JACEK KORSKI

FAMUR S.A.

WOJCIECH KORSKI

Instytut Technik Innowacyjnych EMAG

Kopalnia podziemna w ujęciu procesowym

Kopalnia podziemna jest systemem mieszanym, w którym realizowany jest złożony

system procesów w celu pozyskiwania kopaliny. W artykule przedstawiono uogól-

niony model systemu procesów w kopalni podziemnej spójny z modelami procesów

przemysłowych realizowanych w innych rodzajach przedsiębiorstw przemysłowych.

słowa kluczowe: górnictwo, węgiel kamienny, procesy produkcji węgla

1. WPROWADZENIE

Górnictwo węgla kamiennego w Polsce to

współcześnie przedsiębiorstwa górnicze prowadzą-

ce działalność górniczą w dwóch zagłębiach wę-

glowych: górnośląskim i lubelskim. Transformacja

gospodarcza Polski w 1989 roku sprawiła, że

przemysły wydobywcze innych krajów stały się

konkurencją dla polskiego przemysłu węglowego,

a jednocześnie zdecydowanie zmniejszyły się moż-

liwości ochrony krajowego rynku węgla kamien-

nego przed jego importem. Systematycznie maleje

także zapotrzebowanie krajowej gospodarki na

węgiel kamienny. Możliwości zwiększenia ekspor-

tu jako alternatywa dla malejącego popytu krajo-

wego ograniczone są konkurencją ze strony in-

nych, pozaeuropejskich dostawców, którzy rozbu-

dowywali przemysły wydobywcze w zagłębiach

węglowych o bardziej dogodnych warunkach jego

eksploatacji. Zmieniły się także wymagania wobec

węgla kamiennego jako towaru rynkowego i bar-

dzo często konkurencyjni dostawcy lepiej trafiali

w oczekiwania odbiorców (klientów) jakością, ale

także ceną i, czasami, wolumenem dostaw. W pe-

wnym uproszczeniu można zauważyć, że warunki

prowadzenia działalności górniczej w wielu współ-

cześnie eksploatowanych zagłębiach węglowych

odpowiadają warunkom eksploatacji w Górnoślą-

skim Zagłębiu Węglowym przełomu XVIII i XIX

wieku przy innych oczywiście możliwościach

technicznych.

Istotne ograniczenie możliwości konkurowania na

krajowym rynku węglowym stanowią zaszłości wy-

nikające z poprzedniego sposobu gospodarowania

oraz procesy realizowane w polskich kopalniach

węgla kamiennego, a właściwie warunki, w jakich

procesy te są realizowane, oraz techniczne systemy

służące ich realizacji.

Ważnymi uwarunkowaniami wpływającymi na wa-

runki realizacji procesu wydobycia węgla kamienne-

go w polskich kopalniach są:

wiek kopalń,

wielopokładowa eksploatacja,

głębokość eksploatacji,

wynikające częściowo z rosnącej głębokości eks-

ploatacji występowanie licznych, często skojarzo-

nych zagrożeń naturalnych,

zurbanizowanie i bogata infrastruktura na po-

wierzchni terenów górniczych (zwłaszcza

w GZW).

W podobnych warunkach, a nawet łatwiejszych,

starych zagłębi węglowych Europy wydobycie węgla

kamiennego zostało już zaniechane albo nie jest

w stanie funkcjonować bez pomocy państwa.

Przez dłuższy czas działające w Polsce przedsię-

biorstwa wydobywające węgiel kamienny stanowi-

ły pewien wyjątek, ale jednym z powodów tego

stanu była swoista renta geograficzna i techniczna

spowodowana nastawieniem krajowej infrastruktu-

ry logistycznej na eksport węgla, a nie jego import.

Rozwój infrastruktury rozładunków masowych,

w tym węgla kamiennego, w polskich portach mor-

skich oraz modernizacja tzw. portów lądowych

Nr 2(522) 2015 65

spowodowały konieczność konfrontacji z silną

konkurencją zagraniczną, zdolną do rywalizacji

u każdego końcowego użytkownika węgla kamien-

nego w Polsce.

Pośrednim potwierdzeniem rosnącej złożoności

systemów procesów w polskich podziemnych kopal-

niach węgla kamiennego jest pokazana na rys. 1.

statystyczna liczba pracowników dołowych załogi

własnej kopalń przypadająca na jedną ścianę wydo-

bywczą. Pomiędzy 1988 i 2013 rokiem liczba ta

wzrosła istotnie, co jest jedną z przyczyn pogarszają-

cej się zdolności konkurencyjnej wielu polskich ko-

palń węgla kamiennego.

