Kryteria wyodrębniania kierunków/szkół w ekonomii

1

Kryteria wyodrębniania kierunków/szkół w ekonomii

Interpretacja kategorii i praw/prawidłowości ekonomicznych

Interpretacja wartości/cen dóbr i związane z tym teorie podziału i teorie wzrostu gospodarczego

Rola rynku i państwa jako mechanizmów regulacji: paradygmat rynku versus paradygmat państwa (planowania)

2

Interpretacja kategorii i praw/prawidłowości ekonomicznych

Czynnik historyczny vs. logiczny w rozwoju ekonomiiNaturalna vs historyczna interpretacja praw (istota tzw. monizmu metodologicznego)Interpretacja deterministyczna a stochastycznaPogląd o braku obiektywnych praw/prawidłowości ekonomicznych (szkoła historyczna, instytucjonalizm, merkantylizm)Pogląd: rozwój ekonomii jako poszukiwanie modeli i teorii adekwatniej opisujących rzeczywistość (krytyczny racjonalizm, C. Popper)Paradygmaty i programy badawcze

3

Interpretacja wartości/cen dóbr i związane z tym teorie podziału i zrostu

Klasyczna/obiektywna teoria wartości (TW)

Teoria produkcyjności krańcowej czynników wytwórczych jako TW

Psychologiczna/subiektywna TW

Pragmatyczna teoria wartości

„Anty-teoria wartości”

4

Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: paradygmat rynku versus paradygmat państwa (planowania)

Istota paradygmatu rynku

1. Podmioty kierują się obserwacją zmian cen

2. Rynek ma cechę efektywności alokacyjnej

3. Na rynku występuje trwała tendencja do równowagi

4. Równowaga efektywna – maksymalizacja dobrobytu (optimum Pareto)

5

Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: .... C.d.

Paradygmat rynku – punkt odniesienia to rynek doskonale konkurencyjny (idealny)Rzeczywistość ekonomiczna: występowanie licznych błędów rynku (market failures)Istota błędów rynku: naruszanie warunków konkurencji i systemu prywatnych praw własnościBłędy rynku wiążą się z: mono/oligopolami, efektami zewnętrznymi, dobrami publicznymi, niedoskonała informacją, niepewnością i ryzykiem

6


Niedoskonałości/błędy rynku – potrzeba regulacji publicznejDefinicja regulacji publicznej – różnice w stosunku do polityki makroekonomicznej i strukturalnej (wzrostu gospodarczego)Regulacja publiczna nie jest sprzeczna z paradygmatem rynkuNormatywna i ekonomiczna interpretacja regulacji publicznejZróżnicowanie błędów rynku powoduje potrzebę zróżnicowania metod i instrumentów regulacji publicznej

7


Punkt wyjścia paradygmatu państwa: trwała niezdolność mechanizmu rynkowego do maksymalizacji dobrobytu, przez m.in.:

1. Brak tendencji do równowagi makroekonomicznej (keynesizm)

2. Potrzeba bezpośredniego określania i realizowania przez państwo celów społecznych (instytucjonalizm, szkoła historyczna, merkantylizm)

3. Tendencja do „anarchii produkcji” i marnotrawstwa zasobów ekonomicznych (marksizm)

4. Regulacja państwowa jako quasi-rynek

Kryteria oceny postępu (rozwoju) naukowego w teorii ekonomii

1. kryterium zdolności do objaśniania zjawisk i procesów gospodarczych (kryterium tzw. realizmu naukowego)

2. kryterium utylitarności 3. kryterium siły predykcji (Friedman) 4. kryterium efektywności Mongina/Laudana (tzw.

realizmu instrumentalnego): wyższej (rosnącej) w stosunku do teorii konkurencyjnych efektywności w rozwiązywaniu problemów naukowych

8

9

Ogólna periodyzacja rozwoju ekonomii jako nauki

Okres „przednaukowy” (starożytność,

średniowiecze, początek ery nowożytnej)

Wyodrębnienie się ekonomii jako nauki (wiek XVII do poł. wieku XIX)

Powstanie i rozwój „ekonomii współczesnej” (od przełomu w. XIX/XX , od powstania tzw. nurtu subiektywno-marginalistycznego do czasów dzisiejszych)

