – demontując, możemy bowiem znacząco poszerzyć zakres ludzkiej wolności.

88

89

90

91

337

Otwórzcie oczy!

W listopadzie 2010 roku uczennice i uczniowie 11 klasy gimnazjum im. Rungego w Wolgast we wschodnich Niemczech wzięli udział

w warsztatach artystycznych z Klausem Staeckiem, klasykiem niemiec-kiego plakatu politycznego. Staeck od lat 60. związany jest z niemiecką socjaldemokracją, projektował plakaty dla SPD. Na warsztatach uczył dzieci przede wszystkim politycznego myślenia i oporu. Powstałe na zajęciach plakaty zaprezentowano na szkolnej wystawie zatytułowanej Otwórzcie oczy!. Uczestnicy warsztatów przekonali następnie właścicieli sklepów i przedstawicieli miejskich instytucji do rozwieszenia plakatów samego Staecka. Można je było obejrzeć m.in. w bibliotece miejskiej, ratu-szu, szpitalu, hali sportowej, szkole muzycznej, stowarzyszeniu modela-rzy, sklepie płytowym, salonie tatuażu, butiku, u fryzjera, w warzywniaku, sklepie zoologicznym, u optyka i w drogerii. Całe przedsięwzięcie było częścią działań berlińskiej Akademie der Künste, która zajmuje się rewi-talizacją wymarłych kulturowo miejsc.

Klaus Staeck, Nikt nie jest doskonały, 1981

Klaus Staeck, Obiekt wynajęty należy traktować ostrożnie i zwrócić w dobrym stanie, 1983

Klaus Staeck, Wyobraź sobie, że musisz uciekać. I wszędzie widzisz: «Cudzoziemcy won!», 1986

Klaus Staeck, Aby za 10 tysięcy lat nasze wnuki o nas pamiętały, 1995

Klaus Staeck, Naród mający takich bokserów, piłkarzy, tenisistów i kierowców wyścigowych może spokojnie zrezygnować z uniwersytetów, 1997

Pierre Bal-Blancfrancuski kurator

Edwin Bendykpublicysta tygodnika „Polityka”

Katarzyna Biernackaprezeska Stowarzyszenia Empatia

Claire Bishopbrytyjska historyczka sztuki i krytyczka, zajmuje się sztuką współczesną

Pierre Bourdieusocjolog francuski, z zamiłowania fotograf

Mariusz Chyżyńskipisarz

Anna Delickpublicystka, ekonomistka, mieszka w Szwecji

Joanna Erbelsocjolożka miasta, członkini zespołu „Krytyki Politycznej”

Christine Frisinghelliredaktor naczelna „Camera Austria International”

Maciej Gdulasocjolog, członek zespołu „Krytyki Politycznej”

Katarzyna Górnaartystka wizualna, członkini zespołu „Krytyki Politycznej”

Marcin Jagodzińskitwórca i konsultant projektów internetowych, bloger, gdy jest ciepło i słonecznie, robi zdjęcia samolotom

Ana Janevskikuratorka, pracuje w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Jaś Kapelapisarz i publicysta, członek zespołu „Krytyki Politycznej”

Marcin Kalińskifotograf

Joanna Kos-Krauzereżyserka i scenarzystka

Katarzyna Lachheadhunterka

Ewa Majewskafilozofka, działaczka

Kaja Malanowskapisarka

Tomasz Matkowskipisarz

382

Cezary Michalskipublicysta, pisarz

Paweł Mościckifilozof, tłumacz, doktorant w SNS PAN

Adam Ostolskisocjolog, członek zespołu „Krytyki Politycznej”

Van Phamsocjolożka, pracuje w Wólce Kosowskiej, członkini Centrum Studiów Polska –Azja, CSPA

Tomasz Piątekpisarz, felietonista

Michał Polakowskidoktorant w Maastricht Graduate School of Governance, Universiteit Maastricht, Holandia

Oleksij Radynskikulturoznawca, współzałożyciel Klubu Krytyki Politycznej w Kijowie

Dorota Sajewskadramaturg w Teatrze Dramatycznym w Warszawie

Jan Smoleńskiczłonek redakcji „Krytyki Politycznej”

Gayatri Chakravorty Spivakfilozofka

Klaus Staeckklasyk niemieckiego plakatu politycznego

Michał Sutowskipolitolog i publicysta

Dorota Szelewapracuje w Bremen International Graduate School of Social Sciences, specjalistka od polityki społecznej

Aleksandra Szyłłodziennikarka, mama dwójki dzieci

Bronisław Świderskipisarz, znawca i tłumacz Kierkegaarda

Izabela Wagnersocjolożka, IS UW

Andrzej Walickihistoryk idei

Joanna Warszaautorka i kuratorka akcji na pograniczu życia codziennego, performatyki i sztuki

Kajetan Wróblewskiszef fundacji Proksenos

Rafał Żwirekekssocjolog, eksbuddysta, eksrobotnik budowlany, eksoperator filmowy, wciąż w grupie wykluczonych

383