Rys. 1. Statystyczna wielkość średniej liczby pracowników dołowych kopalń przypadających na jedną ścianę

czynną z produkcją w polskich kopalniach węgla kamiennego w latach 1988-2013

(opr. wł. w oparciu o dane z www.mg.gov.pl)

Pewną szansę poprawy tej zdolności konkurencyj-

nej polskich kopalń węgla kamiennego stanowi do-

skonalenie systemu procesów realizowanych w celu

wydobycia węgla kamiennego pod kątem racjonali-

zacji ich kosztów, poprawy niezawodności przy wy-

sokim poziomie bezpieczeństwa pracy.

Inne dokonujące się w przedsiębiorstwach górni-

czych procesy mogą być urzeczywistniane według

standardów realizowanych w przedsiębiorstwach

prowadzących działalność w innych obszarach go-

spodarczych. Procesy związane wprost z wydoby-

ciem kopaliny (np. węgla kamiennego) muszą

uwzględniać specyficzne uwarunkowania realizacji

systemu procesów wydobywczych w kopalni pod-

ziemnej.

W artykule podjęto próbę ujęcia systemu procesów

związanego z wydobywaniem węgla kamiennego

w sposób jak najbardziej zbliżony do poglądów pre-

zentowanych przez badaczy zajmujących się proce-

sowym podejściem do zarządzania (zarządzaniem

procesowym i organizacją procesową) [1, 2, 8]. Tekst

przedstawia rezultaty badań i analiz polskich oraz

zagranicznych kopalń, nie tylko węgla kamiennego,

w kontekście wcześniej prowadzonych obserwacji,

eksperymentów i publikacji [3, 5, 6].

2. PROCESY W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Słownik wyrazów obcych określa „proces” jako

przebieg następujących po sobie i powiązanych przy-

czynowo określonych zmian, stanowiących stadia,

etapy rozwoju, przebieg, rozwijanie się, przeobraża-

nie czegoś [10]. Jan Zieleniewski postrzega proces

jako każde działanie, które jest ciągiem jakichś zda-

rzeń [5].

Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering

66

Sięgając do pierwotnego, łacińskiego znaczenia te-

go słowa, można określić „proces” (processus – po-

stępowanie) jako:

przebieg regularnie następujących po sobie zja-

wisk pozostających ze sobą w związku przyczy-

nowym,

powtarzającą się działalność ludzką,

kolejno następujące po sobie przemiany fizyko-

chemiczne.

W metodzie ABC zarządzania kosztami (ang. Activi-

ty Based Costs – koszty działań) „proces” definiuje się

jako celowy ciąg działań powiązanych przyczynowo.

Proces w gospodarce [6] definiowany jest często jako

sekwencja lub częściowo uporządkowany zbiór po-

wiązanych ze sobą działań zintegrowanych przez:

czas,

koszty,

łączną ocenę wykonania

i realizowanych dla osiągnięcia określonego celu

przedsiębiorstwa. W tego typu procesach gospodar-

czych powstaje nowa wartość ekonomiczna. Jej

miernikiem jest tzw. wartość dodana, której źródłem

jest wzrost wartości użytkowej w postaci dobra mate-

rialnego lub usługi. Jeżeli proces gospodarczy reali-

zowany jest w wielkiej skali ilościowej oraz w po-

wtarzających się cyklach, to określa się go mianem

„przemysłowego procesu gospodarczego”. Taki cha-

rakter mają procesy realizowane w polskich kopal-

niach węgla kamiennego i przedsiębiorstwach górni-

czych wydobywających węgiel kamienny.

2.1. Rodzaje przemysłowych procesów gospodarczych

W procesach przemysłowych realizowanych

w przedsiębiorstwie może występować proces seryj-

ny, w trakcie którego każda kolejna czynność lub

działanie są uwarunkowane zakończeniem poprzed-

niej czynności (działania) – taśma produkcyjna jest

najlepszym przykładem.

W przypadku równoczesnej realizacji kilku procesów

(czynności, działań) mogą one funkcjonować jako [6]:

działania i procesy synchroniczne realizowane

z okresową koordynacją w czasie (synchronizacją),

działania i procesy krzyżujące się, czyli takie,

w których warunkiem rozpoczęcia nowego działa-

nia jest zakończenie kilku działań poprzedzających

lub zachodzi zbieżność miejsca i czasu realizacji

działań i czynności albo zakończenie jednego dzia-

łania jest warunkiem uruchomienia kilku innych.