10

Ogólna charakterystyka antycznej i średniowiecznej myśli ekonomicznej

Normatywność (spekulatywność) rozważań ekonomicznych (np. idea państwa idealnego Platona, teoria sprawiedliwej ceny i płacy św. Tomasza z Akwinu)Podporządkowywanie gospodarowania celom moralnym, a nawet religijnym (potępienie pieniądza i wymiany, zysku i procentu, gospodarowanie ma służyć moralnemu doskonaleniu – Platon – lub – Arystoteles – zaspakajaniu potrzeb)Prymat gospodarki naturalnej nad towarowo-pieniężną (Arystoteles)Rozważania ekonomiczne jako „pochodna” myśli etyczno-moralnej, filozoficznej, bądź nawet religijnej

11

Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu

Arystoteles (384-322 p.n.e)Główne dzieła: Etyka, PolitykaI. Poglądy społeczne: własność, niewolnictwo

Zdecydowany zwolennik własności prywatnej (w odróżnieniu d Platona)

Sprzyja efektywności gospodarowania Zapobiega sporom społecznym Sprzyja postawom liberalnym i demokratycznym Zachęca do dobroczynności Argument „historyczny”: wyparła pierwotną własność wspólną

12

Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa

Akceptacja niewolnictwa, ale warunkowa: Dopuszczalne jest tylko niewolnictwo „naturalne” Odrzucenie niewolnictwa „ekonomicznego”, czy z tytułu

prowadzenia wojen Paternalistyczny model niewolnictwa Rudymentarność poglądów Arystotelesa

Istota gospodarowania Gospodarowanie jako proces służący zaspakajaniu potrzeb Platon: to proces służący doskonaleniu moralnemu obywateli Prymat wymiany naturalnej nad towarowo-pieniężną Potępienie wielkiej własności i bogacenia się przez wymianę

13


Koncepcja ekonomii i chrematystyki Punkt wyjścia: rozróżnienie gospodarstw domowych (oikos) i zarobkowych Oikos: zgodne z naturą i etyką dążenie do zaspakajania

potrzeb Gospodarstwa zarobkowe: niezgodne z naturą dążenie do bogacenia się Ekonomia (oikonomos): nauka o funkcjonowaniu gospodarstw domowych Chrematystyka: „sztuka bogacenia się przez wymianę”, o

sprzecznym z naturą funkcjonowaniu gospodarstw zarobkowych

14


Poglądy na wymianę i pieniądzWymiana jest koniecznością w warunkach podziału pracy, ale musi mieć naturalny charakter

Rodzaje wymiany Bezpośrednia : T – T (T- towar) Pieniężna: T – P – T (P – pieniądz) Wielki handel: P- T- P+ dP

Tzw. bezpłodność pieniądza > potępienie wielkiego handlu, zysku handlowego i procentu

15


Poglądy na pieniądzPieniądz powstaje w wyniku rozwoju form wymiany, choć do jego sprawnego funkcjonowania potrzebna jest umowa społeczna

Pieniądz jest „bezpłodny”, ale potrzebny

Geneza i istota pieniądza Wykształca się najpierw w wymianie „międzynarodowej” Jego funkcje może pełnić towar powszechnie na danym

obszarze funkcjonujący

16


Geneza i istota pieniądza c.d. Dobra pełniące funkcję powszechnego ekwiwalentu

(pieniądza) muszą mieć odpowiednie cechy fizyczne

i ekonomiczne Pieniądz pełni funkcję miernika wartości i środka

wymiany Pieniądz nie jest miernikiem rzeczywistego

bogactwa (nie pełni funkcji tezauryzacyjnej)

17


Poglądy na wymianę i pieniądz – c.d.Sprawiedliwość wymiany

Sprawiedliwość jako ekwiwalentność (możliwa

dzięki pieniądzowi) Sprawiedliwość komutatywna: jednakowa ocena

korzyści osiąganych z wymiany (antycypacja

późniejszej teorii użyteczności)