W przypadku realizacji procesów synchronicznych

lub krzyżujących się zwiększa się niepewność wyni-

ku, wyższe są wymagania w zakresie zarządzania

procesem przemysłowym. Dalszą konsekwencją

może być opisane wcześniej nieosiągnięcie celu,

przekroczenie czasu realizacji lub kosztów. W więk-

szości współczesnych polskich kopalń węgla ka-

miennego realizowany jest bardzo złożony system

działań stwarzających wysokie ryzyko gospodarcze-

go niepowodzenia. Analizując zmiany wskaźników

techniczno-organizacyjnych w polskich kopalniach

węgla kamiennego, można z niepokojem zauważyć

wzrost pracochłonności systemu procesów wydo-

bywczych (rys. 1).

Podkreślić należy także, że niewłaściwie zaprojek-

towany proces przemysłowy może być źródłem –

nieujmowanych w rachunku wyników przedsiębior-

stwa – utraconych korzyści.

2.2. Proces w przedsiębiorstwie a budowa wartości przedsiębiorstwa

W przedsiębiorstwie przemysłowym, także

w przedsiębiorstwie górniczym, budowę wartości

firmy i wypracowywanie zysków osiąga się w róż-

nych obszarach jego funkcjonowania. Za M. Porte-

rem przedstawiono to schematycznie na rys. 2.

Rys. 2. Łańcuch wartości wg M. Portera [7]

Nr 2(522) 2015 67

W zakładach przemysłowych, także górniczych,

zarządzanie w obszarach innych niż logistyka wejścia

i wyjścia, a przede wszystkim podstawowy proces

operacyjny realizowane są z poziomu przedsiębior-

stwa. W wielozakładowych przedsiębiorstwach gór-

niczych na poziomie kopalń realizowany jest pod-

stawowy system procesów operacyjnych w postaci

wydobycia i (nie zawsze) wzbogacania kopaliny (np.

oczyszczania węgla kamiennego).

2.3. Proces przemysłowy a koszty

Wynik działalności przedsiębiorstwa to, w pewnym

uproszczeniu, różnica pomiędzy przychodami a kosz-

tami we wszystkich obszarach jego funkcjonowania.

W przedsiębiorstwach górniczych, gdzie proces

przemysłowy realizowany jest w kopalniach pod-

ziemnych, podstawowy obszar kosztów i przycho-

dów operacyjnych stanowią procesy związane z wy-

dobywaniem kopaliny oraz z przygotowaniem i zasi-

laniem tego procesu.

W polskich kopalniach węgla kamiennego proces

przemysłowy zarządzany jest głównie przez kierow-

ników o technicznym przygotowaniu zawodowym,

ale to oni, planując działania, decydują o zużyciu

zasobów, a w konsekwencji o zasadniczym obszarze

kosztów podstawowej działalności operacyjnej. Na-

leży przy tym zaznaczyć, że obszar wyboru rozwią-

zań, tak jak w innych rodzajach aktywności, pozosta-

je istotnie ograniczony przez:

czynniki formalno-prawne (wtym przepisy),

możliwości ekonomiczne, czyli dostępne zasoby

(pracy, materiałów, energii oraz informacji),

miejscowe warunki realizacji zamierzeń (w tej

grupie mieszczą się tzw. zaszłości, czyli skutki

podejmowanych wcześniej działań i decyzji w sta-

rych kopalniach z wieloletnią i wielopokładową

eksploatacją);

fakt, że wiedza oraz doświadczenie osób podejmu-

jących decyzje (a właściwie niedostatek wiedzy

i doświadczenia) mogą znacząco wpłynąć na po-

ziom zużycia zasobów, a tym samym koszty dzia-

łalności gospodarczej.

Na rys. 3. schematycznie pokazano proces powsta-

wania kosztu. Należy zwrócić uwagę, że podstawą

uruchomienia działań powinny być zadeklarowane

lub wysoce prawdopodobne działania klientów.

W przypadku procesów przemysłowych realizowa-

nych w podziemnych kopalniach węgla kamiennego,

gdzie czas pomiędzy decyzją o zmianie lub urucho-

mieniu procesu a jej zrealizowaniem jest długi (czę-

sto wieloletni), jest to kolejne istotne ograniczenie

procesów decyzyjnych.