18

Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274), najwybitniejszy przedstawiciel średniowiecznej chrześcijańskiej nauki społecznej (także teologii, filozofii i etyki)Podstawowe dzieło: Summa Theologica (część „społeczno-ekonomiczna” Traktat o Prawie)Doktor Kościoła, zapoczątkował w myśli chrześcijańskiej kierunek teologiczno-filozoficzny nazwany później tomizmemJego poglądy teologiczno-filozoficzne w dużym stopniu nawiązują do myśli antycznej, zwłaszcza Arystotelesa i PlatonaNajwybitniejszy przedstawiciel tzw. kanonistów

19


Kanoniści: inspiracja poglądów i główne problemy Inspiracja: nauka Ojców Kościoła (przede wszystkim św. Augustyna) oraz poglądy antycznych filozofów (zwłaszcza Arystotelesa)

Dwa wiodące problemy ekonomiczne Cena sprawiedliwa Tzw. kanoniczny zakaz procentu (jako dochodu z

pożyczek pieniężnych)

20


Kanoniści: cena sprawiedliwa Sprawiedliwość cen w prawie rzymskim (rola rynku) Główny punkt odniesienia kanonistów : dobro

wspólne (podejście moralne) Koszty jako podstawa wysokości ceny (podejściekosztowo/podażowe) Możliwość oddziaływania państwa (podejścieregulacyjne) Cena sprawiedliwa w praktyce: przeciętna cena rynkowa, akceptowana przez „władzę zwierzchnią”

21


Kanoniczny zakaz procentu Uzasadnienie poprzez Stary i Nowy Testament Nawiązanie do tezy Arystotelesa o bezpłodności Pieniądza

Poglądy św. T. z A. na własność Własność wspólna pochodzi od Boga naturalna) Własność prywatna jako produkt „rozumu” Komplementarny charakter własności wspólnej i prywatnej (przy prymacie własności wspólnej) Akceptacja nierównego podziału własności

22


Poglądy św. T. z A. na własność (c. d.) Możliwość regulacji własności przez państwo Produkcja: podstawą własność prywatna i towarzyszący jej egoizm Konsumpcja: pochwała altruizmu

Teoria ceny sprawiedliwej św. T. z A. Ogólna podstawa: poglądy kanonistów Próba określenia produkcyjnych podstaw ceny

sprawiedliwej (podejście kosztowe)

23


Teoria ceny sprawiedliwej św. T. z A. (c.d.)Trzy podstawy „produkcyjne”

Przeciętny nakład pracy Przeciętny nakład kosztów rzeczowych Pozycja społeczna producenta („renta stanowa”)

Sprawiedliwość wymiany = jej ekwiwalentność

Konieczność odstępstw od ekwiwalentności, cr>cspr

1. Nadwyżka finansuje rozwój przedsiębiorstwa2. Nadwyżka jest przeznaczona na cele publiczne3. Nadwyżka finansuje cele dobroczynne

Źródło wewnętrznej sprzeczności teorii

24


Nauka o pracy i płacy Teza wyjściowa: przyrodzona nierówność ludzi Podział pracy jako konieczność, moralna ocena

pracy w nawiązaniu do św. Augustyna) Płaca sprawiedliwa i jej stanowe zróżnicowanie Kontekst historyczny poglądów św. T. z A.

25


Zysk handlowy i procent (od pożyczek pieniężnych)Pieniądz to jedynie pośrednik w wymianie (bezpłodność pieniądza) dochód kupca (zysk z wymiany) usprawiedliwiony:

1. Nakładami jego pracy2. Poniesionymi kosztami3. Pozycją stanową

rozszerzenie teorii ceny sprawiedliwej na sferę handlu

26


Ogólne potępienie procentu od pożyczek pieniężnych

1. bezpłodność pieniądza (Arystoteles, kanoniści)

2. Możliwe wyjątki, procent jako wynagrodzenie za: (a) ryzyko, (b) za zwłokę w spłacie, (c) za utracony zysk, (d) za wykorzystanie pożyczonego kapitału na cle produkcyjne

3. Szczególne potępienie tzw. lichwy

Kryteria wyodrębniania kierunków/szkół w ekonomii

Documents

Transcript of Kryteria wyodrębniania kierunków/szkół w ekonomii