Rys. 3. Uproszczony schemat powstawania kosztu (wg [5])

Wskutek zmiany warunków realizacji procesu prze-

mysłowego projektuje się i przeprowadza jego zmiany.

Istnieją dwa podstawowe modele realizacji zmian:

– ewolucyjny – dostosowawczy;

– rewolucyjny – w ramach np. re-engineeringu pro-

cesowego, istotnie zmieniający system procesów.

Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering

68

3. PROCESY W KOPALNI PODZIEMNEJ

Stefan Trembecki [6] przedstawiał procesy kopalni

jako ciąg kolejnych działań od udostępnienia złoża

przez eksploatację po dostarczenie kopaliny użyt-

kownikowi. Jednak model ten nie pokazuje, w jaki

sposób realizowana jest powtarzalność omawianego

procesu jako procesu przemysłowego.

W ujęciu Trembeckiego proces składa się z grupy

działań realizowanych w kopalni oraz działań prze-

prowadzanych poza kopalnią. W typowej polskiej

kopalni węgla kamiennego prowadzone w niej dzia-

łania składają się z grupy czynności podejmowanych

na powierzchni kopalni oraz realizowanego pod zie-

mią systemu procesów wydobywczych, co ilustruje

rys. 4.

Można jednak wskazać, że każde z działań w ra-

mach przedstawionego przez Trembeckiego procesu

jest realizowane w jakimś określonym celu i za po-

mocą jakiegoś określonego systemu technicznego –

rys. 5 (w ramach systemu CTO: Człowiek-Technika-

Otoczenie).

Rys. 4. Zmodyfikowany model systemu procesów realizowany w kopalni wg Trembeckiego (opr. wł.)

Rys. 5. Ilustracja systemu technicznego: Cel-System-Proces (opr. wł.)

Analizując system procesów w kopalni, można

wskazać, że każde działanie wymaga zasilania

w energię i materiały (także w informację), a umoż-

liwiający to działanie system techniczny (infrastruk-

tura) wymaga utrzymania, co powoduje, że procesy

w kopalni w ujęciu Trembeckiego wymagają uzupeł-

nienia o działania związane z zasilaniem i utrzyma-

niem (ang. maintenance) infrastruktury, jak zostało to

pokazane na rys. 6.

Na rys. 6. pominięto działania związane z udostęp-

nieniem złoża, ponieważ mają one najczęściej jedno-

razowy charakter i nie są cyklicznie powtarzalne, jak

większość działań związanych z realizacją systemu

procesów wydobywczych.

Nr 2(522) 2015 69

Rys. 6. Proces w kopalni wg Trembeckiego a podprocesy zasilania i utrzymania w kopalni podziemnej (opr. wł.)

4. SYSTEM PROCESÓW

W KOPALNI PODZIEMNEJ

Uwzględniając najbardziej typowe modele proce-

sów w przedsiębiorstwie opisywane w literaturze czy

zakładzie przemysłowym [1, 8] można wskazać, że

w kopalni podziemnej realizowane są dwie podsta-

wowe grupy procesów (rys. 7).

Często podział ten uzupełnia się o grupę procesów

obsługowych (np. rachunkowość finansowa, zaopa-

trzenie itp. – rys. 8.), a nazwę procesów wykonaw-

czych zastępuje się pojęciem „procesów operacyj-

nych”. Procesy operacyjne obejmują grupę procesów

podstawowych, czyli takich, których celem jest za-

spokojenie potrzeb klienta zewnętrznego, służących

tworzeniu wartości dodanej dla przedsiębiorstwa. Są

także w typowym przedsiębiorstwie operacyjne pro-

cesy służące zaspokojeniu potrzeb klientów we-

wnętrznych, utrzymaniu ciągłości procesów realizo-

wanych w kopalni, oraz umożliwiające zapewnienie

powtarzalności cykli procesów realizowanych

w kopalni podziemnej (rys. 9).

Rys. 7. Podstawowe grupy procesów realizowanych w przedsiębiorstwie (wg [8])

Rys. 8. Procesy w przedsiębiorstwie wydobywczym – podstawowe grupy (wg [1])

Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering

70

Rys. 9. Podstawowe procesy operacyjne w kopalni podziemnej

Istotą procesów operacyjnych służących tworzeniu

wartości dodanej dla przedsiębiorstwa górniczego

i użyteczności dla klienta zewnętrznego w kopalni

podziemnej jest opróżnianie podziemnego magazynu

kopaliny użytecznej i dostarczanie go użytkowniko-

wi. Pewna część tak rozumianego procesu podsta-

wowego w postaci logistyki zewnętrznej (transport

i dystrybucja) może być realizowana przez inny

podmiot w łańcuchu budowy wartości.

Poglądowy schemat operacyjnego (wykonawcze-

go) procesu podstawowego w kopalni podziemnej

pokazany na rys. 9. wskazuje na istotną odróżnianie

się tego procesu od procesów przemysłowych nazy-

wanych procesami produkcyjnymi. Pośrednio tłuma-

czy, dlaczego trudne lub niemożliwe jest wdrożenie

wprost nowoczesnych metod zarządzania produkcją,

znanych zwłaszcza z przemysłu motoryzacyjnego

(np. Lean Management, Kaizen i innych [7, 11]) –

metody te stworzone zostały do innego systemu pro-

cesów. Nie oznacza to, że nie można wykorzystać

ogólnej filozofii tych metod.

Operacyjne procesy podstawowe w kopalni pod-

ziemnej to w ogólnym ujęciu dwie grupy działań,

pokazane na rys. 10.

Rys. 10. Podstawowe grupy procesów operacyjnych w kopalni podziemnej (opr. wł.)

Operacyjne procesy wzbogacania i przetwarzania

kopaliny, które mogą być przeprowadzane (przeważ-

nie) na powierzchni kopalni, nie zawsze są częścią

realizowanego w niej procesu podstawowego. Po-

wszechne np. w rosyjskim górnictwie węglowym jest

funkcjonowanie zakładu wzbogacania węgla jako

odrębnego zakładu lub wręcz odrębnego podmiotu

gospodarczego. Często także np. parametry jako-

ściowe wydobytego węgla surowego powodują, że

nie zachodzi w jego przypadku konieczność wzboga-

cania (w istocie: oczyszczania).

Operacyjny proces wydobywczy w kopalni pod-

ziemnej składa się zawsze trzech podstawowych

operacji (rys. 11).

Nr 2(522) 2015 71

Rys. 11. Podstawowe operacje w operacyjnym procesie wydobywczym

w kopalni podziemnej (opr. wł.)

Należy zwrócić uwagę, że ten powtarzalny cykl

operacji obejmuje tylko jedną operację o charakterze

technologicznym – urabianie. Jest to kolejny argu-

ment wskazujący na to, że podstawowy proces ope-

racyjny w kopalni – proces wydobywczy – nie jest

procesem produkcyjnym.

W procesie podstawowym nie uwzględniono pro-

cesów wykonywania (czy przemieszczania) obudowy

wyrobisk eksploatacyjnych, które nie są częścią tego

procesu, co objaśniono w dalszej części artykułu.

5. UOGÓLNIONY MODEL SYSTEMU

PROCESÓW W KOPALNI PODZIEMNEJ

Na rys. 12. pokazano uogólniony model systemu

procesów w kopalni podziemnej. Procesy pomocni-

cze służą w systemie procesów operacyjnych w ko-

palni podziemnej do zapewnienia ciągłości procesu

wydobywczego przez umożliwienie powtarzalności

cykli (skraw ściany, cykl wynikający z konieczności

skracania/przemieszczania urządzeń odstawy, cykl

wynikający z wybiegu ściany – długości pola ścia-

nowego).

Rys. 12. Uogólniony model systemu procesów w kopalni podziemnej (opr. wł.).

Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering

72

Wyróżniono dwie grupy pomocniczych procesów

operacyjnych w kopalni podziemnej:

pomocnicze procesy górniczych robót przygoto-

wawczych (i niekiedy udostepniających), służące

do wykonywania (drążenia) wyrobisk potrzebnych

do przygotowaniu kolejnego pola wybierkowego.

Wykonanie skrawu kombajnem w ścianie zme-

chanizowanej jest także przygotowaniem wyrobi-

ska do kolejnego cyklu urabiania ściany;

pomocnicze procesy zbrojenia i likwidacji, które

obejmują generalnie operacje związane z wprowa-

dzaniem urządzeń do nowego pola wybierkowego

i usunięciem wyposażenia po wybraniu takiego

pola. Składa się jednak także na nie np. przemiesz-

czanie maszyn autonomicznych pomiędzy przod-

kami w systemach komorowo-filarowych (Room

& Pillar) oraz, na co zwrócił uwagę Irresberger

[3], przesuwanie obudowy i przenośnika ściano-

wego i podścianowego w zmechanizowanych

kompleksach ścianowych.

6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Polskie kopalnie węgla kamiennego stanowią pe-

wien specyficzny podzbiór kopalń węgla kamienne-

go, którego wyróżnikiem jest wielopokładowa, głę-

boka eksploatacja pokładów węgla w warunkach

współwystępujących zagrożeń naturalnych. Ze wzro-

stem głębokości eksploatacji zmienia się także cha-

rakter tych zagrożeń. Realizowane w polskich kopal-

niach podziemnych, a zwłaszcza w kopalniach węgla

kamiennego, procesy przemysłowe doskonalone były

dotychczas ewolucyjnie przez modyfikację elemen-

tów systemu technicznego kopalni wytworzonego

w przeszłości do realizacji procesu przemysłowego.

Prawidłowe zdefiniowanie systemu procesów

i działań kopalni podziemnej powinno umożliwić:

– zdefiniowanie procesu powstawania kosztu w ko-

palni podziemnej,

– stworzenie procesowego rachunku kosztów w ko-

palni podziemnej,

– lepsze przygotowanie pracowników do uczestnic-

twa i zarządzania tym procesem,

– lepsze wykorzystanie wiedzy pozyskiwanej z sys-

temów monitoringu i gromadzenia danych,

– poprawę bezpieczeństwa pracy przez nowe zdefi-

niowanie roli człowieka w procesie.

Szerokiej dyskusji wymaga ocena, czy istnieją

możliwości ewolucyjnego doskonalenia systemu

procesów w polskiej kopalni podziemnej jako specy-

ficznego podzbioru kopalń lub zachodzi potrzeba

radykalnej zmiany struktury procesów i działań

w ramach procesu przemysłowego. Analizy porów-

nawcze systemu procesów realizowanych w polskich

kopalniach węgla kamiennego i w tego samego typu

kopalniach na świecie wskazują na istniejące poten-

cjalne możliwości usprawnień. Powtarzalność niektó-

rych niepożądanych zjawisk wskazuje, że weryfika-

cja modelu systemu procesów w polskich kopalniach

jest koniecznością zarówno w aspekcie poprawy

bezpieczeństwa, jak i konkurencyjności!

Przedstawiony model uogólnionego systemu proce-

sów kopalni może zostać zastosowany także do ana-

lizy systemu procesów w innych rodzajach kopalń

(odkrywkowych, otworowych etc.).

Literatura

1. Bitkowska A., Zyłko W.: Zarządzanie procesami biznesowymi

w przedsiębiorstwie Praca pod redakcją. VIZJA PRESS & IT,

Warszawa 2009.

2. Grajewski P.: Organizacja procesowa, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 2007.

3. Irresberger H., Grawe F., Migenda P.: Zmechanizowane obudo-

wy ścianowe, podręcznik dla praktyków, Tiefenbach Polska Sp.

z o.o., Katowice 2003.

4. Korski J.: Analiza procesu podstawowego w kopalni węgla ka-

miennego. W: Materiały Szkoły Ekonomiki i Zarządzania

w Górnictwie „Ekonomika, Organizacja, Zarządzanie i Marke-

ting w Przemyśle Wydobywczym”, Publikacje naukowe Akade-

mii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Kraków, wrzesień 2005.

5. Korski J.: Analiza wartości w procesie zarządzania kosztami

w kopalni węgla kamiennego. „Wiadomości Górnicze”, 2002,

nr 11, s. 460-465.

6. Korski J.: Wykorzystanie metody procesowo-logistycznej w za-

rządzaniu kosztami w kopalni węgla kamiennego, rozprawa dok-

torska, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, Gli-

wice 2005 (niepublikowana).

7. Lisiński M., Ostrowski B.: Lean management w restrukturyzacji

przedsiębiorstwa, Wydawnictwo ANTYKWA, Kraków 2006.

8. Nowosielski S.: Podejście procesowe w organizacjach, Wydaw-

nictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław

2009.

9. Skrzypek E., Hofman M.: Zarządzanie procesami w przedsię-

biorstwie – identyfikowanie, pomiar, usprawnianie, Oficyna

Wolters Kluwer, Warszawa 2010.

10. Słownik wyrazów obcych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 1980.

11. Smith R., Hawkins B.: Lean Maintenance. Reduce costs, Im-

prove Quality and Increase Market Share, Elsevier Butterworth

– Heinemann, Boston 2004.

Artykuł został zrecenzowany przez dwóch niezależnych recenzentów.